August II Mocny.
- urodził się: 1670, zmarł: 1733
- na tronie w latach 1697-1733 (z przerwą w latach 1706-1709)
- pierwszy władca dynastii Wettinów
- poprzednik: Jan III Sobieski
- następca: August III
- syn Jana Jerzego III Wettina, elektora saskiego i Anny Zofii, córki Fryderyka III, króla Danii
- żona: Krystyna Eberhardyna, córka Krystiana Ernesta, margrabiego Bayreuth z młodszej linii Hohenzollernów (ród Brandenburg-Kulmbach) oraz Zofii Luizy
- dzieci: Fryderyk August (w Polsce August III), późniejszy mąż arcyksiężniczki Marii Józefy, córki Cesarza Józefa I
przydomek Mocny, nadany przez współczesnych mu ludzi z uwagi na nienaturalną siłę Augusta.
Władca prywatnie.
Fryderyk August urodził się w roku 1670. Był synem Jana Jerzego III Wettina, elektora saskiego oraz Anny Zofii, królewny duńskiej. Jego starszy brat i następca tronu Saksonii był chorowitym intelektualistą i niezbyt lubił tryskającego życiem brata. Ten brak serdeczności przerodził się we wrogość i nawet matka nie potrafiła pogodzić synów. Fryderyk August był jej ulubieńcem. Otrzymał typowe dla owego czasu wykształcenie dworskie, dające ogólne i powierzchowne rozeznanie w ówczesnym stanie wiedzy. Uzupełnił je podróżami po dworach europejskich. Interesował się alchemią, kabalistyką i astrologią a także sztuką. Na codzień miał jednak bardziej pospolite gusta. Wszelkiego rodzaju zabawy, biesiady, hulanki i pijaństwa należały do jego ulubionych zajęć. Mówiono, że poświęciłby wygranie bitwy dla urządzenia udanej imprezy. Przy tym wszystkim utrzymywał świetną kondycję, był niezwykle odporny na wszelkie trudy fizyczne i zawsze zdumiewał wszystkich swoją energią. Fryderyk August obejmując władzę w Polsce przyjął imię August II. Był atletycznej budowy, przy tym niezwykle przystojny i pociągający. Słynął ze swej herkulesowej siły - łamał podkowy, giął żelazo, dźwigał bloki skalne, był mężczyzną o ogromnej sile witalnej i temperamencie. Była to postać barwna i nietuzinkowa, stanowiąca mieszaninę zalet męża stanu i cynicznego oszusta. August II był inteligentny i błyskotliwy, miał wyrobiony smak artystyczny. Przy tym odznaczał się cynizmem, bezwzględnością i uporem. Był odważnym i bitnym żołnierzem, ale nie miał uzdolnień operacyjnych i był bardzo złym wodzem, do czego nigdy nie chciał się przyznać. Cechowała go ogromna pewność siebie i wiara we własne, nieograniczone możliwości. Przy wygórowanych ambicjach brak mu było jednak wytrwałości. Historycy określają go jako chimerycznego fantastę, który nie miał poczucia rzeczywistości. August II słynął z braku zasad moralnych, dopuszczał się kłamstwa i zdrady. Był niezwykle wrażliwy na wdzięki niewieście. Miał mnóstwo kobiet ze wszystkich warstw społecznych. Mimo, że był żonaty przez 34 lata niektóre z jego kochanek zaznały sławy tak dużej, że przyćmiła ona znaczenie prawowitej żony króla-elektora. Niemniej August nigdy nie obrażał żony, zachowywał pozory poprawnego związku, dbał by okazywano jej szacunek i zawsze zaspokajał jej materialne potrzeby. Jednocześnie naśladując Króla - Słońce, trzymał oficjalne metresy i otaczał je splendorami. W 1693 roku ożenił się z Krystyną Eberhardyną, margrabianką Bayreuth. Mimo urody żony, szybko zaczął szukać wrażeń gdzie indziej. Krystyna urodziła Augustowi syna, Fryderyka Augusta. August II zawsze odnosił się do żony z szacunkiem. Żyli w separacji, ale w zgodzie mimo, że Krystynę Eberhardynę mierził tryb życia męża i jego cynizm. Jedyny poważny konflikt między małżonkami dotyczył wymuszonej przez króla zmiany wyznania syna, oddanego pod opiekę jezuitów. Pierwszą słynną faworytą Augusta była Aurora von Konigsmark. Była to piękna i mądra kobieta odznaczająca się wielkim taktem. August długo musiał zabiegać o jej względy. Urodziła syna, Maurycego, w obliczu nowej kochanki króla usunęła się bez walki z życia Augusta. August hojnie ją za to wynagrodził, a synem, jak wszystkimi swymi dziećmi, opiekował się troskliwie. Kolejną faworytą Augusta Mocnego była Esterla hrabianka Lamberg. Była to bezwzględna i podstępna kobieta, z którą król rozstał się w gniewie. Jej następczynią u boku Augsta II była Urszula Lubomirska, siostrzenica prymasa Radziejowskiego. Król doprowadził do unieważnienia jej małżeństwa i załatwił jej tytuł księżnej cieszyńskiej. Słynna dzięki powieści Kraszewskiego hrabina Cosel (ten tytuł uzyskał dla niej król od cesarza), miała ogromny wpływ na Augusta. Nazywała się Anna Konstancja baronowa von Hoym. Uzyskała od króla, w razie śmierci legalnej małżonki, obietnicę małżeństwa. Ponieważ nie chciała po cichu ustąpić miejsca swej następczyni, rozgniewany król osadził ją w twierdzy do końca życia. Po niej August II miał jeszcze wiele romansów i przygód. Podkreślić należy, że opiekował się wszystkimi dziećmi, które miał ze swymi kochankami. Zaopatrywał je w dobra, tytuły, umożliwiał im karierę u swego boku. W 1733 roku, w czasie ostatniej, dramatycznej rozgrywki o reformę państwa, król po wielkim pijaństwie zjechał chory do Warszawy. Zmarł na Zamku, przeklinając tych, co go do Polski przywiedli. Jego ostatnie słowa miały brzmieć: "Całe moje życie było jednym nieprzerwanym grzechem. Boże, zlituj się nade mną."
Działalność publiczna.
Fryderyk August w 1694 r po śmierci starszego brata odziedziczył władzę w Saksonii. Po śmierci Jana III Sobieskiego w Polsce nastał czas burzliwego bezkrólewia (lata 1696-1697). Szlachta podjęła wtedy decyzję, aby odrzucić kandydatury rodzimych pretendentów do tronu. Spośród obcych kandydatów największe szanse miał książę Conti, popierany przez Ludwika XIV. Jednak solidarna postawa Austrii, Rosji i Brandenburgii uniemożliwiła suwerenną elekcją. Piotr I wręcz zagroził wojną oświadczając, że wybór kandydata Francji, sojuszniczki Turcji, na tron polski uzna za akcję wrogą wobec Rosji. Francuz został wybrany większością głosów, ale zwolennicy elektora saskiego, przekupieni lub zastraszeni (bowiem Fryderyk August wkroczył do Polski z wojskiem saskim) okrzyknęli Sasa królem Polski. Zanim książę Conti przybył morzem do Gdańska, August koronował się w Krakowie w 1697 roku. Tak więc stosując przekupstwo, przemoc i politykę faktów dokonanych elektor saski zasiadł na tronie polskim, przyjmując imię Augusta II. Pozyskał szlachtę przyjęciem religii katolickiej i obietnicą, że to samo uczyni jego rodzina. Uzyskał tym samym poparcie kurii rzymskiej, która starała się nadać tej sprawie maksymalny rozgłos. Szlachta w ustawie pacta conventa postawiła warunek, że żona króla nie będzie mieszać się do polityki i może przybyć do Polski dopiero po przejściu na katolicyzm. Żona Augusta II, Krystyna Eberhardyna, była zagorzałą luteranką i zdecydowanie odrzucała możliwość konwersji. Z tego powodu do Polski nigdy nie przyjechała i nie była koronowana na królową Polski. Zmiana wyznania przez Augusta wywołała niepokój w Saksonii. Saksonia była od lat twierdzą luteranizmu i postępek Augusta stanowił potężny cios w uczucia religijne Sasów i polityczne rachuby innych władców protestanckich Europy. Stąd interwencje dyplomatyczne i wrzenie w Saksonii a nawet spisek detronizacyjny. August starał się uspokoić te niepokoje, zapewniając, że przekonania religijne Sasów nie zostaną naruszone, a pozycja kościoła luterańskiego pozostanie niezmieniona. Sam August niezbyt przejął się swą nową wiarą. Wiadomo, że wkrótce po konwersji zawiesił psu na szyi niedawno otrzymany różaniec. Niemniej publicznie podkreślał swą gorliwość religijną. Wzorem politycznym dla Augusta II był "Król Słońce" - król Francji. Stanowił on dla niego ideał władcy, a francuski absolutyzm chciał wprowadzić w Polsce i Saksonii. August II liczył, że połączony potencjał saski i polski stworzy potężne państwo w Europie środkowo - wschodniej. Uprzemysłowiona Saksonia i rolnicza Polska miały się uzupełniać pod względem gospodarczym, a Saksonia miała mu dostarczyć środków na ograniczenie wolności szlachty i wprowadzenie w Polsce rządów dynastycznych i absolutnych. Wettinowie mieli dziedzicznie objąć we władanie Inflanty bądź Kurlandię. Wzmocniłoby to ich pozycję w Rzeczypospolitej i Wettinowie mogliby sięgnąć nawet po koronę cesarską. August II imponował nowym poddanym majestatem monarszym, jaki potrafił roztaczać wokół swojej osoby. Skupiał wokół siebie stronnictwo dworskie, umiejętnie rozdając urzędy. Miał poparcie episkopatu. Jednak brak było w Polsce sił społeczno - politycznych, które poparłyby jego dążenia do zmiany ustroju Rzeczypospolitej. August utrzymywał wojska saskie w Polsce, sprowadzał saskich urzędników, starał się zacieśnić związki gospodarcze między obu krajami. Ta polityka integracji napotkała jednak opór szlachty. Największym niepowodzeniem Augusta i w sumie zdradą sprawy polskiej była niespełniona nadzieja, że zdoła pozyskać pomoc mocarstw ościennych w realizacji swej polityki, choćby za cenę ustępstw terytorialnych. Początkowo liczył, że po zakończeniu wojny z Turcją dojdzie do jej podziału i jemu dostanie się co najmniej Mołdawia, która będzie podporą dynastii Wettinów. Jednak wyprawa wojsk polsko - saskich na Mołdawię w 1698 roku nie przyniosła rezultatów a pokój karłowicki przyniósł także rozczarowanie. W takiej sytuacji August II Mocny postanowił uzyskać Inflanty, które jak wcześniej Mołdawia, miały być bramą do wprowadzenia absolutyzmu w Polsce. Wszedł więc w porozumienie z carem rosyjskim Piotrem I i na spotkaniu w 1698 roku uzgodnili wspólną walkę ze Szwecją i podział zdobyczy po zwycięstwie. Tym sposobem Polska została wplątana w drugą wojnę północną (lata 1700-1721). Rzeczpospolita stała się terenem niszczącej wojny między mocarstwami. Wyszła z tej wojny spustoszona, uzależniona od Rosji i bez Inflant. W dodatku w czasie okupacji szwedzkiej część szlachty polskiej zdetronizowała Augusta, powołując na tron Stanisława Leszczyńskiego. Karol XII zmusił Augusta do zrzeczenia się korony polskiej (lata 1706-1709). August II opuścił Rzeczypospolitę ale nie zrezygnował z walki o władzę. Szukał poparcia w dworach europejskich, snuł intrygi przeciw Leszczyńskiemu. Jednocześnie walczył przeciw Francuzom w Belgii i marzył o koronie belgijskiej, a potem neapolitańskiej. Po bitwie nad Połtawą, dzięki poparciu cara Piotra I, wrócił do władzy w Polsce. Car zawarł z Augustem przymierze (rok 1709), ale August nie był już traktowany jak partner, a jak zależny od cara władca. Po odzyskaniu tronu polskiego August II Mocny w dalszym ciągu zmierzał do przekształcenia Rzeczypospolitej w dziedziczne dla Wettinów państwo. Nie udało mu się wprowadzić w Polsce pewnych wzorów saskich (np. tajnego gabinetu, jako nowego organu władzy wykonawczej), niepowodzeniem zakończyła się też próba ograniczenia władzy hetmanów. Król przez racjonalne zagospodarowanie królewszczyzn chciał wzmocnić skarb królewski, starał się o rozszerzenie przywilejów miast, uzdrowienie polityki celnej, rozbudowę górnictwa. Uważał, poniekąd słusznie, że rozwój handlu i rzemiosła warunkuje wzrost zamożności kraju. Dużo jego pomysłów było ciekawych i mądrych, ale idea wprowadzenia absolutyzmu była niemożliwa do zrealizowania ze względu na postawę szlachty. Pojawiły się w tym czasie grupy reformatorów tzw. Republikanie. Chcieli oni dokonać reform, ale nie w duchu absolutyzmu. Doszło nawet do współpracy między nimi a Augustem II w 1710 roku. Jednak zwycięstwo opozycji hetmańskiej w 1712 roku udaremniło ich działanie. W tej sytuacji król zdecydował się wprowadzić wojska saskie do Rzeczypospolitej, co spowodowało zawiązanie konfederacji generalnej w Tarnogrodzie (rok 1715). Jej ostrze skierowało się zarówno przeciw dworowi i wojskom saskim, jak i przeciw hetmanom. Król próbował pojednać się ze szlachtą, jednak gdy konfederaci zagrozili mu detronizacją, zgodził się na rosyjską mediację. Rosja wcześniej podsycała opozycję przeciw królowi. Teraz skwapliwie podjęła się roli arbitra w sporze. Wojska rosyjskie wkroczyły do Polski i podpisano (rok 1716) traktat warszawski. Został on przyjęty na tak zwanym sejmie niemym w 1717 roku. Jego postanowienia przekreślały plany Augusta II związane z zespoleniem Polski i Saksonii. Ograniczone reformy nie zlikwidowały największych bolączek systemu politycznego w Polsce. Próby uniezależnienia się spod wpływu Rosji zakończyły się niepowodzeniem. August II nie znalazł poparcia ani za granicą, ani wśród szlachty. Zbyt głęboka była nieufność do niego, aby szlachta poparła, słuszne tym razem, inicjatywy. Gdy August Mocny zrozumiał, że szlachty nie pozyska, postanowił działać bez niej. Zaczął w tajemnicy ofiarowywać sąsiadom ziemie polskie. Przygotowywał grunt do rozbioru Rzeczypospolitej. Car Piotr jednak nie planował zniknięcia Polski z mapy Europy - chciał raczej mieć ją całą, choć słabą pod swym protektorem. W latach trzydziestych osiemnastego stulecia August podejmował ostatnie próby przeprowadzenia reform w państwie. Zaniepokojeni sąsiedzi zawiązali w 1732 roku traktat Trzech Czarnych Orłów, mający na celu utrzymanie zastoju i anarchii w Polsce. Rok później król August II Mocny zmarł.
Król Augusta odegrał wielką rolę jako mecenas kultury, zwłaszcza architektury. Drezno zawdzięcza mu wiele pięknych budowli (np. pałac Zwinger). Dbał również o swe miasto rezydencjonalne - Warszawę. Około 1713 roku zapoczątkował prace nad wielkim przedsięwzięciem w stolicy - budową wspaniałej rezydencji wraz z odpowiednim otoczeniem. Powstało wówczas słynne założenie urbanistyczne zw. Osią Saską. August II pozostawił po sobie wiele wspaniałych budowli.
Bilans panowania.
Elekcja Augusta II miała szczególną wymowę. Przekupstwo wprawdzie istniało już wcześniej, jednak nigdy nacisk obcych państw i jawna interwencja wojskowa kandydata na króla nie przybrała form równie brutalnych. Od tego czasu natomiast była to już stała praktyka. Nasi sąsiedzi mieli odtąd decydować, kto zasiądzie na tronie polskim. Była to zapowiedź utraty pełnej suwerenności państwa. August II był i jest oceniany w historiografii bardzo krytycznie. Był inteligentnym politykiem, który popełnił wiele błędów. Powodem błędnych decyzji był częściowo charakter króla, a po części wynikły one z powodu czynników odeń niezależnych. Mimo wielu wysiłków król nie potrafił zapobiec klęsce kraju znajdującego się na skraju przepaści. Wplątał Rzeczypospolitą w wojnę północną. Obnażyła ona słabość Rzeczypospolitej i niezdolność do samodzielnej akcji militarnej, pogłębiła panujący w Polsce chaos i rozprężenie. Wojna całkowicie spustoszyła kraj. Na działanie wojenne, łupiestwa i kontrybucje nałożyła się klęska głodu i zarazy. Zacofanie gospodarcze Polski wobec zachodu było coraz bardziej widoczne. Istotną wadą Augusta Mocnego była zupełna nieumiejętność obliczania szans realizacji swoich zamiarów. Próby przeprowadzenia reform wznowiły tylko nastroje konserwatywne i niechęć do jakichkolwiek zmian. Można tylko podziwiać króla Augusta II, który mimo tylu niepowodzeń do końca żył z rozmachem i fantazją.
1
4