plik


ÿþKto jest kim. Typy osobowoSci dla mened¿erów Autor: Michal Èakrt T³umaczenie: Ewa `rajerová ISBN: 83-246-0008-6 Tytu³ orygina³u: Kdo jsem já, kdo jste vy?: Typologie osobnosti pro mana~ery Format: A5, stron: 392 Typy osobowoSci MBTI®  czyli jak klonowaæ najlepszych ludzi w firmie " Ustalanie precyzyjnych kryteriów rekrutacji " Nagradzanie i dyscyplinowanie ludzi o ró¿nych typach osobowoSci " Ankieta: badanie typów osobowoSci MBTI® Gdyby tylko pracowa³o u nas wiêcej takich osób, jak Dawid& Gdyby wszyscy ludzie mySleli i dzia³ali podobnie, praca kierowników by³aby prostsza. Wystarczy³by jeden uniwersalny system motywacyjny: te same kary i nagrody dla wszystkich. Problem w tym, ¿e ró¿ni ludzie ró¿nie reaguj¹ na te same bodxce. Racjonalny ekstrawertyk bêdzie pracowaæ chêtniej, gdy nakreSlisz mu realn¹ i obiecuj¹c¹ Scie¿kê kariery. Lecz gdy masz do czynienia z emocjonalnym introwertykiem, lepiej siêgnij po inne argumenty. To samo dotyczy dyscyplinowania: ostra reprymenda jednych przywo³uje do porz¹dku, innym odbiera chêæ do pracy. Poznaj koncepcjê MBTI®, a osi¹gniesz wy¿szy poziom percepcji. Zaczniesz dostrzegaæ subtelne ró¿nice miêdzy ludxmi, z którymi pracujesz. Wyrobisz w sobie szósty zmys³, który pozwala lepiej przewidywaæ zachowania wspó³pracowników. Jak dzia³a MBTI®? MBTI® to system okreSlania osobowoSci, stosowany przez kadrowców i mened¿erów wielu du¿ych organizacji, takich jak Ernst & Young czy Whirlpool, zgodnie z którym psychikê ludzk¹ mo¿na rozpatrywaæ w 4 wymiarach: ekstrawertycy (E)  introwertycy (I) percepcjoniSci (P)  intuicjoniSci (N) mySliciele (T)  uczuciowcy (F) sêdziowie (S)  obserwatorzy (O) Te wymiary, na³o¿one na siebie, tworz¹ 16 typów osobowoSci. I tak na przyk³ad INTP jest kodem mySlenia i zachowania teoretyków, którzy potrafi¹ skutecznie interpretowaæ rzeczywistoSæ i dostrzegaæ w niej schematy oraz niespójnoSci. Ludzie z tym kodem sprawnie rozwi¹zuj¹ problemy techniczne i pracuj¹ na ogólnych modelach. S¹ dobrymi analitykami i lubi¹ wyjaSniaæ innym, jak dzia³a Swiat. MBTI® w obecnej postaci jest owocem wieloletnich badañ psychologów z ca³ego Swiata. To klucz, którym mened¿erowie otwieraj¹ umys³y wspó³pracowników. Podzikowania ........................................................................... 9 RozdziaB 1. Wstp .................................................................... 11 RozdziaB 2. Ró|nice indywidualne: nieco historii ................. 17 RozdziaB 3. Wykorzystywanie typologii MBTI a teoria osobowo[ci ................................................................. 27 3.1. Pojcie osobowo[ci ....................................................29 3.2. Przyczyny ró|nic osobowo[ciowych .........................34 3.3. Jak powstaBa typologia MBTI? ...................................40 RozdziaB 4. Ankieta do diagnozy osobowo[ci ........................ 45 RozdziaB 5. Pary preferencji postaw i funkcji psychologicznych w typologii osobowo[ci .............. 59 5.1. Intuicja kontra doznania, N kontra S ........................63 5.2. My[lenie kontra uczucia, T kontra F .........................77 5.3. Ekstrawertyzm kontra introwertyzm, E kontra I .......89 5.4. Ocenianie kontra obserwowanie, J kontra P ...........101 5.5. Kto jest lepszy? .........................................................109 _____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 6 RozdziaB 6. Styl kognitywny ................................................. 115 6.1. Sposoby podejmowania decyzji i rozwizywania problemów ................................... 116 6.2. Wzajemna u|yteczno[ poszczególnych typów ..... 129 RozdziaB 7. Cztery rodzaje temperamentów .....................................135 7.1. Temperament Dionizosa ....................................................137 7.2. Temperament Epimeteusza ...............................................153 7.3. Temperament Prometeusza ...............................................167 7.4. Temperament Apollina ......................................................185 RozdziaB 8. Rodzaj temperamentu a praca mened|era ....................203 RozdziaB 9. Szesna[cie typów osobowo[ci .......................................249 9.1. ETJ  Typ ekstrawertywny z przewag my[lenia ............257 ESTJ ....................................................................................258 ENTJ ....................................................................................263 9.2. EFJ  Typ ekstrawertywny z przewag uczu ...................271 ESFJ .....................................................................................273 ENFJ ....................................................................................278 9.3. ENP  Typ ekstrawertywny z przewag intuicji .............285 ENTP ...................................................................................287 ENFP ...................................................................................291 9.4. ESP  Typ ekstrawertywny z postrzeganiem zmysBowym .............................................298 ESTP ...................................................................................301 ESFP ....................................................................................306 9.5. ITP  Typ introwertywny z przewag my[lenia ..............312 ISTP ....................................................................................314 INTP ....................................................................................322 9.6. INJ  Typ introwertywny z przewag intuicji .................330 INTJ .....................................................................................332 INFJ .....................................................................................340 __________________________________________________ 7 SPIS TREZCI 9.7. IFP  Typ introwertywny z przewag uczu .................. 349 ISFP .................................................................................... 352 INFP ................................................................................... 358 9.8. ISJ  Typ introwertywny z przewag zmysBów .............. 365 ISTJ ..................................................................................... 367 ISFJ ..................................................................................... 372 RozdziaB 10. ZakoDczenie .................................................................379 ZaBcznik  Kombinacje preferencji osobowo[ciowych .................. 384 ROZDZIAA 3. Jak wspomniano wcze[niej, typologia MBTI opiera si na koncepcji osobowo[ci Junga. Podstawowe pojcia (parametry) to pary: ekstrawersja  introwersja oznaczane literami E i I, my[lenie  uczucia, dla których wprowadzono skróty T i F, oraz intuicja  doznania oznaczone symbolami N i S. Ame- rykaDskie badaczki wprowadziBy jedn now par, a miano- wicie ocenianie  obserwowanie oznaczane jako J i P. Tak wic typologia Myers i Briggs przedstawia kombinacj czte- rech  jak|e by inaczej  dymensji (par przeciwstawnych) i wyró|nia szesna[cie typów osobowo[ciowych. OsignBa ona niewiarygodn wprost popularno[ sigajc bezkry- tycznego zachwytu, który w efekcie raczej przyniósB wicej szkody ni| po|ytku. Specjali[ci z dziedziny personalistyki, Bowcy gBów, osoby zajmujce si teoriami zasobów ludz- kich i ró|nymi innymi odmianami zarzdzania ludzmi rzu- cili si na t koncepcj jak drapie|ne zwierzta i zaczli j wykorzystywa na bardzo szerok skal. Formularze MBTI musieli wypeBnia pracownicy takich znanych firm jak Apple Computer, Exxon, AT&T, CityCorp, General Elec- tric, Honeywell, McDonald s lub 3M. Szacuje si, |e tylko ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 28 w roku 1986 w Stanach Zjednoczonych za pomoc tego na- rzdzia okre[lono osobowo[ póBtora miliona ludzi1. W roku 1990 byBy to ju| dwa miliony! 40% przypadków dotyczy [wiata biznesu. Skd to zainteresowanie, popularno[? Powodów jest kil- ka. Wyniki badaD s uwa|ane za wyjtkowo wiarygodne i znaczce dla osób podejmujcych decyzje o przyjmowaniu mened|erów do pracy. Stosuje si je równie| przy rozwi- zywaniu problemów pojedynczych osób. Typologia jest te| prostym i praktycznym, a przy tym wiarygodnym narzdziem, które sBu|y do precyzowania wymagaD dla okre[lonych funk- cji lub stanowisk pracy i w odniesieniu do kandydatów ubiegajcych si o nie. Jest pomocna przy szukaniu uzu- peBniajcych si typów przeBo|onych i podwBadnych oraz ustalaniu optymalnego skBadu zespoBów pracowniczych. Przy jej pomocy mo|na te| ustali osobowo[, preferencje seksualne oraz temperament i wybra odpowiedniego part- nera. Mo|na równie| okre[li predyspozycje istotne przy wyborze kierunku studiów. Pedagodzy mog bowiem uzyska wskazówki na temat tego, jak w trakcie procesu nauczania postpowa z ró|nymi rodzajami osobowo[ci. Niezmiernie istotn spraw i korzystnym aspektem tej typologii jest to, |e stwierdza ona fakty, ale ich nie ocenia. Daje dziki temu obiektywny opis osoby. Stosowane do[ czsto testy na inte- ligencj osadzaj ludzi w pewnej hierarchii. Wyniki s ab- solutne albo wzgldne i o niekorzystnym wydzwiku. MBTI nie ustala, kto jest lepszy, a kto gorszy, tylko  jaki jest . Nie narzuca koncepcji, jaki ma by. Nie zagra|a pozytywnej sa- moocenie i nie narusza wiary we wBasne siBy. Wrcz przeciw- 1 J. Greenberg, R.A. Baron: Behavior in Organizations: Understanding and managing the Human Side of Work (4th Ed.), Needham Heighs, Allyn and Bacon 1993, s. 216. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 29 nie  proponuje wyja[nienia, dlaczego niektóre aspekty nie funkcjonuj, dlaczego niektórzy ludzie nie mog si ze sob porozumie. Oprócz tego daje mo|liwo[ identyfikacji nie- korzystnych zjawisk, a nastpnie ich wyja[nienia, zrozumie- nia i na podstawie tego  aktywnej korekty. Opisuje prefe- rencje, typy ukierunkowania i nie ocenia zdolno[ci ani umiejtno[ci. {adna z preferencji nie jest uwa|ana za nad- rzdn, wszystkie s tak samo istotne. Nale|y jeszcze raz pod- kre[li, |e typologia powstaBa na solidnej bazie teoretycznej Junga i jest zweryfikowana za pomoc niekwestionowanych narzdzi empirycznych. W zwizku z odrodzeniem staro|ytnej teorii typologii osobowo[ci powstaBo szereg nowych zwizanych z tym kon- cepcji. W naszym tek[cie ju| wiele razy u|yli[my pojcia osobowo[. Najwy|szy czas, aby je dokBadniej zdefiniowa. 3.1. Pojcie osobowo[ci Osobowo[ci nie mo|na dotkn ani bezpo[rednio obserwo- wa, jak to robimy z mineraBem czy |ywym organizmem. To pojcie jest trudne do okre[lenia i zdefiniowania za pomoc zmysBów, dlatego te| definicje bd si znacznie od siebie ró|ni. {adna z nich nie zostaBa przyjta bez zastrze|eD. Cz[ osób na pewno zgodzi si z tym, |e osobowo[ reprezentuje takie cechy charakterystyczne, z których w sposób jedno- znaczny i przewidywalny mo|na wnioskowa o zachowaniu danej osoby. W psychologii istniej jednak równie| trendy, które caBkowicie neguj zarówno istnienie osobowo[ci, jak i samo jej pojcie. Bez wzgldu na to ludzie zawsze bd si starali zrozumie i przewidywa dziaBania innych. Systema- tycznym badaniem osobowo[ci czBowieka zajmuje si psy- chologia, która proponuje kilka wersji tego pojcia. ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 30 SBownik Webstera pod hasBem  osobowo[ podaje kilka znaczeD, z których cytujemy te istotne dla naszych rozwa|aD. 1. Wyrazny aspekt czyjego[ charakteru, który oddziaBuje na innych. 2. CzBowiek w sensie uciele[nienia zbioru cech. 3.a. Zbiór fizycznych, duchowych, emocjonalnych i spo- Becznych cech jednostki. 3.b. Ujednolicony wzorzec beha- wioralnych cech osobniczych (& ). 5. Co[, co postrzegamy jako analogi niepowtarzalnej istoty ludzkiej, podobnie jak atmosfer zwizan z danym miejscem lub obiektem. To tyle z sBownika. Jedna z bardziej popularnych teorii de- finiuje osobowo[ jako  niepowtarzalny i wzgldnie stabil- ny wzorzec zachowaD, my[lenia i emocji prezentowany przez dan osob 2. Osobowo[ wyra|a wic zbiór staBych cech, dziki którym jeden czBowiek ró|ni si od innych. Jedn z najcz[ciej cytowanych definicji jest klasyczne podej[cie Gordona Allporta sformuBowane ponad pidziesit lat temu. WedBug niego zachowania ludzkie mo|emy rozpa- trywa w dwóch aspektach  adaptatywnym i ekspresyw- nym. Oba zawsze pojawiaj si równocze[nie, jako przejawy zachowaD w poszczególnych sytuacjach3. Aspekt adaptatyw- ny funkcjonuje w kierunku od zewntrz do [rodka, a ekspre- sywny  od [rodka na zewntrz. Stosunek tych rodzajów zachowaD jest determinowany poprzez  central stanowic system mniej lub bardziej kooperatywny uwa|any za osobo- wo[ jednostki. WedBug tej teorii zasady psychologii musz by w stanie wyja[ni i przewidzie rozwój oraz zachowanie konkretnej osoby wybranej w przypadkowy sposób. Musi si to odby w ramach jakiej[ racjonalnej normy zwanej norm 2 D.M. Buss, N. Cantor: Personality Psychology: Recent Trends and Emerging Directions, New York, Springer 1989. 3 Porównaj: K.B. Madsen: Teorie motivace, Praha, Academia 1972, s. 125. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 31 idiograficzn. Mened|er pracuje gBownie z ludzmi, musi wic lepiej ni| inni rozumie i wyja[nia ich zachowanie, a tak|e powinien je przewidywa. W tym przypadku typologia oso- bowo[ci mo|e okaza si nad wyraz u|yteczna. Kolega All- porta, Salvatore Maddi, opisaB osobowo[ jako: Stabilny zbiór wBasno[ci i skBonno[ci decydujcych o ce- chach wspólnych i indywidualnych w zachowaniach psy- chologicznych (my[lenie, uczucia i czyny) ludzi w wymiarze czasowym, którego nie mo|na zrozumie w prosty sposób jako wyniku spoBecznych i biologicznych aspektów danej chwili4. Definicja mo|e si wyda zbyt obszerna, ale zawiera szereg istotnych elementów. Po pierwsze, nie ma w niej nic na temat tego, |e wpByw osobowo[ci jest ograniczony jedynie do pewnych zachowaD, sytuacji lub okre[lonych osób. Innymi sBowy, jest to próba zrozumienia i opisania zachowaD wszystkich ludzi w caBym czasie5. Niektórzy autorzy id dalej w swoich rozwa|aniach, twierdzc, |e próba definiowania pojcia osobowo[ci nie jest niczym innym ni| prób wyra|enia istoty cech ludzkich. Po drugie, wyra|enie  cechy wspólne i ró|nice zwraca uwag na inny aspekt zachowaD. Stare porzekadBo mówi, |e czBowiek jest w pewnym sensie jednocze[nie: " taki jak wszyscy inni ludzie, " taki jak niektórzy, " wyjtkowy  nie ma takiego drugiego. 4 S.R. Maddi: Personality Theories: A Comparative Analysis (4th Ed.), Homewood, Dorsey 1980, s. 10. 5 C.S. Hall, G. Lindzey: Theories of Personality (3rd Ed.), New York, Wiley 1978, s. 17. ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 32 Teoria osobowo[ci zajmuje si wic tym, co wszyscy ludzie maj wspólnego, i tym, co ich od siebie odró|nia. Aby zro- zumie istot czyjej[ osobowo[ci, musimy zrozumie po pierwsze to, co ta osoba ma wspólnego z innymi, ale tak|e i to, co w niej jest jedyne i niepowtarzalne. Co to oznacza w praktyce dla mened|era pracujcego z grup ludzi? Powi- nien on wiedzie, |e pomimo i| ludzie maj wiele takich samych lub podobnych potrzeb, to wszyscy jego koledzy i podwBadni nie bd reagowa w taki sam sposób na iden- tyczne bodzce, takie jak: nakazy i |dania, nagrody i po- chwaBy, upomnienia i kary, awans lub zmian stanowiska itp. Ta wBa[nie specyfika powoduje, |e praca z ludzmi jest wielkim wyzwaniem i odpowiedzialno[ci. Po trzecie, definicja, któr stworzyB Maddi mówi o osobo- wo[ci z punktu widzenia staBych cech w kontek[cie upBywu czasu. Wikszo[ osób intuicyjnie przyjmuje i akceptuje t trwaBo[ i stabilizacj, liczy na ni. Gdyby czyja[ osobowo[ zmieniBa si nagle w cigu nocy, to rodzina, przyjaciele, wspóBpracownicy i wszyscy ludzie z otoczenia tej osoby mie- liby do czynienia z obcym i nieznanym czBowiekiem. Pomi- dzy psychologami toczy si spór o to, czy mo|emy mówi o jakiejkolwiek zmianie osobowo[ci. Je|eli tak, to w jakim okresie |ycia. Nie roztrzsajc tych fachowych debat, za- dowolimy si bezpiecznym stwierdzeniem, |e osobowo[, a wBa[ciwie jej przejawy, to pewne do[wiadczenie, na które znaczcy wpByw maj kontakty z innymi ludzmi, sytuacjami i ideami. Wiele osób jest w stanie nauczy si nowych za- chowaD i za pomoc treningu doprowadzi do kompensacji ich jednostronnego charakteru, nie zmieniajc osobowo[ci i swego wewntrznego ukonstytuowania. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 33 Cytowany wcze[niej Pavel Xí an rozwa|a trzy aspekty osobowo[ci6. Dostrzega przede wszystkim spraw integracji. WedBug niego psychologia bada czBowieka jako caBo[, struk- tur lub organizacj jego psychicznych i psychofizycznych funkcji, sposobu prze|ywania i zachowaD. Integracja nie jest staBym i stabilnym skBadnikiem osobowo[ci, nie jest zakoD- czona ani doskonaBa, ale jest w staBym ruchu. Jest procesem, który zmierza do bardziej doskonaBego i zrównowa|onego stanu. Drugim aspektem jest interakcja. CzBowiek nie jest ograniczony do samego siebie, ale jest w staBym kontakcie z innymi, podlega procesowi interakcji i wymiany z otacza- jcym go [rodowiskiem. Na poziomie fizjologii jest to wy- miana substancji, metabolizm, a w sensie psychologicznym  wymiana informacji, które mog istnie w wielu specyficz- nych formach uczu, sposobach zachowaD, wyobra|eniach o [wiecie.  Osobowo[ dziaBa w ten sposób, |e nie pozo- staje pusta, tylko si napeBnia  twierdzi Xi an.  Osobo- wo[ tworzy si, ro[nie i utrzymuje podczas relacji z innymi osobami. Trzecim aspektem istoty osobowo[ci jest sposób zmierzania do celu. Konsekwencj |ycia w spoBeczeDstwie jest realizacja celów. S one formuBowane w formie zadaD lub oferowanych mo|liwo[ci. CzBowiek ma szans, aby je aktyw- nie przyswaja, korygowa lub samodzielnie formuBowa. Mo|e si zdarzy, |e skieruje je przeciwko swemu spoBe- czeDstwu. CzBowiek jest  osobowo[ci najbardziej wów- czas, kiedy decyduje si na realizacj swego postanowienia i wytrwale do tego d|y, kiedy staje si podmiotem . Cytowane powy|ej my[li autor zebraB w formie definicji dotyczcej jednej sprawy: 6 Tam|e, s. 35 i nastpne ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 34 Osobowo[, to jednostka rozumiana jako integracja pro- wadzca do samorealizacji w interakcji z nowym [rodo- wiskiem. Innymi sBowy, czBowiek stara si w jaki[ integralny sposób d|y do samorealizacji, a przy tym bierze pod uwag swoje otoczenie. Typologia MBTI wBa[nie dlatego jest popularna, |e podpowiada nam, co ró|ni ludzie w trakcie swojej samo- realizacji robi, co uwa|aj za istotne i zasadnicze, w jaki sposób podejmuj decyzje i jak si zachowuj w stosunku do swego otoczenia, gBównie w stosunku do innych osób. Nale|y tu wyraznie podkre[li, |e MBTI jest jedn z wielu typologii. WspóBcze[nie jest bardziej popularna i cz[ciej wy- korzystywana ni| inne, nie jest jednak bezbBdna i uniwer- salna. Niektóre zastrze|enia co do jej wykorzystania zostan omówione w koDcowych rozdziaBach. Jej sens polega na tym, |e wskazuje nam jedn z mo|liwo[ci analizowania ludzi i ich wzajemnych relacji i oferuje przy tym systematyczn i wy- godn metodologi. System dwubiegunowych osi pozwala na sporzdzenie przejrzystej struktury przy ogromnej ilo[ci informacji, danych, spostrze|eD i wra|eD dotyczcych za- chowaD ludzkich, które w innym przypadku byByby trudne do ogarnicia i opracowania. Nie jest to jednak jedyne mo|- liwe podej[cie chocia|by z tego powodu, |e istota ludzka nie jest tak stworzona, aby mo|na j byBo przypasowa na siB do jakiego[ schematu. Zdecydowanie jest to teoria, któr musi zweryfikowa samo |ycie. 3.2. Przyczyny ró|nic osobowo[ciowych W psychologii od dawien dawna toczy si dyskusja na temat tego, co ma wikszy wpByw na ksztaBtowanie si osobowo[ci  cechy dziedziczne czy wychowanie i [rodowisko |ycia. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 35 Jest to spór tak stary, jak odwieczny dylemat filozofów: co byBo pierwsze  jajko czy kura. Czy osobowo[ jest zdeter- minowana ju| w chwili narodzin czy te| tworzy si w trakcie dojrzewania w interakcjach z otaczajcym [wiatem? Na takie pytania nie mo|na da konkretnych, czarno-biaBych odpowie- dzi. Spróbujmy dokBadniej przeanalizowa niektóre z ele- mentów, które mog z pewno[ci wywiera wpByw na rozwój i jako[ osobowo[ci. Dziedziczno[ Dziedziczno[ dotyczy tych aspektów osobowo[ci, które zo- staBy zdeterminowane w chwili poczcia. W opinii spoBecz- nej istnieje gBbokie przekonanie, |e genetyka jest podstaw osobowo[ci. Opinie typu  wykapany tata albo  nie mogBa tego odziedziczy po nikim z naszej rodziny wynikaj wBa- [nie z takiego pojmowania istoty rzeczy. Dziedziczno[ ma znaczcy wpByw na cechy fizyczne takie jak figura, podo- bieDstwo, kolor oczu lub wBosów, system nerwowy, muskula- tura itp. Najcenniejszym zródBem informacji w tej kwestii s badania nad bliznitami jednojajowymi. Wiadomo, |e maj one prawie identyczny materiaB genetyczny, poniewa| zarod- ki powstaBy na skutek podziaBu ju| zapBodnionego jajeczka, w którym zostaBy  zapisane wszystkie geny nowo powstaBej istoty. Szczególnie interesujce s dane o bliznitach, z któ- rych cz[ byBa wychowywana razem, a cz[ oddzielnie. Stwierdzono na przykBad, |e bliznita wychowane w ró|nych rodzinach s pod pewnymi wzgldami bardziej do siebie podobne ni| wychowywane razem przez caBe |ycie. W przy- padku innych cech jest odwrotnie. Mo|na stwierdzi wyraz- ny wpByw [rodowiska  troch inaczej rozwijaBy si bliz- nita, które wychowywaBy si razem i tworzyBy dla siebie najbli|sze  [rodowisko , a nieco inaczej te, w przypadku ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 36 których nie byBo takiej mo|liwo[ci. Z tych badaD mo|emy wysnu kilka wniosków: " Dziedziczno[ stanowi potencjaB, który rozwinie si dopiero w trakcie wychowania i pod wpBywem [ro- dowiska. Ilo[ ka|dego skBadnika jest proporcjonalnie zdeterminowana przez stan [rodowiska. " W stosunku do poszczególnych cech osobowo[ci mo|emy zauwa|y bardzo zmienny zakres dziaBania zarówno dziedziczno[ci, jak i [rodowiska. " {eby zrozumie dan osobowo[, nale|y wzi pod uwag oba skBadniki dziedziczno[ci  genetyczny i uzyskany wskutek wychowania  oraz ich wza- jemn interakcj. " Dziedziczno[ determinuje zakres mo|liwo[ci cech; dopiero w tak utworzonych ramach decydujc rol odgrywa wpByw [rodowiska. Uwa|a si, |e genetyka jest odpowiedzialna za okoBo 60  70% ró|nic osobo- wo[ciowych, a wychowanie za pozostaBych 30  40%7. Kultura W najogólniejszym znaczeniu kultura oznacza ró|norodno[ sposobów, na jakie ró|ne spoBeczeDstwa lub populacje orga- nizuj swoje |ycie. Antropolodzy ju| dawno dostrzegli, jak wielk rol kultura odgrywa w tworzeniu osobowo[ci czBo- wieka8. Osoby urodzone w danej cywilizacji podlegaj wpBy- 7 Patrz: L.A. Pervin: Current Controversies and Issues in Personality (2nd Ed.), New York, Wiley 1984, s. 36 i nastpne 8 B.S. Loss: Cross-Cultural Pattern in the Training of Children: An Evolu- tionary Perspective, Journal of Comparative Psychology, Vol 103, 1989, s. 31  309. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 37 wom warto[ci, tradycji i norm akceptowanych przez spoBe- czeDstwo. Musz przestrzega zasad, które s uwa|ane za wBa[ciwe. Kultura odpowiada za oczekiwania i role, które s konieczne do |ycia w tej spoBeczno[ci. Faktem jest, |e kul- tura jest czynnikiem unifikujcym, mo|e zawiera w swoich ramach nawet ekstremalne ró|nice wynikajce z cech oso- bowo[ciowych poszczególnych osób. Znany jest rozdzwik pomidzy etyk katolick i protestanck w ramach jednej kul- tury chrze[cijaDskiej. W Indiach |ycie czBonków poszczegól- nych kast znacznie si ró|ni, cho patrzc z oddali, mo|na uzna, |e to jeden obszar kulturowy. Rodzina Rodzina jest pierwotn grup spoBeczn i ksztaBtuje czBowieka od jego wczesnego dzieciDstwa. Rodzice i rodzeDstwo odgry- waj dominujc rol w |yciu dziecka i determinuj jego roz- wój. Istotny wpByw ma równie| dalsza rodzina  dziadkowie, rodzeDstwo rodziców oraz ich dzieci. WpByw rodziców jest decydujcy w szczególno[ci w nastpujcych dziedzinach: " Rodzice swoimi zachowaniami wywoBuj sytuacje, które prowokuj pewien typ zachowaD u ich dzieci. " Rodzice funkcjonuj jak wzory, modele zachowaD, które maj przewa|nie znaczcy wpByw na dzieci. Z reguBy jest to wpByw pozytywny. Je|eli dzieci iden- tyfikuj si z tymi wzorami, to przejmuj je, a kiedy wpByw jest negatywny, odrzucaj. " Poprzez swe postpowanie rodzice wybiórczo na- gradzaj i karz pewne rodzaje zachowaD9. 9 L.A. Pervin: Personality: Theory and Research (4th Ed.), New York, Wiley 1984, s.10. ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 38 Poza cechami osobowo[ci istotn rol odgrywaj tak|e inne czynniki. Jednym z nich jest spoBeczno-ekonomiczny status rodziny, jej wielko[, poziom wyksztaBcenia, wyznawana re- ligia itp. Nikt nie zakwestionuje twierdzenia, |e dziecko z biednej rodziny ma inne do[wiadczenia i mo|liwo[ci ni| to z bogatej. Jedynacy s wychowywani inaczej ni| dzieci w rodzinach wielodzietnych. Nie nale|y te| zapomina o kolejno[ci, w jakiej dziecko si urodziBo, dlatego, |e jest to  mikrokosmos istotnych do[wiadczeD spoBecznych na etapie dzieciDstwa i dojrzewania 10. Wiemy wszyscy, |e od zarania dziejów dziecko pierworodne miaBo uprzywilejo- wan pozycj i inaczej z nim postpowano. Na podstawie charakterystyk osobowo[ciowych mo|na stwierdzi, |e naj- starsze dziecko w rodzinie cz[ciej ni| jego rodzeDstwo ma skBonno[ do postrzegania [wiata jako uporzdkowanej caBo[ci, czego[ przewidywalnego i racjonalnego. Z badaD wynika tak|e, |e  pierworodne dzieci tej samej pBci s wra|- liwsze na przejawy odrzucenia i akceptacji przez spoBeczeD- stwo, rzadziej naruszaj reguBy ustalone przez autorytety, s bardziej ambitne i pilne, umiej lepiej wspóBpracowa, ale te| s bardziej skBonne do lków, poczucia winy, mniej otwar- te i bardziej agresywne 11. Inne badania [wiadcz o tym, |e mBodsze siostry starszych braci bywaj najlepszymi |onami. Przynale|no[ do grupy Rodzina to tylko jedna z grup, do której nale|y czBowiek. Ludzie w trakcie swego |ycia nale| do wielu ró|nych grup  od kolegów z piaskownicy w dzieciDstwie, klasy w szkole, 10 I. Janis, G.F. Mahl, I. Kagan, R.P. Holt: Personality: Dynamics, De- velopment and Assessment, New York, Hartcourt, Brace and World 1969, s. 555. 11 Janis et al., Ibidem, s. 552. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 39 dru|yny sportowej do wspóBpracowników i czBonków klu- bów. W grupach ta sama osoba mo|e odgrywa wiele ról, zdobywa do[wiadczenia i prze|ycia, które z pewno[ci wy- wieraj wpByw na jej pózniejsze |ycie. Do[wiadczenia |yciowe Jak ju| stwierdzili[my, oprócz elementów genetycznych na rozwój osobowo[ci maj wpByw tak|e czynniki kulturowe, rodzinne i przynale|no[ do grup. S to elementy, które do- tycz przewa|nie innych osób. Musimy wzi pod uwag jeszcze wpByw specyficznych i wyjtkowych zdarzeD, które spotykaj czBowieka. Udowodniono, |e na przykBad poczu- cie wBasnej warto[ci uzale|nione jest od bardzo osobistych do[wiadczeD, do których nale| mo|liwo[ci osigania swo- ich celów, rozwój ambicji, niesprawianie zawodu i postpo- wanie w taki sposób, aby osiga wicej, ni| oczekuj inni, zdolno[ wywierania wpBywu na innych, zwyci|anie wBa- snych sBabo[ci. Sytuacje Jakkolwiek osobowo[ jest wzgldnie niezmienna i stabilna, to jej konkretne przejawy s tak|e funkcj zaistniaBych sy- tuacji. Ró|ne sytuacje wymagaj odmiennych reakcji i za- chowaD, a tak|e aktywizuj ró|ne elementy osobowo[ci. Osobowo[ci nie mo|na traktowa oddzielnie bez wzgldu na wpByw zmiennych wynikajcych z kontekstu zdarzeD. Pomimo |e zaBo|enie o zale|no[ci naszych zachowaD od zaistniaBych sytuacji wydaje si dobrze uzasadnione i logicz- ne, psycholodzy nie utworzyli na razie zadowalajcej klasy- fikacji i typologii ró|nych typów sytuacji. Nie zdoBali nawet ustali, na podstawie jakich parametrów nale|aBoby ocenia ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 40 te okoliczno[ci.  Na razie widocznie nie zbli|amy si do utworzenia takiego systemu klasyfikacji sytuacji, który umo|- liwiBby ich systematyczn analiz  twierdzi psycholog L. Schrest12. Pomimo wszystko wiemy, |e niektóre sytuacje maj wikszy wpByw na osobowo[ ni| inne. Nawizujc do ewentualnych przyszBych taksonomii, nale|y wspomnie, |e sytuacje ró|ni si na przykBad tym, jak wiele ograni- czeD nakBadaj na nasze typowe zachowanie. S sytuacje, w których tych ograniczeD jest wiele, na przykBad egzamin w szkole, rozmowa kwalifikacyjna przed przyjciem do pra- cy, msza w ko[ciele itp. Mamy te| do czynienia z takimi sy- tuacjami, w których barier jest znacznie mniej  impreza u przyjacióB, spacer w plenerze i inne. 3.3. Jak powstaBa typologia MBTI? W jaki sposób powstaBa typologia MBTI? ZaBó|my, |e ludzie maj swoisty temperament, który otrzymali w jaki[ sposób, a ich zachowanie jest równie| staBe, tak jak kolor oczu lub rozmiar butów. Co oddziaBuje na rozwój osobowo[ci, powie- my nieco pózniej. Je|eli przyjmiemy ten punkt wyj[cia, za- kBadajc przy tym, |e ludzie s rzeczywi[cie ró|ni i nie maj mo|liwo[ci tego zmieni, to do budowania teorii typologii osobowo[ci mamy kilka przesBanek. Po pierwsze  zachowania ludzkie nie s przypadkowe. Pomimo |e w znacznej mierze mo|emy kierowa si wol, mo|emy przewidywa te zachowania, poniewa| rzdz si one pewnymi zasadami. Je[li wic w zachowaniach istniej pewne reguBy, reakcje si powtarzaj, s jakie[ wielko[ci staBe, 12 L. Schrest: Personality, w: M.R. Rosenzweig, L.W. Porter (ed).: An- nual Review of Psychology, Vol.27, Palo Alto, CA: Annual Reviews, 1976, s. 10. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 41 to z pewno[ci powstaBe w ten sposób ró|nice mo|na klasy- fikowa  s one zupeBnie naturalne, nie s dewiacjami lub patologiami. W zwizku z tym nie warto[ciujemy tych ró|nic, a w |adnym razie nie uto|samiamy z bBdami, wadami lub zB wol. {eby móc tolerowa czyj[ odmienno[ i pogodzi si z ni, nie odbiera jej jako przejaw zBej woli, wad lub co[ mniej warto[ciowego, trzeba si bardzo wysili. Nale|y zacz od poznania samego siebie. Jaka bdzie z tego korzy[? Taka, |e zaczniemy postrzega swego partnera w pracy i poza ni jak INN osob, jak kogo[, kogo by mo|e do koDca nie rozumiemy, ale  o dziwo  Ba- twiej bdzie nam go tolerowa, a by mo|e z czasem nawet go polubimy. Analogicznie mo|e si zdarzy, |e inni ludzie, z którymi nie darzymy si nawzajem sympati, zaczn nas lepiej rozumie i odbiera w inny sposób. Ró|nica pomidzy ludzmi polega przede wszystkim na tym, |e ka|dy jest inaczej zorientowany, a tak|e przewa|aj u niego ró|ne funkcje psychiczne. Te, z których my korzy- stamy, u innych mog by przytBumione. Poza tym ludzie inaczej zachowuj si w sytuacjach  normalnych , a inaczej w ekstremalnych. Temat ten rozwiniemy w rozdziale 10. Ukierunkowanie cech psychicznych lub dominacja jednej z funkcji dziaBa dobrze do chwili, a| znajdziemy si w sytu- acji, kiedy nasza jednostronno[ nie pozwoli na przystoso- wanie si do zaistniaBych zmian. Zdarza si to na przykBad wtedy, kiedy wchodzimy w bliski zwizek z osob o innym typie osobowo[ci. PrzeciwieDstwa powoduj silne tarcia. Po- wstaj nieporozumienia, a nastpnie tendencja do zrzucania winy na drug osob, poniewa| ma ona te cechy, które u nas si nie rozwinBy. Mamy je do dyspozycji w mniej znacz- cej postaci, dlatego nie uwa|amy ich za istotne, czasem traktujemy jako zbyteczne, w najgorszym wypadku nieprzy- ____________ KTO JEST KIM. TYPY OSOBOWOZCI DLA MENED{ERÓW 42 jemne, przeszkadzajce, zBe13. Takie sytuacje nagminnie zda- rzaj si w miejscach pracy, w zwizkach partnerskich, po- midzy rodzicami i dziemi, w szerokim spoBeczeDstwie, w [wiecie polityki itp. Negatywne emocje skierowane prze- ciwko przeciwstawnym typom wynikaj z tego, czego nie u[wiadamiamy sobie we wBasnej psychice i co przenosimy na innych. Je|eli nie jeste[my w stanie rozpozna u siebie tre[ci zawartej w projekcji, mamy tendencj do traktowania drugiej osoby jak kozBa ofiarnego i zwalamy na ni caB win. Jednym z najwa|niejszych przesBaD tej pracy jest zdoby- cie umiejtno[ci u[wiadamiania sobie takich sytuacji. Poprzez [wiadom akceptacj i ukierunkowany rozwój wBasnej oso- bowo[ci, oddziaBywanie na jej mocne i sBabe strony mo|emy osign stan równowagi i peBniejszego zrozumienia innych ludzi. Mo|emy wówczas znacznie lepiej docenia ich wkBad, zwBaszcza dotyczcy elementów bdcych poza zasigiem naszych zdolno[ci i mo|liwo[ci. W ten sposób mo|na zapo- biega wzajemnej opozycji funkcji [wiadomego i nie[wiado- mego ukierunkowania poszczególnych osób, które mogBoby si skoDczy niepotrzebnym i bezsensownym konfliktem. Nale|y zacz od siebie. Trzeba absolutnie zastosowa si do rady z szekspirowskiego Hamleta:  przede wszystkim zostaD wierny sam sobie, a wyniknie z tego, tak jak z nocy dzieD, |e nie bdziesz zdradzaB innych 14. O ile nie uzyskamy jak najprawdziwszego wizerunku siebie samego, maBo praw- dopodobne, |e uda si nam to osign w przypadku innych. Do tego posBu|y nam ankieta, do której teraz przystpimy. Jest to niezbdne, aby dowiedzie si, jak wypadniemy w [wietle typologii Junga poszerzonej o system MBTI. 13 Porównaj: J. Jacobi, Psychologie C.G. Junga, Praha, J. Kocourek 1991, s. 14. 14 W. Shakespeare: Hamlet, przekBad J. Paszkowski, PaDstwowy Insty- tut Wydawniczy, Warszawa 1986, s. 89  przyp. tBum. _________ WYKORZYSTYWANIE TYPOLOGII MBTI A TEORIA OSOBOWOZCI 43 O osobowo[ciach mo|na powiedzie wiele ogólnych i zawsze aktualnych twierdzeD. Nale|y jednak zdawa sobie spraw z tego, |e istnieje mnóstwo odcieni i odstpstw od re- guBy, które trudno generalizowa, je[li nie chcemy, aby wyni- kBy z tego banaBy. O tym trzeba przede wszystkim pamita, zagBbiajc si w lektur tej ksi|ki. Wiele rzeczy mo|na wy- ja[ni lub opisa. Zachowanie konkretnego czBowieka w kon- kretnej sytuacji trudno jednak przewidzie. Zawsze bdzie to mniej lub bardziej dokBadne przybli|enie. * * * Typologia MBTI jako podstawowe funkcje psychiczne (pa- rametry) osobowo[ci definiuje: introwersj  ekstrawersj, my[lenie  uczucia, intuicj  zmysBy oraz ocenianie  obserwowanie. Oznaczane s one literami pochodzcymi od angielskich nazw: ekstrawersja  E, introwersja  I, zmysBy  S, intuicja  N, my[lenie  T, ocenianie  J, a obser- wowanie  P. Na proces tworzenia si osobowo[ci ma wpByw szereg czyn- ników, zarówno wrodzonych (dziedziczno[), jak i uzyskanych, czyli [rodowisko rodzinne, specyfika kulturowa, przynale|- no[ do grupy etnicznej lub spoBecznej, osobiste do[wiadcze- nia itp. Wynikiem tego wszystkiego jest jednostka, która tro- ch jest taka, jak inni ludzie, troch jak niektórzy, a troch jak kto[ inny, kto usiBuje osign samorealizacj i integracj ze swoim [rodowiskiem. Typologia MBTI pomo|e nam zrozu- mie, jak postpuj poszczególne typy osób w trakcie proce- su samorealizacji. Pozwala wyczu, co jest dla nich pierw- szoplanowe i istotne, w jaki sposób podejmuj decyzje i jaki maj stosunek do swego [rodowiska spoBecznego, a przede wszystkim do otaczajcych ich ludzi.

Wyszukiwarka