��Kto jest kim. Typy osobowoS
ci dla mened�er�w Autor: Michal �akrt T�umaczenie: Ewa `
rajerov� ISBN: 83-246-0008-6 Tytu� orygina�u: Kdo jsem j�, kdo jste vy?: Typologie osobnosti pro mana~
ery Format: A5, stron: 392 Typy osobowoS
ci MBTI�  czyli jak klonowa� najlepszych ludzi w firmie " Ustalanie precyzyjnych kryteri�w rekrutacji " Nagradzanie i dyscyplinowanie ludzi o r��nych typach osobowoS
ci " Ankieta: badanie typ�w osobowoS
ci MBTI� Gdyby tylko pracowa�o u nas wi�cej takich os�b, jak Dawid& Gdyby wszyscy ludzie myS
leli i dzia�ali podobnie, praca kierownik�w by�aby prostsza. Wystarczy�by jeden uniwersalny system motywacyjny: te same kary i nagrody dla wszystkich. Problem w tym, �e r��ni ludzie r��nie reaguj� na te same bodx
ce. Racjonalny ekstrawertyk b�dzie pracowa� ch�tniej, gdy nakreS
lisz mu realn� i obiecuj�c� S
cie�k� kariery. Lecz gdy masz do czynienia z emocjonalnym introwertykiem, lepiej si�gnij po inne argumenty. To samo dotyczy dyscyplinowania: ostra reprymenda jednych przywo�uje do porz�dku, innym odbiera ch�� do pracy. Poznaj koncepcj� MBTI�, a osi�gniesz wy�szy poziom percepcji. Zaczniesz dostrzega� subtelne r��nice mi�dzy ludx
mi, z kt�rymi pracujesz. Wyrobisz w sobie sz�sty zmys�, kt�ry pozwala lepiej przewidywa� zachowania wsp��pracownik�w. Jak dzia�a MBTI�? MBTI� to system okreS
lania osobowoS
ci, stosowany przez kadrowc�w i mened�er�w wielu du�ych organizacji, takich jak Ernst & Young czy Whirlpool, zgodnie z kt�rym psychik� ludzk� mo�na rozpatrywa� w 4 wymiarach: ekstrawertycy (E)  introwertycy (I) percepcjoniS
ci (P)  intuicjoniS
ci (N) myS
liciele (T)  uczuciowcy (F) s�dziowie (S)  obserwatorzy (O) Te wymiary, na�o�one na siebie, tworz� 16 typ�w osobowoS
ci. I tak na przyk�ad INTP jest kodem myS
lenia i zachowania teoretyk�w, kt�rzy potrafi� skutecznie interpretowa� rzeczywistoS
� i dostrzega� w niej schematy oraz niesp�jnoS
ci. Ludzie z tym kodem sprawnie rozwi�zuj� problemy techniczne i pracuj� na og�lnych modelach. S� dobrymi analitykami i lubi� wyjaS
nia� innym, jak dzia�a S
wiat. MBTI� w obecnej postaci jest owocem wieloletnich bada� psycholog�w z ca�ego S
wiata. To klucz, kt�rym mened�erowie otwieraj� umys�y wsp��pracownik�w. Podzi
kowania ........................................................................... 9 RozdziaB
1. Wst
p .................................................................... 11 RozdziaB
2. R�|
nice indywidualne: nieco historii ................. 17 RozdziaB
3. Wykorzystywanie typologii MBTI a teoria osobowo[
ci ................................................................. 27 3.1. Poj
cie osobowo[
ci ....................................................29 3.2. Przyczyny r�|
nic osobowo[
ciowych .........................34 3.3. Jak powstaB
a typologia MBTI? ...................................40 RozdziaB
4. Ankieta do diagnozy osobowo[
ci ........................ 45 RozdziaB
5. Pary preferencji postaw i funkcji psychologicznych w typologii osobowo[
ci .............. 59 5.1. Intuicja kontra doznania, N kontra S ........................63 5.2. My[
lenie kontra uczucia, T kontra F .........................77 5.3. Ekstrawertyzm kontra introwertyzm, E kontra I .......89 5.4. Ocenianie kontra obserwowanie, J kontra P ...........101 5.5. Kto jest lepszy? .........................................................109 _____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 6 RozdziaB
6. Styl kognitywny ................................................. 115 6.1. Sposoby podejmowania decyzji i rozwi
zywania problem�w ................................... 116 6.2. Wzajemna u|
yteczno[

poszczeg�lnych typ�w ..... 129 RozdziaB
7. Cztery rodzaje temperament�w .....................................135 7.1. Temperament Dionizosa ....................................................137 7.2. Temperament Epimeteusza ...............................................153 7.3. Temperament Prometeusza ...............................................167 7.4. Temperament Apollina ......................................................185 RozdziaB
8. Rodzaj temperamentu a praca mened|
era ....................203 RozdziaB
9. Szesna[
cie typ�w osobowo[
ci .......................................249 9.1. ETJ  Typ ekstrawertywny z przewag
my[
lenia ............257 ESTJ ....................................................................................258 ENTJ ....................................................................................263 9.2. EFJ  Typ ekstrawertywny z przewag
uczu
...................271 ESFJ .....................................................................................273 ENFJ ....................................................................................278 9.3. ENP  Typ ekstrawertywny z przewag
intuicji .............285 ENTP ...................................................................................287 ENFP ...................................................................................291 9.4. ESP  Typ ekstrawertywny z postrzeganiem zmysB
owym .............................................298 ESTP ...................................................................................301 ESFP ....................................................................................306 9.5. ITP  Typ introwertywny z przewag
my[
lenia ..............312 ISTP ....................................................................................314 INTP ....................................................................................322 9.6. INJ  Typ introwertywny z przewag
intuicji .................330 INTJ .....................................................................................332 INFJ .....................................................................................340  __________________________________________________ 7 SPIS TREZ
CI 9.7. IFP  Typ introwertywny z przewag
uczu
.................. 349 ISFP .................................................................................... 352 INFP ................................................................................... 358 9.8. ISJ  Typ introwertywny z przewag
zmysB
�w .............. 365 ISTJ ..................................................................................... 367 ISFJ ..................................................................................... 372 RozdziaB
10. ZakoD
czenie .................................................................379 ZaB

cznik  Kombinacje preferencji osobowo[
ciowych .................. 384 ROZDZIAA
3. Jak wspomniano wcze[
niej, typologia MBTI opiera si
na koncepcji osobowo[
ci Junga. Podstawowe poj
cia (parametry) to pary: ekstrawersja  introwersja oznaczane literami E i I, my[
lenie  uczucia, dla kt�rych wprowadzono skr�ty T i F, oraz intuicja  doznania oznaczone symbolami N i S. Ame- rykaD
skie badaczki wprowadziB
y jedn
now
par
, a miano- wicie ocenianie  obserwowanie oznaczane jako J i P. Tak wi
c typologia Myers i Briggs przedstawia kombinacj
czte- rech  jak|
e by inaczej  dymensji (par przeciwstawnych) i wyr�|
nia szesna[
cie typ�w osobowo[
ciowych. Osi
gn
B
a ona niewiarygodn
wprost popularno[

si
gaj
c
bezkry- tycznego zachwytu, kt�ry w efekcie raczej przyni�sB
wi
cej szkody ni|
po|
ytku. Specjali[
ci z dziedziny personalistyki, B
owcy gB
�w, osoby zajmuj
ce si
teoriami zasob�w ludz- kich i r�|
nymi innymi odmianami zarz
dzania ludz
mi rzu- cili si
na t
koncepcj
jak drapie|
ne zwierz
ta i zacz
li j
wykorzystywa
na bardzo szerok
skal
. Formularze MBTI musieli wypeB
nia
pracownicy takich znanych firm jak Apple Computer, Exxon, AT&T, CityCorp, General Elec- tric, Honeywell, McDonald s lub 3M. Szacuje si
, |
e tylko ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 28 w roku 1986 w Stanach Zjednoczonych za pomoc
tego na- rz
dzia okre[
lono osobowo[

p�B
tora miliona ludzi1. W roku 1990 byB
y to ju|
dwa miliony! 40% przypadk�w dotyczy [
wiata biznesu. Sk
d to zainteresowanie, popularno[

? Powod�w jest kil- ka. Wyniki badaD
s
uwa|
ane za wyj
tkowo wiarygodne i znacz
ce dla os�b podejmuj
cych decyzje o przyjmowaniu mened|
er�w do pracy. Stosuje si
je r�wnie|
przy rozwi
- zywaniu problem�w pojedynczych os�b. Typologia jest te|
prostym i praktycznym, a przy tym wiarygodnym narz
dziem, kt�re sB
u|
y do precyzowania wymagaD
dla okre[
lonych funk- cji lub stanowisk pracy i w odniesieniu do kandydat�w ubiegaj
cych si
o nie. Jest pomocna przy szukaniu uzu- peB
niaj
cych si
typ�w przeB
o|
onych i podwB
adnych oraz ustalaniu optymalnego skB
adu zespoB
�w pracowniczych. Przy jej pomocy mo|
na te|
ustali
osobowo[

, preferencje seksualne oraz temperament i wybra
odpowiedniego part- nera. Mo|
na r�wnie|
okre[
li
predyspozycje istotne przy wyborze kierunku studi�w. Pedagodzy mog
bowiem uzyska
wskaz�wki na temat tego, jak w trakcie procesu nauczania post
powa
z r�|
nymi rodzajami osobowo[
ci. Niezmiernie istotn
spraw
i korzystnym aspektem tej typologii jest to, |
e stwierdza ona fakty, ale ich nie ocenia. Daje dzi
ki temu obiektywny opis osoby. Stosowane do[

cz
sto testy na inte- ligencj
osadzaj
ludzi w pewnej hierarchii. Wyniki s
ab- solutne albo wzgl
dne i o niekorzystnym wydz
wi
ku. MBTI nie ustala, kto jest lepszy, a kto gorszy, tylko  jaki jest . Nie narzuca koncepcji, jaki ma by
. Nie zagra|
a pozytywnej sa- moocenie i nie narusza wiary we wB
asne siB
y. Wr
cz przeciw- 1 J. Greenberg, R.A. Baron: Behavior in Organizations: Understanding and managing the Human Side of Work (4th Ed.), Needham Heighs, Allyn and Bacon 1993, s. 216. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 29 nie  proponuje wyja[
nienia, dlaczego niekt�re aspekty nie funkcjonuj
, dlaczego niekt�rzy ludzie nie mog
si
ze sob
porozumie
. Opr�cz tego daje mo|
liwo[

identyfikacji nie- korzystnych zjawisk, a nast
pnie ich wyja[
nienia, zrozumie- nia i na podstawie tego  aktywnej korekty. Opisuje prefe- rencje, typy ukierunkowania i nie ocenia zdolno[
ci ani umiej
tno[
ci. {
adna z preferencji nie jest uwa|
ana za nad- rz
dn
, wszystkie s
tak samo istotne. Nale|
y jeszcze raz pod- kre[
li
, |
e typologia powstaB
a na solidnej bazie teoretycznej Junga i jest zweryfikowana za pomoc
niekwestionowanych narz
dzi empirycznych. W zwi
zku z odrodzeniem staro|
ytnej teorii typologii osobowo[
ci powstaB
o szereg nowych zwi
zanych z tym kon- cepcji. W naszym tek[
cie ju|
wiele razy u|
yli[
my poj
cia osobowo[

. Najwy|
szy czas, aby je dokB
adniej zdefiniowa
. 3.1. Poj
cie osobowo[
ci Osobowo[
ci nie mo|
na dotkn

ani bezpo[
rednio obserwo- wa
, jak to robimy z mineraB
em czy |
ywym organizmem. To poj
cie jest trudne do okre[
lenia i zdefiniowania za pomoc
zmysB
�w, dlatego te|
definicje b
d
si
znacznie od siebie r�|
ni
. {
adna z nich nie zostaB
a przyj
ta bez zastrze|
eD
. Cz
[

os�b na pewno zgodzi si
z tym, |
e osobowo[

reprezentuje takie cechy charakterystyczne, z kt�rych w spos�b jedno- znaczny i przewidywalny mo|
na wnioskowa
o zachowaniu danej osoby. W psychologii istniej
jednak r�wnie|
trendy, kt�re caB
kowicie neguj
zar�wno istnienie osobowo[
ci, jak i samo jej poj
cie. Bez wzgl
du na to ludzie zawsze b
d
si
starali zrozumie
i przewidywa
dziaB
ania innych. Systema- tycznym badaniem osobowo[
ci czB
owieka zajmuje si
psy- chologia, kt�ra proponuje kilka wersji tego poj
cia. ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 30 SB
ownik Webstera pod hasB
em  osobowo[

 podaje kilka znaczeD
, z kt�rych cytujemy te istotne dla naszych rozwa|
aD
. 1. Wyraz
ny aspekt czyjego[
charakteru, kt�ry oddziaB
uje na innych. 2. CzB
owiek w sensie uciele[
nienia zbioru cech. 3.a. Zbi�r fizycznych, duchowych, emocjonalnych i spo- B
ecznych cech jednostki. 3.b. Ujednolicony wzorzec beha- wioralnych cech osobniczych (& ). 5. Co[
, co postrzegamy jako analogi
niepowtarzalnej istoty ludzkiej, podobnie jak atmosfer
zwi
zan
z danym miejscem lub obiektem. To tyle z sB
ownika. Jedna z bardziej popularnych teorii de- finiuje osobowo[

jako  niepowtarzalny i wzgl
dnie stabil- ny wzorzec zachowaD
, my[
lenia i emocji prezentowany przez dan
osob
 2. Osobowo[

wyra|
a wi
c zbi�r staB
ych cech, dzi
ki kt�rym jeden czB
owiek r�|
ni si
od innych. Jedn
z najcz
[
ciej cytowanych definicji jest klasyczne podej[
cie Gordona Allporta sformuB
owane ponad pi

dziesi
t lat temu. WedB
ug niego zachowania ludzkie mo|
emy rozpa- trywa
w dw�ch aspektach  adaptatywnym i ekspresyw- nym. Oba zawsze pojawiaj
si
r�wnocze[
nie, jako przejawy zachowaD
w poszczeg�lnych sytuacjach3. Aspekt adaptatyw- ny funkcjonuje w kierunku od zewn
trz do [
rodka, a ekspre- sywny  od [
rodka na zewn
trz. Stosunek tych rodzaj�w zachowaD
jest determinowany poprzez  central
 stanowi
c
system mniej lub bardziej kooperatywny uwa|
any za osobo- wo[

jednostki. WedB
ug tej teorii zasady psychologii musz
by
w stanie wyja[
ni
i przewidzie
rozw�j oraz zachowanie konkretnej osoby wybranej w przypadkowy spos�b. Musi si
to odby
w ramach jakiej[
racjonalnej normy zwanej norm
2 D.M. Buss, N. Cantor: Personality Psychology: Recent Trends and Emerging Directions, New York, Springer 1989. 3 Por�wnaj: K.B. Madsen: Teorie motivace, Praha, Academia 1972, s. 125. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 31 idiograficzn
. Mened|
er pracuje gB
ownie z ludz
mi, musi wi
c lepiej ni|
inni rozumie
i wyja[
nia
ich zachowanie, a tak|
e powinien je przewidywa
. W tym przypadku typologia oso- bowo[
ci mo|
e okaza
si
nad wyraz u|
yteczna. Kolega All- porta, Salvatore Maddi, opisaB
osobowo[

jako: Stabilny zbi�r wB
asno[
ci i skB
onno[
ci decyduj
cych o ce- chach wsp�lnych i indywidualnych w zachowaniach psy- chologicznych (my[
lenie, uczucia i czyny) ludzi w wymiarze czasowym, kt�rego nie mo|
na zrozumie
w prosty spos�b jako wyniku spoB
ecznych i biologicznych aspekt�w danej chwili4. Definicja mo|
e si
wyda
zbyt obszerna, ale zawiera szereg istotnych element�w. Po pierwsze, nie ma w niej nic na temat tego, |
e wpB
yw osobowo[
ci jest ograniczony jedynie do pewnych zachowaD
, sytuacji lub okre[
lonych os�b. Innymi sB
owy, jest to pr�ba zrozumienia i opisania zachowaD
wszystkich ludzi w caB
ym czasie5. Niekt�rzy autorzy id
dalej w swoich rozwa|
aniach, twierdz
c, |
e pr�ba definiowania poj
cia osobowo[
ci nie jest niczym innym ni|
pr�b
wyra|
enia istoty cech ludzkich. Po drugie, wyra|
enie  cechy wsp�lne i r�|
nice zwraca uwag
na inny aspekt zachowaD
. Stare porzekadB
o m�wi, |
e czB
owiek jest w pewnym sensie jednocze[
nie: " taki jak wszyscy inni ludzie, " taki jak niekt�rzy, " wyj
tkowy  nie ma takiego drugiego. 4 S.R. Maddi: Personality Theories: A Comparative Analysis (4th Ed.), Homewood, Dorsey 1980, s. 10. 5 C.S. Hall, G. Lindzey: Theories of Personality (3rd Ed.), New York, Wiley 1978, s. 17. ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 32 Teoria osobowo[
ci zajmuje si
wi
c tym, co wszyscy ludzie maj
wsp�lnego, i tym, co ich od siebie odr�|
nia. Aby zro- zumie
istot
czyjej[
osobowo[
ci, musimy zrozumie
po pierwsze to, co ta osoba ma wsp�lnego z innymi, ale tak|
e i to, co w niej jest jedyne i niepowtarzalne. Co to oznacza w praktyce dla mened|
era pracuj
cego z grup
ludzi? Powi- nien on wiedzie
, |
e pomimo i|
ludzie maj
wiele takich samych lub podobnych potrzeb, to wszyscy jego koledzy i podwB
adni nie b
d
reagowa
w taki sam spos�b na iden- tyczne bodz
ce, takie jak: nakazy i |

dania, nagrody i po- chwaB
y, upomnienia i kary, awans lub zmian
stanowiska itp. Ta wB
a[
nie specyfika powoduje, |
e praca z ludz
mi jest wielkim wyzwaniem i odpowiedzialno[
ci
. Po trzecie, definicja, kt�r
stworzyB
Maddi m�wi o osobo- wo[
ci z punktu widzenia staB
ych cech w kontek[
cie upB
ywu czasu. Wi
kszo[

os�b intuicyjnie przyjmuje i akceptuje t
trwaB
o[

i stabilizacj
, liczy na ni
. Gdyby czyja[
osobowo[

zmieniB
a si
nagle w ci
gu nocy, to rodzina, przyjaciele, wsp�B
pracownicy i wszyscy ludzie z otoczenia tej osoby mie- liby do czynienia z obcym i nieznanym czB
owiekiem. Pomi
- dzy psychologami toczy si
sp�r o to, czy mo|
emy m�wi
o jakiejkolwiek zmianie osobowo[
ci. Je|
eli tak, to w jakim okresie |
ycia. Nie roztrz
saj
c tych fachowych debat, za- dowolimy si
bezpiecznym stwierdzeniem, |
e osobowo[

, a wB
a[
ciwie jej przejawy, to pewne do[
wiadczenie, na kt�re znacz
cy wpB
yw maj
kontakty z innymi ludz
mi, sytuacjami i ideami. Wiele os�b jest w stanie nauczy
si
nowych za- chowaD
i za pomoc
treningu doprowadzi
do kompensacji ich jednostronnego charakteru, nie zmieniaj
c osobowo[
ci i swego wewn
trznego ukonstytuowania. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 33 Cytowany wcze[
niej Pavel X
�
an rozwa|
a trzy aspekty osobowo[
ci6. Dostrzega przede wszystkim spraw
integracji. WedB
ug niego psychologia bada czB
owieka jako caB
o[

, struk- tur
lub organizacj
jego psychicznych i psychofizycznych funkcji, sposobu prze|
ywania i zachowaD
. Integracja nie jest staB
ym i stabilnym skB
adnikiem osobowo[
ci, nie jest zakoD
- czona ani doskonaB
a, ale jest w staB
ym ruchu. Jest procesem, kt�ry zmierza do bardziej doskonaB
ego i zr�wnowa|
onego stanu. Drugim aspektem jest interakcja. CzB
owiek nie jest ograniczony do samego siebie, ale jest w staB
ym kontakcie z innymi, podlega procesowi interakcji i wymiany z otacza- j
cym go [
rodowiskiem. Na poziomie fizjologii jest to wy- miana substancji, metabolizm, a w sensie psychologicznym  wymiana informacji, kt�re mog
istnie
w wielu specyficz- nych formach uczu
, sposobach zachowaD
, wyobra|
eniach o [
wiecie.  Osobowo[

dziaB
a w ten spos�b, |
e nie pozo- staje pusta, tylko si
napeB
nia  twierdzi X
i
an.  Osobo- wo[

tworzy si
, ro[
nie i utrzymuje podczas relacji z innymi osobami. Trzecim aspektem istoty osobowo[
ci jest spos�b zmierzania do celu. Konsekwencj
|
ycia w spoB
eczeD
stwie jest realizacja cel�w. S
one formuB
owane w formie zadaD
lub oferowanych mo|
liwo[
ci. CzB
owiek ma szans
, aby je aktyw- nie przyswaja
, korygowa
lub samodzielnie formuB
owa
. Mo|
e si
zdarzy
, |
e skieruje je przeciwko swemu spoB
e- czeD
stwu. CzB
owiek jest  osobowo[
ci
 najbardziej w�w- czas, kiedy decyduje si
na realizacj
swego postanowienia i wytrwale do tego d
|
y, kiedy staje si
podmiotem . Cytowane powy|
ej my[
li autor zebraB
w formie definicji dotycz
cej jednej sprawy: 6 Tam|
e, s. 35 i nast
pne ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 34 Osobowo[

, to jednostka rozumiana jako integracja pro- wadz
ca do samorealizacji w interakcji z nowym [
rodo- wiskiem. Innymi sB
owy, czB
owiek stara si
w jaki[
integralny spos�b d
|
y
do samorealizacji, a przy tym bierze pod uwag
swoje otoczenie. Typologia MBTI wB
a[
nie dlatego jest popularna, |
e podpowiada nam, co r�|
ni ludzie w trakcie swojej samo- realizacji robi
, co uwa|
aj
za istotne i zasadnicze, w jaki spos�b podejmuj
decyzje i jak si
zachowuj
w stosunku do swego otoczenia, gB
�wnie w stosunku do innych os�b. Nale|
y tu wyraz
nie podkre[
li
, |
e MBTI jest jedn
z wielu typologii. Wsp�B
cze[
nie jest bardziej popularna i cz
[
ciej wy- korzystywana ni|
inne, nie jest jednak bezbB

dna i uniwer- salna. Niekt�re zastrze|
enia co do jej wykorzystania zostan
om�wione w koD
cowych rozdziaB
ach. Jej sens polega na tym, |
e wskazuje nam jedn
z mo|
liwo[
ci analizowania ludzi i ich wzajemnych relacji i oferuje przy tym systematyczn
i wy- godn
metodologi
. System dwubiegunowych osi pozwala na sporz
dzenie przejrzystej struktury przy ogromnej ilo[
ci informacji, danych, spostrze|
eD
i wra|
eD
dotycz
cych za- chowaD
ludzkich, kt�re w innym przypadku byB
yby trudne do ogarni
cia i opracowania. Nie jest to jednak jedyne mo|
- liwe podej[
cie chocia|
by z tego powodu, |
e istota ludzka nie jest tak stworzona, aby mo|
na j
byB
o przypasowa
na siB

do jakiego[
schematu. Zdecydowanie jest to teoria, kt�r
musi zweryfikowa
samo |
ycie. 3.2. Przyczyny r�|
nic osobowo[
ciowych W psychologii od dawien dawna toczy si
dyskusja na temat tego, co ma wi
kszy wpB
yw na ksztaB
towanie si
osobowo[
ci  cechy dziedziczne czy wychowanie i [
rodowisko |
ycia. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 35 Jest to sp�r tak stary, jak odwieczny dylemat filozof�w: co byB
o pierwsze  jajko czy kura. Czy osobowo[

jest zdeter- minowana ju|
w chwili narodzin czy te|
tworzy si
w trakcie dojrzewania w interakcjach z otaczaj
cym [
wiatem? Na takie pytania nie mo|
na da
konkretnych, czarno-biaB
ych odpowie- dzi. Spr�bujmy dokB
adniej przeanalizowa
niekt�re z ele- ment�w, kt�re mog
z pewno[
ci
wywiera
wpB
yw na rozw�j i jako[

osobowo[
ci. Dziedziczno[

Dziedziczno[

dotyczy tych aspekt�w osobowo[
ci, kt�re zo- staB
y zdeterminowane w chwili pocz
cia. W opinii spoB
ecz- nej istnieje gB

bokie przekonanie, |
e genetyka jest podstaw
osobowo[
ci. Opinie typu  wykapany tata albo  nie mogB
a tego odziedziczy
po nikim z naszej rodziny wynikaj
wB
a- [
nie z takiego pojmowania istoty rzeczy. Dziedziczno[

ma znacz
cy wpB
yw na cechy fizyczne takie jak figura, podo- bieD
stwo, kolor oczu lub wB
os�w, system nerwowy, muskula- tura itp. Najcenniejszym z
r�dB
em informacji w tej kwestii s
badania nad bliz
ni
tami jednojajowymi. Wiadomo, |
e maj
one prawie identyczny materiaB
genetyczny, poniewa|
zarod- ki powstaB
y na skutek podziaB
u ju|
zapB
odnionego jajeczka, w kt�rym zostaB
y  zapisane wszystkie geny nowo powstaB
ej istoty. Szczeg�lnie interesuj
ce s
dane o bliz
ni
tach, z kt�- rych cz
[

byB
a wychowywana razem, a cz
[

oddzielnie. Stwierdzono na przykB
ad, |
e bliz
ni
ta wychowane w r�|
nych rodzinach s
pod pewnymi wzgl
dami bardziej do siebie podobne ni|
wychowywane razem przez caB
e |
ycie. W przy- padku innych cech jest odwrotnie. Mo|
na stwierdzi
wyraz
- ny wpB
yw [
rodowiska  troch
inaczej rozwijaB
y si
bliz
- ni
ta, kt�re wychowywaB
y si
razem i tworzyB
y dla siebie najbli|
sze  [
rodowisko , a nieco inaczej te, w przypadku ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 36 kt�rych nie byB
o takiej mo|
liwo[
ci. Z tych badaD
mo|
emy wysnu
kilka wniosk�w: " Dziedziczno[

stanowi potencjaB
, kt�ry rozwinie si
dopiero w trakcie wychowania i pod wpB
ywem [
ro- dowiska. Ilo[

ka|
dego skB
adnika jest proporcjonalnie zdeterminowana przez stan [
rodowiska. " W stosunku do poszczeg�lnych cech osobowo[
ci mo|
emy zauwa|
y
bardzo zmienny zakres dziaB
ania zar�wno dziedziczno[
ci, jak i [
rodowiska. " {
eby zrozumie
dan
osobowo[

, nale|
y wzi

pod uwag
oba skB
adniki dziedziczno[
ci  genetyczny i uzyskany wskutek wychowania  oraz ich wza- jemn
interakcj
. " Dziedziczno[

determinuje zakres mo|
liwo[
ci cech; dopiero w tak utworzonych ramach decyduj
c
rol
odgrywa wpB
yw [
rodowiska. Uwa|
a si
, |
e genetyka jest odpowiedzialna za okoB
o 60  70% r�|
nic osobo- wo[
ciowych, a wychowanie za pozostaB
ych 30  40%7. Kultura W najog�lniejszym znaczeniu kultura oznacza r�|
norodno[

sposob�w, na jakie r�|
ne spoB
eczeD
stwa lub populacje orga- nizuj
swoje |
ycie. Antropolodzy ju|
dawno dostrzegli, jak wielk
rol
kultura odgrywa w tworzeniu osobowo[
ci czB
o- wieka8. Osoby urodzone w danej cywilizacji podlegaj
wpB
y- 7 Patrz: L.A. Pervin: Current Controversies and Issues in Personality (2nd Ed.), New York, Wiley 1984, s. 36 i nast
pne 8 B.S. Loss: Cross-Cultural Pattern in the Training of Children: An Evolu- tionary Perspective, Journal of Comparative Psychology, Vol 103, 1989, s. 31  309. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 37 wom warto[
ci, tradycji i norm akceptowanych przez spoB
e- czeD
stwo. Musz
przestrzega
zasad, kt�re s
uwa|
ane za wB
a[
ciwe. Kultura odpowiada za oczekiwania i role, kt�re s
konieczne do |
ycia w tej spoB
eczno[
ci. Faktem jest, |
e kul- tura jest czynnikiem unifikuj
cym, mo|
e zawiera
w swoich ramach nawet ekstremalne r�|
nice wynikaj
ce z cech oso- bowo[
ciowych poszczeg�lnych os�b. Znany jest rozdz
wi
k pomi
dzy etyk
katolick
i protestanck
w ramach jednej kul- tury chrze[
cijaD
skiej. W Indiach |
ycie czB
onk�w poszczeg�l- nych kast znacznie si
r�|
ni, cho
patrz
c z oddali, mo|
na uzna
, |
e to jeden obszar kulturowy. Rodzina Rodzina jest pierwotn
grup
spoB
eczn
i ksztaB
tuje czB
owieka od jego wczesnego dzieciD
stwa. Rodzice i rodzeD
stwo odgry- waj
dominuj
c
rol
w |
yciu dziecka i determinuj
jego roz- w�j. Istotny wpB
yw ma r�wnie|
dalsza rodzina  dziadkowie, rodzeD
stwo rodzic�w oraz ich dzieci. WpB
yw rodzic�w jest decyduj
cy w szczeg�lno[
ci w nast
puj
cych dziedzinach: " Rodzice swoimi zachowaniami wywoB
uj
sytuacje, kt�re prowokuj
pewien typ zachowaD
u ich dzieci. " Rodzice funkcjonuj
jak wzory, modele zachowaD
, kt�re maj
przewa|
nie znacz
cy wpB
yw na dzieci. Z reguB
y jest to wpB
yw pozytywny. Je|
eli dzieci iden- tyfikuj
si
z tymi wzorami, to przejmuj
je, a kiedy wpB
yw jest negatywny, odrzucaj
. " Poprzez swe post
powanie rodzice wybi�rczo na- gradzaj
i karz
pewne rodzaje zachowaD
9. 9 L.A. Pervin: Personality: Theory and Research (4th Ed.), New York, Wiley 1984, s.10. ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 38 Poza cechami osobowo[
ci istotn
rol
odgrywaj
tak|
e inne czynniki. Jednym z nich jest spoB
eczno-ekonomiczny status rodziny, jej wielko[

, poziom wyksztaB
cenia, wyznawana re- ligia itp. Nikt nie zakwestionuje twierdzenia, |
e dziecko z biednej rodziny ma inne do[
wiadczenia i mo|
liwo[
ci ni|
to z bogatej. Jedynacy s
wychowywani inaczej ni|
dzieci w rodzinach wielodzietnych. Nie nale|
y te|
zapomina
o kolejno[
ci, w jakiej dziecko si
urodziB
o, dlatego, |
e jest to  mikrokosmos istotnych do[
wiadczeD
spoB
ecznych na etapie dzieciD
stwa i dojrzewania 10. Wiemy wszyscy, |
e od zarania dziej�w dziecko pierworodne miaB
o uprzywilejo- wan
pozycj
i inaczej z nim post
powano. Na podstawie charakterystyk osobowo[
ciowych mo|
na stwierdzi
, |
e naj- starsze dziecko w rodzinie cz
[
ciej ni|
jego rodzeD
stwo ma skB
onno[

do postrzegania [
wiata jako uporz
dkowanej caB
o[
ci, czego[
przewidywalnego i racjonalnego. Z badaD
wynika tak|
e, |
e  pierworodne dzieci tej samej pB
ci s
wra|
- liwsze na przejawy odrzucenia i akceptacji przez spoB
eczeD
- stwo, rzadziej naruszaj
reguB
y ustalone przez autorytety, s
bardziej ambitne i pilne, umiej
lepiej wsp�B
pracowa
, ale te|
s
bardziej skB
onne do l
k�w, poczucia winy, mniej otwar- te i bardziej agresywne 11. Inne badania [
wiadcz
o tym, |
e mB
odsze siostry starszych braci bywaj
najlepszymi |
onami. Przynale|
no[

do grupy Rodzina to tylko jedna z grup, do kt�rej nale|
y czB
owiek. Ludzie w trakcie swego |
ycia nale|

do wielu r�|
nych grup  od koleg�w z piaskownicy w dzieciD
stwie, klasy w szkole, 10 I. Janis, G.F. Mahl, I. Kagan, R.P. Holt: Personality: Dynamics, De- velopment and Assessment, New York, Hartcourt, Brace and World 1969, s. 555. 11 Janis et al., Ibidem, s. 552. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 39 dru|
yny sportowej do wsp�B
pracownik�w i czB
onk�w klu- b�w. W grupach ta sama osoba mo|
e odgrywa
wiele r�l, zdobywa
do[
wiadczenia i prze|
ycia, kt�re z pewno[
ci
wy- wieraj
wpB
yw na jej p�z
niejsze |
ycie. Do[
wiadczenia |
yciowe Jak ju|
stwierdzili[
my, opr�cz element�w genetycznych na rozw�j osobowo[
ci maj
wpB
yw tak|
e czynniki kulturowe, rodzinne i przynale|
no[

do grup. S
to elementy, kt�re do- tycz
przewa|
nie innych os�b. Musimy wzi

pod uwag
jeszcze wpB
yw specyficznych i wyj
tkowych zdarzeD
, kt�re spotykaj
czB
owieka. Udowodniono, |
e na przykB
ad poczu- cie wB
asnej warto[
ci uzale|
nione jest od bardzo osobistych do[
wiadczeD
, do kt�rych nale|

mo|
liwo[
ci osi
gania swo- ich cel�w, rozw�j ambicji, niesprawianie zawodu i post
po- wanie w taki spos�b, aby osi
ga
wi
cej, ni|
oczekuj
inni, zdolno[

wywierania wpB
ywu na innych, zwyci
|
anie wB
a- snych sB
abo[
ci. Sytuacje Jakkolwiek osobowo[

jest wzgl
dnie niezmienna i stabilna, to jej konkretne przejawy s
tak|
e funkcj
zaistniaB
ych sy- tuacji. R�|
ne sytuacje wymagaj
odmiennych reakcji i za- chowaD
, a tak|
e aktywizuj
r�|
ne elementy osobowo[
ci. Osobowo[
ci nie mo|
na traktowa
oddzielnie bez wzgl
du na wpB
yw zmiennych wynikaj
cych z kontekstu zdarzeD
. Pomimo |
e zaB
o|
enie o zale|
no[
ci naszych zachowaD
od zaistniaB
ych sytuacji wydaje si
dobrze uzasadnione i logicz- ne, psycholodzy nie utworzyli na razie zadowalaj
cej klasy- fikacji i typologii r�|
nych typ�w sytuacji. Nie zdoB
ali nawet ustali
, na podstawie jakich parametr�w nale|
aB
oby ocenia
____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 40 te okoliczno[
ci.  Na razie widocznie nie zbli|
amy si
do utworzenia takiego systemu klasyfikacji sytuacji, kt�ry umo|
- liwiB
by ich systematyczn
analiz
  twierdzi psycholog L. Schrest12. Pomimo wszystko wiemy, |
e niekt�re sytuacje maj
wi
kszy wpB
yw na osobowo[

ni|
inne. Nawi
zuj
c do ewentualnych przyszB
ych taksonomii, nale|
y wspomnie
, |
e sytuacje r�|
ni
si
na przykB
ad tym, jak wiele ograni- czeD
nakB
adaj
na nasze typowe zachowanie. S
sytuacje, w kt�rych tych ograniczeD
jest wiele, na przykB
ad egzamin w szkole, rozmowa kwalifikacyjna przed przyj
ciem do pra- cy, msza w ko[
ciele itp. Mamy te|
do czynienia z takimi sy- tuacjami, w kt�rych barier jest znacznie mniej  impreza u przyjaci�B
, spacer w plenerze i inne. 3.3. Jak powstaB
a typologia MBTI? W jaki spos�b powstaB
a typologia MBTI? ZaB
�|
my, |
e ludzie maj
swoisty temperament, kt�ry otrzymali w jaki[
spos�b, a ich zachowanie jest r�wnie|
staB
e, tak jak kolor oczu lub rozmiar but�w. Co oddziaB
uje na rozw�j osobowo[
ci, powie- my nieco p�z
niej. Je|
eli przyjmiemy ten punkt wyj[
cia, za- kB
adaj
c przy tym, |
e ludzie s
rzeczywi[
cie r�|
ni i nie maj
mo|
liwo[
ci tego zmieni
, to do budowania teorii typologii osobowo[
ci mamy kilka przesB
anek. Po pierwsze  zachowania ludzkie nie s
przypadkowe. Pomimo |
e w znacznej mierze mo|
emy kierowa
si
wol
, mo|
emy przewidywa
te zachowania, poniewa|
rz
dz
si
one pewnymi zasadami. Je[
li wi
c w zachowaniach istniej
pewne reguB
y, reakcje si
powtarzaj
, s
jakie[
wielko[
ci staB
e, 12 L. Schrest: Personality, w: M.R. Rosenzweig, L.W. Porter (ed).: An- nual Review of Psychology, Vol.27, Palo Alto, CA: Annual Reviews, 1976, s. 10. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 41 to z pewno[
ci
powstaB
e w ten spos�b r�|
nice mo|
na klasy- fikowa
 s
one zupeB
nie naturalne, nie s
dewiacjami lub patologiami. W zwi
zku z tym nie warto[
ciujemy tych r�|
nic, a w |
adnym razie nie uto|
samiamy z bB

dami, wadami lub zB

wol
. {
eby m�c tolerowa
czyj
[
odmienno[

i pogodzi
si
z ni
, nie odbiera
jej jako przejaw zB
ej woli, wad
lub co[
mniej warto[
ciowego, trzeba si
bardzo wysili
. Nale|
y zacz

od poznania samego siebie. Jaka b
dzie z tego korzy[

? Taka, |
e zaczniemy postrzega
swego partnera w pracy i poza ni
jak INN
osob
, jak kogo[
, kogo by
mo|
e do koD
ca nie rozumiemy, ale  o dziwo  B
a- twiej b
dzie nam go tolerowa
, a by
mo|
e z czasem nawet go polubimy. Analogicznie mo|
e si
zdarzy
, |
e inni ludzie, z kt�rymi nie darzymy si
nawzajem sympati
, zaczn
nas lepiej rozumie
i odbiera
w inny spos�b. R�|
nica pomi
dzy ludz
mi polega przede wszystkim na tym, |
e ka|
dy jest inaczej zorientowany, a tak|
e przewa|
aj
u niego r�|
ne funkcje psychiczne. Te, z kt�rych my korzy- stamy, u innych mog
by
przytB
umione. Poza tym ludzie inaczej zachowuj
si
w sytuacjach  normalnych , a inaczej w ekstremalnych. Temat ten rozwiniemy w rozdziale 10. Ukierunkowanie cech psychicznych lub dominacja jednej z funkcji dziaB
a dobrze do chwili, a|
znajdziemy si
w sytu- acji, kiedy nasza jednostronno[

nie pozwoli na przystoso- wanie si
do zaistniaB
ych zmian. Zdarza si
to na przykB
ad wtedy, kiedy wchodzimy w bliski zwi
zek z osob
o innym typie osobowo[
ci. PrzeciwieD
stwa powoduj
silne tarcia. Po- wstaj
nieporozumienia, a nast
pnie tendencja do zrzucania winy na drug
osob
, poniewa|
ma ona te cechy, kt�re u nas si
nie rozwin
B
y. Mamy je do dyspozycji w mniej znacz
- cej postaci, dlatego nie uwa|
amy ich za istotne, czasem traktujemy jako zbyteczne, w najgorszym wypadku nieprzy- ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZ
CI DLA MENED{
ER�W 42 jemne, przeszkadzaj
ce, zB
e13. Takie sytuacje nagminnie zda- rzaj
si
w miejscach pracy, w zwi
zkach partnerskich, po- mi
dzy rodzicami i dzie
mi, w szerokim spoB
eczeD
stwie, w [
wiecie polityki itp. Negatywne emocje skierowane prze- ciwko przeciwstawnym typom wynikaj
z tego, czego nie u[
wiadamiamy sobie we wB
asnej psychice i co przenosimy na innych. Je|
eli nie jeste[
my w stanie rozpozna
u siebie tre[
ci zawartej w projekcji, mamy tendencj
do traktowania drugiej osoby jak kozB
a ofiarnego i zwalamy na ni
caB

win
. Jednym z najwa|
niejszych przesB
aD
tej pracy jest zdoby- cie umiej
tno[
ci u[
wiadamiania sobie takich sytuacji. Poprzez [
wiadom
akceptacj
i ukierunkowany rozw�j wB
asnej oso- bowo[
ci, oddziaB
ywanie na jej mocne i sB
abe strony mo|
emy osi
gn

stan r�wnowagi i peB
niejszego zrozumienia innych ludzi. Mo|
emy w�wczas znacznie lepiej docenia
ich wkB
ad, zwB
aszcza dotycz
cy element�w b
d
cych poza zasi
giem naszych zdolno[
ci i mo|
liwo[
ci. W ten spos�b mo|
na zapo- biega
wzajemnej opozycji funkcji [
wiadomego i nie[
wiado- mego ukierunkowania poszczeg�lnych os�b, kt�re mogB
oby si
skoD
czy
niepotrzebnym i bezsensownym konfliktem. Nale|
y zacz

od siebie. Trzeba absolutnie zastosowa
si
do rady z szekspirowskiego Hamleta:  przede wszystkim zostaD
wierny sam sobie, a wyniknie z tego, tak jak z nocy dzieD
, |
e nie b
dziesz zdradzaB
innych 14. O ile nie uzyskamy jak najprawdziwszego wizerunku siebie samego, maB
o praw- dopodobne, |
e uda si
nam to osi
gn

w przypadku innych. Do tego posB
u|
y nam ankieta, do kt�rej teraz przyst
pimy. Jest to niezb
dne, aby dowiedzie
si
, jak wypadniemy w [
wietle typologii Junga poszerzonej o system MBTI. 13 Por�wnaj: J. Jacobi, Psychologie C.G. Junga, Praha, J. Kocourek 1991, s. 14. 14 W. Shakespeare: Hamlet, przekB
ad J. Paszkowski, PaD
stwowy Insty- tut Wydawniczy, Warszawa 1986, s. 89  przyp. tB
um. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZ
CI 43 O osobowo[
ciach mo|
na powiedzie
wiele og�lnych i zawsze aktualnych twierdzeD
. Nale|
y jednak zdawa
sobie spraw
z tego, |
e istnieje mn�stwo odcieni i odst
pstw od re- guB
y, kt�re trudno generalizowa
, je[
li nie chcemy, aby wyni- kB
y z tego banaB
y. O tym trzeba przede wszystkim pami
ta
, zagB

biaj
c si
w lektur
tej ksi
|
ki. Wiele rzeczy mo|
na wy- ja[
ni
lub opisa
. Zachowanie konkretnego czB
owieka w kon- kretnej sytuacji trudno jednak przewidzie
. Zawsze b
dzie to mniej lub bardziej dokB
adne przybli|
enie. * * * Typologia MBTI jako podstawowe funkcje psychiczne (pa- rametry) osobowo[
ci definiuje: introwersj
 ekstrawersj
, my[
lenie  uczucia, intuicj
 zmysB
y oraz ocenianie  obserwowanie. Oznaczane s
one literami pochodz
cymi od angielskich nazw: ekstrawersja  E, introwersja  I, zmysB
y  S, intuicja  N, my[
lenie  T, ocenianie  J, a obser- wowanie  P. Na proces tworzenia si
osobowo[
ci ma wpB
yw szereg czyn- nik�w, zar�wno wrodzonych (dziedziczno[

), jak i uzyskanych, czyli [
rodowisko rodzinne, specyfika kulturowa, przynale|
- no[

do grupy etnicznej lub spoB
ecznej, osobiste do[
wiadcze- nia itp. Wynikiem tego wszystkiego jest jednostka, kt�ra tro- ch
jest taka, jak inni ludzie, troch
jak niekt�rzy, a troch
jak kto[
inny, kto usiB
uje osi
gn

samorealizacj
i integracj
ze swoim [
rodowiskiem. Typologia MBTI pomo|
e nam zrozu- mie
, jak post
puj
poszczeg�lne typy os�b w trakcie proce- su samorealizacji. Pozwala wyczu
, co jest dla nich pierw- szoplanowe i istotne, w jaki spos�b podejmuj
decyzje i jaki maj
stosunek do swego [
rodowiska spoB
ecznego, a przede wszystkim do otaczaj
cych ich ludzi.