plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ MaBgorzata Wieleba Prowadzenie dziaBalno[ci rolniczo pszczelarskiej 612[01].Z3.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: prof. dr hab. Jerzy Dematraki Paleolog dr in|. Krzysztof Olszewski Opracowanie redakcyjne: mgr Edyta KozieB Konsultacja: dr in|. Jacek Przepiórka Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 612[01].Z3.01  Prowadzenie dziaBalno[ci rolniczo pszczelarskiej , zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu pszczelarz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Czynniki produkcji w rolnictwie 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 10 4.1.3. wiczenia 11 4.1.4. Sprawdzian postpów 12 4.2. Kryteria gospodarowania i procesy integracyjne w agrobiznesie 13 4.2.1. MateriaB nauczania 13 4.2.2. Pytania sprawdzajce 16 4.2.3. wiczenia 17 4.2.4. Sprawdzian postpów 18 4.3. Funkcjonowanie rynku rolnego 19 4.3.1. MateriaB nauczania 19 4.3.2. Pytania sprawdzajce 23 4.3.3. wiczenia 24 4.3.4. Sprawdzian postpów 25 4.4. Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie rolniczym 25 4.4.1. MateriaB nauczania 25 4.4.2. Pytania sprawdzajce 33 4.4.3. wiczenia 33 4.4.4. Sprawdzian postpów 34 4.5. Rolnictwo a gospodarka narodowa 35 4.5.1. MateriaB nauczania 35 4.5.2. Pytania sprawdzajce 38 4.5.3. wiczenia 38 4.5.4. Sprawdzian postpów 39 4.6. Wspólna Polityka Rolna 40 4.6.1. MateriaB nauczania 40 4.6.2. Pytania sprawdzajce 50 4.6.3. wiczenia 50 4.6.4. Sprawdzian postpów 51 5. Sprawdzian osigni 52 6. Literatura  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy w zakresie prowadzenia dziaBalno[ci rolniczo pszczelarskiej. W poradniku zamieszczono: 1. Wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtno[ci i wiedzy, które powiniene[ mie opanowane, aby przystpi do realizacji tej jednostki moduBowej. 2. Cele ksztaBcenia tej jednostki moduBowej. 3. MateriaB nauczania wiadomo[ci teoretyczne, niezbdne do samodzielne przygotowanie si do wykonania wiczeD i zaliczenia sprawdzianu. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazan literatur oraz inne zródBa informacji. 4. wiczenia, które zawieraj:  wykaz materiaBów potrzebnych do realizacji wiczeD,  pytania sprawdzajce do wykonania wiczeD,  sprawdzian teoretyczny,  sprawdzian umiejtno[ci praktycznych. 5. PrzykBady, zadania/wiczenia oraz zestaw zadaD sprawdzajcych Twoje opanowanie wiedzy i umiejtno[ci z zakresu caBej jednostki. Zaliczenie tego wiczenia jest dowodem osignicia umiejtno[ci praktycznych okre[lonych w tej jednostce moduBowej. Wykonujc sprawdzian postpów powiniene[ odpowiada na pytanie tak lub nie, co oznacza, |e albo opanowaBe[ materiaB, albo nie. Je|eli masz trudno[ci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, to popro[ nauczyciela lub instruktora o wyja[nienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno[. Po zrealizowaniu materiaBu spróbuj zaliczy sprawdzian z zakresu jednostki moduBowej. Jednostka moduBowa  Prowadzenie dziaBalno[ci rolniczo pszczelarskiej , której meritum teraz poznasz jest jednym z moduBów koniecznych do poznania tre[ci wymaganych do uzyskania zawodu pszczelarza. Skróty u|ywane w poni|szym opracowaniu: UR u|ytki rolne, P produkcja czysta lub koDcowa, L nakBady pracy |ywej (dni, osób lub warto[ciowo), Z areaB u|ytków rolnych, M warto[ majtku produkcyjnego, C warto[ nakBadów materiaBowych, usBug i amortyzacji, K peBne koszty produkcji (pracy, kapitaBu i ziemi), Ra rata amortyzacji, Sa stopa amortyzacji, Wp warto[ pocztkowa, Wk warto[ koDcowa, R warto[ (koszt) remontów kapitalnych, T liczba lat u|ytkowania, Wwwk wskaznik wzgldnej wysoko[ci kosztów, W wycena majtku, Dc dochód czysty, P% stopa procentowa, Cb cena bie|ca, q ilo[ jednostek, kt koszty transportu i zakupu, z warto[ zwy|ki plonów po przetworzeniu danego [rodka, P1 warto[ produkcji przed zastosowaniem danego [rodka, P2 warto[ produkcji po zastosowaniu danego [rodka.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 612[01].Z3 Gospodarstwo pasieczne w systemie agrobiznesu 612[01].Z3.01 Prowadzenie dziaBalno[ci rolniczo  pszczelarskiej 612[01].Z3.03 612[01].Z3.02 Prowadzenie marketingu Zarzdzanie jednostk w agrobiznesie gospodarcz Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie:  korzysta z ró|nych zródeB informacji,  zdefiniowa podstawowe pojcia ekonomiczne, midzy innymi: dobro, sprzeda|, produkcja, podatek, kredyt,  obserwowa zmiany w polityce rolnej,  analizowa teksty zródBowe aktów prawnych dotyczcych rolnictwa,  analizowa dziaBalno[ rynku hurtowego i gieBdy towarowej,  korzysta z komputera w zakresie obsBugi Internetu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie:  scharakteryzowa podstawowe czynniki produkcji w rolnictwie,  okre[li procesy integracji w agrobiznesie,  okre[li specyficzne cechy rynku rolnego i |ywno[ciowego,  scharakteryzowa czynniki ksztaBtujce popyt i poda| produktów rolniczych i pszczelarskich,  porówna formy wBasno[ci w agrobiznesie,  rozró|ni rodzaje i typy podatków i opBat w rolnictwie i pszczelarstwie,  okre[li funkcje kredytu w rolnictwie,  obliczy odsetki od kredytów,  oceni mo|liwo[ci i warunki uzyskiwania kredytów,  wyja[ni znaczenie gieBd towarowych,  dokona analizy przepisów prawa dotyczcych ubezpieczeD w rolnictwie i pszczelarstwie,  rozró|ni podstawowe instytucje dziaBajce na rzecz rolnictwa i pszczelarstwa oraz okre[li ich zadania,  okre[li rol infrastruktury w rozwoju obszarów wiejskich,  okre[li wpByw [rodowiska na jako[ produkcji rolniczej i pszczelarskiej,  okre[li warunki otrzymania dotacji dla rolnictwa Unii Europejskiej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Czynniki produkcji w rolnictwie 4.1.1. MateriaB nauczania Dobra i usBugi gospodarcze produkowane s przy u|yciu zasobów wytwórczych, czyli skBadników, które bior udziaB w procesie wytwarzania dóbr i usBug. Do zasobów produkcyjnych nale|: ziemia, praca, kapitaB i przedsibiorczo[. Pod pojciem ziemi, jako czynnika wytwórczego, rozumiemy nie tylko obszary ziemskie, ale tak|e caBe [rodowisko przyrodnicze: lasy, rzeki, mineraBy. Ziemia jest specyficznym czynnikiem produkcji, nie jest wytworem pracy ludzkiej, ale czBowiek mo|e poprawi jej wBa[ciwo[ci, jej ilo[ jest ograniczona i niepomna|alna. Ziemia jest równie| nieprzemieszczalna, danej dziaBki ziemi nie mo|na przenie[ w inne miejsce i w zasadzie niezniszczalna. Racjonalnie uprawiana ziemia nie zu|ywa si. Zasoby surowców mineralnych w wikszo[ci s nieodnawialne. W procesie produkcji oddziaBujemy [rodkami produkcji na ziemi, ale ziemia oddziaBuje sama na ro[liny (jako podBo|e wegetacji). Jest wic zarówno [rodkiem, jak i przedmiotem pracy. Drugim zasobem jest praca zwizana z czynnikiem ludzkim, jego potencjaBem fizycznym i zdolno[ciami umysBowymi, które mo|na wykorzysta w procesie produkcji i [wiadczenia usBug. Zasoby pracy w gospodarce s bardzo zró|nicowane, pracownicy posiadaj ró|ne kwalifikacje, reprezentuj ró|ne zawody. Wa|ne jest rozpatrywanie czynnika pracy od strony ilo[ciowej (liczba dostarczonych godzin pracy) i jako[ciowej (jako[ dostarczanej pracy). Cen pracy jest pBaca. KapitaB to zapas dóbr, które zostaBy przeznaczone do dalszej produkcji, a nie konsumpcji, itp. ziarno przeznaczone na siew czy samochód przeznaczony do przewo|enia towarów. KapitaB trwaBy zu|ywa si w wielu cyklach produkcji i podlega amortyzacji, s to na przykBad maszyny, hale produkcyjne, samochody dostawcze. Amortyzacja wyra|a zu|ycie, utrat warto[ci danego dobra trwaBego w wyniku jego wykorzystania w procesie produkcji lub [wiadczenia usBug. Je|eli towary s przewo|one samochodem dostawczym, to jego warto[ wraz z upBywem czasu zmniejsza si, samochód jest coraz starszy, trzeba wymienia w nim cz[ci i podzespoBy. W kosztach dziaBalno[ci mieszcz si koszty amortyzacji samochodu. KapitaB obrotowy zmienia sw posta w jednym lub kilku cyklach produkcyjnych, s to gBównie surowce i póBfabrykaty. Czynnikiem czasem niedocenianym i nie zaliczanym do zasobów produkcyjnych jest przedsibiorczo[, czyli zdolno[ do zarzdzania czynnikami wytwórczymi, umiejtno[ podejmowania ryzyka i odpowiedzialno[ci, znajdowania okazji do osigania wyników korzystnych dla danego podmiotu gospodarczego. Zdarza si, |e do przedsibiorstwa ponoszcego straty przychodzi nowy, zdolny, rzutki dyrektor, odznaczajcy si cech przedsibiorczo[ci i ta firma po paru miesicach zaczyna przynosi zyski. Znaczenie przedsibiorczo[ci jest wic czsto du|e, szczególnie w gospodarce rynkowej. W rolnictwie wyró|niamy trzy zasadnicze grupy uwarunkowaD produkcyjnych:  warunki przyrodnicze produkcji (klimat, gleba),  warunki ekonomiczne produkcji,  zasoby rzeczowe.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 ZASOBY LUDZKIE NATURALNE KAPITAAOWE ludzie wraz z ich dobra dane przez natur, nie kapitaB rzeczowy umiejtno[ciami wytworzone przez czBowieka i finansowy i do[wiadczeniem (odnawialne np. lasy, i nieodnawialne np. surowce mineralne) Przyrodnicze Warunki Produkcji Klimat wywiera tym wikszy wpByw na profil produkcji rolniczej, im bardziej skrajne warunki panuj na danym obszarze. Najwa|niejsze spo[ród nich, to stosunki cieplne i wilgotno[ciowe. Stosunki cieplne to suma ciepBa, jak ro[liny otrzymuj w okresie wzrostu. Sum ciepBa mierzy si sum [rednich temperatur dobowych powietrza w tych dniach, w których te temperatury s wy|sze od 5°C. Ró|ne ro[liny wymagaj ró|nej sumy ciepBa, aby mogBy prawidBowo si rozwija od momentu kieBkowania a| do owocowania, czyli w okresie rozwoju (wegetacji) danej ro[liny. W Polsce suma temperatur w okresie wegetacyjnym waha si od 1400°C do 2500°C. Stosunki wilgotno[ciowe (wodne) uzale|nione s od ilo[ci i rozkBadu w czasie opadów atmosferycznych. Warunki glebowe s jednym z najistotniejszych czynników produkcji, wywierajcym bezpo[redni wpByw na organizacj gospodarstwa i jego efekty ekonomiczne, Ziemia jest tym czynnikiem produkcji, który ma pewn wBasn zdolno[ produkcyjn nazywamy j potencjaBem produkcyjnym gleby lub jej naturaln |yzno[ci. Natomiast rzeczywist wydajno[ z jednostki powierzchni gleby nazywamy urodzajno[ci. Urodzajno[ bywa ró|na i zale|y nie tylko od |yzno[ci gleby, ale tak|e od uprawiajcego j czBowieka, który mo|e urodzajno[ regulowa. Dodatkowy dochód uzyskiwany dziki poBo|eniu gospodarstwa w miejscu korzystniejszym od innych gospodarstw (albo pod wzgldem urodzajno[ci dziaBki, albo niewielkiego oddalenia rynków zbytu) nazywamy rent ró|niczkow. UzupeBnieniem informacji o glebach gospodarstwa jest charakterystyka jego rozBogu. RozBóg gospodarstwa to ksztaBt figury, jak tworz grunty gospodarstwa. Mog one by zwarte lub nie, dzieli si na wiele oddalonych dziaBek, posiada enklawy itp. Ekonomiczne warunki produkcji Warunki ekonomiczne wszelkiej dziaBalno[ci produkcyjnej zale| od dwóch podstawowych czynników: zewntrznych i wewntrznych. Czynniki zewntrzne w produkcji rolnej, to: poziom cen na produkty i [rodki produkcji, cena kredytów, system podatkowy, odlegBo[ do o[rodków miejskich (rynki zbytu), odlegBo[ do zakBadów przetwórstwa rolnego, system kontraktacji (gwarancja zbytu), dostpno[ siBy roboczej, rozwój infrastruktury rynku i rozwój infrastruktury technicznej. Czynniki wewntrzne, to: stan i struktura [rodków produkcji, stan i struktura siBy roboczej oraz umiejtno[ kierowania gospodarstwem. Zrodki pracy Znaczc cz[ [rodków pracy ksigowo[ nazywa [rodkami trwaBymi, a przedmioty pracy [rodkami obrotowymi. Istnieje bardzo szczegóBowy podziaB na grupy [rodków trwaBych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 i ich dokBadna charakterystyka, co sBu|y prawidBowemu ich ksigowaniu, rozliczaniu amortyzacji i obliczaniu nale|nych podatków. Zrodki trwaBe, to takie [rodki pracy, których okres u|ytkowania wynosi ponad 1 rok i które posiadaj odpowiednio wysok warto[. PrzykBadowo [rodki trwaBe to: grunty i melioracje, budynki i budowie, maszyny i urzdzenia techniczne, [rodki transportowe, inwentarz |ywy (tzw. stado podstawowe sztuki reprodukcyjne). Zrodki trwaBe s dobrami pracujcymi na rzecz wBa[ciciela przez dBugi czas tzn., |e ich nabycie wymaga natychmiastowej zapBaty, ale efekty wynikajce z ich u|ycia (zwikszone wpBywy lub zmniejszone koszty) uzyskuje si stopniowo, przez wiele lat. Zrodki trwaBe, ze wzgldu na rol, jak odgrywaj w procesie produkcji rolnej, dziel si na 3 grupy:  bezpo[rednio produkcyjne (melioracje, inwentarz |ywy), czyli takie, których wzrost u|ycia powoduje natychmiast wzrost produkcji,  zastpujce prac |yw prac uprzedmiotowion (maszyny, cigniki, siBa elektryczna), których zastosowanie uBatwia prac, zwiksza jej wydajno[,  ochraniajce produkcj (budynki). W Polsce struktura [rodków trwaBych w gospodarstwach rolnych jest niekorzystna, gdy| ponad 2/3 warto[ci tych [rodków stanowi budynki, które maj najmniejszy udziaB we wzro[cie produkcji. Zrodki trwaBe zu|ywaj si stopniowo i tylko cz[ci swojej warto[ci obci|aj wytworzony produkt. Dlatego do systemu ekonomicznego przedsibiorstw oraz do rozliczeD podatkowych wprowadzono pojcie amortyzacji. Amortyzacja, to stopniowe zu|ywanie si maszyn i urzdzeD w procesie produkcji, które jest odzwierciedlone sum pienidzy, jak gospodarstwo musi corocznie odkBada na zakupienie nowego [rodka trwaBego, po zu|yciu posiadanego obecnie. Oblicza si j teoretycznie i stanowi ona roczn strat warto[ci danego [rodka. Sum t wprowadza si w koszt uzyskania przychodu (w rozliczeniach podatkowych). Amortyzacja koDczy si umorzeniem, tzn. faktycznym zu|yciem warto[ci [rodka trwaBego, co wpBywa na ewidencyjne zmniejszenie jego warto[ci. W praktyce ksigowej, dla uproszczenia, przyjmuje si, |e umorzenie równe jest amortyzacji. Ra= Wp Wk T Rat amortyzacji okre[lamy w pienidzu, natomiast stop amortyzacji (Sa) w procentach. Sa= 100% T Je|eli [rodek trwaBy podlega remontowi kapitalnemu lub gdy po wycofaniu z eksploatacji przedstawia jeszcze pewn warto[, wówczas rat amortyzacji obliczamy w nastpujcy sposób: Ra = Wp Wk+R T gdzie: Wp warto[ pocztkowa, Wk warto[ koDcowa, R warto[ (koszt) remontów kapitalnych, a T liczba lat u|ytkowania. Koszty amortyzacji okre[lonego [rodka nale|y oblicza tak dBugo, jak dBugo u|ytkowany jest dany [rodek. Warto[ pocztkowa [rodka trwaBego, to warto[ nowego, takiego samego [rodka w momencie rozpoczcia obliczeD, a nie warto[ jak posiadaB w momencie jego kupowania. Warto[ likwidacyjna jest to warto[ [rodka zamortyzowanego, ustalona po zakoDczeniu jego u|ytkowania. W praktyce przyjmuje si warto[ likwidacyjn jako procent od warto[ci pocztkowej (np. dla maszyn 20%).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Ziemia (grunty rolne) jest uwa|ana za szczególny [rodek trwaBy, gdy| w okresie u|ytkowania nie zu|ywa si, a wrcz odwrotnie jej warto[ wzrasta. Ma trzy zasadnicze, wyró|niajce j cechy:  niewzruszalno[,  niezniszczalno[,  niepomna|alno[. Zrodki obrotowe, jak ju| mówili[my, to takie przedmioty pracy, które zu|ywaj si w jednym cyklu produkcyjnym. Zaliczamy do nich:  zapasy: materiaBy, produkcj niezakoDczon, produkty gotowe, inwentarz |ywy (tzw. produkcyjny), towary (nabyte w celu sprzeda|y),  nale|no[ci (np. od odbiorców, bud|etu),  [rodki pieni|ne: kas, rachunki w banku. Podczas przeprowadzenia oceny racjonalno[ci wykorzystania [rodka trwaBego pomocne jest okre[lenie tzw. progu amortyzacji. Próg amortyzacji jest to (moralnym). Takie minimum rocznego wykorzystania zmniejsza nadmierne obci|enie jednostki produkcyjnej amortyzacj. Na przykBad cignik powinien przepracowa minimum 1000 godzin rocznie, samochód do nauki jazdy 1000 godzin, kombajn 100 godzin. Istotne jest tak|e okre[lenie stopnia wykorzystania stanowisk w budynkach inwentarskich. Czym bowiem peBniejsze bdzie wykorzystanie ich powierzchni, tym mniejsze bd koszty produkcji przypadajce na 1 sztuk. Wykorzystanie niepeBne lub tzw. pustostany powoduj straty, gdy| nakBady na utrzymanie budynków s staBe. Zatem udziaB tych nakBadów w uzyskiwanej cenie za jednostk produktu mo|e by nadmiernie wysoki, obni|ajc automatycznie zysk (opBacalno[ produkcji). 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie znasz zasoby wytwórcze? 2. Jakie warunki przyrodnicze wywieraj wpByw na produkcj w rolnictwie? 3. Co to jest renta ró|niczkowa? 4. Jakie znasz ekonomiczne warunki produkcji rolniczej? 5. Co to s [rodki trwaBe i na jakie grupy je dzielimy? 6. Co to jest amortyzacja? 7. Jak mo|na wyliczy raty amortyzacji i stop amortyzacji? 8. Co to jest warto[ pocztkowa i warto[ likwidacyjna? 9. Jakie znasz cechy wyró|niajce ziemi spo[ród [rodków trwaBych? 10. Jakie skBadniki zaliczamy do [rodków obrotowych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Scharakteryzuj warunki przyrodnicze oraz [rodki trwaBe wybranej pasieki. W opisie uwzgldnij warunki klimatyczne, glebowe, specyfik uksztaBtowania terenu i baz po|ytkow. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) dokona analizy przyrodniczych warunków produkcji i posiadanych [rodków trwaBych posBugujc si nastpujcymi punktami:  w jakiej okolicy poBo|ona jest pasieka i jaki jest gBówny kierunek produkcji?  czy mikroklimat okolicy sprzyja produkcji pszczelarskiej?  czy naturalna baza po|ytkow pozwala na dalszy rozwój dziaBalno[ci?  w jaki sposób mo|na zwikszy produkcj pasieczn?  jakimi [rodkami trwaBymi dysponuje Twoja pasieka?  jakich zmian nale|aBoby dokona? 2) zaprezentowa wiczenie. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - teren wybranej pasieki, - dane klimatyczne (Internet), - dane o ro[linach po|ytkowych. wiczenie 2 Oblicz rat amortyzacji cignika, którego warto[ pocztkowa wynosi 50 000 zB, okres u|ytkowania 10 lat i warto[ koDcowa (warto[ zBomu) 2 000zB. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wypisa dane warto[ci, niewiadome i odpowiednie wzory, 2) obliczy stop amortyzacji Sa, 3) obliczy rat amortyzacji. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - kalkulator.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa pojcia: zasób wytwórczy, kapitaB, ziemia, praca, przedsibiorczo[, renta ró|niczkowa? ðð ðð 2) zdefiniowa klasy bonitacyjne, kompleksy uprawowe? ðð ðð 3) okre[li przyrodnicze i ekonomiczne warunki produkcji w rolnictwie? ðð ðð 4) rozró|ni uwarunkowania produkcyjne w rolnictwie? ðð ðð 5) zdefiniowa pojcia [rodki trwaBe, amortyzacja, warto[ pocztkowa, warto[ likwidacyjna, umorzenie? ðð ðð 6) zdefiniowa rat amortyzacji, stop amortyzacji? ðð ðð 7) okre[li rol [rodków trwaBych w procesie produkcyjnym? ðð ðð 8) okre[li cechy ziemi jako [rodka trwaBego? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 4.2. Kryteria gospodarowania i procesy integracyjne w agrobiznesie 4.2.1. MateriaB nauczania Organizowanie produkcji w rolnictwie polega na odpowiednim powizaniu ze sob czynników wytwórczych, czyli zasobów siBy roboczej, ziemi, kapitaBu i przedsibiorczo[ci. Sposób wzajemnego powizania czynników wytwórczych w procesach produkcyjnych nazywamy technik wytwarzania (produkcji). Inaczej mówic technika wytwarzania to oddziaBywanie w procesie produkcji [rodkami pracy na przedmioty pracy w celu uzyskania okre[lonych efektów. Na wybór techniki wytwarzania maj wpByw midzy innymi: - ilo[ i jako[ czynników produkcji, - rejon, w którym poBo|one jest gospodarstwo, - gaBzie produkcji w gospodarstwie, - sektor rolnictwa, - wielko[ gospodarstwa. Efektywno[ procesów produkcyjnych wi|e si ze sposobem wykorzystania czynników produkcji oraz wzajemnymi proporcjami midzy nimi. Biorc pod uwag te relacje, rozró|niamy nastpujce techniki wytwarzania: - pracochBonne lub pracooszczdne, wymagajce du|ych lub maBych nakBadów pracy ludzkiej, - kapitaBochBonne lub kapitaBooszczdne, wymagajce odpowiednio du|ych lub maBych nakBadów kapitaBowych, - ziemiochBonne lub ziemiooszczedne, wymagajce odpowiednio du|ych lub maBych powierzchni u|ytków rolnych. Aby wyodrbni techniki wytwórcze w rolnictwie, nale|y okre[li wzajemne relacje pomidzy zasobami czynników produkcji oraz midzy poszczególnymi rodzajami nakBadów. Relacje te opisuje si za pomoc wskazników. 1. WspóBczynniki dotyczce relacji midzy poszczególnymi czynnikami produkcji mo|na podzieli na: a) wspóBczynniki wyposa|enia ziemi w siB robocz i [rodki trwaBe: NL= L / Z - liczba zatrudnionych na 100 ha UR NM= M / Z - warto[ trwaBych [rodków produkcji na 1 ha UR b) wspóBczynniki technicznego uzbrojenia siBy roboczej w ziemi, [rodki trwaBe i obrotowe: UZ= Z / L - powierzchnia UR na 1 zatrudnionego UM= M / L - warto[ [rodków trwaBych na 1 zatrudnionego USO= C / L - warto[ nakBadów materiaBowych na 1 zatrudnionego 2. Wskazniki dotyczce relacji midzy poszczególnymi rodzajami nakBadów dzieli si na: wskazniki nakBadów pracy i nakBadów rzeczowych (kapitaBu) na 1 ha UR sBu|ce do okre[lenia intensywno[ produkcji wyra|one w tys. zB: WZ= L / Z - nakBady pracy |ywej na 1 ha UR WZ= C / Z - nakBady rzeczowe na 1 ha UR 3. Wskazniki okre[lajce efektywno[ technik wytwarzania (wyra|one w tys. zB):  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 WL= L / Z - wskaznik wydajno[ci pracy WZ= P / Z - wskaznik wydajno[ci ziemi WM= P / M - wskaznik wydajno[ci trwaBych [rodków produkcji WC= P / C - wskaznik wydajno[ci nakBadów materialnych WO= P / K - wskaznik opBacalno[ci produkcji I= L / P - wskaznik pracochBonno[ci produkcji S= Z / P - wskaznik ziemiochBonno[ci m= M / P lub k= C / K - wskaznik kapitaBochBonno[ci produkcji gdzie: UR u|ytki rolne P produkcja czysta lub koDcowa, L nakBady pracy |ywej (dni, osób lub warto[ciowo), Z areaB u|ytków rolnych, M warto[ majtku produkcyjnego, C warto[ nakBadów materiaBowych, usBug i amortyzacji, K peBne koszty produkcji (pracy, kapitaBu i ziemi). Intensywno[ produkcji rolnej okre[la nat|enia nakBadów pracy |ywej i uprzedmiotowionej na jednostk powierzchni. Wysoka intensywno[ nakBadów na jednostk powierzchni z reguBy powoduje wysok wydajno[ ziemi. Natomiast wysokie uzbrojenie techniczne okre[la wysok wydajno[ pracy. Efektywno[ technik wytwarzania zale|y od wielu czynników, a w szczególno[ci od: - mo|liwo[ci odpowiedniego dopasowania do siebie poszczególnych czynników produkcji, - wiedzy i umiejtno[ci rolnika, - poziomu cen oraz dostpno[ci czynników produkcji, - wielko[ci gospodarstwa. Techniki wytwarzania w rolnictwie ze wzgldu na relacje midzy poszczególnymi czynnikami produkcji dzielimy na tradycyjne i nowoczesne. Nowoczesne techniki wytwarzania w rolnictwie s kapitaBochBonne i pracooszczdne, czyli charakteryzuje je wysoki wspóBczynnik M/P i C/P oraz niski wspóBczynnik L/P. S równie| intensywne pod wzgldem wykorzystania czynnika pracy i odznaczaj si wysok opBacalno[ci. Cech charakterystyczn tradycyjnych technik wytwarzania jest przede wszystkim intensywne wykorzystanie czynnika ziemi szczególnie poprzez wysokie nakBady pracy, a niskie nakBady kapitaBu (du|y wspóBczynnik L/P, a maBy C/Z). Techniki te s pracochBonne (du|y wspóBczynnik L/P) i kapitaBooszczdne (maBe wspóBczynniki M/P i C/P). Najcz[ciej odznaczaj si nisk wydajno[ci pracy i niska opBacalno[ci (maBe wspóBczynniki P/L i P/K). Nie zawsze i nie w ka|dych warunkach jest opBacalne wprowadzanie nowoczesnych technik wytwarzania, takich jak: wydajnych, a co za tym idzie drogich maszyn, narzdzi czy budynków. O wyborze techniki produkcji powinien decydowa rachunek ekonomiczny. Rolnik sam decyduje o wyborze, znajc uwarunkowania wBasnego gospodarstwa i jego otoczenia. Efektywniejsz technik okazuje si ta, która przynosi lepsze rezultaty. W gospodarce rynkowej nasilaj si procesy integracyjne midzy poszczególnymi ogniwami produkcji, przetwarzania i dystrybucji. Podobne procesy maj miejsce w gospodarce |ywno[ciowej. DziaBaniami tymi zajmuje si agrobiznes, rozumiany jako cig dziaBaD poczwszy od pozyskania surowca, przez jego przetworzenie, a| do sprzeda|y.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Integracja to proces scalania gaBzi produkcji surowcowej z gaBziami przetwórstwa tych surowców. W agrobiznesie wyró|niamy dwa rodzaje integracji: pionow i poziom. Integracja pionowa obejmuje przedsibiorstwa zajmujce si kolejnymi fazami przetwórstwa danego produktu. Przez integracj poziom rozumiemy Bczenie przedsibiorstw zajmujcych si podobn produkcj, czyli tworzenie wizi midzy takimi samymi podmiotami. PrzykBadem integracji poziomej jest tworzenie grup producenckich. Celem integracji jest: - napByw nowego kapitaBu do rolnictwa (integracja pionowa), - lepsze wykorzystanie wBasnego kapitaBu wspólnie innymi producentami, - zapewnienie zbytu produktów i mo|liwo[ negocjacji cen, - obni|enie kosztów staBych zwizaniem z zarzdzaniem poszczególnymi jednostkami oraz prowadzeniem ksigowo[ci, - podziaB pracy w obrbie integrujcej si grupy (grupy producenckie). Kontraktacja jest powszechn form integracji drobnych producentów z przedsibiorstwami przetwórczymi i dystrybucyjnymi. Rolnicy zawierajcy umowy kontraktacyjne zobowizuj si do dostarczenia surowca odpowiedniej jako[ci i w okre[lonej ilo[ci przedsibiorstwu, które w zamian gwarantuje odbiór tego surowca i zapBacenie uzgodnionej kwoty. Umowa taka mo|e by rozwizana, gdy jeden z partnerów nie dotrzyma jej warunków. Mo|e by równie| wypowiedziana jednostronnie, ale wi|e si to z zapBat odszkodowania, o które mo|e wnosi partner. Rolnik zawierajcy kontrakt jest wBa[cicielem [rodków produkcji, a jego zobowizanie dotyczy tylko dostawy surowca. Produkuje on zgodnie z wymaganiami odbiorcy, korzystajc czsto z okre[lonej przez niego technologii. Kontrakt zawiera nastpujce dane: - ilo[ produktu, - wymagania jako[ciowe i zdrowotne produktu, - termin i sposób dostawy, - technologie produkcji, cen za dostarczony towar i warunki zapBaty, - warunki szczególne, np. mo|liwo[ odstpienia od wykonania umowy i zwizane z tym konsekwencje. Rolnik zawierajcy umow odnosi nastpujce korzy[ci: 1) gwarancj odbioru wyprodukowanych surowców po okre[lonej cenie, 2) dostp do najnowszej wiedzy i doradztwo w zakresie najnowszych technik i technologii wytwarzania, nowych wysokoplennych odmian, najnowszych [rodków ochrony ro[lin. Umowy kontraktacyjne wymuszaj na rolniku stosowanie okre[lonego re|imu produkcyjnego zgodnego z wymaganiami zdrowotnymi i jako[ciowymi odbiorcy. Je|eli producentowi nie odpowiadaj warunki kontraktu i wspóBpraca ramach integracji pionowej, to mo|e skorzysta ze wspóBpracy z grup producentów wytwarzajcych podobne produkty, zrzeszajc si w grup producenck. Grupa producencka to ka|da dobrowolna, wspólna i zorganizowana dziaBalno[ producentów rolnych (nie posiada formy prawnej). Celem takiego dziaBania jest zwikszenie zysków czBonka grupy, a nie organizacji. DziaBalno[ grupy mo|e obejmowa skup i sprzeda| produktów rolnych oraz zaopatrzenie rolników w [rodki do produkcji lub [wiadczenie usBug. Wa|ne jest, aby powstajca grupa dostarczaBa swoim czBonkom wymiernych korzy[ci w postaci: - sprzeda|y produktów po wy|szych cenach lub lepszych warunkach sprzeda|y porównaniu z pojedynczymi producentami, - mo|liwo[ci negocjowania cen,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 - uBatwionego dostpu do informacji, do zródeB finansowania (kredytów, dotacji), - mo|liwo[ci wspólnego inwestowania (np. budowa chBodni), - zdobywania nowych rynków zbytu w przypadku du|ych partii produktów. - Oprócz korzy[ci, Bczenie si w grupy producenckie niesie równie| zagro|enia, takie jak: - utrata samodzielno[ci rolnika, który musi podporzdkowa si grupie i realizowa wspólne zamierzenia i cele, - ryzyko uzale|nienia si od partnera, z którym zawierane s kontrakty wieloletnie. Grupa producentów stanowi zwizek niezale|nych firm, jakimi s gospodarstwa rolne czBonków wchodzcych w skBad grupy. Aby sprosta wyzwaniom rynku, musi by dobrze zorganizowana. Oznacza to uwzgldnienie nastpujcych elementów: 1. Dobór czBonków grupy producentów do grupy mog nale|e tylko producenci, którzy bd mie te same cele i bd chcieli je wspólnie realizowa, a nawet podporzdkowa si wspólnym interesom. 2. Okre[lenie celów i zadaD grupy cele grupy powinny by jednoznaczne i w ich wypracowaniu powinni uczestniczy wszyscy czBonkowie. Przystpujcy do grupy nowi czBonkowie musz je zna i akceptowa. 3. Okre[lenie zasad wspóBpracy najwa|niejsze zagadnienie zarówno przy organizacji grupy, jak i w czasie jej funkcjonowania. Brak lub niejednoznaczno[ ustaleD s najczstsz przyczyn powstawania konfliktów i w efekcie rozpadu grupy. W ramach tego zagadnienia nale|y zwróci uwag na nastpujce problemy: - kierownictwo w grupie i zasady podejmowania decyzji, - zasady zawierania umów i ich realizacji przez grup, - zasady rozliczeD w grupie: finansowanie bie|cej dziaBalno[ci, - zasady rozliczeD w grupie: finansowanie bie|cej dziaBalno[ci grup: w tym: wynagradzanie kierownictwa grupy, rozliczenia za dostarczone produkty, finansowanie wspólnych inwestycji. 4. Wybór formy prawnej prowadzenia dziaBalno[ci nale|y wybra form, która pozwoli na najpeBniejsze zrealizowanie celów. Wybór taki zale|y od wielu czynników, które musz by rozwa|one przed podjciem decyzji. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jak rozumiesz techniki wytwarzania w rolnictwie? 2. Jakie czynniki maj wpByw na wybór techniki wytwarzania? 3. Jaka jest ró|nica midzy nowoczesn a tradycyjna technik wytwarzania w rolnictwie? 4. Co to jest integracja w agrobiznesie? 5. Na czym polega integracja pionowa i pozioma w rolnictwie? 6. Co to jest kontraktacja i jakie s jej zalety? 7. Jakie s zasady tworzenia grupy producenckiej? 8. Jakie s korzy[ci i zagro|enia wystpujce przy tworzeniu grup producenckich?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Porównaj techniki wytwarzania w gospodarstwach A i B, dysponujc danymi: A B  produkcja koDcowa brutto w zB 50000 120000  powierzchnia UR w ha 20 40  warto[ trwaBych [rodków produkcji w tys. zB 80 120 Liczba dni przepracowanych w gospodarstwie w roku przy pracach rolnych 300. Oblicz wskazniki: wydajno[ci pracy i pracochBonno[ci, wydajno[ci [rodków trwaBych, wydajno[ci ziemi i ziemiochBonno[ci. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wyszuka w tre[ci materiaBu nauczania potrzebne wspóBczynniki, 2) obliczy poszczególne wspóBczynniki dla danych gospodarstw, 3) porówna wyniki obliczeD. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - tabele do wpisywania danych i wyników, - kalkulator. wiczenie 2 Na podstawie przykBadowej umowy kontraktacyjnej, napisz kontrakt miedzy producentem a przedstawicielem przedsibiorstwa (np. fabryki leków) na sprzeda| miodu. Kontrakt ma opiewa na sprzeda| z dostaw do odbiorcy: 200 kg miodu wielokwiatowego, 150 kg miodu lipowego, 170 kg miodu gryczanego i 70 kg miodu spadziowego, w cenach odpowiednio: 10,00 zB/kg, 12,00 zB/kg, 15,00 zB/kg i 17,00 zB/kg. Jakie elementy powinien zawiera ten kontrakt? Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeanalizowa wyszukany przez siebie lub otrzymany od nauczyciela kontakt na sprzeda| kontraktacyjn, 2) napisa kontrakt wzorujc si na przeanalizowanym przykBadzie, 3) wyró|ni poszczególne elementy utworzonego kontraktu. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - wzory ró|nych kontraktów.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa pojcia: technika wytwarzania, integracja, kontraktacja, grupa producencka? ðð ðð 2) okre[li czynniki majce wpByw na wybór techniki wytwarzania? ðð ðð 3) rozró|ni sposoby integracji w rolnictwie? ðð ðð 4) okre[li ró|nice midzy nowoczesn a tradycyjna technik wytwarzania w rolnictwie? ðð ðð 5) okre[li zalety kontraktacji? ðð ðð 6) okre[li zasady tworzenia grup producenckich? ðð ðð 7) okre[li korzy[ci i zagro|enia wystpujce przy tworzeniu grup producenckich? ðð ðð 8) porówna techniki wytwarzania przykBadowych gospodarstw? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 4.3. Funkcjonowanie rynku rolnego 4.3.1. MateriaB nauczania Gospodarka rynkowa oznacza system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczce produkcji i konsumpcji podejmowane s na podstawie dziaBania mechanizmu rynkowego. Mechanizm ten polega na wzajemnym oddziaBywaniu popytu, poda|y i ceny danego dobra lub usBugi. Rynek rolny jest kategori ekonomiczn, która okre[la ogóB stosunków midzy producentami rolnymi, sprzedajcymi wytworzone produkty oraz nabywajcymi [rodki do produkcji i dobra inwestycyjne a przedsibiorstwami skupujcymi produkty rolne i sprzedajcymi [rodki de produkcji rolnej oraz dobra inwestycyjne. Rynek producenta (sprzedawcy). Na rynku tym warunki dyktuj producenci dóbr i usBug. W tej sytuacji nie musz oni liczy si z potrzebami klientów, dba o jako[ towarów, ani d|y te| do ich ulepszania. Popyt zdecydowanie przewy|sza poda| towarów. Sytuacja na rynku producenta prowadzi zawsze do powstania tzw. "czarnego rynku" oraz do spekulacji. Rynek producenta wystpowaB w gospodarce nakazowej i charakteryzowaB si cigBym niedoborem. Cech charakterystyczn tego rynku jest równie| nadmiar pienidzy, co prowadzi do zjawiska inflacji i cigBego podnoszenia cen towarów deficytowych, oznacza kolejki i zniechca spoBeczeDstwo do oszczdzania, poniewa| warto[ realna pienidza cigle spada. Rynek producenta niekorzystnie oddziaBuje zarówno na nastroje spoBeczne, jak i sprawno[ funkcjonowania paDstwa. Rynek konsumenta (nabywcy). Na tym rynku dominuj konsumenci. Wystpuje nadmiar towarów, czyli poda| jest wiksza ni| popyt. Sprzedajcy musz zabiega o klienta. W takich warunkach konsumenci decyduj co, kiedy, gdzie i za ile bd kupowa (natomiast producenci staraj si wyj[ naprzeciw oczekiwaniom i gustom klientów. Produkuj towary poszukiwane, dobrej jako[ci i Badnie opakowane. Obecnie mamy rynek nabywcy. Kategoria rynku nabywcy jest bardzo wa|na na rynku rolno spo|ywczym, gdy| na nim konsumenci zaspokajaj swoje podstawowe potrzeby. W zakresie dostpu do towarów rynek ten cechuje du|a sezonowo[. W ka|dej gospodarce opartej na zasadach wolnego rynku gieBdy towarowe s miejscem, gdzie skupia si poda| i popyt i gdzie ksztaBtuje si ceny towaru. W miejscu tym dokonuje si transakcji kupna sprzeda|y towarów masowych, takich jak: produkty rolne, surowce kopalne, oraz kruszce, np. zBoto, metale nie|elazne, szlachetne. GieBda towarowa jest takim miejscem formalnym, na którym odbywa si handel w [ci[le okre[lonym czasie, towarami ujednoliconymi (wystandaryzowanymi) zarówno pod wzgldem ilo[ci, jak i jako[ci, wedBug precyzyjnie zdefiniowanych metod i zasad, poprzez podmioty dopuszczone do handlu speBniajce okre[lone kryteria, przez publiczne ogBoszenie ustalonych cen na towary, które gwarantuje równy dostp do informacji wszystkim uczestnikom. Towary dopuszczone do obrotu musz speBnia warunki dotyczce: - okre[lonego standardu jako[ci i ci|aru (wielko[ sprzedawanych partii towaru np. 20 t,), - wystpowania du|ego popytu i poda|y na te towary, - wzgldnej trwaBo[ci towaru, który mo|e by przechowywany. Takie wymagania speBniaj towary rolnicze: zbo|a, oleiste, cukier, u|ywki, ziemniaki, sok pomaraDczowy, jabBka, miód, |ywiec, miso [wie|e i mro|one, brojlery, jaja, tBuszcze, mczka rybna i inne. Na wspóBczesnych, rozwinitych gieBdach towarowych zawierane s ró|ne transakcje: 1. Transakcje rzeczywiste, których celem jest rzeczywiste przeniesienie prawa wBasno[ci towaru ze sprzedajcego na nabywc w zamian za ekwiwalent pieni|ny:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 - natychmiastowe (gotówkowe cash), bdce porozumieniem midzy kupujcym a sprzedajcym, w jego ramach sprzedajcy zobowizuje si do dostarczenia partii towaru o [ci[le okre[lonej jako[ci we wskazanym miejscu i czasie. Za ten towar sprzedajcy otrzyma niezwBocznie wcze[niej ustalon zapBat. - dostawcze (forward), zwane rzeczywistymi transakcjami terminowymi, w tym przypadku dostawa i zapBata za towar zostanie zrealizowana w ustalonym przez strony terminie pózniejszym, w[ród tych transakcji wyró|niamy midzy innymi: a) transakcje na towar w drodze towar w momencie zawarcia transakcji byB ju| zaBadowany i skierowany do skBadu gieBdowego, ale po zawarciu transakcji zostaje wysBany do wBa[ciwego odbiorcy, b) transakcje na dostaw sprzedajcy zobowizuje si do dostarczenia towaru w okre[lonym czasie na wskazane miejsce. 2. Transakcje nierzeczywiste, których celem nie jest dostawa towaru, lecz zawierane s w celu przeciwdziaBania stratom wynikajcym z wahaD cen towarów gieBdowych lub jako spekulacyjne w celu osignicia korzy[ci, a w[ród nich: - transakcje terminowe przyszBo[ciowe (futures) w wikszo[ci nie s zawierane po to, aby faktycznie zostaBa przeniesiona wBasno[ towaru i zrealizowana dostawa, rozliczenie transakcji przez jedn ze stron polega na zawarciu transakcji odwrotnej (tzn. zawarcie transakcji zakupu po uprzedniej sprzeda|y lub sprzeda|y po uprzednim zakupie), w wyniku czego nastpuje anulowanie transakcji, - transakcje opcyjne, dajce prawo (nie obowizek) kupna lub sprzeda|y okre[lonych kontraktów terminowych lub towarów po ustalonej cenie; prawo to wa|ne jest przez caBy czas trwania opcji; tego typu transakcje polegaj na kupowaniu lub sprzedawaniu praw, a nie rzeczywistych towarów. 3. Transakcje zawierane w zale|no[ci od celu: - transakcje spekulacyjne, w których kontrahenci wykorzystuj zmiany ceny towarów gieBdowych w czasie i d| do osignicia zysku na gieBdzie transakcje takie s po|dane decyduj o pBynno[ci transakcji, - transakcje zabezpieczajce wpBywaj na warto[ obrotów na danej gieBdzie, jest to powizanie transakcji rzeczywistej na dostaw towaru w przyszBo[ci i transakcji nierzeczywistej terminowej co w wyniku daje zabezpieczenie przed ewentualnymi wahaniami cenowymi. Osoby lub firmy chcce kupi albo sprzeda towary na gieBdzie zwracaj si do biura maklerskiego, gdzie skBadaj zlecenie i wpBacaj odpowiedni kwot z tytuBu depozytu. 1. Makler w imieniu klienta przygotowuje ofert kupna/sprzeda|y. 2. DziaB Rynku i NotowaD umieszcza ofert w Rodzajowym Rejestrze Ofert (RRO), który stanowi stale aktualizowan ofert towarow GieBdy. RRO jest udostpniany innym biurom maklerskim akredytowanym przy WGT S.A. Wszystkim potencjalnym klientom udostpniane s informacje równie| na stronach internetowych. 3. W przypadku rynku kontraktów terminowych brokerzy Biura Maklerskiego niezwBocznie zgBaszaj ofert w picie (cz[ parkietu przeznaczona do skBadania ofert dotyczcych danego rodzaju kontraktu) podczas sesji rynku terminowego. Oferty s wykrzykiwane przez brokerów parkietowych w taki sposób, aby dotarBy do wszystkich uczestników sesji. 4. Transakcja zostaje zawarta w momencie przyjcia oferty przez brokera reprezentujcego przeciwn stron transakcji. Udokumentowaniem zawartej transakcji jest zBo|enie podpisów przez brokerów reprezentujcych przeciwne strony na karcie zawarcia transakcji. 5. Wszystkie transakcje zawarte danego dnia s rejestrowane i rozliczane przez Izb Rozliczeniow.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 Rynki hurtowe s miejscem bezpo[rednich transakcji miedzy du| liczb sprzedajcych i kupujcych. Ceny ksztaBtuj si na podstawie lokalnej poda|y i popytu. S one wyposa|one w miejsca do prezentacji towaru lub jego próbek. Na rynkach hurtowych zaopatruj si zagraniczni i krajowi odbiorcy (rynki lokalne, sklepy, markety, restauracje, szpitale itp.). Dziki zgromadzeniu du|ych ilo[ci towarów w jednym miejscu rynki hurtowe wpBywaj na podnoszenie jako[ci usBug i obni|k kosztów handlowych. Cech rynku hurtowego jest: - du|a skala transakcji, - obecno[ towaru lub jego próbek, - sprzeda| w okre[lonych porach dnia, - obecno[ instytucji wspomagajcych, takich jak: banki, urzdy celne, instytucje kontroli jako[ci, magazyny i przechowalnie. Rynek rolny charakteryzuj okre[lone cechy: 1. Du|a liczba uczestników rynku. Produkty rolne zaspokajaj podstawowe potrzeby czBowieka, std du|e zainteresowanie konsumentów. Uczestnikami, oprócz przedstawicieli gospodarstw domowych, s równie| producenci rolni, instytucje skupujce pBody rolne, instytucje obsBugujce rolnictwo, przedsibiorstwa dostarczajce [rodki do produkcji rolnej. W zwizku z tym na rynku rolnym wystpuje du|a ró|norodno[ towarów od produktów rolniczych, po [rodki produkcji pochodzenia rolniczego i przemysBowego potrzebne do produkcji. 2. Specyfika bran|y (rolnictwa). Wystpuj tu wszystkie cechy, które charakteryzuj rolnictwo jako dziaB produkcji |ywno[ci i surowców do przetwórstwa. 3. Specyfika produktów rolnych jako towarów. Poda| tych towarów zale|y od: - sezonu du|a poda| w sezonie i niskie ceny oraz maBa poda| i wysokie ceny poza sezonem; wahania sezonowe produktów wymaga" dodatkowo interwencji na rynku krajowym, zwizanej z przejmowaniem nadwy|ek produkcji, np. skup interwencyjny zbó| po |niwach. Sezonowo[ zmusza równie| do okresowego magazynowania produktów, co wi|e si z konieczno[ci posiadania dodatkowych urzdzeD oraz kosztami, - cykliczno[ci po wzro[cie cen spowodowanym nisk poda| towarów nastpuje zwikszenie produkcji, a co za tym idzie spadek cen i produkcji, - warunków atmosferycznych (susze, gradobicia, powodzie, wymarznicia); - regionów, w których wystpuj szczególne warunki do uprawy danych ro[lin, - trwaBo[ci obok towarów trwaBych wystpuj towary nietrwaBe, szybko psujce si, wymagajce szybkiego przerobu lub magazynowania w okre[lonych warunkach, np. truskawki, saBata, owoce jagodowe, mleko. 4. Specyfika producentów rolnych jako uczestników rynku rolnego. Obok du|ych, wyspecjalizowanych gospodarstw rolnych wystpuje du|a liczba drobnych producentów rolnych, którzy czsto produkuj dla siebie. 5. Du|e masy towarowe przemieszczane od producentów do odbiorców. S to towary o du|ej objto[ci w stosunku do wagi, np. buraki cukrowe, ziemniaki, kapusta. 6. Brak standaryzacji produktów rolnych. Obrót towarami na gieBdzie wymaga przygotowania produktów wedBug okre[lonych standardów, natomiast produkty rolne przygotowywane s do sprzeda|y wedBug ró|nych zasad. 7. Nierównomierno[. ZakBady przetwarzajce produkty rolnicze nie s rozmieszczone równomiernie w kraju, i zachodzi konieczno[ przewo|enia du|ych ilo[ci surowców z ró|nych regionów kraju. 8. Zabezpieczanie towarów. Opakowania produktów rolniczych oprócz funkcji promocyjnej  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 i u|ytkowej peBni równie| funkcj ochronn przed temperatur, drobnoustrojami itp. Produkty rolnicze zaspokajaj podstawowe potrzeby czBowieka. Popyt jest to ilo[ towarów i usBug, jak s gotowi zakupi nabywcy po okre[lonej cenie w okre[lonym czasie. Czynniki ekonomiczne ksztaBtujce popyt: - wielko[ dochodów ludno[ci, - dostpno[ kredytów, - poziom cen na produkty i ró|norodno[ produktów oraz mo|liwo[ zastpienia jednych drugimi (np. spadek cen warzyw i owoców mo|e spowodowa spadek popytu na miso). Czynniki demograficzno spoBeczne: - liczba ludno[ci, struktura wedBug wieku i pBci, okresowy wzrost liczby ludno[ci, np. na wczasach, spowoduje zwikszenie popytu w danym rejonie, - struktura zawodowa ludno[ci i wedBug miejsca zamieszkania, - liczba gospodarstw domowych, które zakupi dany produkt. Czynniki spoBeczno psychologiczne: - poziom wyksztaBcenia, - poziom [wiadomo[ci konsumenckiej (dotyczy to zakupu pewnych towarów uwa|anych za bezpieczne dla zdrowia) moda, gusty i upodobania, presja spoBeczna, - religia, tradycja i czynniki narodowo[ciowe, - dziaBania promocyjne. Ogólnie ujmujc popyt wzrasta, je|eli wzrasta atrakcyjno[ towaru, obni|a si jego cena, a wzrasta cena dóbr substytucyjnych, czyli takich, które zastpuj si wzajemnie. Wzrastaj równie| dochody konsumentów. Cena jest to ilo[ dóbr i usBug, która zostaBa zaoferowana do sprzeda|y po okre[lonych cenach w danym miejscu i czasie. Do mierzenia zmian popytu pod wpBywem zmiany ceny wykorzystuje si wspóBczynnik cenowej elastyczno[ci popytu, który informuje o reakcji konsumentów na zmieniajce si ceny danego dobra. Poda| jest to ilo[ dóbr i usBug, która zostaBa zaoferowana do sprzeda|y po okre[lonych cenach w danym miejscu i czasie. Na poda| produktów rolniczych maj wpByw czynnik ekonomiczne i pozaekonomiczne. Czynniki ekonomiczne Cena produktu gdy cena danego produktu ro[nie, ro[nie równie| jego poda| i odwrotnie, przy malejcych cenach maleje na ogóB poda|. Koszty produkcji rolniczej je|eli ceny [rodków do produkcji rosn, to z reguBy maleje ilo[ produkowanych wyrobów oferowanych do sprzeda|y. Rolnicy w niewielkim stopniu maj wpByw na cen wytworzonych przez siebie produktów, musz si w wikszo[ci dostosowa do poziomu cen rynkowych. W zwizku z tym zwikszenie kosztów produkcji wywoBuje jej zmniejszenie. Obni|enie kosztów produkcji rolnicy mog osiga przez wprowadzanie postpu biologicznego, technicznego oraz nowych technologii. Relacje cen produktów rolnych do cen [rodków produkcji je|eli ceny produktów w stosunku do cen [rodków produkcji s relatywnie wysokie, wówczas producenci s zainteresowani wzrostem poda|y. Uzyskane wy|sze dochody przeznaczaj na zwikszenie produkcji. Je|eli ceny [rodków produkcji, np. nawozów, [rodków ochrony ro[lin, wzrastaj, a ceny produktów rolnych pozostaj na niezmienionym poziomie lub maj tendencje spadkowe, wówczas rolnicy ograniczaj stosowanie tych [rodków, przez co ograniczaj wielko[ produkcji. Wewntrzne relacje cen wpBywaj na struktur poda|y produktów rolnych. W przypadku gdy ceny produktów ro[linnych (np. zbó|) spadaj, a ceny produktów zwierzcych (mleko,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 jaja, miso) utrzymuj si na wysokim poziomie, to rolnicy wykorzystuj wikszo[ ziarna we wBasnym gospodarstwie. Poda| produktów zwierzcych wzrasta, a ro[linnych maleje do czasu zmiany tendencji w relacjach cen. Finansowo kredytowa polityka paDstwa wzrastajca oferta tanich Batwo dostpnych kredytów, szczególnie na zasadach preferencyjnych, powoduje wiksze zainteresowanie rolników zakupem [rodków trwaBych, surowców do produkcji oraz inwestycjami w gospodarstwie. Wszystkie te dziaBania maj bezpo[redni wpByw na ilo[ i jako[ produktów dostarczanych na rynek. Oprócz kredytów du|e znaczenie ma polityka paDstwa w zakresie podatków, handlu zagranicznego, interwencjonizmu paDstwowego (np. ceny interwencyjne) oraz dopBaty bezpo[rednie. Czynniki pozaekonomiczne Zewntrzne decyduj o wielko[ci produkcji, takie jak: klimat, jako[ gleb, rozwój nauki i techniki, dostp do nowo[ci. Na wielko[ poda|y jej struktur maj wpByw instytucje zwizane z rolnictwem, a szczególnie punkty skupu oraz rozwój przemysBu przetwórczego. Wewntrzne dotyczce gospodarstw rolniczych i ich wBa[cicieli. W[ród nich mo|emy wyró|ni: wielko[ gospodarstw, ich wyposa|enie w czynniki wytwórcze, poBo|enie gospodarstwa wzgldem punktów skupu, du|ych aglomeracji i du|ych sieci handlowych. Wa|nymi czynnikami wpBywajcymi na poda|, a czsto pomijanymi s wiedza i umiejtno[ci producentów dotyczce analizy mechanizmów rynkowych, nowych technologii i technik wytwarzania, tendencji na rynkach zagranicznych, a tak|e zdolno[ do ponoszenia ryzyka. Podstawow zasada. Jest to, |e producent musi d|y do wytwarzania tego, co konsument zechce kupi, a nie tylko sprzedawa to, co wyprodukowane. Rolnictwo polskie jest bardzo rozdrobnione i maBe gospodarstwa nie s w stanie dostarcza na rynek odpowiedniej ilo[ci produktów okre[lonej jako[ci. Produkuj one w du|ej mierze na samozaopatrzenie. Ze wzgldu na maB skal produkcji i przestarzaBe technologie produkcja z tych gospodarstw jest maBo konkurencyjna na rynku. Równowaga rynkowa to stan, gdy popyt równa si poda|y, czyli ilo[ dostarczonych towarów równa si ilo[ci chtnych do ich zakupu przy okre[lonej cenie. Cen t nazywamy cen równowagi. 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s cechy rynku rolnego? 2. Jakie s cele i funkcje gieBdy? 3. Jaka jest ró|nica midzy gieBd a rynkiem hurtowym? 4. Jakie znasz typy transakcji zachodzcych na gieBdzie? 5. Jakie czynniki ksztaBtuj popyt i poda| w rolnictwie? 6. Co to jest cena równowagi?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 Korzystajc z Internetu wyszukaj GieBdy towarowe i Rynki Hurtowe dziaBajce w Polsce oraz okre[l, które z nich s najbli|sze Ci terytorialnie. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[ 1) wyszuka za pomoc dowolnej wyszukiwarki GieBdy towarowe i Rynki Hurtowe dziaBajce w Polsce, 2) przeanalizowa ich poBo|enie terytorialne, 3) wybra najwBa[ciwsze pod wzgldem poBo|enia i asortymentu. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - komputer z dostpem do Internetu. wiczenie 2 Korzystajc z rocznika statystycznego okre[l przecitne spo|ycie podstawowych artykuBów |ywno[ciowych na jedn osob w gospodarstwach domowych w ostatnich 5 latach. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wyszuka w roczniku statystycznym tabel Przecitne spo|ycie podstawowych artykuBów |ywno[ciowych na jedn osob w gospodarstwach domowych, 2) przeanalizowa spo|ycie poszczególnych artykuBów na przestrzeni ostatnich 5 lat. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - rocznik statystyczny. 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa pojcia: rynek rolny, gieBda towarowa, transakcja, rynek hurtowy. poda|, popyt, cena równowagi? ðð ðð 2) okre[li cechy rynku rolnego? ðð ðð 3) rozró|ni sposoby integracji w rolnictwie? ðð ðð 4) okre[li ró|nice midzy gieBd a rynkiem hurtowym? ðð ðð 5) scharakteryzowa transakcje poszczególne transakcje gieBdowe ? ðð ðð 6) okre[li czynniki ksztaBtuj popyt i poda| w rolnictwie? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 4.4. Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie rolniczym 4.4.1. MateriaB nauczania NakBady, to zu|yte w procesie produkcji prowadzonej w gospodarstwie zasoby (pracy i materiaBów). Ich zu|ycie okre[lamy w mierniku naturalnym. Koszty, to nakBady konieczne do osignicia zamierzonego celu, wyra|one w pienidzu. Koszty dzieli si wg nastpujcych kryteriów: 1. WedBug faz ruchu okr|nego [rodków. S to: koszty zaopatrzenia, koszty produkcji i koszty sprzeda|y (realizacji). w kosztach zaopatrzenia uwzgldniamy cen zakupu, koszt przewozu oraz inne koszty zwizane z zakupem. Koszty produkcji, to koszty wBasne wytworzenia produktu. Na koszty sprzeda|y (realizacji) skBadaj si: koszty transportu, koszty opakowaD, prowizji, marketingu oraz inne, zwizane ze sprzeda| produktów. Koszt wBasny realizacji, to koszt produkcji plus koszt sprzeda|y. WedBug okresu, którego dotycz. S to: koszty poniesione, koszty, które maj by poniesione, koszty bie|ce i koszty przyszBych okresów. WedBug zakresu dziaBalno[ci. S to: koszty dziaBalno[ci operacyjnej (podstawowej), koszty dziaBalno[ci ubocznej i koszty dziaBalno[ci inwestycyjnej. WedBug miejsca ich powstawania. S to: koszty bezpo[rednie i koszty po[rednie (wspólne). Koszty bezpo[rednie mo|na Batwo obliczy i równie Batwo okre[li ich miejsce powstania, czyli przypisa do okre[lonej gaBzi lub dziaBalno[ci. Nazw bior od tego, |e ponoszone s bezpo[rednio na produkcj (np. koszty nawozów, nasion, pasz, [rodków chemicznych, paliwa itp.). Koszty po[rednie (wspólne), to koszty obejmujce kilka gaBzi, dziaB gospodarstwa lub caBe gospodarstwo. Dziel si na: koszty ogólnoprodukcyjne i koszty ogólnogospodarcze. Koszty ogólnoprodukcyjne dotycz kilku gaBzi lub dziaBu gospodarstwa, a ogólnogospodarcze zwizane s z istnieniem gospodarstwa jako caBo[ci. Zawsze problemem jest obiektywne rozdzielenie kosztów po[rednich na poszczególne dziaBalno[ci. 2. WedBug zale|no[ci od rozmiarów produkcji. S to: koszty staBe i koszty zmienne. Koszty staBe nie zmieniaj si (lub prawie nie zmieniaj) w gospodarstwie niezale|nie od wielko[ci produkcji. Koszty zmienne ewoluuj w zale|no[ci od wielko[ci produkcji okre[lonego produktu. Jest to podstawowy podziaB kosztów w gospodarstwie. Koszt staBy staje si kosztem zmiennym dla produktu, gdy odniesiemy go do jednostki produktu im wicej jednostek produktu, tym ni|szy koszt na jednostk odniesienia. 3. WedBug innych kryteriów wyró|niamy koszty: - przecitne, to [rednia wysoko[ kosztów przypadajca w danym okresie lub cyklu produkcji na jednostk produktu, - kraDcowe (marginalne), to przyrost kosztów spowodowany przyrostem wielko[ci produkcji o jednostk, - graniczny, to koszt ostatniej ilo[ci produktu, dla której koszt produkcji równa si warto[ci lub cenie uzyskanego produktu (przy dalszym wzro[cie kosztów uzyska mo|na dalszy przyrost produkcji, ale koszt ponoszony na jej wytworzenie na przyrost produkcji bdzie wy|szy od warto[ci lub ceny produktu), - alternatywne, to koszty kalkulowane (nie rzeczywiste), gdy| istniej nakBady nie "kupowane" z rynku, lecz wytwarzane przez samo gospodarstwo (nie powoduj wydatku pienidzy przez rolnika). Koszt alternatywny nakBadu (zwany równie| "cen ukryt" lub "cen utraconych korzy[ci") jest równy dochodowi osignitemu lub mo|liwemu do osignicia przez u|ycie tego nakBadu w najlepszy, alternatywny sposób. w gospodarce rynkowej te wBa[nie koszty maj najwiksze znaczenie w decyzjach przedsibiorstwa,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 Kosztem alternatywnym jest praca rodziny zamiast we wBasnym gospodarstwie czBonkowie rodziny mog pracowa jako pracownicy najemni w innych gospodarstwach, a ich opBata jest kosztem pracy rodziny (koszt ten jest równy wydatkowi, jaki rolnik musiaBby ponie[ na zatrudnienie pracownika). Inny przykBad to nakBady produkty wBasnej dziaBalno[ci gospodarstwa zamiast samemu zu|y np. ziarno lub ziemniaki czy nawozy organiczne wyprodukowane w gospodarstwie, rolnik mógBby sprzeda je na rynku. Koszt ten jest równy wydatkowi, jaki rolnik musiaBby ponie[, kupujc te produkty na rynku, - specjalne, to te koszty, które nale|y ponie[ dodatkowo, aby uzyska okre[lone ilo[ci nowego produktu (artykuBu), dotychczas nie wytwarzanego, lub aby rozszerzy produkcj ju| wytwarzanego produktu, - dziaBalno[ci i bezczynno[ci to koszty wynikajce np. z faktu posiadania trwaBego [rodka produkcji, gdy nie jest on u|ywany w procesie produkcji. Ponosi si wówczas koszty amortyzacji i konserwacji, - standardowe (wzorcowe), to koszty normatywne, czyli koszty ustalone dla okre[lonych warunków, - caBo[ciowe, które dotycz caBego gospodarstwa lub caBej jego gaBzi i skBadaj si z kosztów bezpo[rednich (staBych i zmiennych) oraz kosztów wspólnych (po[rednich), - jednostkowe, to koszty przeliczone na jednostk produktu, czyli podzielone przez liczb jednostek uzyskanej produkcji, - majtkowe, to koszty ponoszone z tytuBu posiadanego majtku, np. podatki, ubezpieczenia, czynsze, oprocentowanie itp. Je|eli caBkowit warto[ produkcji nazwiemy produkcj globaln, a caBkowit warto[ wszystkich nakBadów kosztami caBkowitymi (caBo[ciowymi), to: PRODUKCJA GLOBALNA KOSZTY CAAKOWITE = ZYSK lub STRATA Metody obliczania kosztów (jednostkowych) Metoda organiczna (uproszczona) Metoda ta zakBada, |e w gospodarstwie, jak w ka|dym organizmie, wszystko jest od siebie zale|ne i ze sob wspóBpracuje (std nazwa). Je|eli zatem zostanie okre[lony procent kosztów w dochodach dla caBego gospodarstwa (co Batwo obliczy), to taki sam procent powinien odnosi si do ka|dej dziaBalno[ci i ka|dej jednostki wyprodukowanej. Do obliczania kosztów t metod wykorzystuje si wskaznik wzgldnej wysoko[ci kosztów. Wwwk = K * 100% P K koszty caBkowite, P warto[ produkcji. Je|eli zatem dla caBego gospodarstwa koszty wynosz 85%, to w 1 litrze mleka (cenie) 85% warto[ci to koszty. W zasadzie metoda ta mo|e by wykorzystywana tylko przy porównywaniu kosztów midzy gospodarstwami. Metoda rozdzielcza (inaczej podziaBowa lub klasyczna) Wszelkie koszty ponoszone w gospodarstwie mo|na podzieli pomidzy poszczególne dziaBalno[ci produkcyjne i usBugowe, czyli miejsca powstawania kosztów. W metodzie tej trzeba jedynie wyceni, stosujc odpowiednie metody taksacji, artykuBy nietowarowe, które nie maj ceny, i doda je do kosztów zmiennych (bezpo[rednich), które Batwo obliczy i okre[li ich miejsce powstawania. Pozwala ona na obiektywny rozdziaB kosztów staBych (po[rednich) std jej nazwa. Wykorzystuje do tego tzw. klucze podziaBowe: - koszty zmienne (% w ich sumie), - warto[ produkcji,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 - fundusz pBac, - wielko[ produkcji w jednostek zbo|owych itp. Tabela 1. Obliczanie kosztów jednostkowych metod rozdzielcz K. % Koszty Suma Koszty DziaBalno[ bezpo[rednie kosztów po[rednie kosztów jednostkowe (zmienne) bezpo[red. (staBe) {yto 5000 15 4200 9200 Sum kosztów dzielimy przez Owies 4000 11 3080 7080 ilo[ jednostek Ziemniaki 7500 22 6160 13660 wyprodukowan Krowy mleczne 9200 27 7560 16760 ych Tuczniki 6300 18 5040 11340 Owce 2000 7 1960 3960 RAZEM: 34000 100% 28000 62000 Metoda rozdzielcza uorganiczniona Technik rachunku metoda ta nie ró|ni si od klasycznej metody rozdzielczej. Jednak klasyczna metoda rozdzielcza nie uwzgldnia |adnych powizaD midzy poszczególnymi dziaBami, gaBziami i dziaBalno[ciami. Metoda rozdzielcza uorganiczniona pozwala wic uwzgldni w rachunku kosztów powizania wewntrzne w gospodarstwie, np.: - uznaje nawo|enie organiczne za zabieg podnoszcy urodzajno[ ziemi w caBym pBodozmianie; - pozwala równomierne obci|y wszystkie ro[liny polowe kosztami zabiegów specjalnych (np. orka z pogBbiaczem); - pozwala okre[li warto[ stanowiska w zmianowaniu (warto[ przedplonu); - powoduje obci|anie warto[ci trawy pastwiskowej itp. Kalkulacje i ich rodzaje Kalkulacje stanowi narzdzie rachunku ekonomicznego i uBatwiaj przewidywanie efektów ró|nych wariantów rozwizaD organizacyjnych i ekonomicznych. Odpowiadaj one na pytanie "co by byBo, gdyby postpiono tak lub inaczej" albo "je[liby podj tak lub inn decyzj". Kalkulacje kosztowe to obliczanie kosztów niezale|nie od sposobu dokonywania obliczeD (u|ytych metod). SkBadniki kosztów okre[la si jako pozycje kalkulacyjne. Rolnik nie ma wpBywu na te koszty, o których decyduje rynek (popyt, poda|, interwencjonizm itp.), ale ma wpByw na koszty wynikajce z warunków wewntrznych. Tu wic powinien szuka przede wszystkim oszczdno[ci. Staranne sporzdzanie kalkulacji ma wic du|e znaczenie praktyczne. Kalkulacja wstpna (planowa) jest sporzdzana przed rozpoczciem produkcji. Jest przeprowadzana np. wedBug obowizujcych normy zu|ycia [rodków produkcji i czasu pracy oraz obowizujcych cen. Kalkulacja sprawozdawcza (wynikowa) jest sporzdzana na podstawie faktycznie poniesionych kosztów. Kalkulacje podziaBowe stosuje si przy produkcji prostej, a jednostkowy koszt otrzymuje si jako wielko[ przecitn. Sum kosztów dzieli si przez liczb wytworzonych jednostek. Kalkulacje doliczeniowe stosuje si przy produkcji zBo|onej. Polegaj one na tym, |e odrbnie s kalkulowane koszty wytwarzania caBego przedmiotu kalkulacji (dziaBalno[ci) objtych odrbnym zleceniem produkcyjnym. Dla ka|dego zlecenia otwiera si konto  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 syntetyczne "koszty produkcji", a do niego urzdzenia analityczne w postaci tzw. kart kalkulacyjnych. W rolnictwie typowymi kalkulacjami s: kalkulacje peBne (analityczne czyli rozdzielcze, i syntetyczne czyli organiczne), kalkulacje niepeBne i kalkulacje ró|nicowe. Kalkulacje peBne, charakteryzuj si tym, |e uwzgldnia si w nich wszystkie koszty. Obejmuj wszystkie grupy kosztów staBych i zmiennych (po[rednich i bezpo[rednich). Dziki temu prowadz do obliczania peBnych kosztów produkcji w przeliczeniu na jednostk produktu. Problemem przy sporzdzaniu tych kalkulacji jest trudno[ w znalezieniu wBa[ciwego klucza podziaBowego do rozdzielenia kosztów staBych (po[rednich). Stosowane dotychczas "klucze" prowadz ka|dorazowo do ró|nych wyników. PeBne koszty odzwierciedlaj rzeczywisty stan w gospodarstwach wyspecjalizowanych, gdy wytwarza si tam jeden produkt towarowy. Je|eli w kalkulacjach peBnych stosujemy "klucze podziaBowe", to nazywamy je tak|e analitycznymi lub rozdzielczymi, Je|eli w kalkulacjach peBnych wykorzystujemy metod organiczn obliczania kosztów jednostkowych (Wwwk), to nazywamy je syntetycznymi lub organicznymi. Przydatno[ kalkulacji syntetycznych jest bardzo ograniczona, a pewne znaczenie mog mie jedynie w analizie porównawczej gospodarstw. Kalkulacje niepeBne charakteryzuj si tym, |e nie uwzgldnia si w nich wszystkich elementów caBkowitych kosztów produkcji. Pomija si koszty staBe (po[rednie), poniewa| nie bd one zmieniaBy si w cyklu produkcyjnym, bez wzgldu na rodzaj dziaBalno[ci. Decyzje opiera si na kosztach zmiennych (bezpo[rednich) lub specjalnych. w produkcji ro[linnej kalkulacje niepeBne sporzdza si w przeliczeniu na 1 ha, a w produkcji zwierzcej na 1 sztuk fizyczn lub tzw. sztuk strukturaln (sztuka dorosBa pBci |eDskiej z odpowiednim przychówkiem wg stanu [redniorocznego). Metoda ta ma bardzo maBe zastosowanie. Kryterium wyboru metody kalkulacji stanowi ró|nica midzy warto[ci produkcji a kosztami zmiennymi, któr nazywamy mar| brutto lub nadwy|k bezpo[redni. Mar|a brutto, = Warto[ produkcji  Koszty nadwy|ka bezpo[rednia potencjalnie towarowej zmienne W celu porównania dziaBalno[ci w produkcji zwierzcej z dziaBalno[ci w produkcji ro[linnej uzyskan mar| brutto (nadwy|k bezpo[redni) nale|y przeliczy na 1 ha gBównej powierzchni paszowej, obejmujcej powierzchni ro[lin pastewnych uprawianych w plonie gBównym (a potem na l ha fizyczny). Kalkulacje ró|nicowe polegaj na obliczeniu, jak zmienia si wielko[ dochodu wskutek zastpienia jednostki jednej dziaBalno[ci tak sam jednostk innej dziaBalno[ci. z dwóch porównywanych dziaBalno[ci ta bdzie efektywniejsza, która daje wikszy dochód. Kalkulacje ró|nicowe stosuje si jako tzw. planowane do alternatywnego wyboru gaBzi, dziaBalno[ci lub technologii produkcji. Wycen nazywamy okre[lanie warto[ci poszczególnych skBadników majtkowych gospodarstwa, jego dziaBalno[ci, gaBzi, dziaBów oraz jego samego jako caBo[ci. Umo|liwia ona dokBadne oszacowanie warto[ci gospodarstwa na okre[lony dzieD (po dokonaniu spisu z natury), prawidBowe sporzdzenie bilansu i rachunku wyników; dokBadne sporzdzenie kalkulacji, racjonalne wykorzystanie [rodków oraz dokBadne przeprowadzenie szacunku szkód powodowanych przez klski |ywioBowe lub kradzie|e. W praktyce gospodarczej stosuje si kilka metod wyceny (W): 1. Metoda cen bie|cych, liczona wg wzoru: W= Cb * q + kt,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 gdzie: Cb cena bie|aca, q ilo[ jednostek, kt koszty transportu i zakupu. 2. Metoda kosztów wBo|onych liczona wg wzoru: W = K1 + K2 + K3 + .... Kn, gdzie K1, K2, K3, & ,Kn skBadniki kosztów 3. Metoda dochodowa, liczona wg wzoru: W= Dc * 100 P% gdzie: Dc dochód czysty, P% stopa procentowa. Metod mo|na stosowa, gdy obiekt, który mamy wyceni, przynosi dochód czysty (zysk) Batwy do okre[lenia, i gdy dochód ten otrzymywany jest corocznie. Mo|e on by traktowany jako procent od kapitaBu zBo|onego w banku. Np. wBa[ciciel danego obiektu zgodzi si na jego sprzeda| tylko wówczas, gdy suma uzyskana ze sprzeda|y, po zBo|eniu jej w banku, zapewni mu dochód w postaci odsetek nie mniejszy od otrzymywanego przedtem za ten obiekt czynszu dzier|awnego. Metod stosuje si do wyceny caBego gospodarstwa, sadu owocujcego, stawu zarybionego itp. 4. Metoda przetwórcza Obliczenia dokonuje si wg wzoru: w = z = P2 P1, gdzie z warto[ zwy|ki plonów po przetworzeniu danego [rodka, P2 warto[ produkcji po zastosowaniu danego [rodka, P1 warto[ produkcji przed zastosowaniem danego [rodka. Metod t mo|na wycenia np. nawozy organiczne. 5. Metoda porównawcza Ta metoda okre[la warto[ artykuBów nietowarowych na podstawie znanej warto[ci podobnych artykuBów towarowych. Np. wycena nawozów organicznych na podstawie ceny nawozów mineralnych. 6. Metoda rzeczoznawców Wyceny dokonuj osoby uprawnione na podstawie swojej wiedzy, do[wiadczenia i przepisów. Wycena poszczególnych skBadników majtkowych Przy sporzdzaniu bilansu w ramach rachunkowo[ci przyjmuje si nastpujce zasady wyceny skBadników majtkowych: - ziemia wg cen rynkowych na danym terenie, - budynki i budowle wg warto[ci odtworzeniowej, uwzgldniajcej stopieD zu|ycia, - maszyny i urzdzenia wg cen rynkowych z uwzgldnieniem stopnia zu|ycia, - materiaBy wycenia si na koniec roku wg cen nabycia (cena + koszt transportu, zakupu, przechowania), - nale|no[ci od odbiorców wg ich warto[ci nominalnej, - sad owocujcy metod dochodow, a przed owocowaniem metod kosztów wBo|onych, - produkty wBasne i inwentarz |ywy metod kosztów wBo|onych lub cen bie|cych. Obliczanie kosztów caBkowitych Dla obliczenia kosztów produkcyjnych konieczne jest ustalenie tzw. okresu obliczeniowego, tzn. czasu, w którym powinni[my rozliczy koszty wyprodukowania danego wytworu. DBugo[ okresu obliczeniowego zale|y albo od rodzaju dziaBalno[ci produkcyjnej, albo od narzuconych prawem sposobów amortyzowania [rodków trwaBych. Produkcj rozlicza si za okres od czasu rozpoczcia do zakoDczenia produkcji. Np. brojlery 8 10 tygodni, bydBo mleczne cykl roczny. Tak samo w produkcji ro[linnej mo|na Batwo wyodrbni cykle produkcyjne. Obliczanie kosztów caBkowitych eksploatacji [rodka trwaBego  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Na koszt [rodka trwaBego skBadaj si: a) koszty amortyzacji, b) koszty oprocentowania (koszty staBe), c) koszty utrzymania, d) koszty eksploatacji (koszty zmienne), przy czym: KOSZTY CAAKOWITE = KOSZTY STAAE + KOSZTY ZMIENNE Roczny koszt amortyzacji [rodka trwaBego mo|e by obliczony w nastpujcy sposób: Warto[ pocztkowa warto[ likwidacyjna = roczny koszt amortyzacji okres u|ytkowania w latach Warto[ pocztkowa jest to warto[ nowego, takiego samego [rodka w momencie rozpoczcia obliczeD. Nie jest to zatem warto[ [rodka w momencie jego zakupienia. Warto[ likwidacyjna jest to warto[ [rodka po zakoDczeniu jego "u|ytecznego" |ycia. W praktyce, dla maszyn przyjmuje si warto[ likwidacyjn jako procent od warto[ci pocztkowej (zwykle 20%). Koszty amortyzacji okre[lonego [rodka bd wyliczane na tak dBugo, jak dBugo u|ywany jest dany [rodek. Kiedy kupujemy [rodek trwaBy, dokonujemy pewnej inwestycji. Pienidze zainwestowane poza gospodarstwem powinny przynosi rolnikowi dochód, z tego powodu przy podliczaniu kosztu caBkowitego wyprodukowania towaru w gospodarstwie dolicza te| koszty oprocentowania [rodków trwaBych, bez wzgldu na to, czy byBy one kupowane na kredyt czy ze [rodków wBasnych (koszty alternatywne). Liczymy je w nastpujcy sposób: Warto[ pocztkowa + 20% warto[ci pocztkowej dzielimy przez dwa i wynik mno|ymy przez stop oprocentowania. Wynikiem tego rachunku bd roczne koszty oprocentowania danego [rodka. Cz[ciej jednak koszty oprocentowania wyliczamy przez pomno|enie stopy oprocentowania przez 60% sumy warto[ci pocztkowej (to upraszcza wyliczenia), poniewa|: 100% warto[ci pocztkowej + 20% warto[ci pocztkowej podzielone przez 2 = 60% warto[ci pocztkowej. ReguB jest, |e oprocentowanie sumy zaanga|owanego kapitaBu w [rodkach trwaBych i obrotowych wyliczamy na podstawie [redniej wielko[ci zainwestowanego kapitaBu za okres u|ytkowania danego [rodka. Koszty utrzymania to koszty, które musz by ponoszone ka|dego roku, aby utrzyma zdolno[ eksploatacyjn [rodków trwaBych. Do tych kosztów zalicza si wszystkie naprawy, konserwacje i przegldy techniczne. Remonty gBówne (kapitalne), poniewa| znacznie przedBu|aj" okres u|ytkowania, powinny by wBczone do kosztów amortyzacji. Zrednio dla roku koszty utrzymania przyjmuje si np: 2% warto[ci pocztkowej rocznie dla budynków, od 10 do 20% warto[ci pocztkowej rocznie dla maszyn. Koszty eksploatacji s to koszty u|ytkowania maszyn, cigników i samochodów (olej napdowy, benzyna, smary). DokBadnie wykazuje je ksigowo[, a do celów planistycznych wykorzystuje si normatywy zu|ycia. PrzykBad: Obliczenie rocznych kosztów cignika kupionego za 28 000 M (Money). Warto[ pocztkowa 50000 M, Warto[ likwidacyjna 5000 M, (10%) Okres u|ytkowania 3 lata. Stopa oprocentowania 10%, Roczne wykorzystanie cignika 720 h, Koszty paliwa 4 1itrów/h w cenie 1,50 M za litr, Koszty smarów 71itrów/120 h w cenie 2,50 M za litr, Koszty utrzymania 20% warto[ci pocztkowej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 Roczne koszty = (a) koszty amortyzacji + (b) koszty oprocentowania + (c) koszty operacyjne (koszty eksploatacyjne + koszty utrzymania) (a) koszty amortyzacji = 50 000 M 5000 M = 15000 M 3 (b) koszty oprocentowania = 50 000 M 500 M *10% = 2750 M 2 (c) koszty operacyjne: paliwo = 720 h x 41itry/h = 2880 x 1,5 M/litr = 4 320 M oleje i smary = 720/120 x 7 litrów x 2,5 M = 105 M koszty utrzymania = 20% z 50 000 M = 10 000 M 14 425 M Roczne koszty = a + b + c = 32 175 M. PrzykBady przeprowadzania kalkulacji Tabela 2. Kalkulacja jednostkowego kosztu produkcji l kg miodu w przeliczeniu na 1 rodzin. Poziom produkcji miodu Wyszczególnienie 10 kg / rodzin % 20 kg / rodzin % I II Koszty: Cukier (15 kg x 3 zB) 45,00 30,6 45,00 25,7 Wza (I 0,25 kg x 21 zB, II 0,5 kg x 21 zB) 5,25 3,6 10,50 6,0 Amortyzacja (I 270 zB x 10%, II 390 x 10 %) 27,00 18,3 39,00 22,3 Transport 5,00 2,9 Praca (13 rbg x 5 zB) 65,00 44,1 65,00 37,1 Inne 5,00 3,4 10,50 6,0 Razem: 147,25 100% 175,00 100% Przychody: Miód (I 10 kg x 9 zB, II 20 kg x 9 zB) 90,00 93,3 180,00 93,5 Wosk (I 0,3 kg x 10 zB, II 0,5 kg x 10 zB) 3,00 3,5 5,00 2,9 Inne 2,70 3,2 6,10 3,6 Razem: 95,70 100% 191,10 100% Liczba jednostek miodowych 11,0 22,1 Jednostkowy koszt produkcji miodu w zB/kg 14,73 8,75 Dochód bezpo[redni 36,12 89,20 Dochód netto 9,12 50,20 Dochód z tytuBu zaanga|owanego kapitaBu 51,55 16,10 i zarzdzania Kalkulacje stosowane do ustalania poziomu intensywno[ci produkcji Kalkulacje dotyczce intensywno[ci produkcji pozwalaj odpowiedzie na pytanie, jakie ponie[ nakBady, aby osign optymalny efekt produkcyjny? w tym celu trzeba dysponowa informacj, np. w jaki sposób poziom nawo|enia wpBywa na wielko[ plonów. Dane takie prezentuje Tabela 3.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 Tabela 3. Poziom nawo|enia mineralnego a wysoko[ plonów Dawka NPK Plon pszenicy Przyrost Przyrost plonu D plon /D NPK w kg w dt/ha NPK w kg w kg (kol.4/ kol. 3) 0 12,30    15 12,90 15 60 4,0 30 13,70 15 80 5,3 45 14,70 15 100 6,7 60 15,90 15 120 8,0 75 17,50 15 160 10,7 90 19,45 15 195 13,1 105 21,65 15 220 14,7 120 24,45 15 280 18,7 135 27,65 15 320 21,3 150 31,45 15 380 253 165 35,75 15 430 28,7 opt. 180 39,55 15 380 25,3 195 43,15 15 360 24,0 210 45,95 15 280 18,7 225 48,35 15 240 16,0 240 50,45 15 210 14,0 255 52,15 15 170 11,3 270 53,60 15 154 9,7 285 54,70 15 110 7,3 300 55,55 15 85 5,7 315 56,35 15 80 5,3 330 57,10 15 75 5,0 345 57,80 ]5 70 4,7 360 58,10 15 30 2,0 375 58,26 15 16 1, l 390 58,28 15 2 0,1 max. 405 57,18 15  10  0,7 420 57,93 15  25  1 7 435 57,43 15  40  2,7 Najwikszy przyrost plonu w stosunku do dawki NPK wystpiB przy dawce NPK 165 kg osignity plon wyniósB 35,75 dt/ha. Maksymalny poziom produkcji (plon z 1 ha) ustala si na podstawie wielko[ci produktu kraDcowego (D plonu / D NPK). Maksymalny plon osigany jest wówczas, gdy produkt kraDcowy wynosi zero. W podanym przykBadzie przy nawo|eniu z przedziaBu 390 kg NPK a 405 kg NPK osignie si plon maksymalny, poniewa| produkt kraDcowy jest tu najbli|szy zeru wynosi 0,l. Plon maksymalny nie jest plonem optymalnym z ekonomicznego punktu widzenia. w celu ustalenia plonu optymalnego nale|y posBu|y si równaniem: Cena 1 kg NPK = D plon Cena l kg pszenicy D NPK  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 Dochód rolniczy i jego oblicznie Produkcja globalna stanowi sum warto[ci produkcji z poszczególnych dziaBów. Produkcja koDcowa brutto (dochód surowy) ró|nica midzy i produkcj globaln a caBym wewntrznym zu|yciem produktów wytworzonych we wBasnym gospodarstwie. Produkcja koDcowa netto ró|nica midzy produkcj koDcow brutto a warto[ci zu|ytych w gospodarstwie, zakupionych artykuBów rolnych (pasze, materiaB siewny itp.). Produkcja czysta (dochód globalny), to cala warto[: nowo wytworzona w gospodarstwie. Otrzymujemy j po odjciu od produkcji koDcowej netto pozostaBych nakBadów materialnych poniesionych w gospodarstwie (Bcznie z amortyzacj. Jest warto[ci nowo wytworzon. Dochód rolniczy to warto[, która pozostaje po odjciu od dochodu globalnego (warto[ci produkcji czystej) kosztów najmu siBy roboczej, podatków, ubezpieczenia, oprocentowania. Oznacza t cz[, która pozostaje w rku gospodarujcego. Jest to dochód z tytuBu wBasnej pracy i z tytuBu wBasno[ci gospodarstwa. Dzieli si na akumulacj i spo|ycie. Dochód osobisty to cz[ dochodu przeznaczona wyBcznie na zaspokojenie potrzeb osobistych, powikszona o dochody typu konsumpcyjnego spoza gospodarstwa (renta, pBaca zatrudnionego itp.). Jest to cz[ dochodu rolniczego, która pozostaBa po zaspokojeniu potrzeb akumulacji. Przy reprodukcji prostej caBy dochód rolniczy jest dochodem osobistym. PrzykBad: Obliczenia mo|na przeprowadzi w sposób uproszczony: produkcja koDcowa brutto (w zB): mleko 60000, |ywiec l 000, ziemniaki 30000, pszenica ozima 26 000. Razem: 117 000. NakBady materiaBowe: nawozy 15 500, pasze 17 400. Razem: 32900. Produkcja czysta: 117 000 32 900. Razem: 84 100. OpBata pracy najemnej: 4000. Koszty majtkowe: 1500. Dochód rolniczy gospodarstwa: 84 100 5500. Razem: 78 600. Dochody spoza gospodarstwa 400. Dochód osobisty: 79 000 4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Czym ró|ni si nakBad od kosztu? 2. Jak dzielimy koszty? 3. Jakie znasz metody obliczania kosztów jednostkowych? 4. Co to jest kalkulacja? 5. Jakie znasz rodzaje kalkulacji? 6. Na czym polega wycena i jakimi metodami mo|na jej dokona? 7. W jaki sposób obliczmy koszty eksploatacji [rodków trwaBych? 8. Co to jest dochód rolniczy i jak mo|emy go wyliczy? 4.4.3. wiczenia wiczenie 1 Oblicz koszt jednostkowy produkcji 1 kg miodu przy produkcji 30 kg w przeliczeniu na 1 rodzin pszczel. Nale|y uwzgldni koszty transportu pasieki w wysoko[ci 15 zB, zu|ycie wzy 0,75 kg, koszt amortyzacji 49 zB, inne koszty 15 zB, produkcj wosku 0,8 kg, inne przychody 9,3 kg, liczb jednostek miodowych 33,2. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 1) przeanalizowa kalkulacj jednostkowego kosztu podukcji 10 i 20kg miodu w przeliczeniu na 1 rodzin pszczel (Poradnik dla ucznia str 31), 2) przeprowadzi kalkulacje wzorujc si na podanym przykBadzie. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - kalkulator, - pytania prowadzce. wiczenie 2 Stosujc kalkulacj wedBug metody ró|nicowej oblicz czy opBaca si zastpi upraw 1 ha pszenicy ozimej upraw rzepaku ozimego. ZakBadamy plon z 1 ha pszenica ozima 70 dt, rzepak ozimy 35 dt, Ceny zbytu: pszenica ozima 50 zB/dt, rzepak ozimy 95zB/dt. Koszty zmienne (bez kosztów uprawy ro[lin): pszenica ozima 1 777,50 zB, rzepaku ozimego 1 615,20 zB Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[ 1) obliczy przychody z uprawy danej ro[liny, 2) wyliczy ró|nic w przychodach z poszczególnych upraw, 3) obliczy nadwy|k bezpo[redni przy uprawie pszenicy i rzepaku, 4) porówna wielko[ci nadwy|ek bezpo[rednich pszenicy i rzepaku. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - kalkulator. 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa pojcia: nakBad, koszt, kalkulacja, mar|a brutto, wycena? ðð ðð 2) zdefiniowa metody obliczania kosztów? ðð ðð 3) zdefiniowa poszczególne rodzaje kalkulacji ? ðð ðð 4) rozró|ni i scharakteryzowa koszty wedBug ró|nych kryteriów? ðð ðð 5) scharakteryzowa metody wyceny w rolnictwie? ðð ðð 6) okre[li rol kalkulacji kosztów w opBacalno[ci produkcji rolniczej? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 4.5. Rolnictwo a gospodarka narodowa 4.5.1. MateriaB nauczania Rolnictwo jest jedn z gaBzi gospodarki narodowej. Rolnictwo jest dziaBem gospodarki narodowej, który produkuje zarówno [rodki konsumpcji, jak i [rodki produkcji, bowiem cz[ produktów rolnictwa przeznacza si na potrzeby przemysBu przetwórczego. Podobnie jak inne gaBzie, podlega systemowi finansowemu PaDstwa. System finansowy jest zespoBem norm, które reguluj gospodark pieni|n ró|nego rodzaju podmiotów gospodarczych. Dzieli si on na podsystemy, które speBniaj okre[lone dla danego ogniwa funkcje. Prezentuje to schemat: System finansowy bud|etowy ludno[ci ubezpieczeniowy bankowo kredytowy podmiotów gospodarczych System bud|etowy Bud|et paDstwa jest to plan dochodów i wydatków pieni|nych paDstwa, zatwierdzony przez Sejm. Nad prawidBowym wykonaniem bud|etu czuwa minister finansów, izby skarbowe, rejonowe urzdy skarbowe oraz wydziaBy finansowe urzdów wojewódzkich i urzdów gminnych. Ze [rodków bud|etu paDstwowego utrzymywane s tzw. jednostki bud|etowe (np. szkoBy, sBu|ba zdrowia, wojsko, policja), udzielane s dotacje (górnictwo, rolnictwo) i zabezpieczane s rezerwy bud|etowe. Ka|dy, kto osiga dochody, obowizany jest cz[ tych dochodów odda Skarbowi PaDstwa w formie podatków. Zobowizane do ich pBacenia s osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadajce osobowo[ci prawnej. Osoby te, w tym kontek[cie, nazywane s podatnikami, natomiast ich zobowizanie do oddania okre[lonej cz[ci zarobionych pienidzy (zapBaceniem okre[lonego podatku) zobowizaniem podatkowym. Podmioty gospodarcze rozliczaj si z bud|etem gBównie z tytuBu podatków i opBat skarbowych oraz (ewentualnie) z tytuBu nale|nych dotacji i subwencji do niektórych dziaBalno[ci preferowanych przez paDstwo. Jedne podatki odprowadzane s centralnie, a inne do administracji terenowej, np. podatek rolny, od nieruchomo[ci, od [rodków transportowych i wikszo[ opBat skarbowych rozlicza si z odpowiednim urzdem gminy lub miasta. CaBo[ przepisów prawnych regulujcych obowizki podatkowe nazywamy systemem podatkowym. W Polsce na osobach prowadzcych pozarolnicz dziaBalno[ gospodarcz (w tym z tzw. dziaBów specjalnych) lub wykonujcych wolny zawód ci|y obowizek zgBaszania tego faktu do wBa[ciwego urzdu skarbowego i opBacania podatków. Dochody z podatku rolnego zasilaj w caBo[ci bud|ety gmin, a z dziaBów specjalnych gBównie bud|et centralny. W celu zapobiegania i wykrywania ewentualnych przestpstw i wykroczeD w rozliczeniach z bud|etem powoBano specjalne urzdy kontroli skarbowej. Wysoko[ ewentualnych kar reguluje ustawa karno skarbowa.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 System bankowo kredytowy System bankowo kredytowy obejmuje struktur organizacyjn i podstawy prawne, w ramach których instytucje bankowe prowadz dziaBalno[: inwestycyjn, kredytow, polegajc na wykonywaniu obsBugi pieni|nej klientów lub po[rednictwie w rozliczeniach pieni|nych z zagranic z tytuBu wymiany dóbr i usBug. Odrbne miejsce w tym systemie zajmuje Narodowy Bank Polski, peBnicy rol zwierzchnika banków komercyjnych, którego dziaBanie reguluje Sejm, z wyBczeniem jednak decyzji odnoszcych si do emisji pienidza oraz ustalania stóp procentowych. UzupeBnieniem struktury polskiego systemu bankowego s instytucje nadzorujce i regulujce, do których nale|: Rada Polityki Pieni|nej, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego i Krajowa Izba Rozliczeniowa. Du|e znaczenie dla rozwoju rolnictwa maj kredyty preferencyjne, poniewa| s bardzo nisko oprocentowane. Wynika to z faktu, |e dopBaca do nich ARiMR. Rolnik ubiegajcy si o kredyt musi zBo|y w banku stosowny wniosek, do którego zaBczy biznesplan i opini O[rodka Doradztwa Rolniczego. System ubezpieczeD w rolnictwie Obowizkowemu ubezpieczeniu spoBecznemu podlegaj osoby fizyczne majce obywatelstwo polskie, prowadzce na wBasny rachunek dziaBalno[ gospodarcz i pracownicy najemni. Zgodnie z ustaw o ubezpieczeniu spoBecznym rolników, ka|dy rolnik, który posiadania gospodarstwo rolne, o powierzchni przekraczajcej 1 ha przeliczeniowy u|ytków rolnych lub dziaBy specjalne produkcji rolnej, a tak|e jego maB|onek i domownik podlegaj obowizkowemu ubezpieczeniu w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia SpoBecznego (KRUS). OpBacajc skBadki, rolnik nabywa prawo do emerytury lub renty oraz [wiadczeD: leczniczych i poBo|niczych, zaopatrzenia w leki, pobytu w domu opieki spoBecznej, oraz [wiadczeD zwizanych z rehabilitacj, w takim samym zakresie i na takich samych warunkach, jakie s przewidziane dla pracowników i ich rodzin. Ustawa reguluje równie| warunki przyznawania jednorazowych odszkodowaD, zasiBków pielgnacyjnych i dodatków rentowych. Ubezpieczenia rolnicze majtkowe Zgodnie z ustaw z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowizkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124 poz. 1152 z pózniejszymi zmianami) rolnik zobowizany jest do: - zawarcia umowy ubezpieczania odpowiedzialno[ci cywilnej rolników z tytuBu posiadania gospodarstwa rolnego (ubezpieczenie OC rolników), - zawarcia umowy ubezpieczenia budynków wchodzcych w skBad gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeD losowych (ubezpieczenie budynków rolniczych), z dowolnie wybranym zakBadem ubezpieczeD, wykonujcym dziaBalno[ ubezpieczeniow. Rolnik mo|e tak|e zawrze ubezpieczenie umowne (dobrowolne): - upraw od powodzi i gradobicia, - zwierzt od padnicia i uboju z konieczno[ci, - przeciwpo|arowe, - osobowe.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 Obci|enie podmiotów gospodarujcych i ludno[ci Polskie prawo wyró|nia nastpujce podatki: - Podatek od towarów i usBug. Opodatkowaniu na mocy ustawy podlega sprzeda| towarów oraz odpBatne [wiadczenie usBug na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadajce osobowo[ci prawnej oraz osoby fizyczne. Popularnie nazywa si ten podatek "VAT em", a jego podstawowa skBadka wynosi 22% (istniej wyjtki 7% lub 3%). Zgodnie z ustaleniami Traktatu Akcesyjnego w czteroletnim okresie przej[ciowym, tj. od 1 maja 2004 r. do 1 maja 2008 roku, produkty rolne opodatkowane bd 3% stawk podatku VAT. Oznacza to, |e przy sprzeda|y produktów rolnych, rolnicy rozliczajcy podatek VAT na zasadach ogólnych, przy wystawianiu faktur sprzeda|y uwzgldniaj 3% podatek VAT. Do rozliczania VAT na zasadach ogólnych s zobowizani rolnicy, których roczne przychody netto ze sprzeda|y przekraczaj 800 tys. euro oraz rolnicy, którzy dobrowolnie zdecyduj o takiej formie rozliczania podatku VAT. Pozostali rolnicy, tzw. RyczaBtowi, s zwolnieni z podatku VAT, a zapBacony przez nich podatek zawarty w cenach towarów usBug nabywanych do produkcji rolnej rekompensuje 5% stawka zryczaBtowanego zwrotu uwzgldniana przez podmioty skupujce od rolników produkty rolne w wystawianych fakturach zakupu. - Podatek akcyzowy. Obowizek podatkowy, polegajcy na pBaceniu akcyzy, ci|y na producencie oraz importerze wyrobów objtych akcyz, np. wyrobów przemysBu spirytusowego, paliw do silników, wyrobów winiarskich, piwa, wyrobów tytoniowych, samochodów osobowych itp. Ci|y on tak|e na eksporterach usBug, np. usBug transportu midzynarodowego. - Podatek dochodowy od osób fizycznych. Wszelkie dochody uzyskiwane przez osoby fizyczne, bez wzgldu na rodzaje zródeB tych dochodów, s objte obowizkiem podatkowym (np. wykonywanie wolnego zawodu, prace zlecane bez nawizywania stosunku pracy z ich wykonawc, pozarolnicza dziaBalno[ gospodarcza i dziaBy specjalne produkcji rolnej). W 2006 r. obowizywaB w wysoko[ci 19%, 30% i 40%, w zale|no[ci od uzyskiwanych dochodów. - Podatek dochodowy od osób prawnych. Od kilku lat wynosi 19% dochodu przedsibiorstw posiadajcych osobowo[ prawn. Zwolnione od jego pBacenia s np. Skarb PaDstwa, NBP, jednostki bud|etowe i gminy w zakresie dochodów wBasnych. Podsumowujc: Rolnik ma obowizek opBaca: - podatek rolny, - podatek dochodowy z rolnictwa (z tzw. dziaBów specjalnych), - podatek od nieruchomo[ci (o jego wysoko[ci decyduje rada gminy), - podatek le[ny, - podatki i opBaty lokalne (np. opBat targow, podatek drogowy), - ubezpieczenia spoBeczne dla rolników oraz, - ubezpieczenia rolnicze majtkowe. Trzeba jednak pamita, |e s to kwoty minimalne w stosunku do obci|eD, jakie paDstwo nakBada na prac najemn w innych dziaBach gospodarki.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 4.5.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Co to jest system finansowy i na jakie podsystemy go dzielimy? 2. Co to s podatki i system podatkowy? 3. Co to jest kredyt preferencyjny i jakie warunki trzeba speBni aby go otrzyma? 4. Jakie s zasady ubezpieczeD spoBecznych dla rolników? 5. Jakie s zasady ubezpieczeD majtkowych dla rolników? 6. Jakie s zasady rozliczania podatku VAT w rolnictwie? 4.5.3. wiczenia wiczenie 1 Korzystajc z Internetu wejdz na stron jednego z banków oferujcych kredyty preferencyjne dla rolnictwa i zapoznaj si z aktualnymi mo|liwo[ciami uzyskania kredytów preferencyjnych i wysoko[ci ich oprocentowania. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wej[ na stron wybranego banku oferujcego kredyty preferencyjne dla rolnictwa (np. www.bgz.pl), 2) uzupeBni poni|sz tabel wyszukanymi danymi. Nazwa Oprocent Max okres Max kwota Warunki uzyskania kredytu owanie kredytowani kredytu a Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - komputery wyposa|one w Bcze internetowe. wiczenie 2 WypeBnij druk zgBoszenia PIT 6 DEKLARACJA DO WYMIARU ZALICZEK PODATKU DOCHODOWEGO O DOCHODÓW Z DZIAAÓW SPECJALNYCH PRODUKCJI ROLNEJ, uwzgldniajc swoje dane osobowe i pasiek w wielko[ci 86 rodzin pszczelich.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zapozna si z instrukcj wypeBniania formularza PIT 6, 2) wypeBni otrzymany od nauczyciela druk formularza zgodnie z zaleceniami zawartymi w wiczeniu. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - druki wraz z instrukcj, - kalkulator. wiczenie 3 Korzystajc z dostpnych zródeB informacji (Internet, czasopisma rolnicze, Dzienniki Ustaw, rozporzdzenia Rady Ministrów, UchwaBy Rady Gminy itp.) wyszukaj ulgi i zwolnienia w podatku rolnym o jakie mo|e ubiega si rolnik prowadzcy gospodarstwo rolne. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) korzystajc z wyszukiwarki internetowej wej[ na stron internetow wybranego O[rodka Doradztwa Rolniczego, 2) wyszuka |dane informacje i odpowiednio pogrupowa. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - kalkulator, - komputer z dostpem do Internetu. 4.5.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzowa pojcie systemu finansowego i jego podsystemów? ðð ðð 2) zdefiniowa pojcia: podatek, system podatkowy, kredyt, kredyt preferencyjny? ðð ðð 3) okre[li zasady obowizujce w ubezpieczeniach spoBecznych rolników? ðð ðð 4) okre[li zasady obowizujce w ubezpieczeniach majtkowych rolników? ðð ðð 5) okre[li zasady obowizujce w rozliczaniu podatku VAT w rolnictwie? ðð ðð 6) scharakteryzowa dostpne kredyty preferencyjne i okre[li warunki niezbdne do ich uzyskania? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 4.6. Wspólna polityka rolna 4.6.1. MateriaB nauczania Wraz ze wstpieniem Polski do Unii Europejskiej znaczco zmieniBa si sytuacja polskiego rolnictwa. Od tego momentu polska staBa si czBonkiem Wspólnego Rynku Europejskiego, którego dziaBanie reguluj nastpujce zasady: - równe traktowanie towarów pochodzcych ze wszystkich paDstw czBonkowskich Unii Europejskiej zasada jednolito[ci rynku wewntrz wspólnotowego, - wspólne reguBy handlu z krajami trzecimi oraz preferowanie produktów wBasnych zasada wspólnej polityki zagranicznej, - jednakowe ceny skupu interwencyjnego dla produktów zasada stosowania jednolitych mechanizmów interwencyjnych, - zasada solidarnego wspóBudziaBu wszystkich paDstw czBonkowskich w finansowaniu Wspólnej Polityki Rolnej, - zasada wspóBodpowiedzialno[ci producentów. Wspólny Rynek Rolny pozwoliB na wprowadzenie Zasad Wspólnej Polityki Rolnej, czyli: - likwidacj ceB oraz ograniczeD ilo[ciowych w handlu midzy paDstwami czBonkowskimi, - powstanie wspólnej taryfy celnej i polityki handlowej wobec innych paDstw nie bdcych paDstwami czBonkowskimi, - likwidacj barier swobodnego przepBywu osób, usBug i kapitaBów pomidzy krajami czBonkowskimi, - wprowadzenie jednolitego systemu prawnego czBonkowskich paDstw w funkcjonowaniu Wspólnego Rynku, - pozostawienie w rolnictwie gospodarstwa rodzinnego. GBównymi instrumentami Wspólnej Polityki Rolnej s: 1. Bezpo[rednie wspomaganie dochodów rolnika poprzez: - wsparcie cenowe na produkty rolne, - ograniczenia w handlu z krajami trzecimi, - wprowadzenie dopBat i cen minimalnych, - kontrola poda|y (np. kwotowanie, odBogowanie). 2. Poprawienie struktur istniejcych w rolnictwie poprzez: - dziaBania Sektorowego Programu Operacyjnego i Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Sektorowy program operacyjny yródBem finansowania tego Programu s [rodki publiczne pochodzce z: - bud|etu paDstwa, - bud|etów samorzdów regionalnych i lokalnych, - Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie Sekcja Orientacji (EAGGF), jak równie| [rodki inwestorów prywatnych. Cele Programu realizowane s wedBug trzech priorytetów: - Priorytet I Wspieranie zmian i dostosowaD w rolnictwie, - Priorytet II Zrównowa|ony rozwój obszarów wiejskich, - Priorytet III Rozwój i dostosowanie do norm UE przetwórstwa artykuBów rolnych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 Wspieranie zmian i dostosowaD w sektorze rolno spo|ywczym DziaBania w ramach tego priorytetu to: - Inwestycje w gospodarstwach rolnych, - UBatwienie startu mBodym rolnikom, - Szkolenia, - Wsparcie doradztwa rolniczego, - Poprawa przetwórstwa i marketingu artykuBów rolnych. Inwestycje w gospodarstwach rolniczych Jest to dziaBanie, które ma na celu modernizacj gospodarstw poprzez podniesienie jako[ci, obni|enie kosztów oraz dostosowanie gospodarstw do standardów UE. Jest to pomoc dla rolników, osób fizycznych i prawnych prowadzcych dziaBalno[ rolnicz. Aby beneficjent mógB uzyska poparcie musi mie odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tzn.: - wyksztaBcenie rolnicze wy|sze lub [rednie, - wyksztaBcenie rolnicze zasadnicze zawodowe i co najmniej 3 letni sta| pracy w rolnictwie, - wyksztaBcenie nierolnicze wy|sze lub [rednie i co najmniej 3 letni okres 5 sta|u w rolnictwie lub studia podyplomowe zwizane z rolnictwem, - wyksztaBcenie nierolnicze podstawowe lub zasadnicze lub zawodowe co najmniej 5 letni sta| w rolnictwie. Osoba prawna musi przez 5 lat od otrzymania pomocy zatrudnia do prowadzenia gospodarstwa osob o wBa[ciwych kwalifikacjach zawodowych, tzn. - posiadajc wyksztaBcenie rolnicze wy|sze lub [rednie; - w przypadku innego wyksztaBcenia z wy|szym lub [rednim nierolniczym, co najmniej 3 letni sta| pracy w rolnictwie na kierowniczym stanowisku. Procedura ubiegania si o pomoc polega na: - sporzdzeniu planu przedsiwzicia, - zebraniu wszystkich potrzebnych zaBczników i zezwoleD, - wypeBnieniu wniosku pomocowego, - zBo|eniu wniosku wraz z zebranymi i potrzebnymi zaBcznikami w oddziale ARiMR. ARiMR wyra|a zgod na wspóBfinansowanie inwestycji tylko wtedy, gdy wniosek o pomoc speBnia wszystkie wymagania. Po zakoDczeniu inwestycji w ARiMR nale|y: - zBo|y sprawozdanie z wykonanych prac, - przedstawi wydatki poprzez zBo|enie faktur, - zBo|y wniosek o pBatno[. UBatwienie startu mBodym rolnikom Pomoc finansowa, w postaci premii, wypBacana bdzie mBodym rolnikom, którzy rozpoczynaj samodzielne prowadzenie gospodarstwa. GBównym celem tego dziaBania jest przyspieszenie procesu wymiany pokoleD w rolnictwie poprzez: - zapewnienie [rodków finansowych, uBatwiajcych mBodym rolnikom rozpoczcie prowadzenia dziaBalno[ci rolnej, - umo|liwienie modernizacji przejmowanych gospodarstw. Pomoc udzielana bdzie w formie premii, w wysoko[ci 50 000 zB i bdzie uwarunkowana speBnieniem czterech podstawowych warunków brzegowych: - wiek do 40 lat i termin rozpoczcia prowadzenia gospodarstwa nie wicej ni| 12 miesicy przed chwil przyznania pomocy, - posiadanie odpowiednich kwalifikacji zawodowych lub uzupeBnienie minimalnych cigu 5 lat;  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 - uzyskanie minimalnych standardów w zakresie [rodowiska, higieny, dobrostanu zwierzt, - osignicie odpowiedniego poziomu |ywotno[ci ekonomicznej gospodarstwa oraz ochrony [rodowiska, higieny i warunków utrzymania zwierzt lub speBni je nie pózniej ni| po 3 latach od rozpoczcia prowadzenia gospodarstwa. Procedura ubiegania si o pomoc polega na: - wypeBnieniu wniosku o przyznanie premii, - zBo|eniu wypeBnionego wniosku wraz z wszystkimi wymaganymi zaBcznikami do wBa[ciwego OddziaBu ARiMR, - podpisaniu umowy z ARiMR, - prawidBowym, czyli zgodnym z planem wydatkowaniu uzyskanej premii, - przedstawieniu w OR ARiMR sprawozdania z realizacji przedsiwzicia udokumentowanego fakturami i rachunkami. Poprawa przetwórstwa marketingu artykuBów rolnych Pomoc mo|e otrzyma osoba fizyczna lub prawna prowadzca dziaBalno[ z zakresu przetwórstwa w nastpujcych sektorach: - przetwórstwo mleka, - ubój i przetwórstwo misa, - przetwórstwo owoców i warzyw, - przemiaB zbó|, - przetwórstwo ziemniaków na skrobi, - przetwórstwo jaj, - przetwórstwo chmielu, - przetwórstwo miodu, - przetwórstwo lnu i konopi, - pakowanie jaj, - usBugowe zamra|anie i przechowywanie artykuBów rolnych, - handel hurtowy artykuBami rolnymi. Celem tego dziaBania jest realizacja projektów zwizanych z modernizacj zakBadów przetwórstwa rolno spo|ywczego. Ma to doprowadzi do ich dostosowania do warunków funkcjonowania na jednolitym rynku poprzez popraw konkurencyjno[ci uwarunkowan wzrostem jako[ci produkcji, jej skal i profilem, obni|eniem kosztów oraz speBnieniem wymogów w zakresie norm higienicznych, ochrony [rodowiska i dobrostanu zwierzt. Pomoc finansow w ramach tego dziaBania objte bd midzy innymi takie inwestycje jak: - zakup specjalistycznego sprztu do transportu, - budowa lub remont poBczony z modernizacj budynków lub budowli (wraz z infrastruktur techniczn), produkcyjnych, magazynowych, kontroli laboratoryjnej socjalnych lub prowadzenia handlu hurtowego, - zakup lub instalacja urzdzeD zapewniajcych jako[ i bezpieczeDstwo |ywno[ci oraz ich monitorowanie, - zakup lub instalacja urzdzeD sBu|cych poprawie ochrony [rodowiska, - wprowadzanie systemów kontroli jako[ci, certyfikacji i atestacji, - inwestycje ogólne (np.: opBaty architektoniczne, in|ynierskie, doradcze, zakup patentów i licencji) do wysoko[ci 12% Bcznych kosztów kwalifikowanych. W latach 2004 2006 z pomocy skorzysta okoBo 1000 zakBadów przetwórczych. Zrównowa|ony rozwój obszarów wiejskich  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 DziaBania w ramach tego projektu to: - przywracanie potencjaBu produkcji le[nej, - scalanie gruntów, - odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego, - ró|nicowanie dziaBalno[ci rolniczej i zbli|onej do rolnictwa w celu zapewnienia ró|norodno[ci dziaBaD lub alternatywnych zródeB dochodu, - gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, - rozwój i ulepszenie infrastruktury technicznej zwizanej z rolnictwem. Ostatnie z wymienionych dziaBaD jest przeznaczone dla osób fizycznych, obywateli krajów Unii Europejskiej oraz osób prawnych, prowadzcych na terenie Polski dziaBalno[ rolnicz lub produkcj w dziaBach specjalnych produkcji rolnej. Wsparcie udzielane jest projektom inwestycyjnym zwizanym z budow lub remontem poBczonym z modernizacj: - dróg wewntrznych; - urzdzeD zaopatrzenia w wod; - urzdzeD do odprowadzania i oczyszczania [cieków; - sieci i urzdzeD zaopatrzenia w energi, - pomoc finansowa ma form refundacji kosztów kwalifikowanych projektu. O pomoc mo|na ubiega si pod warunkiem, |e: - projekt bdzie realizowany w miejscowo[ci liczcej do 5 tys. mieszkaDców, le|cej w gminie wiejskiej lub miejsko wiejskiej, - uzyskano wymagane prawem pozwolenia konieczne do realizowania projektu, - na bie|co zostaBy uregulowane zobowizania podatkowe i z tytuBu ubezpieczeD w KRUS lub ZUS, - wnioskodawca nie jest dBu|nikiem ARiMR w zwizku z naruszeniem zasad udzielonej poprzednio pomocy, - projekt nie jest wspóBfinansowany z innych [rodków pomocy publicznej, - wnioskodawca nie pobiera renty w zwizku z orzeczeniem caBkowitej, trwaBej niezdolno[ci do pracy, staBej renty rolniczej lub emerytury. Wszystkie istotne sprawy dla chccych skorzysta z tego wsparcia zawarte s w rozporzdzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206). Rozwój i dostosowanie do norm UE przetwórstwa artykuBów rolnych DziaBaniem dodatkowym w obrbie tego priorytetu jest pomoc techniczna. W ramach, którego pomoc finansow objte bd midzy innymi takie inwestycje jak: - wsparcie systemu zarzdzania i wdra|ania Programu, - rozwój infrastruktury, - informowanie i promocja programu. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich Jest to niezale|ny dokument programowy, w stosunku do Sektorowego Programu Operacyjnego. Oba Programy SPO i PROW wspóBpracuj ze sob i uzupeBniaj si. Ich gBównym celem jest rozwój obszarów wiejskich. WspóBfinansowaniem celów PROW zajmuje si Sekcja Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie oraz bud|et krajowy. Cele strategiczne PROW: 1. Zrównowa|ony rozwój obszarów wiejskich,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 2. Poprawa konkurencyjno[ci gospodarki rolno |ywno[ciowej. Renty strukturalne Renty strukturalne s dziaBaniem, które umo|liwi rolnikom w wieku przedemerytalnym zaprzestania prowadzenia dziaBalno[ci rolniczej. Rolnicy ci mog przekaza swoje gospodarstwa nastpcom. Dziki rentom strukturalnym uzyskaj wystarczajce zródBo dochodu. Gospodarstwa rolne majc nowych, mBodych wBa[cicieli bd rozwija si poprawnie i nowocze[nie, co poprawi ich |ywotno[. Renta strukturalna przysBuguje rolnikowi (osobie fizycznej), który: - ukoDczyB 55 lat ale nie osignB jeszcze wieku emerytalnego, - jest wBa[cicielem gospodarstwa, - prowadzi dziaBalno[ rolnicz na wBasny rachunek w gospodarstwie rolnym przez co najmniej ostatnie 10 lat przed zBo|eniem wniosku o rent strukturaln i w tym okresie podlegaB ubezpieczeniu KRUS przez co najmniej 5 lat, - opBacaB skBadki KRUS w dniu zBo|enia wniosku o rent strukturaln, - przekazaB posiadane gospodarstwo rolne, - zaprzestaB prowadzenia wszelkiej towarowej dziaBalno[ci rolniczej. Wysoko[ pomocy: 1. Wysoko[ renty strukturalnej ustala si jako odpowiedni procent kwoty najni|szej emerytury. Podstawowa stawka renty strukturalnej wynosi 210%, maksymalna za[ 440% kwoty najni|szej emerytury. 2. Dodatek na maB|onka wynosi 60 % kwoty najni|szej emerytury, je|eli speBnione s Bcznie nastpujce warunki: a) oboje maB|onkowie utrzymywali si tylko z gospodarstwa i stanowiBo ono jedyne zródBo ich utrzymania, b) oboje maB|onkowie w dniu zBo|enia wniosku o rent strukturaln speBniaj jednocze[nie warunki okre[lone dla beneficjenta. 3. Podstawow wysoko[ renty zwiksza równie|: a) trwaBe przekazanie gospodarstwa o powierzchni minimalnej 3 ha o 50% kwoty najni|szej emerytury, b) za ka|dy peBny ha UR powy|ej 3 ha UR, przekazany w sposób trwaBy na powikszenie innego gospodarstwa rolnego, ale nie wicej ni| za 20 ha UR powy|ej 3 ha UR zwikszenie emerytury o 3 %, c) przekazanie gospodarstwa rolnikowi mBodemu tj. poni|ej 40 roku |ycia po 3% kwoty najni|szej emerytury za ka|dy peBny ha UR powy|ej 3 ha UR, przekazany w sposób trwaBy (ale nie wicej ni| za 20 ha UR powy|ej 3 ha UR) na powikszenie gospodarstwa. Od dnia 2 sierpnia 2004 roku rolnicy mog skBada wnioski, w ramach tego dziaBania, w biurach powiatowych Agencji Restrukturyzacji Modernizacji Rolnictwa. Wspieranie gospodarstw niskotowarowych Celem tego dziaBania jest zwikszenie mo|liwo[ci inwestowania gospodarstw rolnych. DziaBanie to dotyczy gospodarstw o niewielkim wBasnym potencjale ekonomicznym. S to najcz[ciej gospodarstwa maBe obszarowo prowadzce produkcj na samozaopatrzenie. Pomoc finansowa skierowana do tych gospodarstw ma umo|liwi im dziaBania prowadzce do rynkowego ukierunkowania produkcji. Celem tego wsparcia jest tak|e poprawa dochodowo[ci oraz dostosowanie do funkcjonowania w warunkach jednolitego rynku. W Polsce jest du|a liczba gospodarstw niskotowarowych, a poprzez to dziaBanie mo|liwa bdzie stabilizacja sektora rolnego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 Wspieranie dziaBalno[ci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania Celem tego dziaBania jest wyrównanie szans dla gospodarstw poBo|onych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. w gospodarstwach produkcja rolnicza jest utrudniona ze wzgldu na niekorzystne warunki naturalne. DopBaty wyrównawcze w ramach ONW rekompensuj wy|sze koszty produkcji ponoszone przez te gospodarstwa w stosunku do gospodarstw poBo|onych poza strefami ONW. DopBaty te maj równie| przeciwdziaBa wyludnianiu si obszarów wiejskich i zatracaniu ich rolniczego charakteru. DopBaty bezpo[rednie do gruntów rolnych Wnioski na pBatno[ci bezpo[rednie do gruntów rolnych s najpowszechniejsz i najszerzej dostpn forma pBatno[ci w rolnictwie. Termin skBadania wniosków to od 15 marca do 15 maja. Po tym terminie przez 25 dni kalendarzowych (do 9 czerwca) jest mo|liwo[ jeszcze skBadania wniosków z tym, |e za ka|dy dzieD roboczy opóznienia naliczane s sankcje karne w wysoko[ci 1 %. Je|eli gospodarstwo poBo|one jest na terenach ONW to producent rolny na tym samym wniosku mo|e wystpi równie| o t form pBatno[ci. Pomoc mo|e otrzyma: - osoba posiadajca numer identyfikacyjny nadany przez ARiMR, - posiadacz gospodarstwa rolnego o powierzchni, co najmniej 1 ha w skBad, którego wchodz dziaBki rolne o minimalnej powierzchni 0,1 ha, - utrzymuje gospodarstwo w dobrej kulturze rolnej, - zBo|y odpowiedni wniosek o przyznanie pBatno[ci. Na dan dziaBk roln przysBuguje tylko jedna dopBata, o któr mo|e ubiega si tylko jeden wnioskodawca. Niekoniecznie musi by to wBa[ciciel, ale tak|e dzier|awca, który ma umow na u|ytkowanie danej dziaBki. W Polsce dopBaty bezpo[rednie s wypBacane w systemie pBatno[ci obszarowych, w których skBad wchodzi: 1. Jednolita pBatno[ obszarowa (JPO), która przysBuguje do powierzchni gruntów rolnych utrzymanych w dobrej kulturze rolnej: grunty orne, pastwiska, Bki, sady i uprawy wieloletnie. W 2004 roku na JPO przeznaczono 659,95 mln EURO, 2. PBatno[ci uzupeBniajce finansowana cz[ciowo ze [rodków pochodzcych z Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz z bud|etu krajowego. Do powierzchni upraw utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej okre[lonych ro[lin uprawnych. Wspieranie przedsiwzi rolno [rodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierzt Podstawowym celem Krajowego Programu Rolno Zrodowiskowego jest: - utrwalenie wzorców trwaBej i zrównowa|onej gospodarki rolnej, - promocja systemów produkcji rolniczej zgodnych z wymogami ochrony [rodowiska, - ochrona i ksztaBtowanie [rodowiska i krajobrazu, - ochrona gatunków fauny i flory zagro|onych wyginiciem, - poprawa [wiadomo[ci ekologicznej w[ród spoBeczno[ci wiejskiej. Zalesianie gruntów rolnych Podstawowe cele tego dziaBania to: - powikszenie obszarów le[nych, - utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilno[ci obszarów le[nych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 Z pomocy mo|e skorzysta: - producent rolny, bdcy osob fizyczn, uzyskujcy, co najmniej 20% dochodów z tytuBu prowadzenia tego gospodarstwa, - wBa[ciciel (osoba fizyczna) gruntów rolnych poBo|onych w granicach Rzeczpospolitej Polskiej, bdcych w jego posiadaniu lub w posiadaniu jego maB|onka, uzyskujcy dochody powy|ej 80% z dziaBalno[ci pozarolniczej, - grupa rolników lub wBa[cicieli gruntów rolnych (min. 3 osoby, prowadzce dziaBalno[ rolnicz na Bcznej powierzchni co najmniej 3 ha). PBatno[ bdzie wypBacana corocznie i ustalana na podstawie powierzchni gruntów (na ha). Rodzaje pBatno[ci: - jednorazowa pBatno[ na zalesienie wysoko[ premii pokrywa koszt zaBo|enia uprawy, - premia pielgnacyjna wypBacana przez 5 lat jest to premia przyznawana na utrzymanie nowej plantacji, - premia zalesieniowa wypBacana przez 20 lat jest to ekwiwalent za wyBczenie gruntów z uprawy polowej. Wsparcie rynku produktów pszczelich W ramach mechanizmu  Wsparcie rynku produktów pszczelich Komisja Europejska okre[liBa 6 dziaBaD, które mog by realizowane. Polski, krajowy Program Wsparcia Pszczelarstwa obejmuje wszystkie te dziaBania. S to: szkolenia i pomoc techniczna dla pszczelarzy, zakup leków do zwalczania warozy, zakup przyczep do przewozu uli, analiza jako[ci miodu i zakup sprztu do laboratorium, zakup matek, pakietów, odkBadów i rodzin pszczelich oraz prace badawcze i ekspertyzy w dziedzinie pszczelarstwa. Mechanizm ten jest skierowany przede wszystkim do zwizków, organizacji i stowarzyszeD pszczelarzy, spóBdzielni pszczelarskich, grup producenckich, a tak|e producentów sektora pszczelarskiego. KoDcowymi odbiorcami s indywidualne gospodarstwa pasieczne, posiadajce weterynaryjny numer identyfikacyjny, lub te wpisane do rejestru Powiatowego Lekarza Weterynarii. Przy wikszo[ci dziaBaD SPO i PROW nale|y przestrzega zasad: ZwykBej Dobrej Praktyki Rolniczej. ZwykBa Dobra Praktyka Rolnicza to przestrzeganie wymagaD w zakresie: - stosowania nawozów i ich przechowywania mo|na stosowa tylko nawozy dopuszczone do obrotu oraz organiczne i naturalne w postaci staBej i pBynnej. Termin stosowania nawozów organicznych to od 1 marca do 30 listopada. Wyjtek stanowi nawozy stosowane na uprawy pod osBonami. Przechowywanie nawozów organicznych powinno odbywa si w oborach gBbokich lub pBytach, zbiornikach gnojowych. Nieprzekraczalny termin zamontowania zbiorników i pByt gnojowych to 25 pazdziernik 2008 roku, - rolniczego wykorzystania [cieków na terenie gospodarstwa [cieki stosowane w rolnictwie musz by wstpnie oczyszczone, musz by o odpowiednich standardach i normach oraz pochodzi od zakBadów posiadajcych odpowiednie pozwolenia. Zabronione jest stosowanie [cieków na gruntach wykorzystywanych do uprawy ro[lin przeznaczonych do bezpo[redniego spo|ycia przez ludzi i zwierzta, - rolniczego wykorzystania komunalnych osadów [ciekowych komunalne osady [ciekowe mo|na wykorzysta tylko wówczas, gdy gospodarstwo posiada aktualne wyniki nawo|enia gleby wykonane przed zastosowaniem osadów oraz plan nawo|enia, w którym uwzgldniono ilo[ osadów [ciekowych w poszczególnych dawkach, - stosowania i przechowywania [rodków ochrony ro[lin [rodki ochrony ro[lin mog by  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46 stosowane tylko zgodnie z zamieszczon na nich instrukcj postpowania oraz takie, które dopuszczone s do obrotu. Do wykonania zabiegów ochrony wolno u|ywa tylko sprawnego techniczne sprztu osobie posiadajcej aktualne za[wiadczenie o przeszkoleniu. Rolnik musi bezwzgldnie przestrzega okresów karencji i prewencji, - gospodarki na u|ytkach zielonych nie zanieczyszczanie u|ytków zielonych zwizkami azotu, a tak|e ograniczenie nadmiernego wypasu niszczcego darD oraz bezwzgldny zakaz wypalania ro[linno[ci, - utrzymywania czysto[ci i porzdku w gospodarstwie rolnym niezbdn rzecz jest posiadanie urzdzenia do gromadzenia odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gospodarstwa rolnego, - ochrony siedlisk przyrodniczych nale|y przestrzega zasad i wymogów obowizujcych na terenach objtych ochron prawn, - ochrony gleb polegajcej na utrzymaniu w sprawno[ci posiadanych urzdzeD melioracyjnych i przeciwerozyjnych oraz przestrzeganie zakazu bezwzgldnego wypalania sBomy, resztek po|niwnych i [ciernisk, - gospodarki wodnej bezpo[rednio do ziemi lub wód powierzchniowych nie wolno odprowadza [cieków bytowych. Instytucje i organizacje dziaBajce na rzecz rolnictwa w Polsce Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) powstaBo w wyniku ,rozporzdzenia Rady Ministrów z dnia 26 pazdziernika 1999 r. Zajmuje si terenami rolnymi, le[nictwem i rozwojem polskiej wsi. Minister kieruje nastpujcymi dziaBami administracji rzdowej: Rolnictwo, Rozwój wsi, Rynki rolne. Agencja Nieruchomo[ci Rolnych (ANR) jest nastpc prawnym Agencji WBasno[ci Rolnej Skarbu PaDstwa. Jest instytucj powiernicz, której Skarb PaDstwa powierzyB wykonanie prawa wBasno[ci i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia paDstwowego w rolnictwie. ANR realizuje zadania wynikajce z polityki paDstwa, w szczególno[ci w zakresie: - tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych, - tworzenia warunków sprzyjajcych racjonalnemu wykorzystaniu potencjaBu produkcyjnego Zasobu Skarbu PaDstwa, - restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu PaDstwa u|ytkowanego na cele rolnicze; - obrotu nieruchomo[ciami i innymi skBadnikami majtku Skarbu PaDstwa u|ytkowanego na cele rolnicze, - administrowania zasobami majtkowymi Skarbu PaDstwa przeznaczonymi na cele rolnicze; - zabezpieczenia majtku Skarbu PaDstwa, - inicjowania prac urzdniczo rolnych na gruntach Skarbu PaDstwa oraz popierania organizowania na gruntach Skarbu PaDstwa prywatnych gospodarstw rolnych. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Celem jej jest wspieranie dziaBaD sBu|cych rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Agencja zajmuje si wdra|aniem programów Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze [rodków krajowych. DziaBania ARiMR skierowane s gBównie do rolników i przedsibiorców sektora rolnego oraz grup producentów. Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa kieruje Prezes powoBany przez Premiera RP na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Finansów. Prezesowi doradza, a zarazem opiniuje jego dziaBania Rada Agencji. ARiMR ma 16 OddziaBów Regionalnych oraz 314 Biur Powiatowych. Agencja Rynku Rolnego (ARR) realizuje interwencyjn polityk roln paDstwa w celu  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 47 stabilizacji rynku produktów rolnych i |ywno[ciowych oraz ochrony dochodów uzyskiwanych w rolnictwie. Do jej zadaD nale|y: - interwencyjny skup i sprzeda| produktów rolnych oraz ich przetworów na rynku krajowym i rynkach zagranicznych, - gromadzenie i gospodarowanie paDstwowymi rezerwami produktów rolnych oraz produktów i póBproduktów |ywno[ciowych w ramach okre[lonych zadaD oraz przeznaczonych na ten cel [rodków finansowych, - udzielanie porczeD kredytów, z wyjtkiem kredytów inwestycyjnych, przedsibiorcom realizujcym zadania zlecone przez Agencj, - analizowanie rynku produktów rolnych i |ywno[ciowych, - przedstawianie Radzie Ministrów propozycji regulacyjno prawnych w zakresie funkcjonowania rynku produktów rolnych i |ywno[ciowych, a w porozumieniu z Ministrem Gospodarki propozycji dotyczcych regulacji handlu zagranicznego w zakresie produktów bdcych przedmiotem dziaBalno[ci interwencyjnej Agencji, - inicjowanie i udziaB w dziaBaniach organizacyjnych majcych na celu rozwój rynku produktów rolnych i |ywno[ciowych. Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) z siedzib w Brwinowie wraz z OddziaBami w Krakowie, Poznaniu i Radomiu rozpoczBo swoj dziaBalno[ w dniu 1 stycznia 2005 r. w wyniku przeksztaBcenia Krajowego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich. Obejmuje zasigiem swego dziaBania caBy kraj i podlega bezpo[rednio Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Okre[lone Ustaw dziaBania Centrum uwzgldniaj przede wszystkim dziaBania na rzecz poprawy poziomu dochodów rolniczych, podnoszenia konkurencyjno[ci rynkowej gospodarstw rolnych, wspierania zrównowa|onego rozwoju obszarów wiejskich, a tak|e podnoszenia poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkaDców obszarów wiejskich. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki {ywno[ciowej (IERiG{) prowadzi gBównie badania empiryczne. Dotycz one analiz i prognoz rozwoju gospodarki |ywno[ciowej i jej segmentów, rynków artykuBów rolno spo|ywczych i [rodków produkcji, skutków stowarzyszenia z UE, ekonomiki gospodarstw rolniczych oraz firm i bran| przemysBu spo|ywczego, efektów przeksztaBceD wBasno[ciowych, przestrzennych aspektów gospodarki |ywno[ciowej, przemian spoBecznych zachodzcych w[ród ludno[ci rolniczej i wiejskiej. Izby Rolnicze w Polsce s form samorzdu rolniczego i jako zdecentralizowane organizacje administracji paDstwowej s niezale|ne w wykonaniu swoich zadaD. Podlegaj tylko ustawom, a ich samodzielno[ podlega ochronie sdowej. Do podstawowych zadaD izb rolniczych nale|y m.in.: - opracowywanie analiz, ocen, opinii oraz wniosków z zakresu produkcji rolnej i rynku rolnego i przedstawianie ich organom samorzdu terytorialnego i administracji rzdowej, - wystpowanie do organów samorzdu terytorialnego i administracji rzdowej z inicjatyw w zakresie regulacji prawnych oraz opiniowanie projektów przepisów, - prowadzenie dziaBaD na rzecz organizacji rynku rolnego oraz poprawy warunków zbytu pBodów rolnych, dokonywanie analiz kosztów i opBacalno[ci produkcji rolniczej. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia SpoBecznego (KRUS). Zajmuje si ubezpieczeniem spoBecznym rolników i dodatkowo wypBacaniem rent strukturalnych, zasiBków rodzinnych, pielgnacyjnych, [wiadczeD kombatanckich dla inwalidów wojennych. Z dniem wej[cia Polski do Unii Europejskiej Kasa realizuje zadania zwizane z koordynacj zabezpieczenia spoBecznego w krajach UE. Instytut Ochrony Ro[lin (lOR) podlega Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zajmuje si m.in.:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 48 - profilaktyk i zwalczaniem szkodliwych gatunków nicieni, [limaków; - badaniem aktywno[ci biologicznej naturalnych zwizków ro[lin; - testowaniem biologicznej aktywno[ci substancji w odniesieniu do owadów; - badaniem skuteczno[ci [rodków ochrony ro[lin w walce ze szkodnikami w warunkach laboratoryjnych i polowych. Instytut Uprawy, Nawo|enia i Gleboznawstwa (IUNG). jest jednostk badawczo rozwojow podlegajca Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Prowadzi prace badawcze obejmujce upraw ro[lin, nawo|enia, |yzno[ci gleb oraz rozpoznanie i ochron przestrzeni rolniczej. Instytut, jako placówka naukowo badawcza, prowadzi wielokierunkow dziaBalno[ usBugow, konsultacyjn i doradcz w dziedzinie rolnictwa w zakresie m.in.: - szkolenia specjalistów rolnych, - upowszechniania innowacji, - opracowania analiz, syntez oraz ekspertyz na u|ytek producentów rolnych, administracji terenowej i centralnej, - wymiany krajowej i midzynarodowej (kadry, publikacje), - tworzenia wewntrznej i ogólnokrajowej informacji naukowo technicznej, - wspóBpracy z przedsibiorstwami przemysBu rolno spo|ywczego i wytwarzajcymi [rodki do produkcji rolniczej, - normalizacji i wynalazczo[ci. Centralny Inspektorat Standaryzacji (CIS) sprawuje paDstwowy nadzór standaryzacyjny nad towarami rolno spo|ywczymi w obrocie z zagranic. Celem tego nadzoru jest zapewnienie wprowadzenia na rynek krajowy towarów o jako[ci handlowej zgodnej z wymaganiami oraz czuwanie nad konkurencyjno[ci polskich towarów rolno spo|ywczych wywo|onych za granic. Instytut Warzywnictwa jest to wiodc w kraju instytucja prowadzc badania naukowe obejmujce wszystkie kierunki niezbdne dla rozwoju warzywnictwa: hodowl, technologi uprawy i nawo|enia, metody ochrony przed chorobami i szkodnikami, metody przechowywania, skBadowania i przetwórstwa warzyw gruntowych uprawianych pod szkBem i foli. OddziaB Pszczelnictwa w PuBawach jest cz[ci Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, bdcego jednym z resortowych Instytutów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zajmuje si badaniami z dziedziny hodowli pszczóB, poznawania ich biologii, doskonalenia metod obsBugi pasiek oraz okre[laniem skBadu i wBa[ciwo[ci wszystkich produktów wytwarzanych przez pszczoBy. Innym kierunkiem jego dziaBalno[ci jest poznanie znaczenia pszczóB i innych owadów jako zapylaczy ro[lin uprawnych oraz ich wychów na te potrzeby. Krajowe Centrum Hodowli Zwierzt (KCHZ specjalizuje si w dostarczaniu profesjonalnej, niezale|nej informacji sBu|cej do podejmowania decyzji w produkcji, hodowli i rozrodzie zwierzt oraz prowadzeniu kontroli w zakresie hodowli i rozrodu zwierzt gospodarskich (w tym tak|e i pszczóB). Jego zadania zwizane s z: - prowadzeniem systemów informacyjnych dla potrzeb oceny warto[ci u|ytkowej i hodowlanej zwierzt, - ustalaniem zaBo|eD krajowych programów hodowlanych, - prowadzeniem ksig zwierzt hodowlanych, - opracowywaniem regulaminów dotyczcych oceny warto[ci u|ytkowej oraz ksig zwierzt hodowlanych, - prowadzeniem dziaBalno[ci w zakresie ochrony zasobów genetycznych zwierzt gospodarskich.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 49 W [wietle ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierzt gospodarskich z dnia 27 lutego 2007 roku pszczoBy s zaliczane do zwierzt gospodarskich, a ich hodowla, przetwórstwo i sprzeda| produktów, podobnie jak innych zwierzt gospodarskich, podlega odpowiednim regulacjom prawnym. 4.6.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie znasz instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej? 2. Na czy polega Sektorowy Program Operacyjny? 3. Jakie s zaBo|enia Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich? 4. Jakie s warunki otrzymania poszczególnych dotacji w ramach SPO i PROW? 5. Jakie instytucje dziaBaj na rzecz polskiego rolnictwa i pszczelarstwa? 6. Jaki jest zakres dziaBaD poszczególnych instytucji? 7. Co to jest ZwykBa Dobra Praktyka Rolnicza? 4.6.3. wiczenia wiczenie 1 PosBugujc si instrukcj wypeBnij  Wniosek o przyznanie pBatno[ci bezpo[rednich do gruntów rolnych lub o przyznanie pBatno[ci z tytuBu wsparcia dziaBalno[ci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania dla swojego gospodarstwa. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) dokBadnie przeanalizowa instrukcj doBczona do wniosku, 2) zgromadzi niezbdne informacje i dokumenty, 3) wypeBni wniosek. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia, - druki wniosków obowizujcych w danym roku kalendarzowym, - instrukcje do powy|szych wniosków. wiczenie 2 WypeBnij wniosek o dofinansowanie projektu w zakresie dziaBania  UBatwienie startu mBodym rolnikom . Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zapozna si z zasadami udzielania pomocy finansowej dla powy|szego dziaBania, 2) dokBadnie przeanalizowa instrukcj doBczona do wniosku, 3) zgromadzi niezbdne informacje i dokumenty, 4) wypeBni wniosek. Wyposa|enie stanowiska pracy: - poradnik dla ucznia,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 50 - druki wniosków obowizujcych w danym roku kalendarzowym, - instrukcje do powy|szych wniosków. 4.6.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni i instrumenty i zasady Wspólnej Polityki Rolnej? ðð ðð 2) scharakteryzowa Sektorowy Program Operacyjny i jego skBadniki? ðð ðð 3) scharakteryzowa Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich jego dziaBania? ðð ðð 4) wyszczególni te dziaBania pomocowe, z których masz szans skorzysta Ty i Twoja rodzina? ðð ðð 5) scharakteryzowa instytucje dziaBajce na rzecz polskiego rolnictwa? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 51 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 20 zadaD. Do ka|dego zadania doBczone s 4 mo|liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidBowa 5. Udzielaj odpowiedzi na zaBczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce znak X. w przypadku pomyBki nale|y bBdn odpowiedz zaznaczy kóBkiem, a nastpnie ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow. 6. Niektóre zadania wymagaj prostych obliczeD, które powiniene[ wykona przed wskazaniem poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia, nie bdzie uznawane. 7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 8. Je[li udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó| jego rozwizanie na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 9. Na rozwizanie masz 45 minut. Powodzenia!  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 52 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Czynnikiem produkcji (zasobem) nie jest a) ziemia. b) zarzdzanie (przedsibiorczo[). c) zapas produkcyjny. d) wBasno[. 2. Do dóbr kapitaBowych nale| a) samochód w gospodarstwie domowym i altana przy domu rolnika. b) oszczdno[ci w skarbonce. c) lodówka i encyklopedia w gospodarstwie domowym. d) zapasy pszenicy w gospodarstwie rolnym oraz budynek fabryki samochodów. 3. Kosztem alternatywnym ksi|ki jest a) czas przeznaczony na czytanie ksi|ki. b) poczucie u|yteczno[ci ksi|ki. c) dwa kilogramy mandarynek, z których zrezygnowano by naby t ksi|k. d) cena tej ksi|kimandarynki, z których zrezygnowali[my aby kupi ksi|k. 4. Stopniowe zu|ywanie si maszyn i urzdzeD w procesie produkcji, które jest odzwierciedlone sum pienidzy, jak gospodarstwo musi corocznie odkBada na zakupienie nowego [rodka trwaBego, po zu|yciu posiadanego obecnie to a) stopa amortyzacji. b) umorzenie. c) warto[ likwidacyjna. d) amortyzacja. 5. CaBa warto[ nowo wytworzona w gospodarstwie, powstaBa po odjciu od produkcji koDcowej netto pozostaBych nakBadów materialnych poniesionych gospodarstwie to a) produkcja czysta. b) produkcja globalna. c) dochód rolniczy. d) produkcja towarowa brutto. 6. Je|eli koszt produkcji dla caBego gospodarstwa wynosi 10 000,00 zB, a warto[ produkcji 12 500,00 zB to wskaznik wzgldnej wysoko[ci kosztów informuje nas, |e a) 60% warto[ci 1kg |ywca to koszty. b) 70% warto[ci 1kg |ywca to koszty. c) 80% warto[ci 1kg |ywca to koszty. d) 90% warto[ci 1kg |ywca to koszty. 7. Mar|a brutto to a) ró|nica warto[ci produkcji towarowej i kosztów zmiennych. b) okre[lanie warto[ci poszczególnych skBadników majtkowych gospodarstwa. c) czysty zysk w gospodarstwie rolnym. d) ró|nica midzy dochodem osobistym i dochodem rolniczym.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 53 8. O kredyt preferencyjny mo|e ubiega si a) ka|dy obywatel, który wypeBni odpowiedni wniosek i chce inwestowa na terenie naszego kraju. b) rolnik, który do wypeBnionego wniosku zaBczy biznesplan i opini O[rodka Doradztwa Rolniczego. c) ka|dy rolnik, który posiadania gospodarstwo rolne, o powierzchni przekraczajcej 1 ha przeliczeniowy u|ytków rolnych lub dziaBy specjalne produkcji rolnej, a tak|e jego maB|onek i domownik. d) ka|dy, kto osiga dochody i pBaci podatki. 9. Agencja Rynku Rolnego a) realizuje interwencyjn polityk roln paDstwa w celu stabilizacji rynku produktów rolnych i |ywno[ciowych oraz ochrony dochodów uzyskiwanych w rolnictwie. b) wspiera dziaBania sBu|ce rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. c) dziaBa na rzecz poprawy poziomu dochodów rolniczych, podnoszenia, konkurencyjno[ci rynkowej gospodarstw rolnych, wspierania zrównowa|onego rozwoju obszarów wiejskich, a tak|e podnoszenia poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkaDców obszarów wiejskich. d) prowadzi prace badawcze obejmujce upraw ro[lin, nawo|enia, |yzno[ci gleb oraz rozpoznanie i ochron przestrzeni rolnicze. 10. Popyt to a) ilo[ dóbr i usBug, która zostaBa zaoferowana do sprzeda|y po okre[lonych cenach w danym miejscu i czasie. b) zasady regulujce warunki zakupu towarów i usBug. c) ilo[ towarów i usBug, jak s gotowi zakupi nabywcy po okre[lonej cenie w okre[lonym czasie. d) struktura poda|y produktów rolnych. 11. Do zasad regulujcych dziaBanie Wspólnego Rynku Europejskiego nie nale|y a) minimalizacji kosztów produkcji. b) jednolito[ci rynku wewntrz wspólnotowego. c) wspólnej polityki zagranicznej. d) wspóBodpowiedzialno[ci producentów. 12. Które z poni|szych nie nale| do przyrodniczych warunków produkcji a) stosunki wilgotno[ciowe. b) warunki glebowe. c) stosunki cieplne. d) stan i struktura [rodków produkcji. 13. Zasoby zu|yte w procesie produkcji prowadzonej w gospodarstwie i okre[lone w mierniku naturalnym, to: a) nakBad. b) koszt. c) kalkulacja. d) wycena.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 54 14. Kalkulacja sporzdzana przed rozpoczciem produkcji, przeprowadzana wedBug obowizujcych normy zu|ycia [rodków produkcji, czasu pracy i obowizujcych cen, to a) kalkulacja podziaBowa. b) kalkulacja wstpna. c) kalkulacja sprawozdawcza. d) kalkulacja doliczeniowa. 15. Obowizkiem rolnika jest ubezpieczenie a) budynków rolniczych i upraw od powodzi i gradobicia. b) OC rolników i ubezpieczenie budynków rolniczych. c) OC rolników i zwierzt od padnicia i uboju z konieczno[ci. d) zwierzt od padnicia i uboju z konieczno[ci i przeciwpo|arowe. 16. Cena równowagi to a) warto[ wymienna towaru wyra|ona w jednostkach pieni|nych. b) cena, w której ilo[ dostarczonych towarów równa si ilo[ci chtnych do ich zakupu. c) cena zakupu. d) cena sprzeda|y. 17. GieBda towarowa to a) miejsce bezpo[rednich transakcji miedzy du| liczb sprzedajcych i kupujcych poBczone z prezentacj towarutowaru lub jego próbek. b) miejsce, na którym odbywa si handel w [ci[le okre[lonym czasie, towarami ujednoliconymi (wystandaryzowanymi) zarówno pod wzgldem ilo[ci, jak i jako[ci, wedBug precyzyjnie zdefiniowanych metod i zasad, poprzez podmioty dopuszczone do handlu speBniajce okre[lone kryteria, przez publiczne ogBoszenie ustalonych cen na towary, które gwarantuje równy dostp do informacji wszystkim uczestnikom. c) kategoria ekonomiczna, która okre[la ogóB stosunków midzy producentami rolnymi, d) forma integracji drobnych producentów z przedsibiorstwami przetwórczymi i dystrybucyjnymi 18. Technika wytwarzania to a) dostp do najnowszej wiedzy i doradztwo w zakresie najnowszych technik i technologii wytwarzania; nowych wysokoplennych odmian; najnowszych [rodków ochrony ro[lin. b) nat|enie nakBadów pracy |ywej i uprzedmiotowionej na jednostk powierzchni. c) oddziaBywanie w procesie produkcji [rodkami pracy na przedmioty pracy w celu uzyskania okre[lonych efektów. d) minimum rocznego wykorzystania [rodka trwaBego, który umo|liwia techniczne zu|ycie maszyny przed jej zu|yciem ekonomicznym. 19. Skrót ARiMR pochodzi od nazwy a) Agencja Rozwoju i Mechanizacji RyboBówstwa. b) Analiza Rozwoju i Melioracji Regionów. c) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. d) Analiza Rozmieszczenia i Mechanizacji Rolnictwa. 20. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia SpoBecznego to instytucja odpowiedzialna za a) stabilizacj rynku produktów rolnych i |ywno[ciowych oraz ochrony dochodów uzyskiwanych w rolnictwie.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 55 b) wspieranie dziaBaD sBu|cych rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. c) ubezpieczenia spoBeczne rolników i dodatkowo wypBacaniem rent strukturalnych, zasiBków rodzinnych, pielgnacyjnych, [wiadczeD kombatanckich dla inwalidów wojennych. d) opracowywanie analiz, ocen, opinii oraz wniosków z zakresu produkcji rolnej i rynku rolnego i przedstawianie ich organom samorzdu terytorialnego i administracji rzdowej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 56 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko.......................................................................................... Prowadzenie dziaBalno[ci rolniczo pszczelarskiej Zakre[l poprawn odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 57 6. LITERATURA 1. JabBonka K., KaBu|a H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie. REA, Warszawa 2006 2. Kowalak Z.: Ekonomika i organizacja rolnictwa cz. I. i II. eMPi2, PoznaD 1997 3. Kowalski W.: Ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych. Format AB, Warszawa 1998 4. Pawalonka M., Trojanowska M.: Wspólna Polityka Rolna. REA, Warszawa 2005 5. Zawojska A., Mossakowska E., DaniBowska A., Krawczyk E.: Podstawy ekonomii. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 1998 Adresy stron internetowych wykorzystywanych w niniejszym opracowaniu: 1. http://www.minrol.gov.pl strona Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2. http://www.mf.gov.pl strona Ministerstwa Finansów 3. http://www.krus.gov.pl strona Kasy Rolniczego Ubezpieczenia SpoBecznego 4. http://www.arimr.gov.pl strona Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 5. http://www.arr.gov.pl strona Agencji Rynku Rolnego 6. http://www.prawo.lex.pl Polski Serwer Prawa 7. http://www.us.nowasol.pl oficjalna strona Urzdu Skarbowego w Nowej Soli 8. http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/ Portal Funduszy Strukturalnych 9. http://www.odr.zetobi.pl oficjalna strona Podlaskiego O[rodka Doradztwa Rolniczego w Szepietowie  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 58

Wyszukiwarka