plik


ÿþKsztaBtowanie gotowo[ci inwestycyjnej MSP Bielsko-BiaBa, wrzesieD 2009 r. publikacja dystrybuowana bezpBatnie Biuletyn wydany zostaB na zlecenie Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. w Bielsku-BiaBej przez Beskidzkie Biuro Consultingowe Sp. z o.o. ul. Piekarska 86 43-300 Bielsko-BiaBa tel. (33) 816-17-56 e-mail: bbc@bbc-polska.com www.bbc-polska.com Tekst, skBad, realizacja produkcji: praca zbiorowa. Druk i oprawa: Off Druk, 43-300 Bielsko-BiaBa, ul. Piekarska 50. Spis tre[ci Spis tre[ci .......................................................................................................................... 3 Wstp ................................................................................................................................. 5 I. Charakterystyka form i sposobów zewntrznego finansowania dziaBalno[ci gospodarczej ............................................................................................ 9 1. Fundusze Private Equity .......................................................................................... 9 1.1. Charakterystyka Private Equity, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci ...... 9 1.2. Droga do pozyskania dofinansowania poprzez Private Equity .................. 11 1.3. Wady i zalety finansowania przez Private Equity ........................................ 14 1.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu od funduszu Private Equity ....................... 16 2. Fundusze Venture Capital ..................................................................................... 18 2.1. Charakterystyka funduszy Venture Capital, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci ............................................................................. 18 2.2. Droga do pozyskania dofinansowania ......................................................... 18 2.3. Wady i zalety takiego typu finansowania .................................................... 22 2.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu od funduszu Venture Capital ..................... 23 3. Fundusze kapitaBu zal|kowego .......................................................................... 26 4. AnioBy Biznesu ........................................................................................................ 27 4.1. Charakterystyka AnioBów Biznesu, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci ............................................................................. 27 4.2. Droga do pozyskania dofinansowania ......................................................... 29 4.3. Wady i zalety finansowania poprzez AnioBów Biznesu ............................... 30 4.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu od AnioBa Biznesu ...................................... 31 5. Rynek NewConnect ............................................................................................... 32 5.1. Charakterystyka rynku New Connect, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci ............................................................................. 32 5.2. Droga do pozyskania dofinansowania ......................................................... 33 5.3. Wady i zalety finansowania za pomoc rynku NewConnect ...................... 35 5.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu z rynku New Connect ................................ 36 3 6. GieBda Papierów Warto[ciowych .......................................................................... 37 6.1. Charakterystyka GieBdy Papierów Warto[ciowych, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci ............................................................................. 37 6.2. Droga do pozyskania dofinansowania ......................................................... 38 6.3. Wady i zalety finansowania dziaBalno[ci poprze GieBd ............................. 40 6.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu z GPW ......................................................... 41 II. WBa[ciwe przygotowanie oferty MSP i jej prawidBowa prezentacja ....................... 43 1. Zakres merytoryczny oferty .................................................................................. 43 2. Wycena przedsibiorstwa ..................................................................................... 45 3. Dokumentacja niezbdna do pozyskania inwestora ........................................... 50 4. Procedura prezentacji ............................................................................................ 53 III. Przebieg transakcji .................................................................................................... 57 1. Proces inwestycyjny .............................................................................................. 57 2. Badanie spóBki ....................................................................................................... 59 3. Umowa inwestycyjna ............................................................................................. 62 IV. Wyj[cie z inwestycji ................................................................................................... 65 ZaBczniki ......................................................................................................................... 67 4 Wstp Firmy z sektora MSP stanowi trzon gospodarki, silnie stymulujc jej rozwój. Ponad 70% 1 zatrudnionych w Polsce pracowników pracuje w segmencie MSP . Sektor ten wytwarza jednocze[nie ponad 47% PKB. Dla porównania, tzw. du|e przedsibiorstwa zatrudniajce co najmniej 250 osób wytworzyBy 22,7% PKB. NieodBcznym elementem funkcjonowania sektora MSP jest zjawisko niedostosowania warto[ci potrzeb na kapitaB konieczny do rozwoju maBych i [rednich firm a jego poda| w gospodarce. Aatwo[ w dostpie do kapitaBu dla przedsibiorstw, w zale|no[ci od wielko[ci, jest jedn z podstawowych cech wyró|niajcych du|e przedsibiorstwa od sektora MSP. Mimo pojawiajcych si okresowych perturbacji, dostpno[ do kapitaBu dla du|ych korporacji jest zdecydowanie wiksza ni| dla firm z sektora MSP, gdzie wystpuje istotna luka w dopasowaniu poda|y kapitaBu do potrzeb sektora. Powy|sze zjawisko okre[lane mianem luki Macmillana bdz luk kapitaBow, pochodzi od nazwiska brytyjskiego ekonomisty i polityka Harolda Macmillana. Sektor MSP ma zdecydowanie mniejsze mo|liwo[ci pozyskania [rodków na rozwój z najwa|- niejszych zródeB poda|y kapitaBu, w szczególno[ci zjawisko to odnosi si do rynków kredyto- wych oraz publicznych rynków kapitaBowych. Sektor bankowy z rezerw finansuje nowe przedsibiorstwa ze wzgldu na szereg mniej lub bardziej obiektywnych czynników, takich jak: krótka historia dziaBania, brak odpowiednich zabezpieczeD majtkowych czy te| zwikszone ryzyko niepowodzenia w biznesie. Dotychczasowe trudno[ci w pozyskaniu kapitaBu przez sektor MSP spotgowaBo obecne spo- wolnienie gospodarcze, majce swój pocztek w Stanach Zjednoczonych po bankructwach du|ych banków i zaBamaniach na rynkach finansowych. Jednym z przejawów obecnego kryzysu jest znaczce zmniejszenie finansowania sektora prywatnego, szczególnie w obsza- rze MSP, ze strony prze|ywajcego ogromne trudno[ci sektora bankowego. Mo|na równie| zauwa|y znaczcy spadek zainteresowania ze strony inwestorów gieBdowych nowymi oferta- mi publicznymi, szczególnie gdy przedmiotem oferty s akcje spóBek o mniejszej kapitalizacji, a wic przede wszystkim firm MSP. 1 Stan sektora maBych i [rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2006-2007, Dane za rok 2006 5 Mimo podwy|szonego ryzyka inwestycyjnego spóBek z sektorów MSP s one jednak jednymi z najbardziej dynamicznie rozwijajcych si podmiotów w gospodarce i w znaczcym stopniu wpBywaj na wzrost PKB. Wysoka dynamika wzrostu stanowi idealne rozwizanie dla podmio- tów dysponujcych wolnymi kapitaBami w celu wsparcia rozwoju sektora MSP dla obopólnych korzy[ci. Nale|y przy tym podkre[li, |e zapotrzebowanie spóBek z sektora MSP na kapitaB jest ogromne, a luka kapitaBowa szacowana jest na poziomie 500 mln EUR 2. Utrudnienia w dostpie do kapitaBu mog stanowi jedn z podstawowych barier rozwojowych w obecnych warunkach rynkowych w funkcjonowaniu przedsibiorstw, wdra|aniu innowacji i podnoszeniu konkurencyjno[ci caBego sektora MSP. Obecny okres jest wyjtkowo niesprzy- jajcy dla sektora maBych i [rednich przedsibiorstw, szczególnie w obszarze finansowania projektów innowacyjnych, nacechowanych wy|szym ryzykiem inwestycyjnym. Kryzys finansowy i spowolnienie gospodarcze przyczyniBy si tak|e do zahamowania inwestycji przez sektor Private Equity & Venture Capital. Szczególnie w pierwszej fazie kryzysu, gdy skala spowolnienia gospodarczego byBa du| niewiadom. Raport The European Private Equity & Venture Capital Association za 2008 rok potwierdza wyhamowanie inwestycji przez fundusze Private Equity oraz Venture Capital w regionie [rodkowoeuropejskim. Warto[ inwestycji PE/VC w 2008 roku jest jednak nadal o 47% wiksza ni| warto[ inwestycji sektora w 2006 roku 3. Wykres 1. Inwestycje funduszy PE/VC w regionie Europy [rodkowo-wschodniej w latach 2003-2008 (Warto[ inwestycji w mln EUR) 3500 3005 3000 2500 2456 2000 1667 1500 1000 546 508 500 448 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 yródBo: Raport Central and Eastern Europe Statistics 2008 Znamienne jest równie| zwikszenie warto[ci dezinwestycji przez fundusze PE/VC w okresie hossy. W 2005 roku ich warto[ wynosiBa niemal 83% warto[ci [rodków zainwestowanych w nowe przedsiwzicia. W kolejnych latach wskaznik ten si nie zmieniaB. Dopiero w 2008 roku przy niesprzyjajcych warunkach makroekonomicznych i bessie na gieBdzie warto[ 2 Fundusze VC - drog do rozwoju MSP, Nina Hamernik / IPO.pl 3 Raport Central and Eastern Europe Statistics 2008 6 dezinwestycji drastycznie spadBa, co potwierdza brak chci wychodzenia przez fundusze z dotychczasowych przedsiwzi przy niskich wycenach przedsibiorstw. Wykres 2. Dezinwestycje funduszy PE/VC w regionie Europy [rodkowo-wschodniej w latach 2003-2008 (Warto[ dezinwestycji w mln EUR) 600 586 500 442 422 400 300 292 236 200 135 123 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2006 2008 yródBo: Raport Central and Eastern Europe Statistics 2008 Negatywne postrzeganie sektora MSP przez sektor bankowy oraz publiczny rynek kapitaBowy jest szans dla sektora Private Equity. Fundusze Private Equity obejmuj zarówno inwestycje typu Venture Capital  a wic nastawione na projekty we wczesnych fazach rozwoju, bardziej ryzykowne i jednocze[nie potencjalnie bardziej zyskowne, jak i inwestycje w bardziej dojrzaBe przedsibiorstwa (typowe fundusze Private Equity). Mimo ró|nicy wynikajcej z etapu rozwoju przedsibiorstwa na jakim inwestorzy zewntrzni podejm decyzj o wej[ciu kapitaBowym, motywy inwestycji s w wikszo[ci przypadków podobne. Do najczstszych przedsiwzi podejmowanych z pozyskanych od inwestorów [rodków finansowych nale| 4: ƒ produkcja nowych produktów czy usBug; ƒ zastosowanie nowej technologii wytwarzania; ƒ wykup przedsibiorstwa konkurencyjnego w celu zwikszenie udziaBu w rynku; ƒ przejcie przez mened|erów w przypadku braku mo|liwo[ci jego efektywnego funkcjo- nowania przez dotychczasowych wBa[cicieli; ƒ skierowanie spóBki na drog rozwoju po jej sanacji; ƒ planowane wej[cie na gieBd. Jednym z podstawowych dylematów przed jakim stoi mBody przedsibiorca zdecydowany na rozwój biznesu jest podjcie decyzji o dBugofalowym finansowaniu dziaBalno[ci. Problem 4 Venture Capital ostatni desk ratunku?, Wojciech Demski / IPO.pl 7 ten jest szczególnie istotny w momencie zaistnienia warunków do dynamicznego wzrostu. Przy braku odpowiednich [rodków wBasnych przedsibiorca stoi przed wyborem: finansowa- nia bankowego lub oddania cz[ci udziaBów inwestorowi zewntrznemu. Dostp do [rodków kredytowych jest ograniczony, a mo|liwo[ zabezpieczenia si na przyszBych dochodach, z punktu widzenia banku, niepewna. Jednocze[nie oddanie cz[ci udziaBów inwestorowi zewntrznemu wi|e si, w przypadku powodzenia projektu, z konieczno[ci podzielenia si efektami inwestycji. Ze wzgldu na okre[lon skal ryzyka i niepewny charakter przyszBych zysków, inwestor zewntrzny bdzie |daB odpowiedniego dyskonta dla wnoszonego kapitaBu przed podjciem decyzji o zaanga|owaniu si w przedsiwzicie. Mimo tych niedogodno[ci i obiektywnych minusów w finansowaniu rozwoju przy wsparciu inwestora zewntrznego taka forma finansowania niesie ze sob równie| niezaprzeczalne korzy[ci, których znaczenie dla pocztkujcego przedsibiorcy jest nie do podwa|enia. Podstawowym udogodnieniem wyró|niajcym t form finansowania w porównaniu do finansowania bankowego, w szczególno[ci dla przedsibiorstw o krótkiej historii dziaBania, jest brak konieczno[ci spBaty regularnych rat kredytowych. W przeciwnym razie wymagaBoby to generowania stabilnych przychodów. To jednak dla wielu nowych firm nie zawsze jest mo|liwe, chocia|by z powodu posiadania niewielkiej liczby tzw.  staBych klientów . Zainteresowanie projektem ze strony inwestora zewntrznego umo|liwia równie| uzyskanie w drodze negocjacji zdecydowanie mniej restrykcyjnych form zabezpieczeD, Bagodniejszych ni| w przypadku finansowania bankowego (brak konieczno[ci zabezpieczeD majtkowych, porczeD itp.). Dodatkow warto[ci dodan pozyskania do[wiadczonego inwestora zewntrznego jest jego know-how, wynikajce z wielu lat do[wiadczeD w wspieraniu rozwoju ró|norodnych przedsibiorstw. W obecnej sytuacji gospodarczej pozyskanie [rodków od inwestora zewntrznego mo|e stanowi jedn z niewielu mo|liwo[ci w finansowaniu dziaBaD rozwojowych przedsibiorstwa. Mo|e by równie| optymalnym rozwizaniem w podjciu decyzji o dBugofalowym rozwoju biznesu przy wykorzystaniu pomysBów i do[wiadczeD ka|dej ze stron. 8 I. Charakterystyka form i sposobów zewntrznego finansowania dziaBalno[ci gospodarczej 1. Fundusze Private Equity 1.1. Charakterystyka Private Equity, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci Inwestycje Private Equity to inwestycje kapitaBowe w przedsibiorstwa, które nie s notowane na gieBdzie papierów warto[ciowych. Mog by wykorzystane w celu rozwoju nowych produktów i technologii, zwikszenia poziomu kapitaBu pracujcego w przedsibiorstwie, dokonania przej lub wzmocnienia struktury bilansu przedsibiorstwa. Wykorzystywane s te| do rozwizania kwestii wBasno[ciowych lub zwizanych z zarzdzaniem 5. W zakres inwestycji Private Equity wchodz zarówno inwestycje okre[lane, jako Venture Capital, jak i te realizowane przez AnioBy Biznesu. Wykres 3. Struktura inwestycji Private Equity Venture Mezzanine MBO / MBI Capital Wycofanie spóBki Finansowanie spóBki z obrotu w celu uratowania Private Equity publicznego przed upadBo[ci Finanasowanie Fuzje Prywatyzacja pomostowe i przejcia przedsibiorstwa paDstwowego yródBo: Zasady podejmowania decyzji w spóBce i funduszu o wej[ciu kapitaBowym do spóBki, Akademia Innowacji i Venture Capital, Marek Panfil Podmioty realizujce inwestycje Private Equity mo|na podzieli, ze wzgldu na stopieD zorganizowania ich dziaBalno[ci, na inwestorów 6: ƒ formalnych, czyli instytucjonalnych; ƒ nieformalnych, czyli nieinstytucjonalnych, takich jak AnioBy Biznesu. 5 Na podstawie definicji European Private Equity and Venture Capital Association (EVCA) 6 Business Angels w Europie: Nieformalne inwestycje Private Equity, Private Equity Consulting 9 Inwestorzy formalni (instytucjonalni) to inwestorzy, których zazwyczaj dzieli si na kilka grup: ƒ fundusze specjalne  korzystajce z powierzonych [rodków publicznych, pomocowych lub specjalnych funduszy rozwojowych; ich cele inwestycyjne s zazwyczaj jednoznacznie ukierunkowane (np. wspieranie MSP lub tworzenie infrastruktury w danym regionie, ochrona [rodowiska) i nie zawsze oparte na komercyjnych zasadach; ƒ fundusze komercyjne (w tym regionalne i ponadregionalne)  korzystajce gBównie z powierzonych [rodków osób prywatnych oraz komercyjnych inwestorów instytucjo- nalnych prowadzce staB dziaBalno[ inwestycyjn na terenie Polski; ƒ midzynarodowe pomioty komercyjne (w tym regionalne i ponadregionalne)  nie koncen- trujce si na konkretnych krajach, ale raczej na projektach; ƒ podmioty, które nie zarzdzaj konkretnym funduszem, ale posiadaj dostp do [rodków inwestycyjnych pochodzcych ze zródeB krajowych i zagranicznych (osób fizycznych i prawnych). Obecna sytuacja gospodarcza, cechujca si spadkiem dostpu do kredytu bankowego oraz ni|szym zainteresowaniem inwestorów gieBdowych, stanowi dla spóBek poszukujcych kapitaBu znaczce wyzwanie. Jednocze[nie kilkuletnia hossa na rynku gieBdowym spowo- dowaBa znaczy wzrost wycen przedsibiorstw, co ograniczyBo w ostatnich latach warto[ inwestycji sektora Private Equity. WBasnie dziki temu sektor Private Equity dysponuje obecnie znaczcymi [rodkami, z mo|liwo[ci przeznaczenia ich na finansowanie nowych inwestycji. Powa|ne zasoby funduszy to z jednej strony efekt odBo|enia nowych inwestycji ze wzgldu na nieracjonalne wyceny porównywalnych spóBek gieBdowych, a tym samym problemy z mo|liwo[ci uzgodnienia interesujcych dla funduszu warunków wej[cia kapitaBowego do przedsibiorstw zainteresowanych pozyskaniem tego typu finansowania, jak i efekt prowadzonych dezinwestycji w okresie hossy gieBdowej. Równie istotne znaczenie ma tak|e pozyskanie, w czasie dobrej koniunktury, dodatkowych [rodków od inwestorów zainteresowanych ich pomna|aniem za po[rednictwem funduszy Private Equity. Mimo dysponowania du|ymi zasobami finansowymi pozyskanie [rodków z sektora Private Equity jest jednak procesem dBugotrwaBym, wymagajcym odpowiedniego przygotowania, a co najwa|niejsze przedstawienia interesujcej z punktu widzenia funduszy propozycji inwestycyjnej. Obecna sytuacja gospodarcza przyczyniBa si do spotgowania znaczenia ryzyka inwesty- cyjnego (w analizie projektów). W przypadku sektora bankowego oznacza to znaczce usztywnienie stanowiska w zakresie m.in. mo|liwych form zabezpieczeD czy kosztów kredytu bankowego. Powy|sza sytuacja zmusza przedsibiorstwa do poszukiwania nowych zródeB kapitaBu  std wzrost roli funduszy Private Equity. Fundusze te, to dBugoterminowi inwestorzy, dysponujcy zdecydowanie wikszym do[wiadczeniem biznesowym umo|liwia- 10 jcym bardziej trafn ocen poziomu ryzyka inwestycyjnego. Posiadaj tak|e zdecydowanie szersze spojrzenie na prowadzon dziaBalno[, nie koncentrujc si wyBcznie na aktualnym etapie cyklu ekonomicznego. Wprowadzenie do przedsibiorstwa nowego inwestora w postaci funduszu Private Equity pozwala na wzrost wiarygodno[ci biznesowej, szczególnie w kontaktach z instytucjami finansowymi. W zdecydowanej wikszo[ci przypadków fundusze Private Equity, inwestujc w dan spóBk, zamierzaj obj jej wikszo[ciowy pakiet. Transakcje mniejszo[ciowe byBy i pozostan niewielk cz[ci ich inwestycji, zarówno w Polsce, jak i na [wiecie 7. Fundusze PE bd zainteresowane mniejszo[ciowymi udziaBami tylko w przypadku stabilnych i cieszcych si siln pozycj rynkow spóBek, które nie bd wymagaBy aktywnej pomocy w trudnych warunkach rynkowych. Trzeba te| pamita, |e fundusze tylko poprzez zakup wikszo[cio- wych udziaBów bd w stanie zapBaci premi za kontrol. To oznacza, |e wyceny pakietów mniejszo[ciowych zawsze bd mniej atrakcyjne, chyba, |e zagwarantuj mo|liwo[ przejcia kontroli w przyszBo[ci. Ze wzgldu na specyfik tej formy finansowania biznesu przedsibiorca zamierzajcy skorzysta z funduszy Private Equity musi prowadzi dziaBania zmierzajce do pozyskania inwestora z du|ym wyprzedzeniem. Taka specyfika finansowania wyklucza mo|liwo[ zaspo- kajania bie|cych potrzeb inwestycyjnych przedsibiorstwa. Dla pr|nie dziaBajcych przedsibiorstw obecne warunki na rynku sprzyjaj rozmowom z funduszami Private Equity. Kryzys gospodarczy wpBynB na pogorszenie sytuacji finansowej wielu przedsibiorstw, szczególnie tych mniej efektywnych bdz wysoko zadBu|onych. Taka sytuacja rodzi wiele okazji inwestycyjnych umo|liwiajcych wzmocnienie pozycji konkurencyjnej dla najlepiej rozwijajcych si i perspektywicznych firm. W tym celu bardzo pomocne s fundusze Private Equity, które umo|liwiaj uzyskanie odpowiedniego wsparcia kapitaBowego. Fundusze te udostpniaj stosowny know-how potrzebny do przeprowadzenia nowych projektów inwestycyjnych, restrukturyzacyjnych oraz przej bdz fuzji. 1.2. Droga do pozyskania dofinansowania poprzez Private Equity Proces pozyskania inwestora Private Equity wi|e si z konieczno[ci przej[cia procesu selekcji, który ma wyBoni projekty charakteryzujce si najkorzystniejsz relacj zysk do ryzyka w kilkuletniej perspektywie obecno[ci funduszu w spóBce. Ze wzgldu na szeroki zakres PE, obejmujcego tak|e fundusze Venture Capital oraz AnioBów Biznesu, charaktery- styka przedstawiona poni|ej ma charakter bardziej ogólny, ni| opisywane dalej sylwetki grup inwestorów. 7 Fundusze PE szans w czasach kryzysu, Deloitte, 31 lipca 2009 11 Oto podstawowe kroki zwizane z pozyskaniem dofinansowania w ramach funduszy Private Equity: 1. Identyfikacja przedsibiorstwa, które mo|e by przedmiotem zainteresowania ze strony funduszy Private Equity. GBówne zalety przedsibiorstwa 8: ƒ wykwalifikowana kadra kierownicza; ƒ wyró|niajca si marka oraz oferta produktów, usBug bdz przewaga technologiczna; ƒ du|a warto[ rynku, mo|liwo[ przyspieszenia tempa rozwoju bdz konsolidacja bran|y pod przewodnictwem spóBki; ƒ posiadanie znacznego udziaBu w rynku. 2. Sporzdzenie materiaBów prezentacyjnych i informacyjnych dla funduszu. Opracowanie zestawu materiaBów prezentacyjnych i informacyjnych umo|liwiajcych zarówno wstpne zainteresowanie funduszu, jak i przedstawienie szczegóBowych informacji w formie biznes planu. 3. Wybór wBa[ciwego funduszu Private Equity. Fundusze PE specjalizuj si w wybranych transakcjach, a tak|e bran|ach. Du|e do[wiadczenie funduszu w konkretnej bran|y umo|- liwi przedsibiorcy bardziej efektywne wykorzystanie wiedzy partnera do rozwoju biznesu. Przy wyborze funduszu Private Equity nale|y równie| zwróci uwag na wBa[ciwe sprecy- zowanie oferty oraz uwzgldnienie takich elementów jak 9: ƒ minimalna kwota inwestycji; ƒ maksymalna kwota inwestycji; ƒ bran|a; ƒ region; ƒ faza rozwoju przedsibiorstwa, w któr inwestuje fundusz. 4. Nawizanie kontaktu z funduszem. 5. Prezentacja oferty inwestycyjnej. 6. W przypadku, gdy biznes plan zostanie zaakceptowany, fundusz dokona w przedsibior- stwie badania due diligence, czyli pogBbionej analizy sytuacji firmy. 8 Venture Capital - szans dla przedsibiorczych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament Przedsibiorczo[ci, Warszawa 2005 9 Droga po VC, IPO.pl 12 PrzykBadowy schemat dziaBania w celu pozyskania [rodków z funduszu Private Equity 10 Okre[lenie potencjaBu spóBki (czy przedsibiorstwo posiada potencjaB oraz zasoby umo|liwiajce znaczce przyspieszenie rozwoju bdz znaczce podniesienie efektywno[ci) oraz potrzeb kapitaBowych w celu dalszego rozwoju Kð Analiza innych dostpnych zródeB finansowania Kð Sporzdzenie biznes planu Kð Analiza i wybór funduszy Kð Kontakt z funduszami, zaprezentowanie biznes planu Kð Due diligence, czyli badanie spóBki przez potencjalnego inwestora Kð Negocjacje oraz ustalenie warunków wej[cia Kð Wej[cie inwestora i jego nadzór nad dziaBalno[ci spóBki Kð Dezinwestycja (wyj[cie inwestora) 10 Raport KapitaB dla firm 2008, IPO.pl 13 7. Zazwyczaj równocze[nie przebiegaj negocjacje z funduszem. Maj na celu okre[lenie warunków inwestycji, której przedmiotem s gBównie 11: ƒ koszt kapitaBu dostarczonego przez fundusz; ƒ udziaBy stron w spóBce; ƒ prawa i obowizki obu stron; ƒ zapewnienia i gwarancje przedsibiorcy; ƒ zastosowane instrumenty finansowe; ƒ okre[lenie warto[ci przedsibiorstwa (wycena zale|y w gBównej mierze od fazy rozwoju, w jakiej znajduje si spóBka, mo|na zastosowa metod dochodow, majtkow, mieszan). 8. Efektem zawartego porozumienia z funduszem Private Equity jest przeprowadzona transakcja. Nastpuje spisanie warunków inwestycji i podpisanie umowy. Zrodki pieni|ne trafiaj do przedsibiorstwa zgodnie z warunkami zawartej umowy. W wielu wypadkach finansowanie ma charakter etapowy, gdzie wypBata jest uzale|niona od speBnienia konkret- nych celów biznesowych. 1.3. Wady i zalety finansowania przez Private Equity Fundusze Private Equity, jak ka|da forma finansowania dziaBalno[ci, nios szereg zalet, ale równie| wad z punktu widzenia zainteresowanego przedsibiorcy. Poni|ej omówiono gBówne pozytywy i negatywy wspóBpracy z funduszami Private Equity. Zalety: 1. Finansowanie przedsiwzicia, bez wymaganych zabezpieczeD majtkowych. 2. Dostarczenie specjalistycznej wiedzy z zakresu zarzdzania, finansów, marketingu oraz sprzeda|y. 3. Zwikszenie bazy kapitaBowej, a tym samym mo|liwo[ci pozyskania dodatkowego finanso- wania dBu|nego (zwikszenie efektu inwestycji poprzez lewarowanie wzrostu). 4. Wzrost wiarygodno[ci przedsibiorstwa poprzez pozyskanie renomowanego udziaBowca (wy|szy rating kredytowy, zwikszenie atrakcyjno[ci na rynku pracy itp.). 5. Brak konieczno[ci prezentowania informacji istotnych z punktu widzenia strategii spóBki (w porównaniu ze spóBkami publicznymi). 6. Elastyczna forma pozyskania kapitaBu, w wikszym stopniu dostosowana do potrzeb przedsibiorstwa. 11 Droga po VC, IPO.pl 14 7. Pasywny charakter inwestycji Private Equity, o ile nie istnieje konieczno[ bezpo[redniego zaanga|owania si w bie|ce zarzdzanie przez funduszu. 8. Usprawnienie procesów decyzyjnych oraz struktur organizacyjnych. 9. Korzystanie z do[wiadczeD inwestora oraz jego kontaktów biznesowych. Pozyskanie renomowanego inwestora finansowego niesie dla przedsibiorstwa szereg korzy[ci wynikajcych z dotychczasowych do[wiadczeD oraz kontaktów biznesowych partnera, umo|liwiajc przedsibiorstwu korzystanie z najlepszych, wypracowanych standar- dów dziaBania. Wady: 1. Brak peBnej kontroli nad firm. 2. Konieczno[ dzielenia si zyskami z partnerem. 3. Objcie udziaBów przez inwestora zewntrznego w przedsibiorstwie poni|ej warto[ci wewntrznej  brak premii za objcie udziaBów. Sprzeda| odbywa si z istotnym dyskontem zapewniajcym nowemu inwestorowi odpowiedni margines bezpieczeDstwa inwestycji. 4. DBugi okres niepewno[ci w trakcie procesu pozyskania inwestora. 5. DBugi czas pozyskania inwestora oraz ryzyko niepowodzenia caBej operacji. 6. Kilkuletnia obecno[ inwestora Private Equity w przedsibiorstwie. Konieczno[ dostoso- wania funkcjonowania przedsibiorstwa do potrzeb funduszu. 7. Ryzyko przejcia przedsibiorstwa, szczególnie w przypadku braku odpowiednich zapisów umownych bdz w przypadku konfliktu interesów. Jednak finansowanie Private Equity jest dobrym rozwizaniem tylko dla niektórych przedsibiorstw. Jest szczególnie interesujc form finansowania przedsibiorstw stojcych na progu szybkiego wzrostu oraz przedsibiorstw o du|ym udziale w rynku, lecz wymaga- jcych restrukturyzacji nadajcej im nowego impulsu do rozwoju. W wielu wypadkach Private Equity jest najodpowiedniejsz form finansowania dziaBalno[ci, jednak|e w ka|dym wypadku konieczne jest przeprowadzenie szczegóBowej analizy kosztów i korzy[ci korzystania z takiej formy finansowania przedsibiorstwa. 15 1.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu od funduszu Private Equity Kofola-Hoop - restrukturyzacja dziaBalno[ci poprzez fundusz Private Equity W 2008 roku Polish Enterprise Fund VI (PEF VI), fundusz Private Equity zarzdzany przez Enterprise Investors (EI), dziaBajc w porozumieniu z kilkoma akcjonariuszami spóBki Kofola-Hoop S.A., ogBosiB wezwanie do zapisywania si na sprzeda| wszystkich pozostaBych akcji spóBki znajdujcych si w obrocie gieBdowym 12. Celem wezwania byBo osignicie przez wzywajcych Bcznie 100% walorów Kofola-Hoop notowanych na GieBdzie Papierów Warto[ciowych w Warszawie. Cena akcji w wezwaniu 43,20 zB, stanowiBa 48% premi w porównaniu z kursem zamknicia z dnia przed ogBosze- niem wezwania. Firma Kofola-Hoop S.A. powstaBa z poBczenia spóBek Kofola SPV Sp. z o.o. i Hoop S.A. w dniu 30 maja 2008 r., stajc si jednym z najwa|niejszych producentów napojów bezalkoholowych w Europie Zrodkowej i Wschodniej. Akcje spóBki s notowane na GieBdzie Papierów Warto[ciowych w Warszawie. Najwikszym akcjonariuszem Kofola-Hoop jest firma KSM Investment. Prezesem Zarzdu Kofola-Hoop jest Jannis Samaras (wcze[niej dyrektor zarzdzajcy Kofola Holding). Najbardziej znane marki Hoop to napoje: Hoop Cola, syropy Paola, napój energetyczny R20 oraz woda Arctic. Kofola ma w swoim portfolio tradycyjny, oparty na oryginalnym przepisie napój typu cola - Kofola, lini napojów owocowych Jupí, napoje dla dzieci Jupík, naturaln wod zródlan Rajec oraz nowy w portfelu napój Vinea. Kofola-Hoop produkuje tak|e napoje nale|ce do grupy private labels  produkowane dla firm zewntrznych, gBównie du|ych sieci handlowych. Kofola-Hoop produkuje w 8 fabrykach zlokalizowanych w Polsce, Czechach, na SBowacji oraz w Rosji. Firma zatrudnia Bcznie ponad 2 600 osób. W wyniku poBczenia Kofola-Hoop jest jedn z najbardziej znaczcych firm napojowo-sokowych na rynkach Europy Zrodkowo- Wschodniej, o rocznych obrotach blisko 1,2 mld zB (z wyBczeniem rosyjskiej spóBki Megapack). Kofola-Hoop to numer 3 na rynku polskim, numer 3 na rynku czeskim oraz odpowiednio numer 1 (w segmencie napojów typu cola) i 2 (ogólnie) na rynku sBowackim. Transakcja zakupu pakietu akcji Kofola-Hoop (obecnie Kofola) o warto[ci 480 milionów zBotych byBa przy tym jednym z najwikszych wezwaD do sprzeda|y akcji ogBoszonych dotd na warszawskiej gieBdzie. Dodatkowo nabycie blisko 43% pakietu akcji Kofola-Hoop byBo najwiksz transakcj przeprowadzon przez fundusze Private Equity w [rodkowoeuropejskim sektorze FMCG. 12 Enterprise Investors ogBasza wezwanie na akcje Kofola-Hoop S.A., artykuB zamieszczony na stronie spóBki HOOP, Warszawa, 30.09.2008 16 Podstawowe cele, dla których gBówny udziaBowiec spóBki zdecydowaB si na podzielenie wBadzy w spóBce z funduszem Private Equity: KOFOLA jeden z najwikszych czeskich wytwórców na rynku napojowym po przejciu prawie 57 proc. polskiej firmy napojowej Hoop w maju 2008 r., staB si trzecim graczem w tej bran|y w Europie Zrodkowo-Wschodniej. PowstaBa firma Kofola-Hoop zamierza w cigu trzech lat zwikszy przychody w Polsce o ok. 25% (do 1,56 mld zB) i podwoi obecn 2-proc. rentowno[. Czescy wBa[ciciele stawiaj na napoje i wod. Wikszo[ przejtych przez Kofol marek Hoopa wymaga jednak gruntownego repozycjonowania. Sama Kofola stoi przed konieczno[ci uporzdkowania struktur zarzdczych i jednolitej strategii dla caBej grupy. Pozyskanie w listopadzie 2008 roku do[wiadczonego inwestora finansowego, jakim jest Enterprise Investors, który kupiB 43 proc. udziaBów w Kofoli-Hoop, ma na celu efektywne wdro|enie zakBadanej strategii rozwoju. Enterprise Investors jest najstarsz i jedn z najwikszych w Polsce i Europie Zrodkowo- Wschodniej grup funduszy Private Equity i Venture Capital. Firma dziaBa od 1990 roku. Do koDca 2008 roku fundusze zarzdzane przez Enterprise Investors zainwestowaBy Bcznie 1,2 miliarda euro w 110 spóBek z ró|nych sektorów gospodarki 13. Aczna kwota inwestycji w Polsce wyniosBa 907 milionów euro w 99 spóBek, a poza Polsk 273 miliony euro w 11 spóBek. Fundusze s obecnie akcjonariuszami 19 firm, które w ubiegBym roku zatrudniaBy blisko 16 tysicy osób i osignBy Bczne obroty na poziomie 6,2 miliarda zBotych. Fundusze caBkowicie zakoDczyBy inwestycje w 91 spóBkach, osigajc Bczne przychody w wysoko[ci 1,4 miliarda euro (284 miliony euro przychodów pochodzi z inwestycji poza Polsk). Po utwo- rzeniu Enterprise Venture Fund I Bczne [rodki zebranych przez Enterprise Investors fundu- szy wynosz 1,7 miliarda euro. 13 Informacja ze strony internetowej Enterprise Investors 17 2. Fundusze Venture Capital 2.1. Charakterystyka funduszy Venture Capital, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci Venture Capital to kapitaB dBugoterminowy. Inwestor pozostaje w spóBce zwykle od 3 do 7 lat. Wynika to z czasu, jaki potrzebny jest na rozwój przedsibiorstwa. Fundusze Venture Capital koncentruj si na wzro[cie warto[ci firmy w perspektywie kilkuletniej w celu uzyskana maksymalnej stopy zwrotu na koniec okresu inwestycji. ReguB jest przeznaczanie wszystkich generowanych przez spóBk zysków w jej dalszy rozwój, a tak|e poprzez transfer know-how wprowadzenie szeregu dziaBaD optymalizacyjnych majcych na celu systematyczny wzrost efektywno[ci przedsibiorstwa. Fundusz umo|liwia równie| przedsibiorstwu, znajdujcemu si w portfelu inwestycyjnym, pozyskanie specjalistów niezbdnych do dynamicznego rozwoju, a tak|e w celu osignicie maksymalnej stopy zwrotu z inwestycji. Fundusz jako podmiot uczestniczcy w szeregu transakcji kapitaBowych posiada bowiem wBasn baz danych obejmujc fachowców z ró|nych bran|, nie ograniczajc si tylko do osób z którymi dotychczas wspóBpracowaB. Posiada szerokie kontakty biznesowe, referencje oraz renom i dostp do wBa[ciwych zasobów rynku pracy. Venture Capital najcz[ciej obejmuj pakiety udziaBowe mniejszo[ciowe, dziki temu maj wpByw na funkcjonowanie firmy, ale nie przejmuj na siebie caBego ryzyka dziaBalno[ci. Objcie udziaBów poBczone z dokapitalizowaniem firmy przez fundusz zapewnia przedsibior- cy wiksz stabilno[ w prowadzeniu biznesu, obni|ajc ryzyko funkcjonowania podmiotu. Dla funduszu objcie pakietu mniejszo[ciowego ma zapewni uzyskanie niezbdnej dla wspóBudziaBowca kontroli nad firm, jednocze[nie nie wi|e si z przejciem peBnego ryzyka realizacji projektu. Taka formuBa dziaBania jest najbardziej efektywna dla obu stron transakcji, zapewniajc firmie rozwój oraz wzrost warto[ci 14. 2.2. Droga do pozyskania dofinansowania Droga do pozyskania dofinansowania w przypadku funduszy Venture Capital stanowi w du|ym stopniu powielenie dziaBaD koniecznych do pozyskania innych, podobnych zródeB finansowania w ramach sektora Private Equity. Fundusze Venture Capital z du| staranno[ci dobieraj przedsibiorstwa w które planuj zainwestowa posiadane [rodki. Wypracowana przez szereg lat praktyka inwestycyjna powoduje, |e przez wymagajcy proces selekcji przechodzi niewielka grupa najbardziej perspektywicznych przedsibiorstw. Takie podej[cie do inwestycji ma zapewni funduszowi zakBadan stop zysku. Natomiast dla przedsibiorcy, którego projekt zostaB odrzucony, mo|e stanowi zródBo dodatkowych wskazówek, co nale|y poprawi we wBasnym projekcie inwestycyjnym, by uzyskaB on akceptacj inwestorów finansowych. 14 Raport KapitaB dla firm 2008, IPO.pl 18 Poni|sze kroki przybli|aj poszczególne etapy na drodze do pozyskania funduszu Venture Capital. 1. Przedsibiorstwa stanowice cele inwestycji funduszy Venture Capital to przede wszystkim [redniej wielko[ci firmy z perspektyw dynamicznego rozwoju, wynikajcego z wielko[ci rynku, licznych przewag konkurencyjnych, w[ród których do najbardziej istotnych nale|y zaliczy zastosowanie innowacyjnych rozwizaD technologicznych i procesowych. GBówne cechy przedsibiorstwa  celu inwestycji, a tak|e jego otoczenia to 15: ƒ wykwalifikowana kadra kierownicza  która posiada du|e zdolno[ci mened|erskie, potrafi sprawnie realizowa projekt inwestycyjny; Venture mo|e okaza si szans dla wybitnych mened|erów, których umiejtno[ci na pewno zostan docenione; ƒ wyró|niajca si oferta produktów, usBug lub przewaga technologiczna nad konkurentami  fundusze Venture chtnie inwestuj w przedsibiorstwa innowacyjne o du|ym potencjale wzrostu, których produkty, usBugi charakteryzuj si du| nowoczesno[ci; ƒ dziaBanie na wzrostowym, przyszBo[ciowym rynku  potencjaB i perspektywy dalszego rozwoju maj tutaj szczególne znaczenie; ƒ posiadanie znacznego udziaBu w rynku; ƒ szybszy rozwój firmy ni| bran|y. 2. W kolejnym kroku przedsibiorstwo powinno opracowa wBasny plan rozwoju, który po weryfikacji i wprowadzeniu odpowiednich korekt mo|e stanowi biznes plan projektu - podstawowy dokument do ubiegania si o dodatkowy kapitaB z rynku Private Equity. Przede wszystkim powinien on zawiera projekcje finansowe oparte na realistycznych i szczegóBowych zaBo|eniach, a tak|e wszelkie istotne zagadnienia biznesowe. 3. Podjcie decyzji o wyborze grupy funduszy Venture Capital, do których przedsibiorca skieruje ofert wej[cia kapitaBowego. Podejmujc decyzj o wyborze funduszu Venture Capital, jako zródBa finansowania projektu, nale|y wzi pod uwag zarówno czas konieczny na zapoznanie si funduszy z ofert, jak i ich specyficzne wymagania. Przede wszystkim dotyczce skali inwestycji, preferowanych bran|, poziomu zaanga|owania w kapitale przedsibiorstwa oraz stopnia zaanga|owania inwestora w bezpo[rednie zarzdzanie przedsibiorstwem. 4. Nawizanie kontaktu z wybranymi funduszami, przedstawienie skróconych materiaBów informacyjnych (np. memorandum informacyjnego) umo|liwiajcych zainteresowanie funduszy projektem. 15 Venture Capital - szans dla przedsibiorczych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament Przedsibiorczo[ci, Warszawa 2005 19 5. W przypadku uzyskania zainteresowania zaprezentowanie wBa[ciwego materiaBu anali- tycznego  biznes planu, umo|liwiajcego wBa[ciw ocen projektu przez fundusz. 6. W przypadku pozytywnej weryfikacji przez fundusz zaBo|eD biznes planu nastpuje kolejny krok analizy przedsibiorstwa i projektu. Po zawarciu pomidzy zainteresowanymi stronami umowy o poufno[ci, fundusz dokonuje gruntownej analizy przedsibiorstwa  tzw. due diligence, której zadaniem jest m.in identyfikacja wszelkich istotnych czynników ryzyka dla inwestora. Badanie due diligence stanowi równie| element ostatecznej weryfikacji przyjtych zaBo|eD projektu w biznes planie, w odniesieniu do dotychczaso- wych realiów funkcjonowania przedsibiorstwa. 7. Podjcie przez fundusz badaD due diligence jest wstpem do rozpoczcia negocjacji z przedsibiorc w celu okre[lenia najbardziej istotnych warunków umowy inwestycyjnej regulujcej zasady wej[cia kapitaBowego inwestora do firmy. Przedmiotem negocjacji s przede wszystkim takie parametry jak: ƒ cena objcia udziaBów (koszt wniesionego kapitaBu); ƒ udziaB funduszu w kapitale zakBadowym przedsibiorstwa; ƒ podstawowe prawa i obowizki obu stron transakcji; ƒ szczególne prawa funduszu w przypadku objcia udziaBów mniejszo[ciowych; ƒ zapewnienia i gwarancje przedsibiorcy; ƒ terminy oraz zasady regulujce wnoszenie [rodków przez fundusz w przypadku etapowego finansowania podmiotu oraz konieczno[ zrealizowania przez podmiot okre[lonych celów biznesowych; ƒ okre[lenie warto[ci przedsibiorstwa; ƒ zasady dezinwestycji funduszu. 8. Ostatnim elementem procesu pozyskania inwestora Venture Capital jest zawarcie umowy inwestycyjnej oraz jej faktyczna realizacja poprzez wniesienie odpowiedniego kapitaBu do spóBki. 20 PrzykBadowy schemat dziaBania w celu pozyskania [rodków z funduszu Venture Capital 16 Okre[lenie potencjaBu spóBki (czy przedsibiorstwo posiada innowacyjny produkt czy usBug) oraz potrzeb kapitaBowych w celu dalszego rozwoju Kð Analiza innych dostpnych zródeB finansowania Kð Napisanie biznes planu Kð Analiza i wybór funduszy Kð Kontakt z funduszami, zaprezentowanie biznes planu Kð Due diligence, czyli badanie spóBki przez potencjalnego inwestora Kð Negocjacje oraz ustalenie warunków wej[cia Kð Wej[cie inwestora i jego nadzór nad dziaBalno[ci spóBki Kð Dezinwestycja (wyj[cie inwestora) 16 Raport KapitaB dla firm 2008, IPO.pl 21 2.3. Wady i zalety takiego typu finansowania Lista zalet oraz wad wynikajcych z finansowania Venture Capital jest bardzo podobna do funduszy Private Equity, ale nie identyczna. Zalety: My[lc o Venture Capital nale|y rozwa|y nastpujce pozytywne czynniki: 1. Venture Capital w odró|nieniu od typowych funduszy Private Equity finansuje tak|e wcze[niejsze, a tym samym bardziej ryzykowne etapy rozwoju przedsibiorstwa. Na rynku funkcjonuj podmioty wyspecjalizowane w finansowaniu projektów w fazie powstawania (seed financing) czy uruchamiania dziaBalno[ci (start-up financing). S to fazy rozwoju przedsibiorstwa, w których najtrudniej o inne formy finansowania dziaBalno[ci. 2. Venture Capital stanowi istotn pomoc w transferze biznesowego know-how, w szczegól- no[ci dotyczy to podmiotów o najkrótszym sta|u na rynku. Zaimplementowane przez fundusz w przedsibiorstwach rozwizania biznesowe umo|liwiaj mBodym organizacjom uniknicie szeregu bBdów charakterystycznych dla nowopowstaBych firm. 3. Zwikszenie bazy kapitaBowej pozwalajcej na stabilny rozwój biznesu w pocztkowej fazie rozwoju przedsibiorstwa, a tak|e zwikszenie mo|liwo[ci finansowania na etapie ekspansji dziki mo|liwo[ci lewarowania wzrostu. 4. Wzrost wiarygodno[ci biznesowej w kontaktach z partnerami handlowymi lub instytu- cjami finansowymi oraz zwikszenie atrakcyjno[ci przedsibiorstwa na rynku pracy, co w przypadku innowacyjnych firm oznacza Batwiejszy dostp studentów kierunków technicznych oraz specjalistów bran|owych. 5. Mo|liwo[ utrzymania poufno[ci informacji o charakterze strategicznym dla rozwoju przed- sibiorstwa w porównaniu do spóBek notowanych na publicznych rynkach kapitaBowych. 6. Uzyskanie elastycznej struktury finansowania dziaBalno[ci w pocztkowym okresie funkcjo- nowania przedsibiorstwa; mo|liwo[ akumulowania generowanych przychodów i zysków do dalszego rozwoju dziaBalno[ci bez konieczno[ci spBacania zobowizaD kredytowych. Wady: Fundusze Venture Capital posiadaj kilka istotnych wad, tak jak inne rodzaje finansowania: 1. Pozyskanie inwestora kapitaBowego to zmniejszenie udziaBu w zyskach firmy oraz oddanie peBnej kontroli nad spóBk. 2. Tak jak w przypadku wszystkich inwestorów w segmencie Private Equity objcie udziaBów przez inwestora zewntrznego w przedsibiorstwie nastpuje poni|ej warto[ci wewntrznej  brak premii za objcie udziaBów. Sprzeda| odbywa si z istotnym dyskontem zapewnia- jcym nowemu inwestorowi odpowiedni margines bezpieczeDstwa inwestycji. 22 3. Relatywnie dBugi czas pozyskiwania inwestora, ryzyko niepowodzenia w zawarciu transakcji, mo|e mie istotny wpByw na tempo rozwoju przedsibiorstwa. 4. Kilkuletnie zaanga|owanie si inwestora ma wpByw na konieczno[ wypracowania dla funduszu odpowiedniej stopy zwrotu, kosztem ewentualnej rezygnacji z cz[ci planowa- nych do realizacji innych kosztownych i czasochBonnych prac badawczych i rozwojowych. Szczególnie istotne jest to w przypadku podmiotów majcych szereg rozwizaD innowacyj- nych, których wdro|enie wymaga ponoszenia dodatkowych nakBadów. 5. Ryzyko transferu technologii oraz przejcia przedsibiorstwa na pocztkowym etapie jego rozwoju. Finansowanie Venture Capital stanowi doskonaBe rozwizanie dla mBodych, innowacyjnych przedsibiorstw, przed którymi otwiera si szansa na dynamiczny wzrost obrotów, a które nie posiadaj odpowiednich [rodków na sfinansowanie inwestycji we wBasnym zakresie. Tego typu przedsibiorstwa mog liczy zarówno na wsparcie kapitaBowe, jak i organizacyjne funduszy Venture Capital. Jednocze[nie wiele funduszy Venture Capital realizuje projekty zbli|one do typowych funduszy Private Equity finansujc przedsibiorstwa bardziej dojrzaBe o ni|szym stopniu innowacyjno[ci. 2.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu od funduszu Venture Capital Bankier.pl  wiodcy portal finansowy 17 Polski Portal Finansowy Bankier.pl. powstaB w 2000 r. z inicjatywy funduszu Venture Capital MCI Management S.A. oraz kilku osób indywidualnych, jako pionierskie przedsiwzicie w zakresie finansów w internecie. Dziki konsekwencji i wsparciu ze strony MCI Management, portal jest jednym z pierwszych, du|ych, rentownych przedsiwzi internetowych w Polsce. Od 2003 roku przychody SpóBki wzrosBy ponad trzykrotnie. Bankier.pl S.A. prowadzi czoBowy finansowy portal informacyj- ny, który jest tak|e niezale|nym po[rednikiem i doradc finansowym w polskim internecie. Firma czerpie przychody z reklamy oraz z po[rednictwa i doradztwa finansowego, oferujc produkty i usBugi blisko 40 renomowanych instytucji. Ju| w lipcu 2000 r. SpóBka zawarBa pierwsz umow z bankiem LG Petro Bank S.A. w zakresie dystrybucji produktów finansowych przez Internet, stajc si jednym z pierwszych serwisów w Polsce, po[redniczcych w dystrybucji produktów finan- sowych on-line. Niestety nie wszystkie instytucje finansowe byBy równie innowacyjne, a na praw- dziwy przeBom w dystrybucji produktów finansowych przez Internet trzeba byBo poczeka, a| powszechnie wykorzystywane staBy si usBugi ebankingu. W tym czasie równie| rynek reklamy internetowej nie byB wystarczajco rozwinity, aby portal taki jak Bankier.pl mógB osiga przychody pozwalajce inwestowa w rozwój usBug czy marketing. 17 TechVentures  99: Case Studies, Bankier.pl  wiodcy portal finansowy, MCI Management 23 Na przeBomie lat 2000 i 2001 MCI Management podjB rozmowy z funduszem inwestycyjnym bmp AG/CEEV, który wkrótce potem, bo w lutym 2001 r. zostaB drugim inwestorem finansowym portalu. Dziki ko-inwestycji bmp portal w drugim etapie finansowania pozyskaB [rodki niezbdne do rozwoju, a tak|e dalsze kontakty w bran|y finansowej. Kilka miesicy pózniej, w sierpniu 2001 roku, Bankier.pl kierujc si radami akcjonariuszy przejB portal Euromoney.pl, wzmacniajc znaczco swoj pozycj na polskim rynku. Akwizycja umo|liwiBa poszerzenie oferty dla osób zainteresowanych inwestowaniem funduszy o nowe funkcje i zwikszenie zakresu tematycznego o tre[ci dotyczce GPW i rynków finansowych. W 2003 roku Bankier uruchomiB System Partnerski, a rok pózniej Internetowe Centrum Finansowe. Dokonane w tym okresie przejcie serwisu internetowego Twoja-Firma.pl, czoBowej witryny skierowanej do osób prowadzcych dziaBalno[ gospodarcz, zwikszyBo istotnie baz odbiorców w segmencie przedsibiorców. W pazdzierniku 2005 roku miesiczna liczba u|ytkowników wzrosBa do 900 tys. z 500 tys. zanotowanych rok wcze[niej, a miesiczna liczba odsBon portalu w grudniu 2005 roku przekroczyBa 14 mln. Dziki systematycznie rosncej liczbie u|ytkowników, Bankier.pl jest doskonaBym medium pozwalajcym na skuteczne dotarcie z ofert usBug i produktów finansowych do potencjalnych klientów. Model biznesu firmy opiera si obecnie na umo|liwieniu klientom instytucjonalnym  przede wszystkim instytucjom finansowym  na dotarcie do dobrze sprofilowanej, atrakcyjnej grupy u|ytkowników portalu. Strony portalu odwiedzaj gBównie osoby zainteresowane tematyk finansowo- biznesow. Przychody SpóBki pochodz od klientów instytucjonalnych: z dziaBalno[ci na ryn- ku reklamy internetowej oraz po[rednictwa finansowego. Szybki rozwój reklamy internetowej znajduje bezpo[rednie przeBo|enie w dynamice wzrostu przychodów Bankier.pl. W latach 2003-2004 i 2004-2005 przychody SpóBki ze sprzeda|y reklam rosBy w tempie niemal 100% rocznie. Precyzyjnie zdefiniowany profil u|ytkowników portalu umo|liwia odpowied- nie dopasowanie oferty instytucji finansowych, które za po[rednictwem SpóBki chc dotrze ze swoj ofert produktow do potrzeb okre[lonego odbiorcy. Jako niezale|ny po[rednik finansowy Bankier.pl zapewnia klientom warto[ dodan  dostp do szerokiego spektrum ofert finansowych w jednym miejscu oraz niezale|ne, obiektywne doradztwo. W ofercie SpóBki znajduje si ponad 100 produktów i usBug finansowych blisko 40 renomowanych instytucji, udostpnianych blisko 3,5 milionom osób miesicznie poprzez kilka kanaBów dystrybucji. Pozycja Bankier.pl na rynku bdzie si wzmacnia wraz z dynamicznym rozwojem Internetu. Proces ten powoduje staBy wzrost atrakcyjno[ci Bankier.pl dla reklamo- dawców, natomiast rosnca liczba produktów finansowych oferowanych na plat- formie transakcyjnej przyciga coraz wiksz liczb klientów w tym segmencie usBug. 24 DziaBania Bankier.pl bd zmierzaBy do dalszego wzrostu warto[ci marki poprzez zwikszenie jej rozpoznawalno[ci i zasigu, midzy innymi poprzez starannie zaplanowane dziaBania marketingowe oraz wzmacnianie postrzegania SpóBki, jako eksperta w dziedzinie finansów. Z pewno[ci wiarygodno[ci i rozpoznawalno[ci marki portalu pomo|e status spóBki publicznej notowanej na GieBdzie Papierów Warto[ciowych. Z inicjatywy funduszu MCI Management funkcj Prezesa Zarzdu Bankier.pl S.A. objB Tomasz Ja|d|yDski, wcze[niej kierujcy gieBdow Interi. Pod jego kierownictwem, wspierany przez inwestorów finansowych, portal wszedB 19 czerwca 2006 r. na parkiet warszawskiej GieBdy. SpóBka dziki IPO pozyskaBa 11,25 milionów zBotych, które chce przeznaczy na rozwój portalu, ale równie| przejcia innych serwisów internetowych. Na do- prowadzenie do debiutu gieBdowego spóBka musiaBa wyda 1,7 mln zB (959 tys. zB na przygotowanie i przeprowadzenie ofert, 196 tys. zB na sporzdzenie prospektu emisyjnego i doradztwa oraz 586 tys. zB na promocj). 25 3. Fundusze kapitaBu zal|kowego Fundusze kapitaBu zal|kowego to fundusze kapitaBu typu Venture Capital inwestujce w spóBki posiadajce innowacyjny projekt, który dziki inwestycji funduszu pozwoli finanso- wanej spóBce osign trwaBy i dynamiczny rozwój oraz wzrost warto[ci rynkowej. Fundusze kapitaBu zal|kowego s wBa[ciwym zródBem finansowania dla mBodej lub dopiero zakBadanej spóBki, która nie jest w stanie pozyska kredytu bankowego ze wzgldu na brak zabezpieczeD i brak historii kredytowej, a pozyskanie [rodków z rynku gieBdowego nie jest mo|liwe z powodu 18 relatywnie niewielkich kwot potrzebnego kapitaBu . KapitaB oferowany przez fundusze kapitaBu zal|kowego to kapitaB dBugoterminowy (zazwyczaj 3-7 lat), z którego korzystanie nie jest obci|one bie|c spBat odsetek. Daje to mo|liwo[ utrzymania pBynno[ci finansowej mBodym, szybko rozwijajcym si, ale kapitaBochBonnym spóBkom (szczególnie tym dziaBaj- cym w obszarach nowych technologii). Obecnie gBównym zródBem wsparcia dla polskich funduszy kapitaBu zal|kowego jest Krajowy Fundusz KapitaBowy (KFK), który funkcjonuje jako fundusz funduszy PE/VC. KFK nie obejmuje udziaBów w przedsibiorstwach lecz zasila kapitaBowo instystucje finansowe specjalizujce si w inwestycjach w mBode przedsibiorsta. Fundusz zasila wybrane fundusze kapitaBu zal|ko- wego poprzez powikszenie kapitaBów wBasnych funduszy bdz udziela im dBugoterminowego finansowania dBu|nego. W celu realizacji zadaD zwizanych z zasilaniem kapitaBowym prywatnych funduszy kapitaBu zal|kowego Krajowy Fundusz KapitaBowy korzysta ze [rodków uzyskanych z bud|etu paDstwa, funduszy strukturalnych Unii Europejskiej oraz z innych zródeB, np. od instytucji zagranicznych. Aktualnie gBównym zródBem finansowania przez KFK s [rodki otrzymane z funduszy strukturalnych w ramach DziaBania 3.2.  Wspieranie funduszy kapitaBu podwy|- szonego ryzyka Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Dzieki nim Krajowy Fundusz KapitaBowy otrzyma 550 mln zB na inwestowanie w niewielkie fundusze Venture Capital. Zgodnie z zaBo|eniami DziaBania 3.2. PO IG, w cigu 7 lat funkcjonowania programu ma powsta okoBo 20 funduszy zal|kowych, które uzyskaj [rodki umo|liwiajce zainwestowanie w ok. 160 mBodych przedsibiorstw (start-up). Zrodki pozyskane przez prywatne fundusze kapitaBu zal|kowego od KFK mog by inwestowane zgodnie z wewntrzn polityk inwestycyjn konkretnego funduszu, po speBnieniu dodatkowych warunków. Podstawowe ograniczenia to warto[ inwestycji w pojedyczny projekt nie przekraczajca 1,5 mln euro oraz wyeliminowanie górnictwa, produkcji stali i |elaza, z bran| objtych dokapitalizowaniem 19. 18 Instrumenty wspierania przedsibiorców inwestujcych w Polsce, Ministerstwo Gospodarki Departament Instrumentów Wsparcia, Warszawa 2008 19 Informacje zawarte na podstawie strony internetowej Krajowego Funduszu KapitaBowego 26 4. AnioBy Biznesu 4.1. Charakterystyka AnioBów Biznesu, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci Szczególnym rodzajem inwestorów Private Equity s AnioBy Biznesu. AnioB Biznesu to osoba prywatna, nieformalny inwestor, który realizuje inwestycje w mBode perspektywiczne przedsi- biorstwa bez z góry okre[lonych schematów postpowania. Oczywi[cie na rynku funkcjonuj AnioBy Biznesu, których postpowanie w procesie wej[cia kapitaBowego do spóBki jest zbli|one do dziaBaD instytucjonalnych inwestorów Private Equity, jednak|e stopieD sformalizowania jest zdecydowanie mniejszy. AnioB Biznesu stanowi znakomite zródBo pozyskania kapitaBu, jak równie| wiedzy dla firm na pocztkowych etapach funkcjonowania przedsibiorstwa, gdy potrzeby kapitaBowe s relatywnie niewielkie, natomiast zdecydowanie bardziej istotne jest wsparcie merytoryczne zwizane z organizacj i prowadzeniem biznesu. Zdecydowan wikszo[ AnioBów Biznesu stanowi do[wiadczeni przedsibiorcy i managerowie posiadajcy odpowiednie zasoby finansowe oraz czas konieczny do prowadzenia tego typu przedsiwzi. AnioB Biznesu to 20: ƒ cz[ciej m|czyzna ni| kobieta, w wieku 35  65 lat; ƒ odnoszcy sukcesy, jako przedsibiorca bdz mened|er; ƒ po[wicajcy przedsibiorcy przynajmniej jeden dzieD w tygodniu; ƒ zazwyczaj najdBu|sz drog, jak jest skBonny doje|d|a do firmy wynosi okoBo póB dnia drogi; ƒ skBonny zainwestowa od 25 000  250 000 ¬ ; ƒ warto[ dodan AnioBa Biznesu stanowi do[wiadczenie, zaanga|owanie oraz kontakty biznesowe. Do[wiadczenie Tym, co mo|e stanowi najwa|niejsz obok kapitaBu warto[ posiadania w[ród udziaBow- ców AnioBa Biznesu jest jego wiedza. Brak odpowiedniej wiedzy w zakresie funkcjonowania przedsibiorstwa stanowi istotny problem w bie|cym zarzdzaniu przedsibiorstwem przez mBodych przedsibiorców, skupiajcych swoj uwag przede wszystkim na rozwoju produktu i dziaBaniach sprzeda|owych. W tym aspekcie wspóBpraca z do[wiadczonym partnerem mo|e stanowi klucz do efektywnego uruchomienia i prowadzenia dziaBalno[ci, jednocze[nie odci|a ona mBodego przedsibiorc od konieczno[ci czasochBonnego i czsto bBdnego podejmo- wania decyzji niezbdnych do prawidBowego funkcjonowania firmy, a jednocze[nie niezwi- zanych bezpo[rednio z sukcesem rynkowym podmiotu. Mo|liwo[ bie|cego wsparcia przy 20 Poznaj profil AnioBa Biznesu, IPO.pl, Jacek SzczepaDski Lewiatan Business Angels 27 rozwizywaniu codziennych problemów przedsibiorstwa w sposób praktyczny, wynikajcy z do[wiadczeD biznesowych AnioBa Biznesu, stanowi znaczce udogodnienie w prowadzeniu dziaBalno[ci w pocztkowej fazie funkcjonowania przedsibiorstwa Znajomo[ rynku Istotn korzy[ci pozyskania AnioBa Biznesu jest jego znajomo[ konkretnego rynku. Wieloletnie do[wiadczenie, mo|liwo[ obserwacji zachodzcych zmian oraz trendów rynkowych, znajomo[ gBównych kanaBów dystrybucji czy te| najbardziej efektywnych metod sprzeda|y, mo|e stanowi znaczcy krok w przyspieszeniu wprowadzenia na rynek nowego, innowacyjnego produktu. Znajomo[ rynku to tak|e znajomo[ osób i podmiotów na nim funkcjonujcych, a tym samym mo|liwo[ skonfrontowania opinii i uzyskania dodatkowych spostrze|eD zwizanych z rozwojem rynku w przyszBo[ci. Uzyskanie tego typu informacji bdz przepro- wadzenie trafnych analiz w przypadku braku partnera bdzie trwa zdecydowanie dBu|ej i wi|e si z konieczno[ci poniesienia zdecydowanie wikszych nakBadów. Jednocze[nie przy braku dobrego rozeznania na rynku nie daje gwarancji trafno[ci bdz precyzyjno[ci ich wykonania. Kontakty Kontakty AnioBa Biznesu nie ograniczaj si tylko do bran|y, w której funkcjonuje przedsi- biorstwo. Do prawidBowego funkcjonowania przedsibiorstwa niezbdny jest caBy szereg usBug pomocniczych, takich jak usBugi ksigowe, prawne czy logistyczne. Ich wykonawcy s w wik- szo[ci dobrze znani AnioBowi Biznesu, co pozwala mBodemu przedsibiorcy zdecydowanie Batwiej podejmowa decyzje o wyborze konkretnego dostarczyciela usBug. Wiarygodno[ kredytowa Kolejn korzy[ci dla mBodego przedsibiorcy jest Batwiejszy dostp do [rodków kredytowych. Kontakty i do[wiadczenie AnioBa Biznesu umo|liwiaj zarówno wyszukanie i wybór najbar- dziej korzystnej oferty kredytowej, za[ sama obecno[ wiarygodnego i cenionego partnera w przedsibiorstwie umo|liwia uzyskanie w banku dodatkowo korzystniejszych warunków finansowych. Znajomo[ zródeB finansowania Szybki rozwój przedsibiorstwa mo|e wymaga dalszego znaczcego finansowania. Dziki partnerowi przedsibiorca ma mo|liwo[ zarówno poszerzenia wiedzy na temat mo|liwych zródeB finansowania dziaBalno[ci, jak i Batwiejszego dostpu do nich (kredyty, leasing, factoring, dotacje unijne, podniesienie kapitaBu itp.). Posiadanie AnioBa Biznesu uwiarygodnia prowadzon dziaBalno[ i mo|e stanowi dodatkowe zródBo zachty dla innych inwestorów finansowych. Dziki posiadanym kontaktom AnioB Biznesu mo|e równie| samodzielnie zaprosi innych partnerów do inwestycji w przedsibiorstwo. 28 4.2. Droga do pozyskania dofinansowania AnioBy Biznesu, tak jak instytucje typu Private Equity, specjalizujce si w inwestycjach kapitaBowych w spóBkach niepublicznych, przeprowadzaj mniej lub bardziej sformalizowane analizy celów inwestycji. Uwzgldniaj one w swoim zakresie wszystkie gBówne elementy due diligence. Najcz[ciej inwestorzy chc by wBczeni w dziaBalno[ przedsibiorstwa, w które inwestuj bezpo[rednio lub jako doradcy. Ich inwestycja jest raczej udziaBem kapitaBu wBasnego ni| po|yczk, która ma by spBacona wraz z odsetkami. Podczas negocjacji z przedsibiorc ustalane s jednak warunki wykupienia udziaBów albo ich odsprzedania z pewn, przyszB dat 21. Proces pozyskania finansowania od AnioBa Biznesu jest podobny do procedury koniecznej przy uzyskaniu wsparcia ze strony zinstytucjonalizowanych funduszy Private Equity, z tym, |e zazwyczaj proces pozyskania [rodków z tego zródBa trwa zdecydowanie krócej. Istotnym mankamentem jest jednak w tym wypadku uzyskanie informacji na temat funkcjonujcych na rynku AnioBów Biznesu. W tym celu tworzone s stowarzyszenia AnioBów Biznesu majce na celu kojarzenie obu stron transakcji. GBówne motywy, dla których AnioBy Biznesu odmawiaj inwestowania w przedsibiorstwo, to przede wszystkim: ƒ niski potencjaB wzrostu warto[ci przedsibiorstwa, wynikajcy z ograniczonej wielko[ci rynku bdz specyfiki produktu; ƒ ryzyko technologiczne; ƒ zbyt wysokie wymagania kapitaBowe przedsibiorców wobec inwestora; ƒ niskie kompetencje biznesowe przedsibiorcy, trudne do zniwelowania równie| po ewentu- alnym wej[ciu kapitaBowym inwestora; ƒ brak zaufania pomidzy stronami transakcji. 21 Raport KapitaB dla firm 2008, IPO.pl 29 PrzykBadowy schemat dziaBania w celu pozyskania [rodków od AnioBa Biznesu 22 Opracowanie prezentacji lub biznes planu przedsiwzicia Kð Kontakt z potencjalnym inwestorem Kð Prezentacja przedsiwzicia Kð Negocjacje i ustalenie warunków wej[cia inwestora Kð Pozyskanie finansowania Kð WspóBpraca z inwestorem Kð Wyj[cie inwestora z przedsibiorstwa 4.3. Wady i zalety finansowania poprzez AnioBów Biznesu Zalety i wady finansowania poprzez AnioBów Biznesu w du|ym stopniu przypominaj korzy[ci i zagro|enia charakterystyczne dla innych form finansowania Private Equity. Jednak|e jest kilka dodatkowych cech wyró|niajcych to zródBo finansowania od pozostaBych. Zalety: 1. AnioB Biznesu finansuje ryzykowne przedsiwzicia, bez wymaganych zabezpieczeD, na wczesnym etapie rozwoju firmy, gdy potrzeby kapitaBowe przedsibiorcy s relatywnie niewielkie, a ryzyko niepowodzenia najwiksze. Na tym etapie firma nie mo|e liczy na zainteresowanie ze strony instytucjonalnych funduszy. 2. AnioB Biznesu zapewnia równie| wsparcie poza finansowe. Oprócz kapitaBu, inwestor dostarcza know-how, do[wiadczenie i kontakty biznesowe. 3. Mniej rygorystyczne i sformalizowane zapisy umów oraz zasady wspóBpracy ni| w przypad- ku funduszy Venture Capital. 22 Raport KapitaB dla firm 2008, IPO.pl 30 Wady: 1. Konieczno[ cz[ciowej utraty kontroli nad spóBk, co oznacza konieczno[ dzielenia si zyskami, podziaBem wBadzy oraz liczeniem si ze zdaniem partnera. 2. Relatywnie krótszy, ni| w przypadku du|ych instytucjonalnych inwestorów, horyzont inwestycyjny AnioBa Biznesu. 3. Ni|sze zasoby finansowe AnioBa Biznesu mog stanowi element opózniajcy realizacj niektórych inwestycji lub konieczno[ pozyskania dodatkowych inwestorów. 4. Rozbie|ne wizje rozwoju oraz konflikty osobiste na linii inwestor  przedsibiorca. 5. Mo|liwo[ peBnej utraty kontroli nad spóBk ju| na wczesnym etapie prowadzenia dziaBalno[ci. 4.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu od AnioBa Biznesu AnioBy |dne sukcesu W Polsce dziaBa ok. 300 AnioBów Biznesu. Prawie stu z nich zrzeszonych jest w organizacjach: Polskiej Sieci AnioBów Biznesu PolBAN, istniejcej od 2003 r. (obecnie 40 inwestorów) oraz w Lewiatan Business Angels (LBA), klubie dziaBajcym przy Polskiej Konfederacji Praco- dawców Prywatnych (52 czBonków). W 2006 roku powstaBa trzecia organizacja o zasigu regionalnym: Zlska Sie AnioBów Biznesu (SilBAN). Wszystkie nale| do Europejskiej Sieci AnioBów Biznesu (EBAN). Jednak wikszo[ AnioBów Biznesu dziaBa na wBasn rk, czasami z kilkoma partnerami biznesowymi bdz znajomymi. Inwestycje AnioBów Biznesu ze wzgldu na specyfik projektów maj w wikszo[ci charakter niejawny. Do najbardziej znanych polskich AnioBów Biznesu nale|y Adam Guz wBa[ciciel firmy konsultingowej TAG 23, obejmujcy zawsze pakiet wikszo[ciowy, potem w miar realizacji ustalonych celów oddajcy cz[ udziaBów zaBo|ycielowi firmy. Zbigniew Chwalik, inny znany AnioB Biznesu z KBodzka, wchodzc w nowe przed- siwzicie, chce mie od 50 do 70 proc. udziaBów 24. Takie rozwizanie w opinii inwestora pozwala skutecznie kontrolowa spóBk. Zbigniew Chwalik wraz ze znajomym zainwestowaB w rozwój porównywarki cenowej Ceneo.pl ok. 100 tys. euro. Po niespeBna póB roku sprzedaB swoje udziaBy inwestorowi bran|owemu, zarabiajc 11-krotno[ wyBo|onej kwoty. Na innej anielskiej inwestycji - sanatorium w Sudetach - zyskaB ju|  tylko 150 procent. Z do[wiadczeD wynika, |e wikszo[ AnioBów Biznesu oczekuje od projektów typu start-up stopy zwrotu z inwestycji na poziomie 50-60 proc. rocznie. 23 Obecnie spóBka konsultingowa TAG po zmianie nazwy na Go Advisers oraz rozszerzeniu profilu dziaBania jest notowana na rynku New Connect (przyp. autora) 24 AnioBowie |dni zysku, Forbes kwiecieD 2007, Andrzej Witul 31 5. Rynek NewConnect 5.1. Charakterystyka rynku New Connect, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci 30 sierpnia 2007 roku GieBda Papierów Warto[ciowych uruchomiBa wzorowany na brytyjskim rynku AIM (Alternative Investment Market) nowy rynek dla mBodych, perspektywicznych firm z sektora maBych i [rednich przedsibiorstw. GBówn ide rynku NewConnect jest zainteresowanie debiutem gieBdowym maBych, lecz dynamicznie rozwijajcych si firm, a tak|e uruchomienie platformy umo|liwiajcej pozyskiwanie kapitaBów przez innowacyjne przedsiwzicia w fazie start-up. GBówn zalet rynku NewConnect, poza mo|liwo[ci pozyskania dodatkowego kapitaBu oraz promocj dziaBalno[ci, s zdecydowanie prostsze procedury dopuszczeniowe oraz regulacje dotyczce polityki informacyjnej w porównaniu do gBównego parkietu gieBdowego. Dla wielu przedsibiorstw debiut na rynku NewConnect stanowi jedynie po[redni etap przed wBa[ciwym debiutem gieBdowym, umo|liwiajc wBa[cicielom spóBki oraz jej zarzdowi bli|sze zapoznanie si ze specyfik funkcjonowania przedsibiorstwa jako spóBki gieBdowej. Dla dynamicznie rozwijajcej firmy lub takiej, która zakBada du|y wzrost dziaBalno[ci w ko- lejnych latach, wprowadzenie spóBki na rynek NewConnect mo|e stanowi istotny element strategii budowy warto[ci przedsibiorstwa oraz dalszego finansowania jej rozwoju. Dziki obecno[ci na parkiecie, konieczno[ci informowania o najwa|niejszych wydarzeniach w spóBce, firma buduje swoj wiarygodno[ wobec obecnych oraz potencjalnych inwestorów. To pozwoli w przyszBo[ci na szybsze pozyskanie kapitaBu i jednocze[nie uzyskanie wy|szej ceny za emitowane akcje. NewConnect ma status rynku zorganizowanego, lecz prowadzony jest przez GPW poza rynkiem regulowanym w formule alternatywnego systemu obrotu 25. Du|ym atutem New Connect i nowo[ci na polskim rynku kapitaBowym jest mo|liwo[ wprowadzenia akcji do obrotu poprzez ofert prywatn (tzw. private placement), kierowan do maksimum 99 podmiotów  inwestorów instytucjonalnych i prywatnych. W tym przypadku, niezale|nie od wielko[ci emisji, dopuszczenie do obrotu odbywa si na podstawie uproszczonego dokumentu informacyjnego, przygotowanego i zatwierdzonego przez Autoryzowanego Doradc. Czas potrzebny do jego przygotowania - od decyzji do pierwszego notowania - wynosi 3-6 miesicy, co oznacza skrócenie czasu na debiut w porównaniu do rynku regulowanego. Drugim sposobem wprowadzenia akcji do obrotu jest oferta publiczna. SpóBka decydujca si na t form emisji podlega takim samym procedurom dopuszczeniowym, jakie stosowane 25 Informacje opracowane na podstawie materiaBów GieBdy Papierów Warto[ciowych w Warszawie, dostpnych na stronie rynku NewConnect 32 s dla rynku regulowanego, w tym z konieczno[ci sporzdzenia prospektu emisyjnego i zatwierdzenia go przez Komisj Nadzoru Finansowego. Dla ofert nie wikszych ni| 2,5 mln euro rol dokumentu dopuszczeniowego mo|e peBni memorandum informacyjne  podlegajce kontroli KNF. Czas trwania formalno[ci - od decyzji do debiutu - jest tu taki, jak na rynku regulowanym i mo|e trwa 6-9 miesicy. 5.2. Droga do pozyskania dofinansowania Podjcie dziaBaD zmierzajcych do pozyskania kapitaBu na rynku NewConnect nale|y rozpocz od wyboru Autoryzowanego Doradcy (w skrócie A.D.), który peBni rol obligatoryjnego doradcy dla spóBek debiutujcych na rynku NewConnect. Rol A.D. jest zarówno okre[lenie szans na debiut na rynku, w tym m.in. okre[lenie ewentualnego zainteresowania ofert ze strony inwestorów, jak równie| odpowiednie ustrukturyzowanie emisji. W przypadku firm o krótkiej historii dziaBania, A.D. bdzie pomocny w okre[leniu potrzeb kapitaBowych przedsibiorstwa w celu oszacowania mo|liwych do pozyskania [rodków od inwestorów, wyceny przedsi- wzicia, okre[lenia parametrów cenowych emisji w sposób godzcy interesy obecnych wBa[cicieli, jak i inwestorów. Autoryzowany Doradca NewConnect okre[la równie| stopieD ryzyka dla wszystkich stron operacji. W sytuacji akceptacji uzyskanych przez przedsibiorc przybli|onych warunków emisji konieczne jest zawarcie z A.D. umowy na wprowadzenie spóBki na rynek NewConnect. Na tym etapie A.D. dokonuje analiz formalno-prawnych oraz sporzdza odpowiedni dokument dopuszczeniowy (w przypadku emisji publicznej konieczny jest udziaB biura maklerskiego). Bierze udziaB w pozyskaniu inwestorów zainteresowanych emisj. Szczególnie du|a rola przy- pada A.D. w przypadku emisji zamknitej, kierowanej do maksymalnie 99 osób. W dalszej kolejno[ci A.D. bierze udziaB w przygotowaniu spóBki do prawidBowego prowadzenia polityki informacyjnej. W tych dziaBaniach wspiera spóBk obligatoryjnie przez okres co najmniej roku od debiutu na rynku. Rol Autoryzowanego Doradcy podzieli mo|na na nastpujce elementy: ƒ ocena szans oraz zasadno[ci debiutu na rynku NewConnect; ƒ szczegóBowa analiza dziaBalno[ci spóBki, opracowanie planu strategicznego, wycena; ƒ przygotowanie materiaBów prezentacyjnych dla inwestorów; ƒ kojarzenie inwestorów zainteresowanych objciem emisji akcji; ƒ sporzdzenie Dokumentu Informacyjnego; ƒ zBo|enie dokumentów na GieBdzie, prowadzenie czynno[ci dopuszczeniowych; ƒ roczne usBugi doradcze w zakresie bie|cego wypeBniania obowizków informacyjnych oraz funkcjonowania na rynku NewConnect. 33 PrzykBadowy schemat dziaBania w celu pozyskania [rodków w ramach debiutu na rynku New Connect 26 SpóBka decyduje si na debiut Kð Zawarcie umowy z autoryzowanym doradc Kð PrzeksztaBcenie firmy w spóBk akcyjn Kð Ewentualna restrukturyzacja firmy Kð Pozyskanie inwestorów Kð Sporzdzenie dokumentu informacyjnego Kð ZBo|enie wniosku i rejestracja w KDPW Kð Rejestracja akcji w KDPW Kð ZBo|enie wniosku o dopuszczenie akcji spóBki do notowaD na gBównym rynku GPW Kð Pierwsze notowanie 26 Raport KapitaB dla firm 2008, IPO.pl 34 5.3. Wady i zalety finansowania za pomoc rynku NewConnect Notowanie na rynku NewConnect niesie ze sob szereg korzy[ci i jednocze[nie kosztów charakterystycznych dla publicznych rynków kapitaBowych. Zalety: 1. Korzy[ci finansowe dla spóBki: ƒ dostp do kapitaBu o znacznej warto[ci (akcje, obligacje); ƒ wiksza wiarygodno[ wobec banków i instytucji finansowych (wy|szy rating  premia za upublicznienie); ƒ rynkowa wycena akcji; ƒ ni|sze wymagania zwizane z procedur dopuszczeniow; ƒ ni|sze koszty funkcjonowania na alternatywnym rynku obrotu; ƒ ni|sze wymagania sprawozdawcze ni| w przypadku rynku publicznego; ƒ elastyczna forma przeprowadzenia emisji (private placement, oferta publiczna). 2. Korzy[ci dla wBa[cicieli / zarzdu i pracowników: ƒ opcje mened|erskie i pracownicze umo|liwiaj pozapBacowe motywowanie kadry zarzdzajcej i pracowników; ƒ mo|liwo[ realizacji strategii wyj[cia z inwestycji w wybranym przez siebie momencie. 3. Inne korzy[ci dla spóBki: ƒ efekt marketingowy w otoczeniu rynkowym (dostawcy i klienci); ƒ obecno[ w mediach; ƒ mo|liwo[ pozyskania inwestora strategicznego na korzystnych warunkach; ƒ mo|liwo[ budowy grupy kapitaBowej (pBatno[ akcjami nowej emisji). Wady: 1. Niska pBynno[ obrotu, zniechcajca cz[ inwestorów do inwestycji w walory spóBki. 2. Ni|sza wiarygodno[ finansowa, wynikajca z ni|szych wymagaD sprawozdawczych. 3. Obowizki informacyjne  podnosz wiarygodno[ spóBki, jednocze[nie odkrywajc j przed konkurencj. 4. Zmiana kultury korporacyjnej  o[wiadczenie o stosowaniu zasad Badu korporacyjnego. 5. Respektowanie praw akcjonariuszy mniejszo[ciowych  konieczno[ prowadzenia polityki informacyjnej wobec akcjonariuszy mniejszo[ciowych mo|e stanowi istotny koszt funkcjonowania maBej firmy. 35 6. Koszty procesu upublicznienia. 7. Koszty notowania. 8. Ryzyko przejcia spóBki. 9. Zbyt du|a liczba spóBek notowanych na rynku NewConnect bez jasnej dla inwestorów gieBdowych strategii rozwoju, co przekBada si na spadek zainteresowania profesjonalnych inwestorów. 5.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu z rynku New Connect Rynek NewConnect jest jednym z najmBodszych, ale jednocze[nie najszybciej rozwijajcych si rynków alternatywnych w Europie 27. Koncentruje handel na niedu|ych spóBkach, a wspóB- czynnik obrotu, obrazujcy pBynno[ na rynku, jest jednym z wy|szych w Europie. Pod wzgl- dem liczby oraz warto[ci debiutów NewConnect znajduje si w czoBówce rynków w Europie, a w cigu ostatniego roku pozycja ta ulegBa wzmocnieniu. Rynek ten mo|e poszczyci si tak|e najwy|sz liczb debiutów w 2009 roku w[ród wszystkich rynków alternatywnych w Europie. NewConnect charakteryzuje si wy|sz pBynno[ci, ni| inne rynki alternatywne w Europie np. Alternext czy Dritter Markt. W cigu ostatnich dwóch lat dziki temu parkietowi maBe i innowacyjne spóBki pozyskaBy ok. 360 mln zB kapitaBu na rozwój. Dobrym przykBadem pozyskania [rodków za po[rednictwem rynku NewConnect jest firma KRYNICKI RECYKLING. Podstawowym przedmiotem dziaBalno[ci tej spóBki jest sprzeda| uzdatnionej stBuczki szkBa opakowaniowego jednobarwnego, w tym bezbarwnego (biaBego), brunatnego (brzowego) i zielonego oraz stBuczki szkBa opakowaniowego miesza- nego, inaczej kolorowego. Drugim, [ci[le powizanym z gBówn dziaBalno[ci SpóBki zródBem przychodu jest sprzeda| Dokumentów Potwierdzajcych Recykling (DPR-ów). Jasna wizja rozwoju oraz wiarygodny zarzd pozwoliB firmie w 2008 roku na pozys- kanie w drodze emisji prywatnej 4 mln zBotych przy cenie emisyjnej na poziomie 2,95 zB 28. Konsekwentna strategia rozwoju zaowocowaBa pozyskaniem kolejnego powa|nego inwestora w postaci funduszu BZ WBK Inwestycje, który zdecydowaB si obj now emisj 3 mln akcji w cenie 3,25 zB, mimo panujcej bessy na ryn- kach kapitaBowych 29. Obecnie spóBka deklaruje ch przeniesienia obrotu akcjami z rynku NewConnect na GPW w pierwszej poBowie 2010 roku 30. Powy|sze dziaBania stanowi modelowy przykBad efektywnego korzystania z mo|liwo[ci, jakie niesie rynek New Connect . 27 NewConnect jednym z najbardziej dynamicznych rynków alternatywnych w Europie NewConnect, GPW, 28.08.2009 28 Relacja z debiutu spóBki Krynicki Recykling, Newconnect, Dokument Informacyjny SpóBki dla wprowadzenia do obrotu akcji serii a i b 29 NWZA Krynicki Recykling zdecydowaBo o emisji ponad 3 mln akcji serii D, PAP, 18.12.2008 30 Krynicki Recykling chce przej[ na GPW, prospekt emisyjny mo|liwy na wiosn 2010, PAP, 16.09.2009 36 6. GieBda Papierów Warto[ciowych 6.1. Charakterystyka GieBdy Papierów Warto[ciowych, jako zródBa finansowania dziaBalno[ci Rynek gieBdowy to segment rynku finansowego, na którym wystpuj papiery warto[ciowe, emitowane, co najmniej na jeden rok. Obrót gieBdowy prowadzony jest na dwóch rynkach: ƒ podstawowym (oficjalnych notowaD); ƒ równolegBym. Podstawowe funkcje rynku kapitaBowego: ƒ pozyskanie kapitaBu przez emitentów na dBu|szy okres czasu; ƒ uzyskiwanie dochodów przez inwestorów, którzy kupujc papiery warto[ciowe udostp- niaj kapitaB emitentom; ƒ efektywna alokacja kapitaBu w gospodarce; ƒ wBa[ciwa wycena (tzn. okre[lenie warto[ci) papierów warto[ciowych wystpujcych na rynku kapitaBowym. Debiut na rynku gieBdowym daje mo|liwo[ wyj[cia z emisj papierów warto[ciowych, adresowan do nieograniczonego krgu potencjalnych nabywców. Jest to miejsce, w którym spotykaj si potrzeby emitentów z potrzebami inwestorów, którzy szukaj mo|liwo[ci inwestowania i mog dofinansowa spóBki. Dla samej firmy debiut na gieBdzie jest szans i ukoronowaniem dotychczasowych staraD wBa[cicieli przedsibiorstwa. Akcje spóBki s towarem, który nale|y skutecznie wypromowa i zaprezentowa w celu sprzeda|y. Ogromne znaczenie w powodzeniu przeprowadzenia emisji ma tak|e zainteresowanie ze strony inwestorów, którzy przekonani wizj rozwoju przedsibiorstwa maj powierzy spóBce wBasne oszczdno[ci, kupujc akcje firmy osobi[cie lub poprzez fundusze inwesty- cyjne. Kiedy na rynek gieBdowy powraca optymizm, zapowiadajc koniec bessy, wracaj na niego równie| inwestorzy ze swoim kapitaBem. Nale|y pamita, |e gieBda jest barometrem gospodarki i jako pierwsza reaguje na popraw wyników makroekonomicznych. 37 6.2. Droga do pozyskania dofinansowania PrzykBadowy schemat dziaBania w celu pozyskania [rodków w ramach debiutu na rynku gieBdowym 31 Decyzja wBa[cicieli o wej[ciu na GPW Kð PrzeksztaBcenie w spóBk akcyjn Kð UchwaBa WZ o zamiarze wprowadzenia akcji do obrotu na GPW Kð Ewentualna restrukturyzacja firmy Kð Wybór domu maklerskie i doradców Kð Sporzdzenie odpowiedniego dokumentu informacyjnego Kð Zatwierdzenie prospektu przez jeden z europejskich organów nadzoru Kð Rejestracja akcji w KDPW Kð Pierwsze notowanie na GPW Istotnym elementem powodzenia emisji papierów warto[ciowych na gieBdzie jest odpowiednie przygotowanie oferty sprzeda|y akcji. Du| rol w odpowiednim przygotowaniu przedsi- biorstwa do sprzeda|y akcji odgrywaj profesjonalni doradcy, do których nale| m.in biura maklerskie czy specjalizujca si w rynku kapitaBowym firmy public relations. Inwestorzy nabywajc akcje notowanych spóBek dyskontuj przyszBe pomy[lne wyniki finansowe. GieBda jest zbiorem przedsibiorstw, które s liderami w swoich bran|ach, dlatego 31 Droga spóBki na gieBd, Fundacja Edukacji Rynku KapitaBowego, Barbara Trybuchowska 2007 38 mo|na oczekiwa równie| poprawy sytuacji pozostaBych spóBek. W ramach przygotowania do debiutu spóBka korzysta z usBug szeregu podmiotów. Do najwa|- niejszych z nich nale| 32: ƒ Doradca Finansowy: struktura grupy kapitaBowej, finansowe due diligence, wycena, struktura oferty, cze[ ekonomiczna prospektu emisyjnego, KPWiG, prezentacja dla analityków; ƒ Dom Maklerski: struktura oferty, cz[ biznesowa prospektu emisyjnego, procedura przed KPWiG, marketing emisji, raport analityczny, spotkania z inwestorami, book building, subskrypcja i rozliczenie emisji, GPW, KDPW; ƒ Doradca Prawny: struktura grupy kapitaBowej, przeksztaBcenia, prawne due diligence, uchwaBy WZA, cz[ prawna prospektu emisyjnego, doradztwo prawne, KPWiG, GPW, KDPW; ƒ Audytor: audyt sprawozdaD finansowych, sprawozdania finansowe do prospektu emisyj- nego, sprawozdania kwartalne (doradztwo); ƒ Doradca Public Relations: relacje z inwestorami, opinia publiczna. Proces przygotowania pierwszej oferty publicznej (ang. Initial Public Offering = IPO) na ryn- ku kapitaBowym jest procesem zBo|onym i czasochBonnym, jednak wBa[ciwe przeprowadzone dziaBania umo|liwiaj uzyskanie znacznych [rodków na rozwój przedsibiorstwa. Inwestorzy gieBdowi analizujc prospekt emisyjny zwracaj uwag na szereg czynników, których wBa[ciwe dobranie i zaprezentowanie jest jednym z podstawowych zadaD doradców przedsibiorstwa uczestniczcych w procesie przeprowadzenia IPO. Najwa|niejsze czynniki sukcesu oferty publicznej to: ƒ jasna i klarowana strategia rozwoju przedsibiorstwa; ƒ ambitne, lecz wykonalne cele finansowe; ƒ odpowiednia pBynno[ obrotu (odpowiednie rozproszenie akcji); ƒ znaczenie finansowych inwestorów dBugoterminowych; ƒ wBa[ciwa relacja pomidzy inwestorami instytucjonalnymi a indywidualnymi. ƒ termin sprzeda|y akcji (hossa, bessa inne konkurencyjne oferty); ƒ cena sprzeda|y akcji (atrakcyjno[ nabycia akcji  wycena przedsibiorstwa wzgldem porównywalnych firm ju| notowanych na gieBdzie); ƒ wiarygodny zarzd potwierdzajcy swoimi dotychczasowymi dziaBaniami strategi rozwoju przedsibiorstwa. 32 Zasady podejmowania decyzji w spóBce i funduszu o wej[ciu kapitaBowym do spóBki, Akademia Innowacji i Venture Capital, Marek Panfil 39 6.3. Wady i zalety finansowania dziaBalno[ci poprze GieBd Notowanie na gieBdzie papierów warto[ciowych to zarówno dostp do kapitaBu, jak i presti|. Jednocze[nie ka|da notowana firma ponosi koszty zwizane z obecno[ci na parkiecie. GBówne zalety oraz wady finansowania za po[rednictwem gieBdy przedstawione s poni|ej. Zalety: 1. Korzy[ci finansowe dla spóBki: ƒ wy|sza wiarygodno[ wobec instytucji finansowych oraz partnerów biznesowych; ƒ rynkowa wycena przedsibiorstwa; ƒ mo|liwo[ przeprowadzania kolejnych emisji akcji przy znacznie ni|szym nakBadzie pracy; ƒ mo|liwo[ finansowania zakupów innych przedsibiorstw poprzez sprzeda| akcji wBasnych. 2. Korzy[ci dla wBa[cicieli / zarzdu i pracowników: ƒ oparcie systemów motywacyjnych na emisji akcji pracowniczych; ƒ mo|liwo[ realizacji strategii wyj[cia z inwestycji w wybranym przez siebie momencie; ƒ udziaB pracowników i zarzdu w zyskach przedsibiorstwa. 3. Inne korzy[ci dla spóBki: ƒ efekt marketingowy w otoczeniu rynkowym (dostawcy i klienci); ƒ obecno[ w mediach; ƒ mo|liwo[ pozyskania inwestora strategicznego na korzystnych warunkach. Wady: 1. Konieczno[ prowadzenia szczegóBowej polityki informacyjnej (informacja o wynikach fi- nansowych, strategii rozwoju, du|ych kontraktach). 2. Konieczno[ dostosowania kultury korporacyjnej  zapewnienie o[wiadczenia o stosowa- niu zasad Badu korporacyjnego. 3. Respektowanie praw akcjonariuszy mniejszo[ciowych. 4. Koszty debiutu gieBdowego. 5. Koszty uczestniczenia w publicznym obrocie (opBaty na rzecz gieBdy, depozytu papierów warto[ciowych). 6. Zwikszone ryzyko przejcia spóBki. 40 6.4. PrzykBady pozyskania kapitaBu z GPW Na gBównym parkiecie warszawskiej gieBdy zadebiutowaBy w 2008 roku 33 spóBki, a warto[ ich ofert wyniosBa 9,4 mld zB, z czego 3,7 mld zB stanowiBa warto[ nowych emisji akcji 33. Do notowaD trafiBy akcje 3 spóBek zagranicznych: Atlas Estates (Wyspa Guernsey), Belvedere (Francja) oraz NWR (Czechy). W 2008 roku równie| spóBki ju| notowane na rynku sigaBy po nowe [rodki dziki emisjom wtórnym (tzw. SPO). Warto[ wtórnych emisji za okres 11 miesicy 2008 roku wyniosBa blisko 2 mld zB. W 2008 roku przewa|aBy stosunkowo maBe emisje o warto[ci do 20 milionów zBotych. Dziki dwóm du|ym ofertom o warto[ci ponad 500 mln zB, [rednia warto[ byBa znacznie wiksza i wyniosBa ponad 155 mln zB. Obecnie na rynku publicznym prowadzone s notowania 376 spóBek. Du|y przyrost liczby notowanych spóBek w ostatnich kilku latach to efekt bardzo dobrej koniunktury na gieBdzie, bdcy wynikiem dynamicznego wzrostu gospodarczego. Najlep- szy pod wzgldem liczby debiutów gieBdowych byB rok 2007, co wizaBo si z szczytowym okresem hossy na gieBdzie. Liczba nowych spóBek, które podjBy decyzj o wej[ciu na GPW wyniosBa 81, co oznacza [rednio jeden debiut gieBdowy na trzy dni. Mimo licznej grupy debiutantów oraz wysokich wycen akcje nowych spóBek cieszyBy si stabilnym zaintereso- waniem. Tylko w nielicznych wypadkach debiuty nie dochodziBy do skutku. Complex  przygotowania do debiutu w 2007 roku Complex to jeden z liderów produkcji i dystrybucji Bo|ysk oraz elementów maszyn. PlanowaB pozyskania kwoty 22,9 mln zBotych w 2007 roku. Ze wzgldu na pogarszajca sie koniunktur gospodarcz ostatecznie spóBka uzyskaBa 18 mln zBotych z tytuBu sprzeda|y akcji nowej emisji. Poni|ej przedstawiono materiaB informacyjny, jaki byB publikowany w prasie w okresie prowa- dzenia emisji sprzeda|y akcji. SpóBka Complex, liczy na pozyskanie z emisji akcji serii C do 22,9 mln zB netto 34. Zrodki pozyskane z gieBdy Complex przeznaczy na akwizycje i budow centrum logistycznego - poinformowali na poniedziaBkowym spotkaniu z dziennikarzami przedstawiciele spóBki. WpBywy z emisji brutto, przy zaBo|eniu ustalenia ceny emisyjnej na maksymalnym poziomie, czyli 6,6 zB, szacowane s na 24,85 mln zB, a koszty na maksymalnie 1,95 mln zB. Oferta Complex u obejmuje 4.515.500 akcji w tym 3.765.500 nowo emitowanych akcji serii C i 750.000 akcji sprzedawanych serii A. SpóBka dopu[ci równie| do obrotu 20.909.500 akcji serii B, nie wicej ni| 75 tys. akcji serii D oraz prawa do akcji serii C. 33 GPW Newsletter, GieBda Papierów Warto[cowych, Nr 1 /61/ 05.01.2009 34 CMX: Complex chce pozyska 23 mln zB, PAP PoniedziaBek, 15 pazdziernika 2007 41 Complex 3,6 mln akcji zaoferuje w transzy du|ych inwestorów, a pozostaBe 915.500 akcji w transzy maBych inwestorów. PrzedziaB cenowy w jakim przyjmowane bd zapisy w book-buildingu ustalono midzy 5 a 6,6 zB. SpóBka chce przeznaczy na akwizycj 15 mln zB z pienidzy pozyskanych z emisji.  Bdziemy si koncentrowa na przejciach firm, które poszerz nasz ofert, chcemy szybko i skutecznie si zdywersyfikowa. Nie wykluczamy te| mo|liwo[ci akwizycji spóBki z naszej bran|y - powiedziaB prezes Complex u i obecnie jedyny akcjonariusz spóBki MichaB Nowacki.  Chcemy przej dwie spóBki nale|ce do Skarbu PaDstwa. Jedna dziaBa na rynku sprztu medycznego i ma obroty rzdu 8 mln zB, a druga jest producentem i ekspor- terem szlifierek, ma obroty na poziomie okoBo 10 mln zB. Poza tym prowadzimy te| rozmowy z innymi, niepaDstwowymi podmiotami - dodaB. PoinformowaB tak|e, |e planowane akwizycje Complex chce zrealizowa nie pózniej ni| do koDca 2008 roku. Kolejny cel emisyjny to budowa centrum logistycznego. Complex przeznaczy na jego realizacj od 5 do 7 mln zB. SpóBka chce dziki temu poszerzy asortyment i zapewni sprawn obsBug klientów poprzez: nieograniczon dostpno[ jak najwikszej gamy produktów i terminow obsBug zamówieD. Complex to jeden z liderów produkcji i handlu Bo|yskami i cz[ciami maszyn na rynku polskim i [rodkowoeuropejskim. SpóBka oferuje ponad 30 tys. produktów i towarów stanowicych elementy maszyn. Specjalizuje si w produkcji Bo|ysk tocznych, tulei Bo|yskowych, uszczelnieD i elementów przeniesienia napdu. Jeden z flagowych produktów spóBki to marka CX, pod któr sprzedawane s Bo|y- ska oraz cz[ci do maszyn wykorzystywane na potrzeby przemysBu, motoryzacji, transportu i rolnictwa. UdziaB Complex u w polskim rynku Bo|ysk tocznych, którego warto[ to okoBo 400 mln zB, szacuje si obecnie na 12 proc. W ocenie przedstawicieli spóBki daje to jej trzeci pozycj na rynku.  Naszym strategicznym celem jest zwikszenie swego udziaBu w rynku Bo|ysk tocznych do 16 proc. do koDca 2010 roku - powiedziaB Nowacki. Kolejny strategiczny cel spóBki wi|e si z rozwojem eksportu.  Obecnie okoBo 40 proc. naszych przychodów pochodzi ze sprzeda|y na rynki zagraniczne. W cigu trzech lat planujemy podwoi warto[ sprzeda|y eksporto- wej - powiedziaB prezes. W pierwszym póBroczu 2007 roku Complex miaB 6,1 mln zB zysku brutto, 6,83 mln zB zysku operacyjnego i 51,5 mln zB przychodów. Prognozy spóBki na 2007 rok zakBadaj uzyskanie 8 mln zB zysku netto, 12,97 mln zB zysku EBITDA, 10,4 mln zB zysku operacyjnego i 96,3 mln zB przychodów. 42 II. WBa[ciwe przygotowanie oferty MSP i jej prawidBowa prezentacja 1. Zakres merytoryczny oferty Szeroko rozumiane fundusze Private Equity, w tym tak|e Venture Capital, fundusze kapita- Bu zal|kowego czy te| inwestorzy nieformalni  AnioBy Biznesu inwestuj w przedsibior- stwa, z którymi wi| nadzieje na szybki rozwój i wysoki dochód na koniec inwestycji. Wa|ny jest wic nie tylko sam produkt, ale caBo[ciowy obraz przedsiwzicia. Inwestor wybiera te przedsiwzicia, które proponuj najbardziej atrakcyjne parametry na linii ryzyko-zysk, std niekoniecznie wybór celów inwestycyjnych dotyczy wyBcznie spóBek typu high-tech, ale równie| podmiotów, które oferuj inne unikalne warto[ci. Dlatego te| fundusze inwestuj równie| w przedsiwzicia typu low-tech (ni|ej zaawansowane technologie) bdz no-tech (dziedziny niepowizane z technika i technologi). W celu wyboru wBa[ciwego przedsiwzicia fundusze analizuj szereg projektów, co powoduje konieczno[ sporzdzenia przez przedsi- biorc opracowania umo|liwiajcego relatywnie szybkie zapoznanie si z zarysem projektu przez potencjalnego inwestora. Tak rol peBni memorandum informacyjne. Memorandum informacyjne to kilkustronicowy dokument stanowicy streszczenie przed- siwzicia. Struktura opracowania powinna odpowiada na oczekiwania potencjalnych inwestorów. Dokument powinien zawiera krótk charakterystyk celów przedsiwzicia oraz okre[lenie gBównych [rodków sBu|cych do ich realizacji 35. GBówne znaczenie dla inwestorów finansowych ma przede wszystkim jasne sprecyzowanie celów finansowych. Przedsibiorca powinien okre[li zakBadany wzrost sprzeda|y, planowany wzrost rentowno[ci, docelowy udziaBu w rynku czy te| zajcie pozycji lidera na rynku. Dru- gim istotnym elementem tre[ci memorandum jest okre[lenie potencjaBu rynku oraz gBównych przewag przedsiwzicia w relacji do konkurencji. W kolejnym kroku przedsibiorca powinien przedstawi swoje oczekiwania wobec inwestora w odniesieniu do potrzeb kapitaBo- wych przedsiwzicia. W tej cz[ci opracowania nale|y równie| poda podstawowe zaBo|enia dotyczce efektywno[ci projektu, w sposób umo|liwiajcy inwestorowi przyjcie przybli|onych zaBo|eD dotyczcych rentowno[ci z punktu widzenia wniesionego przez niego kapitaBu. Ostatnim, nieodzownym elementem memorandum jest przybli|enie informacji na temat do[wiadczenia biznesowego inicjatorów projektu bdz osób zarzdzajcych. 35 Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz, GdaDsk 2004 43 Uwzgldniajc powy|sze nale|y równie| wzi pod uwag nastpujce elementy, które inwe- storzy wymieniaj, jako po|dane przez nich cechy projektów: ƒ unikalne cechy produktu; ƒ innowacyjno[; ƒ niskie ryzyko technologiczne; ƒ bariery wej[cia  know-how technologiczne; ƒ wy|sza mar|a ni| w przypadku konkurencji; ƒ zaufanie klientów; ƒ du|a dynamika rynku; ƒ perspektywiczna bran|a lub nisza rynkowa; ƒ wzrost przedsibiorstwa szybszy ni| konkurentów i caBej bran|y; ƒ do[wiadczona kadra zarzdzajca; ƒ potencjalnie wysoka stopa zwrotu z inwestycji  IRR. 44 2. Wycena przedsibiorstwa Jednym z najtrudniejszych elementów negocjacji jest uzgodnienie warto[ci przedsibiorstwa. W tym celu wykorzystuje si wiele metod (majtkowe, dochodowe, mieszane). Do zawarcia transakcji pomidzy inwestorem a przedsibiorc konieczne jest okre[lenie war- to[ci przedsibiorstwa. Wycena przedsibiorstwa stanowica odniesienie do ceny transakcji jest zazwyczaj elementem dBugotrwaBych negocjacji pomidzy obiema stronami. Inwestorzy finansowi w transakcjach kapitaBowych posBuguj si caBym szeregiem narzdzi umo|li- wiajcych im wycen przedsibiorstwa. Jednak|e proces wyceny w zale|no[ci od stopnia dojrzaBo[ci firmy przebiega odmiennie. W przypadku przedsibiorstw o relatywnie dBu|szej historii dziaBania wycena przeprowadzana jest zazwyczaj w kilku standardowych podej[ciach  przy zastosowaniu najbardziej rozpowszechnionych metod dochodowych, majtkowych bdz porównawczych. Zastosowanie standardowych metod wyceny dla podmiotów nowo- powstaBych w wielu przypadkach jest trudne do przeprowadzenia. Wynika to choby z braku mo|liwo[ci precyzyjnego oszacowania strumienia przepBywów gotówkowych. Najwikszym problemem jest oszacowanie warto[ci przedsibiorstwa w fazie  zasiewu bdz  start-up ze wzgldu na wysoki udziaB w warto[ci caBego przedsibiorstwa czynnika opartego na przyszBo[ci 36. Zazwyczaj przedsibiorcy przedstawiajcy biznes plan nie doszacowuj ryzyka bdz dodatko- wych kosztów zwizanych z funkcjonowaniem przedsibiorstwa. Osignicie porozumienia, co do ceny transakcji, jest w takiej sytuacji trudne i poprzedzone zazwyczaj dBugimi negocjacjami. W wielu wypadkach wi| si to z ustaleniem dodatkowych warunków umowy, których speB- nienie pozwala na osigniecie przez obie strony oczekiwanych korzy[ci. Dobrym przykBadem takiej sytuacji mo|e by zobowizanie si do sprzeda|y udziaBów przez fundusz inwestorowi po preferencyjnej cenie, w sytuacji speBnienia z góry przyjtych parametrów ekonomicznych projektu. 36 Business Angels w Europie: Nieformalne inwestycje Private Equity, Private Equity Consulting 45 Klasyfikacja metod wyceny przedsibiorstw 37. Majtkowe Dochodowe Mieszane Porównawcze  rynkowe 1. Ksigowa 1. Zdyskontowanych: 1. Szwajcarska 1. Mno|nikowe a. zysków, a. cena / zysk 2. Skorygowanych 2. BerliDska b. przepBywów b. cena / sprzeda| aktywów netto 3. Stuttgarcka pieni|nych, c. cena / EBITDA 3. Warto[ci 4. UEC c. dywidend d. dywidenda / akcj likwidacyjnej d. skorygowanej 2. Inne mno|niki: 4. Warto[ci warto[ci bie|cej a. WP* / EBIT odtworzeniowej (APV) b. WP / EBITDA c. WP / OCF d. cena / warto[ ksigowa 3. Mno|niki u|ywane do wyceny firm internetowych: a. cena / sprzeda| b. cena / liczba subskrybentów c. cena / liczba odwiedzanych stron W przypadku nowych firm proces wyceny ma czsto charakter nieszablonowy, co wi|e si ze specyfik dziaBalno[ci. GBówne elementy brane pod uwag przy okre[laniu warto[ci nowych przedsibiorstw to: ƒ niedo[wiadczona kadra mened|erska; ƒ jeszcze nie wyksztaBacona grupa lojalnych klientów; ƒ wysokie ryzyko bankructwa; ƒ nieznany czas potrzebny do osignicia dodatniej rentowno[ci sprzeda|y itd. W kolejnych etapach rozwoju spóBka odznacza si przewidywaln prognoz przychodów ze sprzeda|y i poziomem generowanych przepBywów pieni|nych, co uBatwia inwestorowi analiz wskazników finansowych i bie|c wycen warto[ci spóBki. Warto[ przedsibiorstwa posiada dwa podstawowe przekroje: ƒ warto[ wynikajca z zainwestowanego kapitaBu i jego wpBywu na generowane dochody, uto|samiana z warto[ci substancji majtkowej  okre[lana jest jako warto[ majtkowa przedsibiorstwa; 37 Zasady podejmowania decyzji w spóBce i funduszu o wej[ciu kapitaBowym do spóBki, Akademia Innowacji i Venture Capital, Marek Panfil 46 ƒ warto[ wynikajca ze zdolno[ci przedsibiorstwa do generowania zysków  warto[ dochodowa przedsibiorstwa. Wycena polega na dokonaniu pomiaru warto[ciowego przedsibiorstwa i jego skBadników majtkowych oraz efektów ekonomicznych podjtych decyzji o takim stopniu jako[ci, który zapewni odbiorcom tych informacji mo|liwo[ oceny efektów dziaBaD podjtych w przeszBo[ci i wybór najkorzystniejszego wariantu decyzji w przyszBo[ci. Przedsibiorstwa s wyodrbnionymi podmiotami gospodarczymi pod wzgldem prawnym, ekonomicznym i organizacyjnym, nastawionymi w swoim dziaBaniu na wytwarzanie produktów lub [wiadczenie usBug w celu osignicia zamierzonych wyników finansowych. NieodBcznym atrybutem przedsibiorstw jest ich majtek. Tworz go: ƒ substancja materialna, uto|samiana z ksigowymi aktywami, tj. majtkiem trwaBym i obrotowym; ƒ elementy niematerialne, zwizane z organizacj i wykorzystaniem substancji materialnej. S to: jako[ kadr, patenty, znaki firmowe i handlowe, umowy rynkowe, koncesje, itp. Obie podgrupy majtkowe s komplementarne i decyduj o osiganych wynikach, a w konsekwencji o pozycji przedsibiorstwa na rynku. Najbardziej rozpowszechnione metody stosowane na [wiecie do wyceny spóBek przez inwestorów Private Equity/Venture Capital 38 to: ƒ warto[ ostatniej inwestycji (ang. Price of Recent Investment); ƒ mno|niki zysków (ang. Earnings Multiple); ƒ aktywów netto (ang. Net Assets); ƒ zdyskontowanych przepBywów pieni|nych lub zysków spóBki (ang. Discounted Cash Flows lub Discounted Earnings), bdcej przedmiotem inwestycji funduszu Venture Capital / Private Equity; ƒ zdyskontowanych przepBywów pieni|nych z inwestycji (ang. DCF from the Investments); ƒ porównanie z wycenami w ramach danej bran|y (ang. Industry Valuation Benchmarks). W praktyce powszechnie stosowana jest podej[cie dochodowe, szczególnie przydatne do wyceny przedsibiorstw prowadzcych dziaBalno[ operacyjn. Istota podej[cia dochodowego W podej[ciu dochodowym warto[ firmy to przyszBy przewidywany strumieD gotówki zdyskontowany stop wyra|ajc ryzyko tego strumienia. Biznes jest wart tyle, ile przyniesie dochodu poczwszy od dzisiaj do nieskoDczo- no[ci. 38 International Private Equity and Venture Capital Valuation Guidelines, www.privateequityvaluation.com, 2005 47 Oszacowanie warto[ci. Wzór warto[ci przedsibiorstwa wg metody dochodowej: n (1-T)×D+rE×E t t £ FCFF D+E ( +RV-D 1+rt) t=1 ƒ FCFFt  wolne przepBywy gotówkowe w kolejnych latach prognozy ƒ RV  warto[ rezydualna ƒ D  warto[ dBugu oprocentowanego ƒ r  koszt kapitaBu Gdzie warto[ RV wynika z poni|szego równania: FCFFn+1 iD RV= WACC= WACC-g ƒ WACC  [redniowa|ony koszt kapitaBu ƒ g  przewidywana stopa wzrostu po okresie prognozy Gdzie WACC równa si: n CFFn+1 iD×(1-T)×D+rE×E WACC= £ F ACC-g ( D+E t=1 ƒ WACC - [redni wa|ony koszt kapitaBu ƒ iD  stopa oprocentowania dBugu ƒ T - stopa podatku dochodowego ƒ D - warto[ dBugoterminowego zadBu|enia przedsibiorstwa ƒ E  warto[ kapitaBu wBasnego przedsibiorstwa ƒ rE - koszt kapitaBu wBasnego, czyli |dana przez wBa[cicieli stopa zwrotu 48 W teorii zarzdzania finansami przedsibiorstwa spotyka si trzy gBówne podej[cia do szaco- wania wielko[ci kosztu kapitaBu wBasnego. Podstawowymi podej[ciami do ustalenia wielko[ci kosztu kapitaBu wBasnego s 39: ƒ metoda stopy zwrotu z aktywów wolnych od ryzyka zwikszonej o premi za ryzyko; ƒ metoda oparta na modelu wyceny aktywów kapitaBowych (CAPM  Capital Assets Pricing Model); ƒ metoda oparta na modelu zdyskontowanych dywidend (DDM  Discounted Dividend Model). 39 Zarzdzanie finansami przedsibiorstwa, Dr Piotr Szczepankowski 49 3. Dokumentacja niezbdna do pozyskania inwestora Ka|dy z inwestorów sporzdza wBasn list informacji i dokumentów niezbdnych do analizy projektu, jednak|e w wikszo[ci aspektów s one zbli|one do siebie i obejmuj przede wszystkim informacje zawarte w poni|szym zestawieniu 40. Informacje rynkowe: 1. Sprzeda| i ceny  ilo[, warto[ sprzeda|y i [rednie ceny poszczególnych produktów oraz grup produktowych; procentowy udziaB sprzeda|y produktu w obrocie; zestawienie cen poszczególnych produktów oraz caBo[ci produkcji w porównaniu z poprzednimi miesi- cami; analiza mar|y na kosztach zmiennych produkcji; informacje o ochronie patentowej, licencjach i atestach. 2. Struktura sprzeda|y produktów  zestawienie miesiczne sprzeda|y wg gBównych odbiorców (osobno dla sprzeda|y krajowej i eksportu). 3. Klienci  informacje o sytuacji na rynku krajowym i potencjalnych klientach - omówienie krajowych kanaBów dystrybucji; udziaB procentowy klientów, których udziaB jest wikszy ni| 5% w przychodzie firmy; sytuacja ekonomiczna gBównych klientów; zmiany w relacjach pomidzy firm a gBównymi klientami; lista strategicznych powizaD; mo|liwo[ci dziaBaD marketingowych; zagro|enia marketingowe. 4. Informacje o sytuacji na rynku midzynarodowym i potencjalnych klientach  powielenie informacji jak w punkcie 3 w odniesieniu do rynków zagranicznych. 5. Konkurenci  dziaBania gBównych konkurentów - pozycja na rynku, sBabe i silne strony konkurentów, przewagi konkurencyjne (np. cena, obsBuga, technologia, dystrybucja). Informacje o dziaBalno[ci operacyjnej: 1. Produkcja  ilo[ i warto[ produkcji poszczególnych produktów oraz grup produktowych, [redni koszt wytworzenia poszczególnych produktów, [redni koszt wytworzenia jednostki produkcji, porównanie wielko[ci produkcji z planem, wydajno[ produkcji, jako[, inne (ewentualne problemy); zmiany technologiczne; harmonogram wprowadzania nowych produktów, rozwój produktów istniejcych; poziom reklamacji, system obsBugi reklamacji. 2. Zaopatrzenie  informacje na temat gBównych dostawców SpóBki - lista najlepszych dostawców za ostatnie dwa lata rozliczeniowe, a| do chwili obecnej; ryzyko dostaw. 40 Opracowano na podstawie Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz, GdaDsk 2004 50 3. NakBady inwestycyjne  informacja o prowadzonych i planowanych inwestycjach wraz komentarzem, zestawienia poniesionych nakBadów inwestycyjnych, porównanie planowa- nych nakBadów z faktycznie poniesionymi; badania i rozwój (B+R); strategia B+R; kluczowy personel oraz gBówne kierunki dziaBania. 4. Zatrudnienie  komentarz na temat obecnego zatrudnienia oraz ewentualnych zmian: ƒ schemat organizacyjny; ƒ historyczna i projektowana struktura zatrudnienia z uwzgldnieniem funkcji i lokalizacji; ƒ |yciorysy zawodowe kadry zarzdzajcej, z uwzgldnieniem historii zatrudnienia, wieku, zakresu obowizków w firmie, okresu na obecnym stanowisku; ƒ rodzaje umów z kluczowym personelem; ƒ plany systemu motywacyjnego (system premiowy, opcje na akcje itd.); ƒ wa|ne problemy z pracownikami, byBe i obecne; ƒ rotacja personelu. 5. Inne dziaBania operacyjne. Informacje o wynikach finansowych spóBki: 1. Sprzeda|  struktura sprzeda|y, dotychczasowa i planowana dynamika zmian. 2. Koszty operacyjne  zestawienie kosztów staBych produkcji oraz pozostaBej dziaBalno[ci operacyjnej, analiza poszczególnych grup kosztowych w przeliczeniu na jednostk produkcji. 3. Analiza mar|y na poszczególnych produktach. 4. Informacje finansowe pozostaBe - charakterystyka nale|no[ci i zobowizaD; stan nale|no[ci handlowych; bie|ce i przyszBe zobowizania podatkowe, krajowe i zagraniczne, w tym ewentualne rozliczenie straty z lat ubiegBych; zestawienie nale|no[ci przetermi- nowanych, umorzonych, przedawnionych i nie[cigalnych. 5. Przyjte w firmie zasady rachunkowo[ci. 6. Zagadnienia prawne: ƒ pozwy sdowe przeciwko firmie, szczegóBy powództwa, status, przewidywane wydatki, kancelaria prowadzca; ƒ sprawy z powództwa firmy, szczegóBy pozwu, status, przewidywane wydatki, kancelaria prowadzca; ƒ opis regulacji ochrony [rodowiska i BHP, umowy ubezpieczeniowe firmy; ƒ historia problemów z US, ZUS lub innymi instytucjami  je[li wystpowaBy. 51 7. Podsumowanie finansowe: ƒ sprawozdania finansowe za trzy ostatnie lata oraz okres bie|cy / rachunek zysków i strat, bilans oraz rachunek przepBywów pieni|nych (cash flow); ƒ analiza sprawozdaD finansowych wzgldem zaBo|eD bud|etowych. 8. Plany strategiczne i projekcje finansowe ƒ kwartalne projekcje finansowe na przyszBe trzy lata obrachunkowe; ƒ dochód w podziale na produkty, kanaBy dystrybucji i rozkBad terytorialny; ƒ peBne zestawienia planowanych przychodów i wydatków, bilanse, gotówka; ƒ gBówne czynniki wzrostu, perspektywy; ƒ prognoza rozwoju biznesu; ƒ ryzyka zwizane z sytuacj midzynarodow (kursy walut, stabilno[ polityczna rynków zbytu itd.); ƒ polityka cenowa i produkcyjna firmy; ƒ wariantowe ujcie planów (ró|ne scenariusze uwzgldniajce fluktuacj cen i rynku). 52 4. Procedura prezentacji Przedsibiorca zainteresowany pozyskaniem finansowanie ze strony inwestorów finansowych konkuruje o kapitaB z innymi podmiotami, dlatego sposób zaprezentowania oferty musi by maksymalnie dostosowany do potrzeb i oczekiwaD funduszu. Sposób przygotowania skróconego opracowania projektu w formie memorandum informacyjnego zostaB omówiony w punkcie dotyczcym merytorycznego zakresu oferty. Nie mniej wa|na jest sama procedura prezentacji. Ze wzgldu na konieczno[ analizy szeregu projektów i jednoczesnym prowadzeniu innych zadaD, analityk inwestycyjny funduszu nie po[wici wicej ni| kilkunastu minut na zapoznanie si z projektem oraz jego wstpn ocen. Std podstawowym celem prezentowanego opracowania jest zainteresowanie pracownika funduszu pogBbieniem wiedzy na temat projektu. W tym celu nale|y unika szerokiego prezentowania kwestii technicznych i skupi uwag na zagadnieniach ekonomicznych. Je|eli przedstawiony projekt zainteresuje fundusz, dochodzi do dalszego kontaktu w celu uzyskania bardziej szczegóBowych informacji na temat przedsiwzicia. Uzyskanie dodat- kowych informacji pozwoli funduszowi na podjcie decyzji o ewentualnym spotkaniu z przed- sibiorc w celu szczegóBowego zaprezentowania projektu. Powy|sze spotkanie stanowi kluczowy moment w dalszym prowadzeniu dziaBaD przez fundusz. Zainteresowany pozyskaniem kapitaBu przedsibiorca ma mo|liwo[ szczegóBowe- go zaprezentowania projektu, jednocze[nie musi skonfrontowa swoj wiedz i zaBo|enia dotyczce projektu z szeregiem trudnych pytaD ze strony analityków i zarzdzajcych fun- duszem. Rzeczowe wyja[nienie wszelkich wtpliwo[ci zdecydowanie uwiarygodnia projekt, przybli|ajc tym samym do oczekiwanego przez przedsibiorc finansowania. Jednocze[nie je[li w toku prezentacji przedsibiorca nie przekona funduszu o zaletach i korzy[ciach projektu, to ten zrezygnuje z dalszego analizowania projektu, bez mo|liwo[ci ewentualnego ponowienia spotkania. O sukcesie prezentacji w du|ej mierze decyduje sposób przedstawienia projektu - dobór argumentów, porównaD do konkurencji i ich produktów, posBugiwanie si przeprowadzonymi badaniami, statystykami, zaBo|eniami finansowymi a wic liczbami, wykresami i tabelami itd. 53 Struktura takiej prezentacji mo|e wyglda nastpujco 41: ƒ koncepcja przedsiwzicia (zarys koncepcji biznesowej spóBki, wprowadzenie do opisu jej mo|liwo[ci rozwoju rynkowego z uwzgldnieniem istoty jej przewagi konkurencyjnej); ƒ produkt / usBuga / technologia (opis produktu albo wskazanie, jakie jest jego zastoso- wanie, na czym polega jego unikatowo[ i czym ró|ni si od innych produktów); ƒ rynek  potencjaB, struktura, konkurencja (opis stanu i struktury rynku, gBównych konkurentów, projekcja rozwoju rynku); ƒ kadra kierownicza (opis do[wiadczeD, podstawowe informacje o strukturze zarzdzania przedsiwziciem); ƒ strategia biznesowa (istota strategii biznesowej majcej prowadzi do realizacji celów np. tzw. przywództwo kosztowe); ƒ marketing, sprzeda|, dystrybucja (w jaki sposób produkty bd wprowadzane na rynek, jakie wystpuj tu bariery i ryzyka); ƒ finansowanie (dotychczasowe zródBa, strategia na przyszBo[, wskazanie wielko[ci i struktury zapotrzebowania na [rodki finansowe, powizanie wysoko[ci zapotrzebowania z planem rzeczowym inwestycji); ƒ mo|liwo[ci wspóBpracy z funduszem, dezinwestycja (oczekiwania finansowe wobec funduszu, ocena mo|liwo[ci przeprowadzenia dezinwestycji). 41 K. SobaDska, P. Sieradzan, Inwestycje Private Equity / Venture Capital, wydawnictwo Key Text, Warszawa 2004 54 Schemat 1. Proces decyzyjny poprzedzajcy inwestycj Private Equity 42. PROCES DECYZYJNY POPRZEDZAJCY INWESTYCJ PRIVATE EQUITY ANALIZA POTRZEB SPÓAKI Dopasowanie do spóBki optymalnego zródBa PREZENTACJA finansowania  SPÓAKI I KONCEPCJI sprawdzenie czy Private INWESTYCYJNEJ Equity to kapitaB dla twojej firmy PrzesBanie inwestorowi profesjonalnego memo- NEGOCJACJE, UZGODNIENIE Ocena, czy spóBka speBnia randum informacyjnego WSTPNYCH WARUNKÓW kryteria inwestycji z podstawowymi informa- TRANSKACJI Private Equity cjami na temat projektu (ang. term sweet ) Wybór wskiego krgu PrzesBanie funduszowi potencjalnych biznes planu inwestorów Private WERYFIKACJA INFORMACJI Equity, zacie[nianego O SPÓACE PRZEZ FUNDUSZ Wstpne zapoznanie si w miar trwania funduszu z projektem procesu decyzyjnego i pobie|na analiza pod ktem dopasowania FINALNA OCENA PROJEKTU projektu do kryteriów (ang. final approval ) inwestycyjnych funduszu PogBbiona analiza Pierwsze spotkanie spóBki - due diligence NEGOCJACJE, UZGODNIENIE stron transakcji i zwizBa FINALNYCH WARUNKÓW prezentacja projektu TRANSAKCJI I PODPISANIE Wycena spóBki (ang. deal alert ) LISTU INTENCYJNEGO (ang. letter of intent ) Podpisanie umowy o poufno[ci midzy stronami SPORZDZENIE I PODPISANIE UMOWY INWESTYCYJNEJ I INNEJ DOKUMENTACJI PRAWNEJ 42 Techniki oceny sytuacji spóBek pod ktem kwalifikowania si do finansowania, Akademia Innowacji i Venture Capital, Katarzyna SobaDska, Piotr Sieradzan 55 56 III. Przebieg transakcji 1. Proces inwestycyjny Negocjacje pomidzy przedsibiorc a inwestorem rozpoczynaj si ju| po wstpnej akceptacji projektu inwestycyjnego przez inwestora. Ich intensyfikacja nastpuje równolegle z nat|eniem prac w ramach due diligence. Etap due diligence konieczny do uzyskania pewno[ci przez fundusz o trafno[ci wstpnie podjtej decyzji, jest tak|e procesem budzcym szereg obaw ze strony przedsibiorcy. Dotycz one zazwyczaj zachowania poufno[ci przekazywanych informacji biznesowych, w tym informacji o technologii, produkcie, sprzeda|y, klientach czy rynkach zaopatrzenia bdz innych unikalnych warto[ci przedsiwzicia. W wikszo[ci wypadków obawy inwestorów s bezpodstawne. Wynika to z co najmniej kilku powodów 43: ƒ fundusze szukaj projektów unikalnych, trudnych do skopiowania, a tym samym trudnych do prowadzenia bez zaanga|owania pomysBodawcy przedsiwzicia; ƒ fundusze jako do[wiadczeni inwestorzy, realizujcy szereg zbli|onych projektów wymagajcych wiedzy technicznej, maj [wiadomo[ trudno[ci w prowadzeniu tego typu przedsiwzi bez ich pomysBodawców (std tak du|e znaczenie w ocenie planów biznesowych jako[ci osób zarzdzajcych projektem); ƒ dbanie o wBa[ciwy wizerunek funduszu  brak odpowiedniej reputacji funduszu na rynku to ryzyko braku napBywu nowych, ciekawych projektów, a tym samym w konse- kwencji zmniejszenie napBywu kapitaBów od inwestorów powierzajcych funduszowi [rodki w zarzdzanie; ƒ ograniczenia prawne wynikajce z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Wykorzystanie bdz przekazanie informacji poufnych naruszajcych interes przedsibiorstwa jest zabronione, co daje mo|liwo[ uzyskania odszkodowania za powstaBe straty; 43 Opracowano na podstawie Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz, GdaDsk 2004 57 ƒ ograniczenia umowne wynikajce z zawartej midzy funduszem a przedsibiorc umowy o zachowaniu poufno[ci  standardowej umowy zabezpieczajcej interes przedsibiorcy w trakcie oraz po negatywnym zakoDczeniu procesu analizy 44. Tempo finalizacji transakcji jest w du|ym stopniu uzale|nione od stopnia przygotowania przedsibiorcy oraz atrakcyjno[ci projektu inwestycyjnego. StopieD przygotowania przedsibiorcy to przede wszystkim dostpno[ do danych o przed- sibiorstwie  uzale|niona w du|ej mierze od stopnia dojrzaBo[ci struktury organizacyjnej podmiotu, a wic m. in. takich kwestii jak wdro|ony w przedsibiorstwie proces raportowa- nia finansowego, bud|etowania czy controllingu. Im bardziej dojrzaBa struktura organizacyj- na przedsibiorstwa lub [wiadomo[ podmiotu o konieczno[ci przygotowania niezbdnych danych do przeprowadzenia szczegóBowej analizy biznesowej przedsibiorstwa, tym szybsze postpy na drodze negocjacji umowy inwestycyjnej. StopieD atrakcyjno[ci inwestycyjnej projektu jest równie| elementem majcym istotny wpByw na tempo prowadzonych negocjacji. Projekty o wysokiej stopie zwrotu, w relatywnie krótkim okresie czasu, przy akceptowalnym poziomie ryzyka, w znanej funduszowi bran|y, bd zazwyczaj rozpatrywane szybciej ni| podobne projekty z sektorów wymagajcych bli|szego poznania przez fundusz. Ustalone w wyniku negocjacji warunki transakcji s podstaw do podjcia przez fundusz ostatecznej decyzji o zwarciu transakcji. W imieniu funduszu decyzj podejmuje zazwyczaj organ zwany Komitetem Inwestycyjnym. Na tym etapie podejmowane s przez Komitet Inwestycyjny równie| ostatnie modyfikacje umowy, co oznacza, |e przedsibiorca musi si liczy z konieczno[ci dalszego prowadzenia negocjacji do ostatecznego rozstrzygnicia spornych spraw. 44 W zaBczniku nr 2 zaprezentowano przykBadow Umow o zachowaniu poufno[ci 58 2. Badanie spóBki Po pozytywnej weryfikacji i zaakceptowaniu przez fundusz propozycji inwestycyjnej przed- stawionej w memorandum informacyjnym, w trakcie kolejnych spotkaD strony transakcji przystpuj do zawarcia listu intencyjnego (term sheet lub leter of intent). Dokument ten okre[la podstawowe zaBo|enia na jakich fundusz inwestycyjny zasili kapitaBowo przedsi- biorstwo. Zgodnie z wypracowan praktyk zapisy listu intencyjnego w toku prowadzonych prac nad projektem mog ulec szczegóBowym modyfikacjom i doprecyzowaniu, natomiast rzadko bywaj opracowywane ponownie. Powy|sza praktyka powoduje, |e list intencyjny stanowi kluczowy element procesu negocjacji, gdy| zawarte w powy|szym dokumencie zapisy stanowi podstaw do wprowadzenia wBa[ciwych zapisów w umowie inwestycyjnej. Konsekwencj przeoczenia dyskusyjnych z punktu widzenia przedsibiorcy zapisów zawar- tych i zaakceptowanych w li[cie intencyjnym jest powielenie ich w umowie inwestycyjnej. List intencyjny stanowi bowiem dla obu stron transakcji zobowizanie si do zawarcia umowy inwestycyjnej na wstpnie okre[lonych warunkach: ƒ dla przedsibiorcy jest to potwierdzenie pozyskania kapitaBu na znanych warunkach (mo|liwych jednak do modyfikacji na podstawie ustaleD przedstawionych w li[cie intencyj- nym  odnoszcych si przede wszystkim do wyników badania due diligence); ƒ dla funduszu natomiast jest to zobowizanie przedsibiorcy do wywizania si z zawarte- go porozumienia na okre[lonych warunkach w kontek[cie konieczno[ci przeprowadzenia czasochBonnego i kosztownego badania due diligence. Standardowo lista warunków skBada si z piciu gBównych dziaBów 45: ƒ charakterystyki inwestycji; ƒ warunków zawieszajcych; ƒ okre[lenie zasad korekty wyceny; ƒ podziaB [rodków z tzw.  wyj[cia ; ƒ relacje wewntrz korporacyjne. Due dilingence to szczegóBowe badanie wszystkich istotnych aspektów funkcjonowania przedsibiorstwa. Pierwszym etapem badania jest identyfikacja, a nastpnie gromadzenie najwa|niejszych danych o przedsibiorstwie. W kolejnym kroku, na podstawie zebranego materiaBu, inwestor przeprowadza szczegóBowe badania majce na celu potwierdzi rze- czywisty obraz firmy zaprezentowany w materiaBach dostarczonych do funduszu. Badanie due diligence jest jednocze[nie znakomitym zródBem informacji o przedsibiorstwie, w tym równie| w obszarach, które nie byBy wcze[niej przedmiotem analiz, a które na podstawie przeprowadzonego badania mog mie wpByw na ostatecznie podejmowan decyzj. 45 Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz, GdaDsk 2004 59 Badanie due diligence obejmuje przede wszystkim takie obszary dziaBalno[ci przedsibiorstwa jak: ƒ rynek  wielko[ i struktura sprzeda|y, udziaB w rynku, dziaBania konkurencji, procesy produkcyjne, nowe produkty, prace badawczo-rozwojowe, ryzyko substytucji, ryzyko rynków zaopatrzenia, analiza przewag konkurencyjnych; ƒ kadra zarzdzajca  dotychczasowe osignicia, poziom motywacji zarzdu do realizacji projektu; ƒ organizacja przedsibiorstwa  struktura organizacyjna, programy motywacyjne, fluktuacja zaBogi, organizacja poszczególnych dziaBów przedsibiorstwa, polityka HR, sprawy socjalne; ƒ finanse  badanie sprawozdaD finansowych  szczegóBowa weryfikacja poszcze- gólnych pozycji bilansu, rachunku zysków i strat, analiza efektywno[ci dziaBania oraz przyjtych zaBo|eD planistycznych (bud|etów, biznes planów itp.); przyjte zasady rachunkowo[ci, stosowany system ksigowy; ƒ aspekty prawne i podatkowe; ƒ pozostaBe: zarzdzanie ryzykiem biznesowym, technologicznym, kredytowym, prawnym, ubezpieczeniowym, [rodowiskowym, pracowniczym. 60 DUE DILIGENCE DUE DILIGENCE DUE DILIGENCE SYSTEMU DUE DILIGENCE DUE DILIGENCE W OBSZARZE KSIGOWEGO W OBSZARZE W OBSZARZE BIZNESOWE FINANSOWE PRACOWNICZE ZARZDZANIA I OBIEGU ZARZADZANIA SPRZEDA{Y DUE DILIGENCE DUE DILIGENCE DUE DILIGENCE RYZYKIEM INFORMACJI AKTYWAMI I MARKETINGU SPÓAKI W SPÓACE org. pionu przegld prawne ryzykiem zwizanym finansowego strategiczny due diligence z zale|no[ci od kontrahentów podatkowe podstawowe kredytowe due diligence informacje due diligence ryzykiem wynikajcym ze spraw sdowych w toku ubezpieczeniowe ubezpieczeniowe i prawomocnych wyroków due diligence due diligence ryzykiem zwizanym aktualne [rodowiskowe z polityk socjaln i prognozowane due diligence oraz wynagrodzeD wyniki finansowe ryzykiem zwizanym z innymi zobowizaniami, publiczo- i prywatnoprawnymi 46 Schemat 2. Badanie due diligence  najwa|niejsze obszary analizy . Akademia Innowacji i Venture Capital, Katarzyna SobaDska, Piotr Sieradzan Techniki oceny sytuacji spóBek pod ktem kwalifikowania si do finansowania, 46 61 3. Umowa inwestycyjna Etap negocjacji to omówienie dwóch kwestii. Po pierwsze: warunków, na jakich inwestor dokona inwestycji (wielko[ kapitaBu, liczba udziaBów lub akcji, jego rola w spóBce). Po drugie: w jakim terminie, a tak|e w jakiej formie przeprowadzi dezinwestycje (wyj[cie ze spóBki). Zgodnie z powy|szym w trakcie procesu negocjacji gBównym tematem rozmów pomidzy funduszem oraz przedsibiorc jest ustalenie powy|szych kwestii: ƒ warunków wej[cia do przedsibiorstwa, w tym: okre[lenie warto[ci wnoszonego kapitaBu, zasad i harmonogramu jego wniesienia, ilo[ci udziaBów w spóBce oraz praw i obowizków obu stron w bie|cym zarzdzaniu bdz kontrolowaniu przedsi- biorstwa; ƒ terminu oraz preferowanych form wyj[cia z inwestycji (dezinwestycji). Proces negocjacji jest prowadzony równolegle z badaniem due diligence. Mo|na stwierdzi, |e stopieD nat|enia negocjacji jest wprost proporcjonalny do efektów i stopnia zaawanso- wania badaD due diligence. Efekty tego badania maj istotny wpByw na stanowisko funduszu w kwestii ustalania warunków transakcji. Podjcie decyzji o przeprowadzeniu badaD due diligence wi|e si z zapewnieniem przez przedsibiorc wyBczno[ci funduszowi na prowadzenie negocjacji. Taka sytuacja utrudnia prowadzenie negocjacji przedsibiorcy, który jest zainteresowany szybkim pozyskaniem kapitaBu, poniewa| ogranicza mu mo|liwo[ alternatywnych rozwizaD pod presj czasu. Ponowne podjcie rozmów z innym funduszem jest bowiem mo|liwe dopiero po zakoDczeniu lub zerwaniu negocjacji z funduszem, który uzyskaB wyBczno[ na prowadzenie negocjacji. Jednocze[nie dla funduszu jest to forma zabezpieczenia przed ewentualnym ryzykiem wycofania si przedsibiorcy przed ostatnim etapem negocjacji, czyli w momencie gdy inwestor zaanga|owaB ju| wBasne sBu|by do przeprowadzenia czasochBonnych i kosztowych analiz przedsibiorstwa. Umowa inwestycyjna, bdca pochodn listu intencyjnego, to najwa|niejszy dokument w procesie inwestycyjnym  reguluje ona szczegóBowo warunki wej[cia inwestora oraz funkcjonowania obu partnerów do czasu wyj[cia funduszu. Sam proces dezinwestycji jest równie| przedmiotem zapisów umowy inwestycyjnej. W li[cie intencyjnym fundusz okre[la ogólne warunki zawarcia transakcji. Ostateczny ksztaBt umowy inwestycyjnej to efekt porozumieD zawartych pomidzy obiema stronami w zakresie szczegóBowych warunków transakcji. Tre[ poszczególnych elementów umowy rodzi si w trakcie prowadzonego badania due dilligence oraz na wskutek negocjacji toczcych si pomidzy obiema stronami transakcji. 62 Budowa struktury finansowej konkretnej umowy inwestycyjnej dokonywana jest w dro- dze kolejnych przybli|eD i negocjacji pomidzy funduszem a przedsibiorstwem. Struktura ta definiuje 47: ƒ udziaBy we wBasno[ci poszczególnych stron; ƒ zastosowane instrumenty finansowe; ƒ prawa i obowizki wszystkich stron; ƒ lokalizacj prawnej i finansowej kontroli nad przedsibiorstwem; ƒ koszt uzyskania kapitaBu (relacja warto[ci kapitaBu do uzyskanych przez fundusz gBosów w przedsibiorstwie); ƒ zapewnienia i gwarancje  o[wiadczenia przedsibiorcy o tym, |e na podstawie jego wiedzy o przedsibiorstwie dostarczone informacje s kompletne i zawieraj rzeczywisty stan firmy. Fundusz musi zadecydowa jaka forma i stopieD kontroli jest wBa[ciwy. Najcz[ciej monito- rowanie dokonywane jest poprzez desygnowanie przez fundusz swoich przedstawicieli do rady nadzorczej przedsibiorstwa oraz systematyczn analiz dokumentów finansowych (bilans, rachunek wyników, bud|et wydatków) i wizyty w przedsibiorstwie. 47 Fundusze inwestycyjne typu Venture Capital, Piotr Tamowicz, Instytut BadaD nad Gospodark Rynkow, GdaDsk 1995, www.ibngr.edu.pl 63 64 IV. Wyj[cie z inwestycji Docelowym etapem ka|dej inwestycji Private Equity jest dezinwestycja. Fundusz w swojej strategii wyj[cia kieruje si maksymalizacj zysku co powoduje, |e podczas obecno[ci fun- duszu w przedsibiorstwie zaBo|enia dotyczce horyzontu czasowego inwestycji mog ulec zmianie. Zazwyczaj zawarta umowa inwestycyjna przewiduje mo|liwo[ przeprowadzenia dezinwestycji nie tylko w okre[lonym terminie, ale równie| przy speBnieniu przez przedsi- biorstwo okre[lonych parametrów ekonomicznych. Fundusz ma do wyboru kilka mo|liwych scenariuszy wyj[cia w zale|no[ci od efektu inwestycji, skali dziaBania przedsibiorstwa lub dynamiki jego wzrostu. Podstawowe metody wyj[cia z inwestycji to 48: 1. Sprzeda| na rzecz inwestora bran|owego (trade sale)  w odró|nieniu od innych inwestorów finansowych bdz gieBdowych, inwestor strategiczny  bran|owy oferuje dodat- kow premi za mo|liwo[ przejcia dobrze zarzdzanego, efektywnego przedsibiorstwa dziaBajcego w tej samej bran|y. Wynika to zarówno z mo|liwo[ci zmniejszenia konkurencji dla nabywcy, jak równie| jest wynikiem wikszej wiedzy na temat bran|y ni| innych nabyw- ców. Umo|liwia to m.in. uzyskanie dodatkowych efektów synergii, nie do osignicia przez pozostaBych inwestorów. Z punktu widzenia inwestora takie rozwizanie jest najbardziej po|dane, gdy| umo|liwia uzyskanie najwy|szej ceny za sprzeda| udziaBów. 2. Sprzeda| na rzecz pozostaBych udziaBowców, zarzdu i/lub pracowników (buy back)  kolejnym sposobem wyj[cia z inwestycji jest sprzeda| managerom zarówno zwizanym ze spóBk, jak i zewntrznym. Zazwyczaj taka operacja wi|e si z konieczno[ci przepro- wadzenia tzw. wykupu lewarowanego (LBO - leveraged buyout), to jest zakupu przedsi- biorstwa przy udziale kredytu bankowego, zaciganego pod zastaw nabywanych udziaBów. Tego typu transakcje maj miejsce w sytuacji zapewnienia dotychczasowym managerom prawa pierwokupu lub w sytuacji gdy przedsibiorstwo nie kwalifikuje si do debiutu gieBdowego i jednocze[nie nie jest przedmiotem transakcji z inwestorem bran|owym. 48 Opracowano na podstawie Venture Capital - szans dla przedsibiorczych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Przedsibiorczo[ci, Warszawa 2005 65 3. Sprzeda| na rzecz inwestorów finansowych (secondary purchase)  jedn z form wyj[cia inwestora finansowego jest odsprzeda| udziaBów innemu podmiotowi finanso- wemu, zainteresowanemu lokowaniem [rodków w niepubliczne przedsibiorstwa. Mog to by fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe, inne fundusze typu Private Equity (np. takie które w swoim portfelu inwestycyjnym posiadaj przedsibiorstwa o zbli|onym profilu dziaBania, a tym samym wpisujce si w strategi rozwoju). 4. Sprzeda| za po[rednictwem (IPO)  w przypadku du|ych projektów dobrym sposo- bem wyj[cia z inwestycji jest rynek gieBdowy. Poprzez gieBd inwestor Private Equity ma mo|liwo[ jednorazowego bdz stopniowego upBynnienia caBego pakietu akcji. Zazwyczaj znaczna cz[ pakietu akcji jest obejmowana przez dBugoterminowych inwestorów finansowych. W warunkach polskich do takich inwestorów nale| przede wszystkim Otwarte Fundusze Emerytalne, firmy ubezpieczeniowe czy te| Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Czsto proces wyj[cia inwestora ze spóBki za po[rednictwem IPO poBczo- ny jest z pozyskaniem inwestora strategicznego, który nie jest zainteresowany przejciem caBego pakietu akcji, a wyBcznie cz[ci umo|liwiajcej kontrol operacyjn nad przedsi- biorstwem. 5. Umorzenie udziaBów (likwidacja przedsibiorstwa)  niepowodzenie w realizacji projektu nie zawsze koDczy si likwidacj przedsibiorstwa - inwestor podejmujc decyzj o wyj[ciu z projektu szuka rozwizania umo|liwiajcego uzyskanie najlepszego efektu ekonomicznego. W przypadku niektórych projektów bdzie to oznaczaBo sprzeda| udziaBów managerom, innym inwestorom finansowym bdz bran|owym, w ostateczno[ci fundusz zdecyduje o umorzeniu udziaBów poprzez upBynnienie majtku i uregulowanie wszystkich zobowizaD. Przedstawione powy|ej rozwizania w zakresie dezinwestycji fundusz mo|e realizowa w formie jednorazowej transakcji (co jest zazwyczaj preferowane), jak i w kilku etapach. Inwestorzy PE zainteresowani maksymalizacj zysku, musz jednocze[nie bra pod uwag kwestie dalszego rozwoju przedsibiorstwa oraz, o ile jest to mo|liwe w ramach realizowanej strategii wyj[cia, kwestie poszanowania praw udziaBowców mniejszo[ciowych. Jednocze[nie na przedsibiorcy spoczywa obowizek zapewnienia sobie mo|liwo[ci wspóBdecydowania o sposobach wyj[cia inwestora z przedsibiorstwa w momencie zawierania umowy inwestycyjnej (np. prawo pierwokupu, mo|liwo[ sprzedania udziaBów przez przedsibiorc po cenie nie ni|szej ni| fundusz, gwarancje utrzymania funkcji zarzdczych przez okre[lony okres czasu itp.). 66 ZaBczniki ZaBcznik 1 PrzykBad streszczenia propozycji inwestycyjnej Streszczenie propozycji inwestycyjnej spóBki SUPERJACHT dla funduszu Venture Capital 50 Podsumowanie SUPERJACHT to firma dziaBajca na rynku jachtowym od dwóch lat. Do tej pory firma zajmowaBa si produkcj kadBubów oraz sprzeda| gotowych jachtów gBówne na rynek niemiecki, prowadzc równolegle zaawansowane prace nad udoskonaleniem procesu pro- dukcji. Dziki prowadzonym pracom badawczym firma wdro|yBa do produkcji nowoczesn technologi laminowania kadBubów, umo|liwiajc zdecydowane podniesienie parametrów technicznych komponentu, przy jednoczesnym zmniejszeniu Bcznych kosztów produkcji jachtu o ok. 30%. W zwizku z utrzymujcym si wysokim tempem wzrostu popytu na jachty na rynku niemieckim oraz potwierdzonemu przez partnerów handlowych firmy popytu na nowy produkt, firma planuje uruchomi now lini technologiczn umo|liwiajc potrojenie wielko[ci sprzeda|y w cigu trzech lat. W tym celu spóBka poszukuje inwestora, który zapewni jej wspóBfinansowanie inwestycji w kwocie 2 mln zBotych. Ludzie i firma SUPERJACHT od pocztku dziaBalno[ci funkcjonuje jako spóBka z o.o. ZaBo|ycielami i jedynymi wspólnikami s dwie osoby fizyczne Panowie Andrzej Super i Janusz Jacht, posiadajcy po 50% udziaBów ka|dy. Pan Andrzej Super jest in|ynierem technologiem materiaBów i odpowiada w przedsibiorstwie za produkcj oraz wdra|anie nowych rozwizaD technologicznych. 49 W zaBczniku wykorzystano schemat streszczenia propozycji inwestycyjnej zaprezentowany w opracowaniu: Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz GdaDsk 2004 67 Pan Janusz Jacht karier zawodow w bran|y jachtowej rozpoczB w 1987 roku w nie- mieckiej stoczni Brunswick na stanowisku [lusarza. Od 1998 roku piastowaB w niemiec- kiej stoczni Amadeus stanowisko zastpcy dyrektora ds. sprzeda|y. W firmie SUPERJACHT Pan Janusz Jacht jest odpowiedzialny za sprzeda|. Siedziba firmy i zakBad produkcyjny mie[ci si w miejscowo[ci DU{E JEZIORO w odlegBo[ci 2 km od autostrady B4. Firma zatrudnia obecnie 14 pracowników, w tym 10 wysokokwali- fikowanych [lusarzy, 3 pracowników dziaBu sprzeda|y oraz 1 pracownika administracji. Produkt i biznes Obecnie spóBka oferuje dwa podstawowe produkty  kadBuby Z1 oraz jachty X1. Jacht X1 jest oparty o wytwarzane w spóBce kadBuby Z1, co pozwala firmie optymalizowa koszty produkcji. KadBub Z1 to nowoczesne rozwizanie dla [redniej wielko[ci jednostek. Nowo- czesna technologia wykonania oraz wysoka jako[ wykoDczenia powoduje, |e kadBub ten cieszy si du|ym zainteresowaniem na rynku niemieckim w[ród [redniej wielko[ci stoczni jachtowych. KadBub Z1 posiada wszelkie atesty i dopuszczenia na rynek niemiecki. Dziki doskonaBej znajomo[ci rynku niemieckiego przez pana Janusza Jachta w pierwszym roku dziaBalno[ci (2007) firma sprzedaBa ponad 80 kadBubów Z1, niemal w caBo[ci na terenie Niemiec. W ubiegBym roku dziki udanemu wej[ciu na rynek niemiecki rozszerzyBa ofert produk- cyjn o jacht X1 oparty na kadBubie Z1. Produkt ten jest kierowany przede wszystkim dla [rednio zamo|nego klienta. GBównym kanaBem dystrybucji s firmy handlowe zajmujce si sprzeda| jachtów i Bodzi motorowych na terenie Niemiec. W obecnym roku firma posze- rzyBa rynki odbiorców o WBochy, Austri oraz Francj, gdzie sprzedano pierwsze jachty X1. Firma posiada kolejne zamówienia na sprzeda| nowych jednostek. Obecnie dziki prowadzonym pracom badawczym firma planuje wdro|y now technologi produkcji kadBubów, umo|liwiajc obni|enie o 30% koszty produkcji, przy dodatkowej po- prawie wBasno[ci nautycznych. Przeprowadzone na rynku niemieckim testy wykazaBy wy- sokie walory u|ytkowe jachtu opartego o nowy kadBub. Potwierdzeniem tego faktu s liczne zapytania ofertowe ze strony klientów z rynku niemieckiego, wBoskiego i francuskiego. Stan zaawansowania projektu Nowy jacht pod nazw SUPER X1 posiada ju| wszelkie atesty dopuszczeniowe do sprze- da|y na rynku niemieckim oraz wBoskim. Obecnie trwaj ostatnie formalno[ci zwizane z dopuszczeniem do sprzeda|y na rynku francuskim oraz brytyjskim. SpóBka przeprowa- dziBa prace inwestycyjne majce na celu zaadaptowanie obecnie posiadanej linii techno- logicznej do potrzeb produkcji nowego kadBuba. Wydajno[ linii technologicznej wynosi obecnie ok. 60 jednostek rocznie przy ostro|nie szacowanym popycie na poziomie ok. 300 68 sztuk. W ramach zakBadanej inwestycji planuje si zwikszenie wydajno[ci od 140 sztuk do 200 jednostek rocznie. Firma zakBada rozpoczcie seryjnej produkcji jachtu SUPER X1 od pazdziernika 2009 r., po zakoDczeniu obecnego sezonu jachtowego. Pozycja rynkowa Europejski rynek jachtowy to ok. 300 tys. Bodzi sprzedawanych rocznie. Obecnie gBównym rynkiem zbytu jest dla spóBki rynek niemiecki, docelowo spóBka zamierza co najmniej 30% sprzeda|y realizowa na rynku wBoskim. Rynek niemiecki nale|y do [redniej wielko[ci ryn- ków biorc pod uwag liczb sprzedawanych jednostek. Zdecydowanie wicej sprzedaje si na rynku wBoskim czy francuskim, które nale| do czoBówki rynków europejskim w ilo[ci nabywanych Bodzi. Cech charakterystyczn rynku niemieckiego jest jednak du|e rozdrobnienie bran|y producentów jachtów, co umo|liwia prowadzenie skutecznych dziaBaD handlowych. Najwiksi nie posiadaj wicej ni| 10% udziaBu w produkcji i sprzeda|y. Taka sytuacja pozwala funkcjonowa wielu maBym, rodzinnym firmom produkujcym jachty i Bodzie motorowe. Mimo du|ego rozdrobnienia w bran|y, jej rentowno[ jest wysoka i wynosi ok. 10%. SpóBka posiada obecnie minimalny udziaB w rynku niemieckim. Zwikszenie sprzeda|y do 300 jednostek umo|liwiBoby spóBce znalezienie si w grupie ok. 20 najwik- szych przedsibiorstw w bran|y dziaBajcych na rynku niemieckim. Strategia Celem strategicznym firmy jest wprowadzenie do oferty nowego jachtu SUPER X1 o wysoko[ci wBasno[ciach nautycznych i ni|szym o ok. 30% koszcie produkcji oraz wypromowanie w pierwszej kolejno[ci na rynku niemieckim, a nastpnie wBoskim. Dziki obecnie posiadanemu zainteresowaniu produktem firma planuje potrojenie produkcji w okresietrzech lat, co umo|liwi uzyskanie przychodów na poziomie ok. 18 mln zBotych. Pozwali to na utrzymanie aktualnej ceny sprzeda|y przy znacznie ni|szym koszcie produkcji. Ostatnie dziaBania Firma posiada ju| 35 zamówieD na rynku niemieckim na wykonanie jednostek SUPER X1, na przyszBy sezon jachtowy. Obecnie firma prowadzi intensywne dziaBania zmierzajce do potwierdzenia kolejnych zamówieD z Niemiec. Jednocze[nie prowadzone s pierwsze dziaBania zwizane z rozbudow sieci dystrybucji na rynku wBoskim. Obecnie firma podpisaBa pierwsze porozumienia na dostaw w przyszBym roku 8 Bodzi SUPER X1. Równolegle prowadzone s dziaBania rekrutacyjne zmierzajce do pozyskania nowych pracowników produkcyjnych. 69 ZaBcznik 2 PrzykBad umowy o zachowaniu poufno[ci 51 Umowa zawarta w dniu .................. pomidzy .................................. (firma), z siedzib w ............................., zarejestrowan pod numerem KRS 00001 reprezentowan przez .............................. zwana dalej spóBk, a firm zarzdzajc funduszem Venture Capital .............................. (nazwa), z siedzib w ................................ reprezentowanym przez ........................ zwanym dalej funduszem. W zwizku z podjciem przez strony umowy negocjacji w sprawie realizacji wspólnej inwestycji kapitaBowej ustala si co nastpuje: Par. 1. Fundusz zobowizuje si wszelkie informacje  w tym w szczególno[ci plany inwestycyj- ne, biznes plany, projekcje finansowe, sprawozdania finansowe, raport zarzdu, raporty z prowadzonych prac badawczych i wdro|eniowych  otrzymane w formie papierowej, elektronicznej lub ustnej ze spóBki lub od osób dziaBajcych w jej imieniu, traktowa jako poufne, tzn. nie ujawnia ich w |aden sposób osobom innym ni| dziaBajcym w imieniu funduszu, chyba |e obowizek ujawnienia tych informacji wynika z przepisów prawa, o czym spóBka powinna by niezwBocznie powiadomiona. Par. 2. Powy|sze zobowizanie nie dotyczy informacji, które s publicznie dostpne lub s uzyska- ne zgodnie z prawem. Par. 3. Wszelkie informacje uzyskane od spóBki zostan wykorzystane przez fundusz wyBcznie celem dokonania oceny zasadno[ci realizacji inwestycji. Par. 4. Fundusz zobowizuje si zapewni bezpieczeDstwo informacji uzyskanych od spóBki, a przechowywanych przez fundusz w postaci papierowej, elektronicznej lub na jakim- kolwiek innym no[niku oraz wyczerpujco powiadomi spóBk o ka|dej sytuacji naruszenia bezpieczeDstwa informacji. Par. 5. W przypadku wycofania si którejkolwiek ze stron z dalszych negocjacji lub na wniosek spóBki fundusz niezwBocznie zniszczy lub zwróci spóBce wszelkie informacje, w jakich posiadanie wszedB od momentu podpisania niniejszej umowy. 50 Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz, GdaDsk 2004 70 Par. 6. SpóBka ma prawo dochodzi odszkodowania za naruszenie warunków niniejszej umowy na drodze sdowej. Wszelkie spory i roszczenia z tytuBu niniejszej umowy bd rozstrzygane przez sd wBa[ciwy dla siedziby spóBki. Par. 7. Postanowienia niniejszej umowy wygasaj z dniem ..................... Par. 8. Wszelkie zmiany w niniejszej umowie wymagaj formy pisemnej pod rygorem niewa- |no[ci. Par. 9. Umow sporzdzono w dwóch jednobrzmicych egzemplarzach. 71 ZaBcznik 3 PrzykBadowa struktura umowy inwestycyjnej 52 1. Okre[lenie stron umowy. 2. O[wiadczenia i zapewnienia: ƒ o[wiadczenia wspólników/wBa[cicieli, co do posiadanych udziaBów/akcji; ƒ o[wiadczenia w sprawie dziaBalno[ci spóBki; ƒ o[wiadczenia w sprawie zakresu i rzetelno[ci ujawnionych informacji biznesowych; ƒ o[wiadczenia w sprawie rzetelno[ci dokumentacji finansowej; ƒ o[wiadczenia w sprawie posiadanych lub rozporzdzanych przez spóBk praw wBasno[ci przemysBowej i intelektualnej (patenty, znaki towarowe, wzory u|ytkowe itd.); ƒ o[wiadczenia w sprawie posiadanych aktywów; ƒ o[wiadczenia w sprawie pasywów spóBki; ƒ o[wiadczenia w sprawie postpowaD sdowych; ƒ o[wiadczenia w sprawie postpowaD przeciwko czBonkom zarzdu; ƒ o[wiadczenia w sprawie zalegBo[ci podatkowych. 3. Struktura transakcji (equity): ƒ zwoBanie walnego zgromadzenia wspólników / akcjonariuszy; ƒ wielko[ i sposób objcia (nabycia akcji) udziaBów przez fundusz; ƒ inne niezbdne uchwaBy walnego zgromadzenia; ƒ zabezpieczenie wpBywów z emisji do momentu jej rejestracji; ƒ pozostaBe transze finansowania i warunki ich uruchomienia. 4. Struktura transakcji (dBug): ƒ warunki udzielenia spóBce po|yczki; ƒ warunki nabycia obligacji spóBki. 5. Sposób wykorzystania [rodków wniesionych przez fundusz. 6. Obowizki sprawozdawcze spóBki wobec funduszu. 7. Ustalenia w sprawie dywidendy pBaconej przez spóBk. 8. Ustalenia w sprawie sposobu zbycia akcji/udziaBów spóBki. 9. Ustalenia w sprawie zakazu podejmowania dziaBaD konkurencyjnych wobec spóBki. 51 Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz GdaDsk 2004 72 10. Odpowiedzialno[ wspólników/akcjonariuszy z tytuBu zBo|enia nieprawdziwych  o[wiad- czeD i zapewnieD oraz naruszenia umowy inwestycyjnej. 11. Ustalenia w sprawie podziaBu kosztów wej[cia funduszu do spóBki. 12. ZaBczniki (projekty uchwaB, regulaminów rady nadzorczej/komisji rewizyjnej, spisy aktywów, wBasno[ci niematerialnych i prawnych, zobowizaD, dokumentacja finanso- wa, projekty kontraktów mened|erskich, projekcje finansowe itd.). 73 ZaBcznik 4 Lista dokapitalizowanych funduszy kapitaBu zal|kowego: ƒ BIB Seed Capital Sp. z o.o. ul. Limanowskiego 24A/16 60-744 PoznaD tel. (061) 865 35 20 http://seed.bioinfo.pl ƒ Business Angel Seedfund sp. z o.o. S.K.A. ul. Batorego 16/1A 80-251 GdaDsk tel. (058) 524 30 28 http://www.seedfund.pl ƒ IIF Seed Fund Sp. z o.o. ul. Bociana 22A 31-231 Kraków tel. (012) 656 53 91, (012) 614 51 73 http://www.iif.pl ƒ MCI.Bio Ventures Sp. z o.o. ul. Ko[ciuszki 33/4 50-011 WrocBaw tel. (071) 781 73 86 http://www.bioventures.pl ƒ SpóBka Zarzdzajca Funduszami KapitaBu Zal|kowego SATUS SpóBka z o.o. - SpóBka komandytowa - FUNDUSZ KAPITAAU ZAL{KOWEGO S.K.A. ul. StojaBowskiego 27 43-300 Bielsko-BiaBa tel. (012) 294 72 15 http://www.satus.pl ƒ Silesia Fund sp. z o.o. S.K.A. ul. Astrów 10 40-045 Katowice tel. (sekretariat): + 48 668 843 275 lub 032 793 70 02 Faks: 032 203 22 15 biuro@silesiafund.com.pl www.silesiafund.com.pl 74 ZaBcznik 5 SBownik poj Badanie spóBki (ang. due diligence)  dogBbna analiza i ocena wszystkich obszarów funkcjonowania spóBki, która ma si sta przedmiotem inwestycji funduszu Private Equity / Venture Capital. Business Angel (dosB. AnioB Biznesu)  inwestor indywidualny zapewniajcy spóBce [rodki finansowe, wiedz, do[wiadczenie i znajomo[ci na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Dezinwestycja, wyj[cie z inwestycji (ang. exit, divestment)  sprzeda| papierów warto[ciowych znajdujcych si w posiadaniu funduszu Private Equity / Venture Capital. Po[ród metod wyj[cia z inwestycji wyró|nia si: ƒ sprzeda| inwestorowi bran|owemu; ƒ ofert publiczn (w tym pierwsz ofert publiczn); ƒ sprzeda| innemu funduszowi Private Equity / Venture Capital; ƒ sprzeda| instytucji finansowej; ƒ umorzenie akcji przez spóBk i wypBat inwestorowi wynagrodzenia z tytuBu umorzenia; ƒ likwidacj spóBki. Etapy finansowania: ƒ Faza ekspansji (ang. expansion capital)  finansowanie wzrostu i rozwoju spóBki, zarówno po, jak i przed osigniciem progu rentowno[ci; kapitaB tego typu mo|e zosta spo|ytkowany na: finansowanie zwikszenia mocy produkcyjnych, rozwój rynku lub produktu bdz te| finansowanie kapitaBu obrotowego. ƒ Faza startu (ang. start-up)  faza obejmujca finansowanie rozwoju produktu i wstpnego marketingu; spóBki korzystajce z tego typu finansowania mog by w trakcie tworzenia lub na progu dziaBalno[ci, jednak przed sprzeda| produktu na znaczc skal. ƒ Faza zasiewu (ang. seed stage)  finansowanie wstpnych, potencjalnie zyskownych pomysBów, jeszcze przed zaBo|eniem przedsibiorstwa; [rodki z reguBy przeznaczone s na: badania, ocen i rozwój pomysBu do fazy komercyjnej. Firma zarzdzajca  podmiot odpowiedzialny za dziaBania funduszu, do których zalicza si: badania i wybór rynków oraz gaBzi gospodarki do inwestycji, decyzje o zaanga|owaniu kapitaBowym, decyzje o czasie inwestycji i dezinwestycji etc. 75 Fundusz (ang. fund)  fundusz inwestycyjny typu Private Equity / Venture Capital gromadzi [rodki od wielu inwestorów, a nastpnie inwestuje je w papiery warto[ciowe spóBek, zwykle spóBek nienotowanych na publicznym rynku papierów warto[ciowych. Goodwill (warto[ firmy)  nadwy|ka pomidzy cen nabycia przedsibiorstwa a warto[ci godziw nabytych aktywów. Inwestor instytucjonalny (ang. institutional investor)  inwestor, w postaci spóBki inwesty- cyjnej, funduszu wzajemnego, firmy ubezpieczeniowej, funduszu emerytalnego lub fundacji, który z reguBy dysponuje znacznymi aktywami i do[wiadczeniem w inwestowaniu. Mezzanine finance  finansowanie o charakterze mieszanym Bczce elementy dBugu bankowego i kapitaBu wBasnego. Pierwsza oferta publiczna (ang. IPO)  sprzeda| akcji spóBki na gieBdzie po raz pierwszy. IPO jest jednym ze sposobów wyj[cia funduszu z inwestycji w spóBk. Private Equity / Venture Capital  inwestycje na niepublicznym rynku kapitaBowym, w celu osignicia [rednio- i dBugoterminowych zysków z przyrostu warto[ci kapitaBu. Private Equity / Venture Capital (PE/VC) mo|e by wykorzystane na rozwój nowych produktów i technologii, zwikszenie kapitaBu obrotowego, przejmowanie spóBek lub te| na popraw i wzmocnienie bilansu spóBki. Venture Capital (VC) jest jedn z odmian Private Equity. S to inwestycje dokonywane we wczesnych stadiach rozwoju przedsibiorstw, sBu|ce uruchomieniu danej spóBki lub jej ekspansji. Refinansowanie (ang. replacement capital)  nabycie udziaBów w spóBce od innej instytucji oferujcej kapitaB typu Private Equity / Venture Capital lub od innych udziaBowców. Restrukturyzacja (ang. turnaround)  jedna z form finansowania Private Equity / Venture Capital polegajca na pomocy spóBce w kBopotach finansowych, z zamiarem przywrócenia dobrej kondycji finansowej oraz rozwoju. Venture Capital  kapitaB finansujcy przedsiwzicia we wczesnej fazie funkcjonowania (zasiew, start) lub fazie ekspansji. Podmioty zapewniajce tego typu [rodki, akceptujc wysokie ryzyko, oczekuj wysokiego zwrotu z inwestycji. Wczesne fazy (ang. early stage)  faza zasiewu oraz rozruchu (startu) przedsibiorstwa. Wskazniki gieBdowe stosowane do porównaD rynkowych  podstawowe wskazniki publikowane przez gieBdy papierów warto[ciowych obrazujce wycen (warto[) akcji noto- wanych spóBek. Do najwa|niejszych wskazników gieBdowych nale| wskazniki P/E oraz P/BV. 76 ƒ Wskaznik P/E (cena rynkowa/zysk)  jest relacj ceny akcji do zysku przypadajcego na jedn akcj i powstaje poprzez porównanie ceny, jak nale|y zapBaci za akcj do zysków w okresie obrachunkowym przypadajcym na te akcje. Wskaznik ten nale|y do najbardziej popularnych mierników u|ywanych do wyceny, poniewa| odzwierciedla zainteresowanie inwestorów danym przedsibiorstwem. Obrazuje, jak kwot nale|y zapBaci za jednostk zysku spóBki. W procesie wyceny nale|y do kategorii wskazników warto[ci rynkowej. Warto[ wskaznika ksztaBtuj dwa zasadnicze czynniki: wielko[ ryzyka firmy i perspekty- wy wzrostu jej dochodów. Im wy|szy jest poziom ryzyka zwizany z dan firm, tym ni|szy jest poziom cen rynkowych akcji notowanych na rynku kapitaBowym. Im wy|szy jest poziom ryzyka tym wskaznik P/E jest ni|szy. ƒ Wskaznik P/BV (cena rynkowa/warto[ ksigowa)  wyznaczany, jako relacja ceny rynkowej przedsibiorstwa do warto[ci ksigowej. Mno|nik ten powstaje przez podzielenie bie|cej kapitalizacji rynkowej spóBki przez warto[ ksigow majtku. Warto[ ksigow majtku definiuje si, jako ró|nic pomidzy aktywami a pasywami bie|cymi i zobowiza- niami dBugoterminowymi. Aby obliczy wskaznik P/BV nale|y warto[ ksigow caBej spóBki na dzieD ostatniego sprawozdania finansowego podzieli przez liczb akcji zarejestrowa- nych w dniu obliczania wskaznika. Nastpnie aktualn cen akcji nale|y podzieli przez warto[ ksigow przypadajc na jedn akcj. Mno|nik pokazuje efektywno[ wykorzy- stania aktywów, nie uwzgldniajc zródBa pochodzenia kapitaBu. SpóBki z wy|sz rentowno- [ci kapitaBu wBasnego maj zazwyczaj wy|szy wskaznik P/BV. Wskaznik ten informuje ile razy warto[ spóBki na rynku jest wiksza (mniejsza) od jej warto[ci ksigowej. Wycena metod DCF - zdyskontowanych przepBywów pieni|nych (ang. Discounted cash flow, DCF)  w finansach, metoda wyceny projektu, spóBki lub jej poszczególnych aktywów, wykorzystujca podej[cie rachunku warto[ci pienidza w czasie. Wszystkie przyszBe przepBywy pieni|ne s szacowane i dyskontowane w celu okre[lenia ich warto[ci bie|cej. Warto[ u|ywanej stopy dyskontowej przewa|nie odpowiada kosztowi kapitaBu i zawiera ocen ryzyka dotyczcego przyszBych przepBywów pieni|nych. Najpowszechniej u|ywana metoda wyceny przedsibiorstw kontynuujcych dziaBalno[. Wykup (ang. buyout)  transakcja, podczas której spóBka jest odkupowana od obecnych udziaBowców. Wykup lewarowany (ang. LBO, leveraged buyout)  rodzaj wykupu, w którym cz[ [rodków na przejcie spóBki pochodzi z kredytu bankowego. 77 Wykupy mened|erskie: ƒ Management buy-in (MBI)  wykup, podczas którego grupa mened|erów spoza spóBki przejmuje t spóBk. Finansowanie ze strony podmiotów Private Equity / Venture Capital pozwala na przeprowadzenie tego typu transakcji, gdy| grupa mened|erska zwykle nie dysponuje wystarczajcymi [rodkami. ƒ Management buyout (MBO)  wykup, na podstawie, którego mened|erowie spóBki przejmuj kontrol nad caB spóBk lub jej cz[ci. Odbywa si to przy finansowej i eksperckiej pomocy funduszy Private Equity / Venture Capital. 78 ZaBcznik 6 Bibliografia Raporty oraz analizy przekrojowe: ƒ Stan sektora maBych i [rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2006-2007, Dane za rok 2006, Polska Agencja Rozwu Przesibiorczo[ci ƒ Raport Central and Eastern Europe Statistics 2008 ƒ Venture Capital - szans dla przedsibiorczych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament Przedsibiorczo[ci, Warszawa 2005 ƒ Raport KapitaB dla firm 2008, IPO.pl ƒ Instrumenty wspierania przedsibiorców inwestujcych w Polsce, Ministerstwo Gospodarki Departament Instrumentów Wsparcia, Warszawa 2008 ƒ Venture Capital  kapitaB na start, Piotr Tamowicz, GdaDsk 2004 ƒ Wycena i zarzdzanie warto[ci przedsibiorstwa, Piotr Szczepankowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007 ƒ Inwestycje Private Equity / Venture Capital, K. SobaDska, P. Sieradzan, wydawnictwo Key Text, Warszawa 2004 ƒ Fundusze inwestycyjne typu Venture Capital, Piotr Tamowicz, Instytut BadaD nad Gospodark Rynkow, GdaDsk 1995, www.ibngr.edu.pl Informacje oraz prezentacje zawarte na stronach internetowych, materiaBy szkoleniowe oraz artykuBy prasowe: ƒ Zasady podejmowania decyzji w spóBce i funduszu o wej[ciu kapitaBowym do spóBki, Akademia Innowacji i Venture Capital, Marek Panfil ƒ Techniki oceny sytuacji spóBek pod ktem kwalifikowania si do finansowania, Akademia Innowacji i Venture Capital, Katarzyna SobaDska, Piotr Sieradzan ƒ Fundusze VC - drog do rozwoju MSP, Nina Hamernik / IPO.pl ƒ Venture Capital ostatni desk ratunku?, Wojciech Demski / IPO.pl ƒ Business Angels w Europie: Nieformalne inwestycje Private Equity, Strona internetowa Private Equity Consulting ƒ Fundusze PE szans w czasach kryzysu, Deloitte, 31 lipca 2009 ƒ Droga po VC, IPO.pl ƒ Enterprise Investors ogBasza wezwanie na akcje Kofola-Hoop S.A., artykuB zamieszczony na stronie spóBki HOOP, Warszawa, 30.09.2008 79 ƒ TechVentures  99: Case Studies, Bankier.pl  wiodcy portal finansowy, materiaB zamieszczony na stronie MCI Management ƒ 1.2.3 Wspieranie powstawania funduszy kapitaBu zal|kowego typu seed capital, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczo[ci ƒ Poznaj profil AnioBa Biznesu, IPO.pl, Jacek SzczepaDski, Lewiatan Business Angels ƒ AnioBowie |dni zysku, Forbes, kwiecieD 2007, Andrzej Witul ƒ NewConnect jednym z najbardziej dynamicznych rynków alternatywnych w Europie, NewConnect, GPW, 28 sierpnia 2009 ƒ Relacja z debiutu spóBki Krynicki Recykling, Newconnect ƒ Dokument Informacyjny SpóBki Krynicki Recykling zwizku z wprowadzeniem do obrotu akcji serii a i b ƒ NWZA Krynicki Recykling zdecydowaBo o emisji ponad 3 mln akcji serii D, PAP, 18 grudnia 2008 ƒ Krynicki Recykling chce przej[ na GPW, prospekt emisyjny mo|liwy na wiosn, PAP, 16 wrze[nia 2009 ƒ Droga spóBki na gieBd, Fundacja Edukacji Rynku KapitaBowego, Barbara Trybuchowska, 2007 ƒ GPW Newsletter, GieBda Papierów Warto[cowych, Nr 1 /61/ 05.01.2009 ƒ CMX: Complex chce pozyska 23 mln zB, PAP, 15 pazdziernika 2007 ƒ Business Angels w Europie: Nieformalne inwestycje Private Equity, Strona internetowa Private Equity Consulting ƒ Strona internetowa rynku NewConnect ƒ Strona internetowa www.privateequityvaluation.com ƒ Strona internetowa European Private Equity and Venture Capital Association (EVCA) ƒ Strona internetowa Enterprise Investors 80

Wyszukiwarka