plik


ÿþArtykuB pobrano ze strony eioba.pl Budowa ukBadu nerwowego UkBad nerwowy ma w[ród innych narzdów i ukBadów ustroju pozycj centraln i jest ich administratorem. Ka|dy zBo|ony |ywy organizm posiada w swojej wewntrznej strukturze wyspecjalizowane ukBady, dziki którym fizjologiczne funkcje poszczególnych jego narzdów s [ci[le ze sob zintegrowane. Te ukBady (nerwowy, dokrewny, odporno[ciowy) maj zró|nicowan natur (struktur, morfologi) i funkcjonuj wedle wBasnych reguB. Spo[ród nich na pierwszy plan wysuwa si ukBad nerwowy, a w szczególno[ci jego o[rodkowa cz[ ("centrum") - rdzeD krgowy i mózg, który u ssaków, a zwBaszcza u Naczelnych, w tym - u czBowieka, uzyskaB w trakcie ewolucji najwy|szy stopieD zdolno[ci integracyjnych. UkBad nerwowy ma w[ród innych narzdów i ukBadów ustroju pozycj centraln i jest ich administratorem. Ka|da bowiem czynno[ czy zadanie wykonywane przez okre[lony narzd lub ukBad narzdów, pozostaje pod jego [cisBym nadzorem. Za po[rednictwem zmysBów, z którymi jest bezpo[rednio - anatomicznie i fizjologicznie - zwizany, ukBad nerwowy zapewnia ustrojowi mo|liwo[ komunikowania si ze [wiatem zewntrznym. Potrafi odbiera z zewntrz najrozmaitsze bodzce (sygnaBy, informacje), przewodzi je do wBasnych o[rodków odczytujcych ich tre[, selekcjonowa i wreszcie - przetwarza w zrozumiaBe dla siebie pojcia i wyobra|enia oraz wydawa polecenia zwrotne. UkBad nerwowy czBowieka w cigu jednej sekundy odbiera z otoczenia a| 109 bitów informacji. Warto przy tym pamita, |e do [wiadomo[ci dociera jednak minimalna ich cz[, bo jedynie 102 bita/s. To oznacza, |e przytBaczajca wikszo[ informacji dociera do mózgu i jest tam przetwarzana w sposób caBkowicie nie[wiadomy! Informacje, zarówno te, które pochodz z zewntrz organizmu, jak i te, które pByn z poszczególnych narzdów wewntrznych, po dotarciu do o[rodkowego ukBadu nerwowego oczywi[cie nie pozostaj bez jego reakcji. Ta reakcja mo|e by natychmiastowa lub opózniona w czasie, w zale|no[ci od bie|cych potrzeb. Niektóre sygnaBy s po zakodowaniu deponowane w mózgu w postaci trwaBego lub czasowego [ladu pamiciowego. PodziaB ukBadu nerwowego UkBad nerwowy czBowieka dzieli si na dwie zasadnicze cz[ci. S nimi: o[rodkowy (centralny) ukBad nerwowy i obwodowy ukBad nerwowy, czyli system nerwów i zakoDczeD nerwowych wraz z narzdami zmysBu. Ten podziaB jest oczywi[cie do[ sztuczny, poniewa|, tak naprawd, oba ukBady s [ci[le anatomicznie i fizjologicznie ze sob powizane. Jednak podziaB ról i kompetencji jest jednoznaczny: obwodowy ukBad nerwowy sBu|y do przenoszenia (przewodzenia) bodzców (informacji) od tkanek i narzdów (w tym narzdów zmysBów) do "centrum", lub z powrotem - od "centrum" do narzdów i tkanek, za[ o[rodkowy ukBad nerwowy te informacje "centralizuje", tzn. gromadzi i przetwarza. W ukBadzie nerwowym wyró|nia si te| cz[ autonomicz, za pomoc której "centrum" bezpo[rednio zawiaduje czynno[ciami narzdów wewntrznych. Jest to tzw. autonomiczny ukBad nerwowy, który z kolei ma bezpo[rednie powizania z innym systemem integrujcym funkcje narzdów zBo|onego |ywego organizmu, tj. ukBadem dokrewnym. UkBad autonomiczny ma swoj cz[ centraln i obwodow. O[rodkowy ukBad nerwowy O[rodkowy ukBad nerwowy skBada si z mózgowia i rdzenia krgowego. Mózgowie Mózgowie wypeBnia jam czaszki i jest otoczone trzema oponami mózgowymi (tward, przylegajc do ko[ci, nastpnie - pajcz, w swojej strukturze podobn do pajczyny i wreszcie - mikk, wprost le|c na powierzchni mózowia), oddzielajcymi je od wewntrznych [cian ko[ci czaszki. W oponie twardej znajduj si zamknite przestrzenie zwane zatokami opony twardej, którymi pBynie krew pochodzca z wszystkich mózgowych naczyD |ylnych. Pomidzy opon pajcz (pajczynówk) i opon mikk znajduje si jama podpajczynówkowa tworzca zbiorniki wypeBnione pBynem rdzeniowo-mózgowym. Te zbiorniki stanowi cz[ skomplikowanego systemu "wodnego" mózgowia, w skBad którego, oprócz jamy podpajczynówkowej, wchodz tak|e wewntrzne, [ródmózgowe komory: dwie obszerne komory boczne, komora trzecia i komora czwarta, oraz przewody je Bczce. Wewntrzmózgowe przestrzenie pBynowe maj poBczenie z przestrzeniami pBynowymi rdzenia krgowego. PByn rdzeniowo-mózgowy, o unikatowym skBadzie biochemicznym i morfologicznym, jest stale produkowany przez specjalne sploty naczyniówkowe w komorach mózgowia, w ilo[ci 650 ml na dob. PByn jest swego rodzaju "pBaszczem ochronnym mózgowia": dziaBa naD chBodzco (pracujcy mózg bardzo szybko si przegrzewa), chroni przed urazami mechanicznymi oraz reguluje ci[nienie wewntrzczaszkowe. PByn rdzeniowo-mózgowy oddzielony jest od krwi specjaln barier, chroniac przed mieszaniem si obu pBynów ustrojowych i zapewniajc przez to unikatowo[ jego skBadu. Rozwój filogenetyczny mózgowia - zmiany zachodzce w trakcie jego ewolucji - jest wyraznie zaznaczony zarówno w jego budowie, jak i w funkcjach. Nie stanowi on wic jednorodnej struktury. Dlatego mówimy o mózgowiu (a nie o mózgu), które obejmuje zarówno struktury filogenetycznie stare, jak i mBode. Przygldajc si mózgowiu Batwo dostrzec, |e na jego "stare" struktury nakBadaj si mBodsze, stanowic niejako ich "nadbudow". Najlepiej to wida na przykBadzie mózgu, czyli kresomózgowia, najmBodszej cz[ci mózgowia, który jak pBaszcz okrywa inne, filogenetyczne starsze struktury: midzymózgowie, [ródmózgowie, most i - cz[ciowo - rdzeD przedBu|ony ([ródmózgowie, most i rdzeD przedBu|ony tworz tzw. pieD mózgu). Jedynie mó|d|ek nie jest "okryty" przez kresomózgowie, cho nale|y on do starszych filogenetycznie struktur mózgowia. Kresomózgowie, czyli mózg, mierzy w wymiarze podBu|nym, - tj. od czoBa do potylicy - ok. 16 cm, w wymiarze poprzecznym - pomidzy skroniami - 14 cm, w wymiarze pionowym, liczonym od podstawy ku szczytowi - ok. 12 cm. Do sklepienia czaszki mózg przylega swoj powierzchni wypukB, zwan inaczej powierzchni grzbietowo-boczn. Od doBu - podstaw, czyli powierzchni podstawn opiera si na ko[ciach oddzielajcych mózgoczaszk od twarzoczaszki i oczodoBów. Od góry wida, |e jest narzdem parzystym; ma dwie póBkule, lew i praw. Pomidzy nimi znajduje si gBboka podBu|na szczelina, na dnie której znajduje si przebiegajce ku podstawie tzw. spoidBo wielkie, utworzone przede wszystkim przez liczne drogi nerwowe Bczce obie póBkule. Powierzchnia mózgu jest wyraznie pofaBdowana. Widoczne s na niej do[ gBbokie bruzdy, pomidzy którymi znajduj si faBdy, zwane zakrtami mózgu. Zakrty tworz wiksze anatomiczne struktury - pBaty mózgu. Od przodu widoczne s dwa pBaty czoBowe, z lewego i prawego boku - pBaty skroniowe; od góry, za pBatami czoBowymi, znajduj si dwa pBaty ciemieniowe, a za nimi dwa pBaty potyliczne. Pod widocznymi od góry pBatami: czoBowym, skroniowym i ciemieniowym, chowa si jeszcze jeden, pity, parzysty pBat. Jest to tzw. wyspa. Anatomiczne granice midzy pBatami nie s bardzo wyrazne, czsto jeden pBat przechodzi wprost w drugi. Kora mózgowa Powierzchni zakrtów i wntrza bruzd prawej i lewej póBkuli pokrywa kora mózgu. Jej powierzchnia wynosi ok. 2200 cm2, a grubo[ - do 4,5 cm. U czBowieka ponad 40% kory przypada na pBaty czoBowe. Na przekroju podBu|nym wida, |e kora skBada si z dwóch warstw: istoty szarej, utworzonej przez sie 9 miliardów komórek nerwowych - neuronów (2/3-3/4 wszystkich komórek mózgu), tworzcych w korze filogenetycznie mBodszej, czyli "nowej", a| sze[ warstw (w korze "starej", stanowicej niewielk cz[ mózgu, tych warstw jest o poBow mniej), oraz istoty biaBej - w skBad której wchodz przede wszystkim wBókna nerwowe i tkanka glejowa oraz naczynia krwiono[ne. W gBbi póBkul znajduj si otoczone istot biaB osobne skupiska istoty szarej, nie majce bezpo[redniej Bczno[ci z kor - zwane jdrami podkorowymi albo jdrami podstawnymi. W korze mo|na zlokalizowa pola, które zasadniczo ró|ni si midzy sob speBnian funkcj. I tak, w tylnej cz[ci pBatów czoBowych zlokalizowana jest tzw. kora ruchowa, która zawiaduje ruchami zamierzonymi. Z elektrofizjologicznych badaD wynika, |e ka|da cz[ narzdu ruchu, a dokBadniej grup mi[niowych, ma tam swoj reprezentacj. Najwiksz maj rce, szczególnie palce oraz mi[nie twarzy i jzyka, wyraznie mniejsz - tuBów i koDczyny dolne. Jest to zrozumiaBe zwa|ywszy, jak skomplikowane czynno[ci mo|e wykona ludzka rka, czy - jak zBo|one ruchy wykonuj mi[nie mimiczne, np. podczas artykulacji ludzkiej mowy. Ruch (motoryka) ma sw reprezentacj tak|e w jdrach podkorowych (jdro ogoniaste, jdro soczewkowate, ciaBo migdaBowate), których zadaniem jest, midzy innymi, wytworzenie napdu ruchowego oraz regulowanie napicia mi[ni i korygowanie (czynienie jej zgodnej z powzitym zamiarem) czynno[ci motorycznej inicjowanej w korze. Oprócz kory ruchowej jest te| kora czuciowa - zlokalizowana w pBatach ciemieniowych, w której analizowane jest czucie powierzchowne i gBbokie, nastpnie - kora sBuchowa - w pBatach skroniowych, wzrokowa - w pBatach potylicznych. Wch te| ma swoj reprezentacj w mózgu. Kora wchowa znajduje si w jego cz[ci podstawnej (pod pBatami czoBowymi) i jest utworzona przez poBo|one zewntrzmózgowo opuszki i pasma wchowe, oraz struktury znajdujce si wewntrz mózgu. Nota bene, kora wchowa jest najstarsz filogenetycznie cz[ci kresomózgowia (kora "stara"). Bardzo wa|n rol w mózgowiu odgrywaj pBaty czoBowe. To w nich w du|ej mierze jest ksztaBtowana nasza osobowo[, to, kim jeste[my, zdolno[ do my[lenia i wyra|ania woli. Prawdopodobnie nasze uczucia te| tam maj swój prapocztek. Niektóre obszary pBatów czoBowych i ciemieniowych oraz inne struktury korowe, takie jak hipokamp, cz[ kory wchowej, a tak|e niektóre struktury poBo|one poza kor, np. ciaBo migdaBowate, tworz tzw. ukBad limbiczny, który kieruje naszymi zachowaniami, emocjami i jest miejscem powstawania popdów. Na dodatek - ukBad limbiczny poprzez inne struktury pozakorowe (np. podwzgórze, o którym bdzie mowa dalej) ma wpByw na czynno[ci narzdów wewntrznych. Jest on dlatego nazywany czasem mózgowiem trzewnym. Oprócz pól kory mózgowej, których rola jest wyraznie okre[lona, zwizana z poszczególnymi czynno[ciami organizmu, przede wszystkim z przetwarzaniem bodzców pochodzcych z narzdów zmysBów oraz z motoryk, jest te| w mózgu tzw. kora niespecyficzna, w której dokonuje si analiza zjawisk powstajcych wewntrz o[rodkowego ukBadu nerwowego. Jest to tzw. kora asocjacyjna, zlokalizowana w pBatach czoBowych, a tak|e - w mniejszym zakresie - w pBatach skroniowych, ciemieniowych i potylicznych. To w niej zachodzi zjawisko integracji ró|nych funkcji kory, czynic je spójnymi, adekwatnymi do powzitych zamiarów. Tam te| jest przeprowadzana analiza okoliczno[ci zewntrznych, poprzedzajca wydanie dyrektywy (polecenia) wykonania okre[lonej czynno[ci. W korze asocjacyjnej dokonywana jest analiza zasobów pamici i tam te| pami jest na bie|co wykorzystywana. Cz[ci kory majc istotny udziaB w procesie zapamitywania jest tzw. kora stara (5% kory), zwBaszcza za[ hipokamp, poBo|ony wewntrz mózgu. WspóBcze[nie uwa|a si, |e to wBa[nie hipokamp tworzy [lady pamici w okre[lonych polach kory asocjacyjnej, tworzcych osobne "wyspy pamici", a nastpnie - w miar potrzeby - sam je odczytuje. Uszkodzenia hipokampa powoduj, |e czBowiek nie potrafi pBynnie korzysta ze swoich zasobów pamici. Kora jest miejscem powstawania [wiadomo[ci, na któr skBadaj si takie umiejtno[ci, jak zdolno[ do abstrakcji czy umiejtno[ wyra|enia w sBowach powstaBych my[li, zdolno[ do wskiego ukierunkowania uwagi. Zwiadomo[ to tak|e samo[wiadomo[, a wic poczucie to|samo[ci i odrbno[ci osobniczej. Cz[ci [wiadomo[ci jest mowa. W mózgu czBowieka jest unikatowa struktura zwana ruchowym o[rodkiem mowy (o[rodek Broca). Znajduje si zwykle (u praworcznych) w korze lewej póBkuli. Istota biaBa kory mózgowej jest utworzona przez liczne szlaki (drogi) nerwowe, Bczce poszczególne cz[ci kory ze sob oraz ze strukturami pozakorowymi mózgu. Sa wic drogi korowo-rdzeniowe, korowo-jdrowe, korowo-podkorowe, itd. Wszystkie drogi wychodzce z póBkul i biegnce do innych cz[ci mózgowia maj wachlarzowaty wygld; zbiegajc si, tworz konary mózgu. Szczególn rol odgrywaj szlaki kojarzeniowe, których sprawno[ ("dro|no[") okre[la nasz inteligencj. CzBowiek w dorosBym |yciu codziennie traci okre[lon liczb neuronów, co nie oznacza, |e z ka|dym dniem jest intelektualnie sBabszy. Mniej wa|na jest bowiem liczba utraconych komórek ni| utrzymanie prawidBowych poBczeD pomidzy pozostaBymi. PóBkule mózgu z pozoru s jednakowe. Naprawd - zarówno morfologicznie, a przede wszystkim - funkcjonalnie - do[ zasadniczo si midzy sob ró|ni. Zawsze jedna z póBkul dominuje nad drug, z reguBy jest to póBkula lewa (u osób praworcznych). W niej na przykBad zlokalizowane s o[rodki mowy zwizane z zapamitywaniem i jej rozumieniem oraz jej odtwarzaniem, tak|e w formie pisanej. W drugiej póBkuli (zazwyczaj prawej) znajduj si o[rodki zawiadujce orientacj w przestrzeni, zapamitywaniem, odtwarzaniem i porównywaniem wra|eD wzrokowych i sBuchowych. Prawej póBkuli przypisywane s zdolno[ci artystyczne. Mó|d|ek Z tyBu, za póBkulami mózgu, znajduje si kolejna, wyraznie wyodrbniona cz[ mózgowia - mó|d|ek. WypeBnia on tyln cz[ doBu czaszki. Ma ksztaBt spBaszczonej elipsoidy o dBugo[ci 9-11 cm, szeroko[ci 5-6 cm i wysoko[ci - 5 cm. Mó|d|ek, podobnie do mózgu, dzieli si na dwie póBkule oddzielone tzw. robakiem, krótk walcowato wydBu|on struktur. PóBkule mó|d|ku maj liczne równolegle biegnce, wskie zakrty, oddzielone szczelinami. S podzielone na pBaty i pBaciki. Mó|d|ek, podobnie jak mózg, posiada istot szar, czyli kor szar oraz znajdujc si pod ni - istot biaB, tworzc tzw. ciaBo rdzenne. W istocie biaBej znajduj si osobne skupiska istoty szarej. S to tzw. jdra mó|d|ku. Ciekawe, |e kora mó|d|ku jest znacznie bardziej pofaBdowana ni| kora mózgu. Mó|d|ek jest znacznie mniejszy od mózgu (stanowi 1/7 jego objto[ci); jego powierzchnia jednak, dziki pofaBdowaniu, osiga a| 3/4 powierzchni póBkul mózgu. Kora mó|d|ku utworzona jest przez komórki nerwowe, neurony, za[ ciaBo rdzenne, z wyjtkiem jder, jest utworzone przez wBókna nerwowe. Te wBókna formuj drogi nerwowe, wBasne - wewntrzmó|d|kowe oraz drogi doprowadzajce pobudzenia do mó|d|ku i drogi odmó|d|kowe. Drogi grupuj si, tworzc konary mó|d|ku: górny, [rodkowy i dolny, i Bcz mó|d|ek z innymi cz[ciami mózgowia. Mó|d|ek jest o[rodkiem kierujcym ruchami. Koordynuje je, a tak|e wpBywa na postaw. Kieruje te| ruchami gaBek ocznych, optymalizujc i korygujc ruchy caBego ciaBa. Od sprawno[ci mó|d|ku zale|y zdolno[ utrzymywania równowagi. Mó|d|ek ma [cisBe fizjologiczne powizania ze zmysBem równowagi zlokalizowanym w uchu wewntrznym. Na dodatek mó|d|ek programuje motoryk: inicjuje, koordynuje i zakaDcza ruchy celowe. Jest te| "dystrybutorem mocy": siBy skurczu mi[ni szkieletowych. Midzymózgowie i podwzgórze Na podstawie mózgu widoczny jest fragment kolejnej osobnej struktury mózgowia zwanej midzymózgowiem. Widziany w caBo[ci ma klinowaty ksztaBt ostrzem skierowanym do przodu. Z przodu i z boku zrasta si z póBkulami mózgu. Jego dolna, podstawna cz[ to podwzgórze - bardzo wa|na struktura mózgowia, kontrolujca czynno[ci wegetatywne organizmu, takie jak pobieranie pokarmu, wody, termoregulacja. Podwzgórze wpBywa na bie|c czynno[ ukBadu kr|enia. Kontroluje i reguluje funkcje pBciowe, ma wpByw na sen. Integruje czynno[ci wpBywajce na stan [rodowiska wewntrznego ustroju. Jest te| miejscem powstawania napdów, które pobudzaj do zachowaD zgodnych z bie|cymi potrzebami ustroju. W tym zakresie jest fizjologicznie sprz|one z ukBadem limbicznym, bowiem wBa[nie w podwzgórzu rodz si podstawy zachowaD tworzcych reakcj alarmow. W podwzgórzu wytwarzane s neurohormony, regulujce hormonaln czynno[ przysadki. Ich produkcja jest [ci[le powizana ze stanem hormonalnym ustroju i aktywno[ podwzgórza wpBywa na homeostaz hormonaln. Z podwzgórzem zwizany jest strukturalnie i funkcjonalnie niewielki narzd wydzielania wewntrznego - przysadka, poBo|ony na dnie mózgoczaszki w tzw. siodle tureckim. Z podwzgórzem Bczy si za pomoc powrózkowatej struktury, zwanej lejkiem. Tylny pBat przysadki jest miejscem wydzielania do krwi hormonów wyprodukowanych w podwzgórzu - wazopresyny (hormonu antydiuretycznego) i oksytocyny. W przednim pBacie przysadka sama produkuje i wydziela do krwi hormony, takie jak: ACTH, FSH, GH, LH, FSH, pozostajc pod tak|e hormonaln kuratel podwzgórza. W skBad midzymózgowia wchodz tak|e : wzgórze z ponad 100 jdrami, pasma wzrokowe, ciaBo kolankowate oraz szyszynka. Jdra wzgórza s stacjami przekaznikowymi bodzców pByncych z ró|nych struktur mózgowia. Najwa|niejsze z nich to jdra asocjacyjne, które czynno[ciowo s sprz|one z kor mózgow w zakresie integracji pobudzeD czuciowych, pByncych z rdzenia krgowego. Aktywno[ jder wzgórza ma tak|e wpByw na nastroje i samopoczucie. Szyszynka jest narzdem midzymózgowia, której funkcja nie zostaBa do koDca wyja[niona. Szyszynka prawdopodobnie hamuje czynno[ gruczoBów pBciowych a| do okresu dojrzewania, ma tak|e wpByw na dobow chronobiologi - na rytm dobowy (dzieD-noc) czBowieka, bowiem filogenetycznie jest narzdem zmysBu [wiatBa. Zródmózgowie i most Zródmózgowie jest krótkim odcinkiem pnia mózgu utworzonym przez parzyste grube pasma istoty biaBej, zwane konarami mózgu, które biegn do póBkul mózgu. Na schowanej (okrytej przez pBaszcz kory mózgu) powierzchni grzbietowej [ródmózgowia znajduj si wa|ne skupiska komórek nerwowych. S to m.in. jdra niektórych nerwów czaszkowych. Zródmózgowie przechodzi w most, w skBad którego wchodz zarówno "biaBe" wBókna nerwowe, jak i istota szara, któr tworz skupiska neuronów. Most jest uwypukleniem ku podstawie pnia mózgu z charakterystycznym zagBbieniem w [rodku. Ma pofaBdowan powierzchni, przechodzc z boku w grube konary mó|d|ku. Znajduj si w nim, tak jak w [ródmózgowiu, jdra nerwów czaszkowych, m.in. nerwu trójdzielnego i twarzowego. Twór siatkowaty Znaczn cz[ wntrza mostu zajmuje struktura bardzo wa|na dla caBego o[rodkowego ukBadu nerwowego. Jest to tzw. twór siatkowaty. W jego skBad wchodz liczne neurony, tworzce skupiska zwane jdrami tworu siatkowatego oraz wBókna nerwowe przebiegajce w ró|nych kierunkach ku poszczególnym cz[ciom mózgowia. Obszarowo twór siatkowaty przekracza granice mostu, sigajc z jednej strony (cz[ zstpujca) - ni|ej poBo|onego rdzenia przedBu|onego, a nawet szyjnej cz[ci rdzenia krgowego, z drugiej (cz[ wstpujca) - [ródmózgowia, a nawet struktur podkorowych, usytuowanych w pobli|u kory. W tworze siatkowatym zbiegaj si drogi doprowadzajce pobudzenia powstaBe we wszytkich narzdach zmysBu, w tym pBynce z rdzenia krgowego oraz pochodzce z jder podkorowych. Cz[ wstpujca tworu siatkowatego rozprowadza impulsy do wszystkich pól kory, do o[rodków podkorowych, kierujcych zachowaniem oraz do o[rodków kontrolujcych ukBad autonomiczny i nadzorujcych ukBad dokrewny. Cz[ zstpujca tworu siatkowatego sprawuje nadzór nad czynno[ci rdzenia krgowego, wpBywajc na stan napicia mi[ni szkieletowych. Twór siatkowaty ma zasadniczy udziaB w regulacji zjawisk zwizanych z czuwaniem i snem, aktywujc faz czuwania. RdzeD przedBu|ony Ostatni (najstarsz) struktur mózgowia, stanowic rodzaj Bcznika mózgu z poBo|onym pozaczaszkowo rdzeniem krgowym, jest rdzeD przedBu|ony, zwany inaczej opuszk. Ma on ksztaBt spBaszczonego sto|ka Bczcego si podstaw z mostem, a [citym koDcem - z rdzeniem krgowym. Ma dwie powierzchnie: podstawn i grzbietow. Na powierzchni podstawnej widoczne s grube powrózki cignce si wzdBu| rdzenia, oddzielone gBbok bruzd. S to tzw. piramidy. W dolnej cz[ci rdzenia przedBu|onego piramidy krzy|uj si. W tym miejscu umownie zaczyna si rdzeD krgowy. Z boku piramid le| - oddzielone od nich bruzd - sznury boczne z obecn u ich szczytu charakterystyczn wyniosBo[ci, zwan oliwk. Na powierzchni grzbietowej rdzenia przedBu|onego biegn pczki wBókien nerwowych. U góry rdzeD przechodzi w konary dolne mó|d|ku. RdzeD przedBu|ony zawiera zarówno istot szar, jak i istot biaB, jednak ich rozmieszczenie jest odmienne ni| w mózgu: na zewntrz jest istota biaBa, wewntrz - szara. Istot biaB tworz liczne drogi nerwowe, spo[ród których wyró|niaj si wymienione ju| wcze[niej piramidy, które s utworzone przez drogi rdzeniowo-korowe. W rdzeniu przedBu|onym, a dokBadniej w tworze siatkowatym rdzenia, znajduj si centra kontrolujce podstawowe funkcje narzdów wewntrznych. S tam zlokalizowane o[rodki oddychania, naczynioruchowe i sercowe, wreszcie - o[rodki zwizane z czynno[ci przewodu pokarmowego. W tym obszarze "centrum" stanowi jednocze[nie o[rodkow cz[ autonomicznego ukBadu nerwowego. RdzeD krgowy Oprócz mózgowia do o[rodkowego ukBadu nerwowego nale|y tak|e rdzeD krgowy. Znajduje si on poza czaszk w kanale krgowym krgosBupa. Ma wydBu|ony walcowaty ksztaBt z wrzecionowatymi poszerzeniami (zgrubieniami) w okolicy szyjnej i ldzwiowej. Zaczyna si poni|ej skrzy|owania piramid, na wysoko[ci otworu owalnego czaszki, na jej podstawie, koDczy si sto|kowato - tzw. sto|kiem rdzeniowym na wysoko[ci drugiego krgu ldzwiowego. DBugo[ rdzenia krgowego wynosi ok. 45 cm. Jest, tak jak mózg, otoczony trzema oponami. Tak|e i tutaj pomidzy opon tward i podpajecz znajduje si przestrzeD wypeBniona pBynem rdzeniowo-mózgowym. W okolicy ldzwiowej ta przestrzeD jest do[ Batwo dostpna; mo|na si do niej dosta cienk igB i pobra nieco pBynu do badania. Na powierzchni rdzenia widoczne s podBu|ne bruzdy, dzielce rdzeD na sze[ sznurów. Z przodu rdzenia znajduje si szczelina dzielca go na dwie symetryczne cz[ci. Z tyBu - te| jest do[ gBboka bruzda bdca "lustrzanym odbiciem" przedniej bruzdy. RdzeD, tak jak mózg, jest tak|e zlateralizowany, ma swoj cz[ praw i lew, z tym, |e s to w peBni symetryczne, jednakowe poBowy. RdzeD krgowy ma budow segmentow. Wyró|nia si w nim 31 par odcinków, tzw. neuromerów: 8 szyjnych (C1-C8), 12 piersiowych (Th1-Th12), 5 ldzwiowych (L1-L5), 5 krzy|owych (S1-S5) i1 guziczny (C0), z którymi Bczy si 31 par nerwów rdzeniowych - szyjnych, piersiowych, ldzwiowych, krzy|owych i guzicznego. Nerwy Bcz si z rdzeniem za pomoc tzw. korzeni nerwowych - brzusznych i grzbietowych. Ka|dy z nich skBada si z 5-10 nici korzeniowych, bdcych pczkami nerwowymi. W korzeniach tylnych, niedaleko od powierzchni rdzenia, ju| poza blaszk opony twardej, w otworach midzykrgowych znajduj si zwoje rdzeniowe. Korzenie nerwów ldzwiowych, krzy|owych i nerwu guzicznego tworz gruby pczek, otoczony opon tward, biegncy ku doBowi, zwany koDskim ogonem. Na przekroju poprzecznym rdzenia wida, i| skBada si on, tak jak mózg, z istoty szarej i biaBej, z tym |e - w przeciwieDstwie do mózgu, a tak samo jak w rdzeniu przedBu|onym - istota biaBa jest na obwodzie rdzenia, za[ szara - wewntrz. Charakterystyczny jest w przekroju poprzecznym wygld istoty szarej: przpomina ona du| liter H. Ramiona tej litery to tzw. rogi rdzenia, które w trójwymiarowej rzeczywisto[ci tworz sBupy: z przodu - dwa (symetryczne) rogi (sBupy) przednie, z tyBu - dwa rogi (sBupy) tylne. Pomidzy nimi le|y istota szara po[rednia, której zewntrzna, obwodowa cz[ tworzy niewielkie uwypuklenie, zwane rogiem (sBupem) bocznym. Rogi (sBupy) przednie zawieraj neurony ruchowe, których dBugie wypustki, aksony, tworz korzenie przednie, te za[ - nerwy. Rogi (sBupy) tylne zawieraj neurony czuciowe. Nie s to jednak pierwsze neurony drogi czuciowej, poniewa| jeszcze przed nimi s neurony tworzce zwoje rdzeniowe. Kora rdzenia ma swoj reprezentacj ruchow w rogach przednich. Jej wBasna aktywno[ powoduje niekontrolowany, mimowolny ruch grup mi[niowych (np. koDczyn) oparty na prostych odruchach. Ta aktywno[ jest jednak stale modyfikowana przez kor mózgu oraz ukBady podkorowe i mó|d|ek. Pobudzenia powstaBe w tych strukturach biegn zstpujcymi drogami nerwowymi, z których najwiksze znaczenie maj drogi korowo-rdzeniowe (piramidowe) w sznurach przednich (piramidach) istoty biaBej rdzenia, dziki którym czBowiek mo|e wykonywa skomplikowane ruchy dowolne. Nie mniej wa|ne s drogi pozapiramidowe, którymi biegn do rdzenia krgowego pobudzenia powstaBe w jdrach podkorowych. Ich wpByw na motoryk nie jest u[wiadomiony, nie podlega woli czBowieka, polega z grubsza na korygowaniu ruchów dowolnych, czynic je pBynnymi, dostosowujc zakres ruchu do przyjtych wcze[niej zamiarów. Na granicy rdzenia przedBu|onego piramidy (drogi korowo-rdzeniowe) krzy|uj si, co oznacza, |e prawa póBkula sprawuje nadzór nad aktywno[ci neuronów rogu (sBupa) przedniego lewego, lewa póBkula kontroluje za[ aktywno[ neuronów prawego rogu (sBupa) przedniego. Reprezentacja czuciowa rdzenia mie[ci si w rogach tylnych, do których dopBywaj bodzce z obwodu. Wstpnie jednak docieraj do neuronów zwojów rdzeniowych umieszczonych poza rdzeniem. Stamtd, po wnikniciu do rdzenia, sznurem tylnym pobudzenia zd|aj do wszystkich struktur mózgowia, które rejestruj i przetwarzaj pobudzenia czuciowe (dotyku, ucisku, bólu, temperatury, wibracji, czucia gBbokiego), zwBaszcza za[ do pól czuciowych kory (drogi rdzeniowo- korowe). Pomidzy kor czuciow i ruchow rdzenia s liczne wewntrzne poBczenia, tzw. pczki wBasne, Bczce komórki nerwowe bezpo[rednio ssiadujcych [sBowo dodane] lub blisko siebie poBo|onych segmentów, zapewniajce rdzeniowi pewien zakres autonomii w odbieraniu wra|eD czuciowych i kreowaniu ruchu w drodze prostych mono- i kilkusynaptycznych odruchów. Istota biaBa rdzenia to drogi nerwowe, wstpujce i zstpujce, Bczce rdzeD wstpujco i zstpujco z wszystkimi strukturami mózgowia. Obwodowy ukBad nerwowy Obwodowy ukBad nerwowy jest systemem nerwów, za pomoc których o[rodkowy ukBad nerwowy kieruje ustrojem, jego podstawowymi funkcjami. Nerwy s wBóknami zBo|onymi z dBugich wypustek komórek nerwowych (neuronów), zwanych aksonami. Neurony, podobnie jak wikszo[ komórek, posiadaj cytoplazm, jdro komórkowe i inne subkomórkowe struktury (np. mitochondria). Ró|ni si od innych komórek obecno[ci cytoplazmatycznych wypustek: krótkich - dendrytów, Bczcych poszczególne komórki nerwowe ze sob i dBugich - neurytów (aksonów), przewodzcych sygnaBy nerwowe do odlegBych narzdów (tkanek) docelowych albo zbierajcych pobudzenia w tych narzdach (tkankach) i przewodzcych je do o[rodkowego ukBadu nerwowego. Aksony maj ró|n dBugo[, czsto na swoim przebiegu oddaj liczne odgaBzienia (tzw. kolaterale). Na ogóB, oprócz bBony komórkowej, s otoczone dodatkowymi osBonkami (np. osBonk mielinow) oraz pojedyncz warstw komórek. Niektóre aksony nie maj jednak |adnych osBonek. Nerwy przewodz pobudzenia elektryczne. Jest to typowe przewodzenie "kablowe" oparte na obecno[ci ró|nicy potencjaBów na koDcach. Ró|nica potencjaBów jest wynikiem zmian przezbBonowych st|eD niektórych jonów (sodu i wapnia) w komórce i aksonie. Szybko[ przewodzenia prdu jest zró|nicowana. Na przykBad nerwy rdzeniowe, zmierzajce do mi[ni szkieletowych, przewodz prd z szybko[ci 120 m/s. Szybko[ przewodzenia zale|y od grubo[ci nerwu, a tak|e od obecno[ci osBonki, zwBaszcza mielinowej aksonów, które stanowi rodzaj izolatora. Nerwy nieosBonite przewodz impulsy znacznie wolniej, bo z szybko[ci 1 m/s. Im jest dBu|szy nerw, tym przewodzenie impulsu w coraz dalszym jego odcinku jest wolniejsze, a| wreszcie (szybko) wygasa. Przewodzenie bodzców w aksonach jest na ogóB jednokierunkowe. ZakoDczenia aksonów (nerwów) s zró|nicowane. Nerwy "obsBugujce" mi[nie szkieletowe tworz na zakoDczeniach, na styku z wBóknami mi[niowymi, tzw. motoryczne pBytki koDcowe, które s swego rodzaju zBczem, zwanym synaps. Za pomoc synaps stanowicych zakoDczenia dendrytów neurony komunikuj si midzy sob. Na synaps skBada si cz[ presynaptyczna, koDcowy (czasem o ksztaBcie buBawy) odcinek aksonu (dokBadniej - bBony komórkowej) i cz[ postsynaptyczna, utworzona w przypadku motorycznej pBytki koDcowej przez fragment bBony komórkowej wBókna mi[niowego (komórki mi[niowej). Pomidzy bBonami tworzcymi synaps znajduje si niewielka przestrzeD zwana przestrzeni synaptyczn. Pobudzenie docierajce do koDcowej cz[ci aksonu uwalnia zeD okre[lon porcj czsteczek przekaznika chemicznego, w przypadku pBytki mi[niowej - acetylocholiny, który po pokonaniu przestrzeni synaptycznej wi|e si z bBon postsynaptyczn wBókna mi[niowego, powodujc w niej zmiany elektryczne, które z kolei inicjuj zBo|one przemiany chemiczne wewntrz wBókna mi[niowego. Ich koDcowym efektem jest skurcz tego wBókna. SiBa skurczu i czas jego trwania zale| od liczby impulsów nerwowych, które dotarBy do synaptycznej pBytki mi[niowej i tym samym od ilo[ci uwolnionego przekaznika chemicznego (acetylocholiny). Nerwami do[rodkowymi przewodzone s sygnaBy powstajce w narzdach obwodowych i tkankach. Np. w skórze s liczne struktury zwane receptorami czuciowymi. S to m. in. mechanoreceptory, w których wykorzystane jest zjawsko piezoelektryczne. PowstaBy w wyniku ucisku potencjaB elektryczny, je[li osignie okre[lon warto[, zostanie przewiedziony do odpowiednich struktur czuciowych rdzenia krgowego, a stamtd do ukBadów podokorowych i kory, w której nastpuje jego ostateczna analiza i przetworzenie. Mechanoreceptory reaguj na ucisk, dotyk i wibracje. W skórze s te| inne receptory, np. czuBe na zmiany temperatur - termoreceptory, oraz receptory bólowe, bdce wolnymi zakoDczeniami nerwowymi. PowstaBe tam pobudzenia przewodzone s do odpowiednich o[rodków rejestrujcych i generujcych odpowiedz. W przypadku bodzca bólowego odpowiedz ma charakter zBo|ony. Receptory bólowe nie adaptuj si, tzn. stale pobudzane nadal sygnalizuj ból. Jest to wa|ny mechanizm obronny organizmu. W mi[niach i [cignach znajduj si wyspecjalizowane receptory, tzw. proprioreceptory, z których pByn nerwami informacje - poprzez rdzeD krgowy - do mo|d|ku i kory mózgowej dotyczce poBo|enia stawów, dBugo[ci, napr|enia mi[ni, czyli tzw. czucia gBbokiego. Uderzenie w [cigno mi[nia, w którym znajduje si odpowiedni receptor czuBy na rozciganie (tzw. wrzecionko mi[niowe) spowoduje powstanie prdu, który jest natychmiast przewiedziony przez róg tylny rdzenia do rogu przedniego. W wyniku synaptycznego pobudzenia (z udziaBem przekaznika chemicznego) neuronu ruchowego powstanie w nim prd, który natychmiast zostanie przewiedziony do mi[nia, który z kolei wykona skurcz. Jest to klasyczny monosynaptyczny odruch (np. odruch kolanowy). Odruch stanowi podstawowy mechanizm dziaBania ukBadu nerwowego. Oprócz prostych monosynaptycznych odruchów, s te| odruchy znacznie bardziej zBo|one, w których uczestnicz liczne neurony. Sa to odruchy polisynaptyczne z udziaBem neuronów somatycznych (ruchowych i czuciowych) oraz wegetatywnych. Czas trwania tych odruchów jest dBugi. Nale| do nich np. odruchy obronne, takie jak odruch rogówkowy, kaszel, kichanie, albo odruchy lokomocyjne, sBu|ce do poruszania si. W skBad obwodowego ukBadu nerwowego wchodzi 12 (XII) par nerwów czaszkowych, których jdra znajduj si w pniu mózgowia, oraz 31 par nerwów rdzeniowych. Do nerwów czaszkowych nale|: nerw I - wchowy (opuszka wchowa), nerw II - wzrokowy, nerw III - okoruchowy, nerw IV - bloczkowy, nerw V - trójdzielny, nerw VI - odwodzcy, nerw VII - twarzowy, nerw VIII - przedsionkowo-[limakowy, nerw IX - jzykowo-gardBowy, nerw X - bBdny, XI - dodatkowy, XII - podjzykowy. Ka|dy z nich wypeBnia inn rol. Nerw wchowy przewodzi wra|enia wchowe, wzrokowy zbiera informacje powstaBe w siatkówce i przewodzi je do kory wzrokowej - potylicznej. Nerw trójdzielny jest gBównie nerwem czuciowym, tak|e unerwiajcym gruczoBy Bzowe i niektóre [linianki, wic majcym charakter wegetatywny. Ma tak|e wBókna ruchowe trzewne. Nerw okoruchowy, bloczkowy i odwodzcy s typowymi nerwami ruchowymi sterujcymi mi[niami gaBki ocznej. Posiadaj jednak tak|e wBókna somatyczne. Nerw twarzowy jest przede wszystkim nerwem ruchowym. Nerw jzykowo- gardBowy jest nerwem mieszanym, posiada wBókna wydzielnicze (do [linianek), czuciowe, smakowe oraz ruchowe (trzewne). Nerw bBdny jest gBównym nerwem ukBadu wegetatywnego przywspóBczulnego. Nerw dodatkowy jest nerwem ruchowym. Nerw podjzykowy ma charakter mieszany - ruchowy i wydzielniczy, zwizany ze [liniank pod|uchwow. Nerwy obwodowe rdzeniowe tworz cztery sploty: 1. Splot szyjny (wa|nym nerwem tego splotu jest nerw przeponowy - obsBugujcy przepon), 2. Splot ramienny zaopatrujcy mi[nie obrczy barkowej i koDczyn górnych, 3. Splot ldzwiowy, w skBad którego wchodz nerwy obrczy biodrowej i koDczyn dolnych, 4. Splot krzy|owy - utworzony przez nerwy miednicy i koDczyny dolnej. W skBad tego splotu wchodzi najwikszy (najgrubszy i najdBu|szy) nerw ludzkiego ciaBa - nerw kulszowy. Pomidzy splotem ramiennym i ldzwiowym s nie tworzce splotów nerwy midzy|ebrowe. UkBad nerwowy autonomiczny UkBad nerwowy autonomiczny (bez udziaBu [wiadomo[ci) kontroluje czynno[ci narzdów wewntrznych. SkBada si z dwóch przeciwstawnych cz[ci: wspóBczulnej i przywspóBczulnej. Ma swoje centra i cz[ obwodow. Cz[ centralna ukBadu autonomicznego jest [ci[le zwizana z o[rodkowym ukBadem nerwowym, bowiem mie[ci si przede wszystkim w podwzgórzu. Cz[ obwodowa jest wyraznie wyodrbniona. Znaczca cz[ wBókien przywspóBczulnych biegnie w nerwie bBdnym, w znacznie mniejszym zakresie wBókna przywspóBczulne wchodz w skBad innych nerwów czaszkowych (III, VII, IX i XI). O[rodki przywspóBczulne s te| w odcinku krzy|owym krgosBupa. Nerwy przywspóBczulne tworz tu| przed docelowymi narzdami zwoje, z których wychodz nerwy bezpo[rednio ju| zaopatrujce narzdy. Przekaznikiem chemicznym synaps w ukBadzie przywspóBczulnym jest acetylocholina. UkBad obwodowy wspóBczulny jest zwizany z piersiow i ldzwiow cz[ci rdzenia krgowego; stamtd pochodz wBókna nerwowe, zd|ajce do zwojów wspóBczulnych, tworzcych BaDcuch po obu stronach krgosBupa oraz do zwojów brzusznych. Interesujce jest, |e we wspóBczulnym ukBadzie nerwowym przekaznikami chemicznymi s zarówno acetylocholina, jak i noradrenalina. Acetylocholina mediuje przewodzenie w zwojach, noradrenalina bezpo[rednio wpBywa na narzdy. Wikszo[ narzdów wewntrznych jest unerwiona zarówno przez nerwy wspóBczulne, jak i przywspóBczulne. DziaBanie ukBadu autonomicznego bazuje na odruchach. WBókna do[rodkowe przewodz bodzce bólowe oraz pobudzenie z mechanoreceptorów i chemorecepotorów, wBókna od[rodkowe steruj czynno[ci mi[ni gBadkich, czynno[ci serca i gruczoBów. Szczególn pozycj w ukBadzie wegetatywnym ma rdzeD nadnerczy. Jest zaopatrywany w nerwy przedzwojowe. Sam jest narzdem wspóBczulnym, którego komórki odpowiadaj komórkom zwojowym. Wytwarza on mediatory - adrenalin i noradrenalin, nie wydzielanych do przestrzeni synaptycznej, lecz do krwi. UkBad wegetatywny wykazuje bardzo charakterystyczn zmienno[ aktywno[ci dobowej. W okresie czuwania, w cigu dnia, dominuje jego cz[ wspóBczulna - z apogeum w godzinach popoBudniowych, W nocy kontrol nad prac narzdów przejmuje ukBad przywspóBczulny - z apogeum w godzinach [ródnocnych i nadrannych. Dwie przeciwstawne cz[ci ukBadu wegetatywnego s w cigBym "starciu", wzajemnym kontrowaniu si. Polem dziaBania jest okre[lony narzd. Dziki temu zachowana jest homeostaza czynno[ciowa tego narzdu, która zapewnia jego optymaln funkcj w danym momencie przy danym na ni zapotrzebowaniu. UkBad autonomiczny jest niezale|ny od kory, co jednak nie oznacza, |e kora nie ma zupeBnie wpBywu na jego czynno[. Ma, ale nie jest to wpByw u[wiadomiony - cho zdarzaj si ludzie, którzy w wyniku wiczeD, a tak|e medytacji, potrafi [wiadomie wpBywa na niektóre czynno[ci narzdów wewntrznych, np. na czynno[ serca. Autor: Ratownik Medyczny Przedruk ze strony: http://www.ratownik-medyczny.za.pl/anatomia/anatomia6.htm ArtykuB pobrano ze strony eioba.pl

Wyszukiwarka