plik


ÿþ Maciej TrzciDski WOKÓA DEFINICJI ZABYTKU ARCHEOLOGICZNEGO* o blisko piciu latach obowizywania ustawy dziedzictwa archeologicznego, co bynajmniej nie 1 P o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oznacza, |e ustawodawca pominB w ogóle t kwes- (dalej: ustawa o zabytkach) pora przyjrze si za- ti. Dekret wprowadziB w art. 23 zapis dotyczcy wartym w niej regulacjom dotyczcym ochrony dzie- wykopalisk i znalezisk, uznajc je równie| za za- dzictwa archeologicznego. O tym, |e obowizujca bytki. ustawa i przewidziane w niej nowe rozwizania nie Art. 23.  Za zabytki tej kategorii s uwa|ane: w peBni sprostaBy rzeczywisto[ci, przekonuj jej ko- a) wykopaliska [wiadczce o dawnej kulturze (groby, pola urn i urny, narzdzia krzemienne, wy- lejne nowelizacje oraz o|ywione dyskusje i krytyczne roby kruszcowe i szklane, tkaniny, ceramika, mone- uwagi. ty, broD itp.), Jest spraw bezsporn, i| podstaw ka|dego b) znaleziska przypadkowe na powierzchni zie- sprawnie funkcjonujcego aktu prawnego bdzie mi lub na dnie zbiorników wody, majce cechy daw- z jednej strony czytelno[ zawartych w nim definicji oraz norm prawnych, z drugiej natomiast jego spój- nej kultury, z rodzaju wy|ej wymienionych oraz ta- kie jak skarby i archiwalia, ukryte w murach, pusz- no[ z caBym systemem prawa zarówno krajowego, kach, skrytkach itp. . jak i midzynarodowego. Specyfika wykopalisk i znalezisk pozwoliBaby Autor niniejszego artykuBu zamierza podda ocenie obowizujc definicj zabytku archeologicz- nam zatem z perspektywy obowizujcej ustawy przypisa je do kategorii ruchomych zabytków ar- nego, kilkuletnie do[wiadczenia pokazuj, bowiem cheologicznych. Co ciekawe, dekret w art. 12 doty- |e definicja ta wzbudza spore kontrowersje na grun- czcym zabytków nieruchomych enumeruje przykBa- cie stosowania prawa. Przedtem jednak przedstawi dy, które niewtpliwie dzi[ uzna wypadaBoby za krótki rys historyczny ochrony dziedzictwa archeo- nieruchome zabytki archeologiczne. logicznego w polskim prawodawstwie. Art. 12.  Za zabytki nieruchome w my[l ustawy niniejszej uznane by mog: Od wykopaliska do zabytku a) jaskinie, grodziska (tzw. szwedzkie góry i oko- archeologicznego py), kurhany, mogiBy, usypiska, cmentarzyska, [lady Pierwszym aktem prawnym regulujcym kwestie osad nawodnych, gBazy ze stopami, misami, krzy|a- ochrony zabytków w Polsce po odzyskaniu niepod- mi, podkowami, baby kamienne itp. . legBo[ci byB Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad Analizujc zatem przepisy dekretu, stwierdzi 2 zabytkami sztuki i kultury . Art. 1 tego skdind wypada, i| w dokumencie tym nie wystpuje pojcie pionierskiego i doniosBego dokumentu stanowiB, i| zabytku archeologicznego. Ustawodawca rozwizaB  wszelkie zabytki kultury i sztuki, znajdujce si kwesti ochrony dziedzictwa archeologicznego, po- w granicach PaDstwa Polskiego, wpisane do inwen- sBugujc si z jednej strony terminami  wykopali- tarza zabytków sztuki i kultury, podlegaj opiece ska i  znaleziska i wi|c je z zabytkami ruchomy- prawa . Dokument posBugiwaB si zatem dwoma klu- mi, z drugiej za[ wprowadziB w kategorii zabytków czowymi kategoriami zabytków, jakimi byBy zabytki nieruchomych przykBady zabytków, które dzisiaj nie- sztuki i kultury. Nie odnajdziemy w nim pojcia wtpliwie mo|na okre[li jako nieruchome zabytki zabytku archeologicznego ani te| szerszego pojcia archeologiczne. 111 Uzasadnienia tak ogólnego i z dzisiejszego punk- przykBady odnosz si do obiektów zarówno archeo- tu widzenia nieprecyzyjnego zdefiniowania materii, logicznych, jak i paleontologicznych. któr zainteresowana byBa ówczesna archeologia, Trzeba zatem  z perspektywy przytoczonych poszukiwa trzeba w samej doktrynie archeologii, tu aktów prawnych  zauwa|y, i| obowizujca wBa[ciwej czasom powstawania dekretu. Pamita te| Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabyt- 9 nale|y, i| do[ powszechnie w literaturze archeolo- ków i opiece nad zabytkami jest pierwszym ak- gicznej pierwszych dekad XX w. pojawiaBo si poj- tem prawnym, który wprowadziB pojcie zabytku cie  zabytek przeszBo[ci przedhistorycznej , którego archeologicznego, podejmujc zarazem prób jego 3 rodowód tkwiB jeszcze w XIX stuleciu . peBnego zdefiniowania. Continuum umieszczonego w dekrecie zapisu dotyczcego wykopalisk i znalezisk odnajdujemy Legalna definicja zabytku w Rozporzdzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej archeologicznego 4 z dnia 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami , Podejmujc prób kompleksowego zdefiniowania z t jednak ró|nic, |e ustawodawca zastosowaB tu tego, czym jest zabytek archeologiczny, trzeba wyrazny podziaB na wykopaliska i znaleziska przed- uwzgldni kilka zazbiajcych si przepisów obo- historyczne i archeologiczne (art. 2 ust. 14). Trzeba wizujcej ustawy o ochronie zabytków. równie| podkre[li, |e dokument ten, definiujc Punktem wyj[cia bdzie, rzecz jasna, art. 3 ust. 1, pojcie zabytku, wprowadziB m.in. pojcie warto[ci 5 który definiuje pojcie zabytku.  Zabytek to nieru- archeologicznej . Znajdujce si w rozporzdzeniu chomo[ lub rzecz ruchoma, ich cz[ci lub zespoBy, regulacje dotyczce definicji zabytku oraz realnej bdce dzieBem czBowieka lub zwizane z jego dzia- ochrony prawnej poddawane byBy zasadnej, jak si Balno[ci i stanowice [wiadectwo minionej epoki wydaje, krytyce, objto tu bowiem jednakow ochro- bdz zdarzenia, których zachowanie le|y w interesie n bardzo ró|norodne grupy zabytków (dzieBa spoBecznym ze wzgldu na posiadan warto[ histo- sztuki, zabytki przedhistoryczne, zabytki architek- ryczn, artystyczn lub naukow . tury, pomniki, cmentarze, ruiny, monety, zabytki Obowizujca ogólna definicja zabytku wpro- etnograficzne), które nie powinny by ze sob 6 wadza wBa[ciwe cywilnoprawnej terminologii kryte- Bczone . ria, okre[lajce zabytek mianem rzeczy, nierucho- Tak wic zarówno dekret o opiece nad zabytka- mo[ci lub jej cz[ci. PodziaB taki [wiadczy niewtpli- mi sztuki i kultury, jak i przywoBane wy|ej rozporz- wie o tym, |e ustawodawca zabytek identyfikuje ja- dzenie, okre[lajc przedmiot ochrony i próbujc de- ko materialny, bardzo konkretny przedmiot. Zabieg finiowa pojcie zabytku, posBugiwaBy si w stosun- taki uzna nale|y za w peBni uzasadniony, zwBaszcza ku do ruchomych zabytków archeologicznych poj- 7 |e poprzednie regulacje prawne operowaBy bardzo ciami:  wykopalisko ,  znalezisko . Nieruchome ró|n terminologi, której stosowanie byBo utrud- zabytki archeologiczne wBczone zostaBy natomiast nione. Trzeba przy tej okazji zwróci uwag na ko- do kategorii zabytków nieruchomych. lejne kryteria wprowadzone do definicji zabytku, Kolejnym aktem prawnym, który uwzgldniB jakimi s: interes spoBeczny oraz wystpujce w cha- w przedmiocie ochrony zabytki archeologiczne, byBa rakterze alternatywnym warto[ci  historyczna, ar- ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr 8 kultury . Dokument ten, uwzgldniajc niejako tra- tystyczna lub naukowa. Okazuje si zatem, |e o tym, dycje swoich poprzedników, nie daje konkretnej de- czy mamy do czynienia z obiektem, który powinien finicji zabytku archeologicznego, ale nadal posBugu- by uznany za zabytek, decydowa ma to, czy jego je si okre[leniem  wykopaliska i znaleziska archeo- zachowanie le|y w interesie spoBecznym oraz czy po- logiczne (art. 24). Pojawiajcy si w art. 5 ust. 5 za- siada on cho jedn z wymienionych powy|ej war- to[ci. Z perspektywy kilku lat obowizywania ww. pis:  obiekty archeologiczne i paleontologiczne, jak [lady terenowe pierwotnego osadnictwa i dziaBal- przepisu wida, |e jego stosowanie bywa kontrower- no[ci czBowieka, jaskinie, kopalnie pradziejowe, gro- syjne. Wprowadzenie powy|szych kryteriów spowo- dziska, cmentarzyska, kurhany oraz wszelkie wyt- dowaBo bowiem, |e przedmiot ochrony staB si bar- dzo szeroki. wory dawnych kultur wprowadza nowy termin: Kolejnym nowym i niewtpliwie pozytywnym ro-  obiekt archeologiczny . Termin ten, dookre[lony zwizaniem obowizujcej ustawy jest wprowadze- enumeratywnie podanymi przykBadami, jest wci| nie pojcia zabytku archeologicznego jako zupeBnie maBo konkretny, tym bardziej |e wymienione 112 odrbnej kategorii. Tak wic obok zabytków nieru- [rodowiskiem s podstawowym zródBem informacji; chomych i ruchomych pojawia si zabytek archeo- ¯% które s usytuowane w jakimkolwiek miejscu pod- logiczny jako szczególna, a wic kwalifikowana for- legajcym jurysdykcji Stron . ma zabytku. Jest spraw oczywist, i| pojcie  dziedzictwo Ustawodawca konsekwentnie wprowadziB rów- archeologiczne jest pojciem szerszym od pojcia nie| podziaB na ruchome i nieruchome zabytki ar-  zabytek archeologiczny , tym niemniej podejmujc cheologiczne. si próby kompleksowego zdefiniowania zabytku Definicja zabytku archeologicznego zawarta archeologicznego, nale|y równie| uwzgldni kryte- w art. 3 ust. 4 stanowi, i| zabytek archeologiczny to ria wprowadzone w definicji dziedzictwa archeolo-  zabytek nieruchomy, bdcy powierzchniow, pod- gicznego. Na szczególn uwag zasBuguje zwBaszcza ziemn lub podwodn pozostaBo[ci egzystencji uznanie wykopalisk za podstawowe zródBo informa- czBowieka, zBo|on z nawarstwieD kulturowych i znaj- cji dla odkrytego zabytku archeologicznego. dujcych si w nich wytworów bdz ich [ladów albo Omawiajc istniejcy stan prawny, nie sposób zabytek ruchomy, bdcy tym wytworem . nie odwoBa si do orzecznictwa sdowego. Tu jed- Pamitajc, i| zabytek archeologiczny jest kwa- nak okazuje si, |e brak jest jakichkolwiek orzeczeD, lifikowan form zabytku, i biorc pod uwag tre[ które pomogByby w doprecyzowaniu omawianego 11 art. 3 ust. 4, nie mo|na zapomina, |e musi on speB- zagadnienia . nia równie| kryteria zawarte w ogólnej definicji za- bytku. A zatem trzeba uwzgldni równie| to, i| za- Istota wBa[ciwej identyfikacji bytkiem archeologicznym bdzie przedmiot, którego zabytku archeologicznego zachowanie le|y w interesie spoBecznym ze wzgldu i jej prawne konsekwencje na posiadan warto[ historyczn, artystyczn lub Kilkuletnie ju| do[wiadczenia w zakresie stosowa- naukow. nia obowizujcej definicji zabytku archeologicz- Ustawodawca, chcc usprawni identyfikacj za- nego wykazuj, |e jej bardzo szeroko ustawione kry- bytku archeologicznego, wprowadziB w art. 6 ust. 3 teria stwarzaj w praktyce powa|ne trudno[ci w za- enumeratywnie podane przykBady zabytków archeo- kresie rozpoznania i sprecyzowania ró|nic pomidzy logicznych, którymi w szczególno[ci s: pozostaBo[ci zabytkiem  zwykBym a zabytkiem archeologicznym. terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, Trzeba przy tej okazji przypomnie, i| konsek- cmentarzyska, kurhany, relikty dziaBalno[ci gospo- wencje prawidBowej identyfikacji s istotne, ustawo- darczej, religijnej i artystycznej. U|yte tu okre[lenie dawca wprowadziB bowiem kilka nowych przepisów  w szczególno[ci wskazuje jedynie na przykBadowe sytuacje, bowiem peBne wyliczenie zabytków archeo- dotyczcych wyBcznie zabytków archeologicznych. Ustawa nakBada na obywatela wiele obowiz- logicznych i ich ró|norodnych form byBoby oczywi[- ków, w tym m.in. zwizanych z przypadkowym zna- cie niemo|liwe. lezieniem przedmiotu, co do którego istnieje przy- Chcc kompleksowo przeanalizowa definicj 12 zabytku archeologicznego na gruncie obowizujce- puszczenie , |e jest on zabytkiem archeologicznym go prawa, nie mo|na zapomnie o implementowa- (art. 33 ust. 1). NiedopeBnienie ich skutkuje sankcj karn okre[lon w art. 116. Przy tej okazji nale|y nych aktach prawa midzynarodowego, które staBy zwróci uwag na art. 35 ust. 1:  Przedmioty bdce si cz[ci porzdku prawnego. W interesujcej nas zabytkami archeologicznymi odkrytymi, przypadko- kwestii aktem takim bdzie Europejska Konwencja 10 wo znalezionymi albo pozyskanymi w wyniku ba- o ochronie dziedzictwa archeologicznego . PosBuguje si ona pojciem  dziedzictwo archeologiczne , któ- daD archeologicznych stanowi wBasno[ Skarbu PaDstwa . WBa[ciwa identyfikacja oraz okre[lenie, re definiuje w art. 1 ust. 2:  W tym celu nale|y uzna czy znaleziony (odkryty) obiekt jest zabytkiem  zwy- za przedmiot dziedzictwa archeologicznego wszelkie pozostaBo[ci, obiekty i jakiekolwiek inne [lady ludz- kBym , czy archeologicznym decyduje o prawie do jego wBasno[ci. Odkrywcy bdz przypadkowemu ko[ci z minionych epok: ¯% których zachowanie i analiza pomog prze[ledzi znalazcy zabytku archeologicznego przysBuguje na 13 histori ludzko[ci i jej stosunek do [rodowiska na- mocy art. 34 ust. 1 nagroda . Wynagrodzenie dla turalnego; odkrywcy zabytku  zwykBego przewidziane zostaBo ¯% dla których wykopaliska i odkrycia oraz inne w art. 32 ust. 9, który odsyBa w tej materii do prze- metody badaD nad dziejami ludzko[ci i jej pisu kodeksu cywilnego (art. 189). 113 Kolejne obowizki okre[la art. 32 ust. 1:  Kto obowizujca ustawa (art. 36. ust. 1 pkt 12 ustawy 14 w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub o zabytkach) obna|yBy swego rodzaju niedoskona- ziemnych odkryB przedmiot, co do którego istnieje Bo[ definicji zabytku archeologicznego. Liczba od- przypuszczenie, i| jest on zabytkiem, jest obowi- krywanych przedmiotów oraz ich ró|norodno[ spo- zany: wodowaBy, |e absolutnie konieczne staBo si stwier- 1) wstrzyma wszelkie roboty mogce uszkodzi lub dzenie, czy w my[l obowizujcej ustawy mog by zniszczy odkryty przedmiot; one uznane za zabytki. 2) zabezpieczy przy u|yciu dostpnych [rodków ten Rozwizanie tego problemu ma, jak wiemy, swo- przedmiot i miejsce jego odkrycia; je prawne konsekwencje, dotyczce nie tylko prawa 3) niezwBocznie zawiadomi o tym wBa[ciwego woje- wBasno[ci, ale równie| roszczeD z tytuBu nagrody lub wódzkiego konserwatora zabytków, a je[li nie jest to znaleznego, które mog by przyznane znalazcy bdz odkrywcy zabytku (w tym zabytku archeolo- mo|liwe, wBa[ciwego wójta (burmistrza, prezydenta gicznego). Trzeba zaznaczy, |e pojawiaj si w lite- miasta) . NiedopeBnienie ww. obowizków skutkuje sank- raturze opinie, które postuluj, aby ka|dy znalezio- 15 ny zabytek archeologiczny uznawa za skarb . cj karn okre[lon w art. 115. Mimo |e hipoteza normy zawartej w art. 189 kode- Nowe obowizki wprowadzone w przytoczonych wy|ej artykuBach uzna nale|y, mimo ich restrykcyj- ksu cywilnego (skarb) jest w istocie zbie|na z hipo- nego charakteru, za rozwizanie konieczne. W cyto- tez normy z art. 35 ust. 1 ustawy o zabytkach, to uznanie ka|dego zabytku archeologicznego za skarb wanych przepisach wida intencje ustawodawcy, byBoby zdaniem autora niewskazane. W praktyce który, przewidujc nowe zagro|enia dla dziedzictwa bowiem okazuje si, |e zaBo|enie, i| ka|dy odkryty archeologicznego, zwizane ze zmieniajcymi si uwarunkowaniami spoBeczno-ekonomicznymi, na- zabytek archeologiczny musi posiada warto[ naukow, artystyczn lub materialn, jest utopi. kBada nowe obowizki, a brak ich respektowania Sytuacja ta jest nader czytelna w przypadku odkry- uznaje za wykroczenie. Tym niemniej to wBa[nie na gruncie nowych przepisów sprawa wBa[ciwej, po- wania materiaBu masowego (np. uBamków ceramiki), który zostaB ju| gruntownie rozpoznany i przebada- prawnej identyfikacji zabytku archeologicznego jest ny. Nadto zauwa|y nale|y, |e na gruncie samej bardzo istotna. archeologii jako nauki definicja skarbu ma wBasne Wprowadzone przepisy oraz uczynienie z za- 16 znaczenie . bytku archeologicznego kwalifikowanej formy zabyt- Powracajc jednak do wtpliwo[ci dotyczcych ku wskazuj na intencje ustawodawcy, który chciaB obowizujcej definicji zabytku archeologicznego ochron prawn otoczy dziedzictwo archeologiczne. podkre[li trzeba, i| w procesie stosowania prawa Zwa|ywszy na nowe formy zagro|eD, jakie pojawiBy rozstrzygnicie, czy dyskusyjny zabytek zasBuguje na si w Polsce po przemianach ustrojowych na po- to, aby uzna go za zabytek archeologiczny, musi cztku lat 90. XX w., trzeba doceni starania w tej opiera si na kryteriach ustawowych. Te jednak, co materii. ZakBadajc racjonalno[ i dobr wol dzia- ju| zostaBo powiedziane, okazuj si nie by jedno- BaD ustawodawcy, trudno jednak z perspektywy kil- znacznie wyraziste. kuletnich do[wiadczeD nie dostrzec, |e wprowadzo- Oto bowiem kryteriami, które maj pozwoli na definicja coraz cz[ciej stwarza na gruncie stoso- nam na identyfikacj zabytku archeologicznego, po- wania prawa problemy. Dotycz one nie tylko orga- za ogóln definicj zabytku zawart w art. 3 ust. 1, nów administracji paDstwowej, które, opierajc si s wprowadzone w art. 3 ust. 4 dodatkowe u[ci[le- na ww. definicji, musz rozstrzyga w postaci decyzji nia w postaci kontekstu, w jakim zabytek zostaB od- bdz postanowieD administracyjnych o wielu kwes- kryty bdz znaleziony, tj. na powierzchni, pod zie- tiach, lecz równie| budz niekiedy niepokój w [ro- mi lub pod wod, w powizaniu z nawarstwieniem dowisku samych archeologów oraz w[ród coraz licz- kulturowym. niejszej grupy osób zajmujcych si hobbystycznie Tak ustawione kryteria definicji zabytku archeo- poszukiwaniami ró|nego rodzaju  staro|ytno[ci . logicznego pozwalaj uzna za zabytek archeologicz- ny np. przedmioty pochodzce z okresu II wojny Dylematy wokóB interpretacji [wiatowej. Okazuje si bowiem, |e znajdujcy si Wydaje si , |e to wBa[nie ró|nego rodzaju poszuki- pod ziemi lub pod wod obiekt, który bdzie mie wania, których legalno[ prowadzenia sankcjonuje cho jedn z przewidzianych w art. 3 ust. 1 warto[ci, 114 a wic warto[ historyczn, artystyczn lub nauko- widzenia walory tych zabytków mog wydawa si w, mo|e zosta tak sklasyfikowany. wtpliwe, warto chroni je dla przyszBych pokoleD. Tak wic kontrowersje i dyskusje dotyczce Wydaje si jednak, |e w tym celu wystarczy uzna obowizujcej definicji zabytku archeologicznego je po prostu za zabytek. Wszak lista kategorii za- zasadniczo sprowadzaj si do pytania: czy istotnie bytków, które ustawodawca wprowadziB w art. 6, jest  chcc stosowa obowizujce kryteria definicji  okazaBa. Zawsze jednak mo|na w razie konieczno[- zamierzamy wprowadza do archeologii zupeBnie ci j rozwin, doprecyzowa bdz wrcz doda do nowe kategorie zabytków, którymi archeologia do- niej kolejn kategori. Nie jest zatem, zdaniem auto- td bezpo[rednio si nie interesowaBa? ra, uzasadnione, aby  posBugujc si obowizujc Niewtpliwie gros odkrywanych bdz znajdowa- definicj zabytku archeologicznego  uznawa za nych przedmiotów nowo|ytnych, w tym coraz licz- zabytki archeologiczne przedmioty, z którymi wspóB- niej reprezentowanych militariów, uzna nale|aBo- czesna archeologia po prostu nie bdzie w stanie by za zabytki. Wydaje si jednak, |e uznawanie tych sobie poradzi. przedmiotów za zabytki archeologiczne mo|e sta Powstaje zatem pytanie: czy obowizujca defi- si kBopotliwe dla samej archeologii. nicja powinna zosta zmieniona, a je[li tak, to w ja- Jest faktem, |e zainteresowania wspóBczesnej ar- kim zakresie? Wydaje si, |e wprowadzenie zmian cheologii, zaanga|owanej od pocztku lat 90. XX w. jest nieuniknione. Dowodz tego liczne problemy w coraz liczniejsze badania ratownicze towarzysz- z jej interpretacj, pojawiajce si nie tylko w [rodo- ce licznym inwestycjom, przesunBy znacznie jej wiskach konserwatorskich. Maj je równie| organa spektrum aktywno[ci badawczych. Jeszcze do lat 80. zajmujce si m.in. [ciganiem i zwalczaniem prze- XX w. górn granic chronologiczn byB dla archeo- stpczo[ci przeciwko zabytkom (policja, prokuratu- logii schyBek [redniowiecza. ra, stra| graniczna, izby celne). Okazuje si bowiem, WspóBczesna archeologia zmienia swoje oblicze. i| niejednoznacznie brzmica definicja przysparza Coraz cz[ciej przedmiotem badaD, zwBaszcza na problemów z wBa[ciw identyfikacj zabytków, co obszarach wielkomiejskich, staj si zabytki dato- rodzi konsekwencje natury dowodowej. wane na XVIII, a nawet XIX w. Jest spraw bezsporn, |e wszystkie podmioty Trzeba jednak pamita, |e uznanie licznego stosujce prawo oczekuj wyrazistych i ostrych de- materiaBu odnajdywanego np. na polach bitewnych finicji, których interpretacja nie bdzie wymagaBa za zabytki archeologiczne rodzi dalsze konsekwen- specjalistycznych wykBadni. Trzeba jednak zauwa- cje. Je[li bowiem zdecydujemy si na taki zabieg, to |y, i| zdefiniowanie przedmiotu ochrony, jakim jest zabytki te powinny trafi do muzeów archeologicz- zabytek archeologiczny czy, w szerszym kontek[cie nych bdz przynajmniej muzeów, które maj dziaB ujmujc, dziedzictwo archeologiczne, jest zadaniem archeologiczny. Jest spraw bezsporn, |e powstaje trudnym. Stworzenie bowiem ponadczasowej staBej w zwizku z tym kolejny problem dotyczcy nauko- definicji okazuje si problematyczne. Trudno[ ta wego opracowania tej kategorii zabytków, ich kon- jest spowodowana przede wszystkim rozwojem sa- serwacji i magazynowania. mej archeologii, której przedmiot zainteresowania Wydaje si, i| obecnie wprowadzenie do arche- ulega cigBej ewolucji. ologii zupeBnie nowej, acz bardzo licznie re-prezen- Z perspektywy blisko piciu lat obowizywania towanej kategorii zabytków ujawni dwa za-sadnicze dyskusyjnej definicji zabytku archeologicznego wi- problemy: kto ten materiaB opracuje i gdzie zostanie da, |e najwicej problemów wi|e si z odkrywany- on zdeponowany? mi bdz znajdowanymi przedmiotami, których me- Jest zatem zasadne, aby kwestie obowizujcej tryka pochodzenia nie jest starsza ni| 100-150 lat. definicji zabytku archeologicznego przedyskutowa Nale|aBoby zatem zastanowi si, czy wprowadzenie ze [rodowiskiem archeologicznym. Trzeba bowiem do obowizujcej definicji zabytku archeologicznego postawi pytanie: czym zainteresowana jest dzisiaj cezury chronologicznej nie zlikwidowaBoby wielu i w jakim kierunku zmierza wspóBczesna archeologia? kontrowersyjnych sytuacji. Ponadto zasadne wydaje Zdaniem autora nie ulega wtpliwo[ci, |e odkry- si uzupeBnienie bdz uszczegóBowienie listy zabyt- wane bdz odnajdowane dzisiaj przedmioty z XIX ków podanej przez ustawodawc w art. 6 ust. 1. czy nawet XX w., które zasBuguj na ochron praw- PrzykBadowo wymieniona w art. 6 ust. 2c kategoria n, mog za kilkadziesit lat stanowi cenny ma- militariów mogBaby zosta uzupeBniona zabytkami teriaB badawczy. Nawet je[li z dzisiejszego punktu techniki militarnej. 115 Mo|na przypuszcza, |e stworzenie  idealnej jak si okazuje, nie s nadmiernie rozbudowane, 17 definicji bdzie bardzo trudne i bynajmniej nie roz- a czasami zaskakuj wrcz swoj prostot . wi|e wszystkich problemów dotyczcych ochrony dziedzictwa archeologicznego. O skuteczno[ci funk- *Wystpienie na sesji naukowej  Definicja zabytku , zorganizo- cjonujcego systemu ochrony prawnej nie decyduje wanej przez Krajowy O[rodek BadaD i Dokumentacji Zabytków bowiem wyBcznie doskonaBo[ u|ytych definicji, ale 17.04.2008 w Gostyniu. Sesja stanowiBa cz[ obchodów Midzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków. równie|  a mo|e przede wszystkim  spójno[ wielu uzupeBniajcych si przepisów prawnych, konsek- wencja w ich stosowaniu czy wreszcie podnoszenie Dr Maciej TrzciDski, adiunkt w Katedrze Kryminali- [wiadomo[ci prawnej spoBeczeDstwa. Potwierdzaj styki WydziaBu Prawa, Administracji i Ekonomii Uni- to przykBady innych europejskich regulacji praw- wersytetu WrocBawskiego, zastpca dyrektora Muze- nych, posBugujcych si definicj zabytku archeolo- um Miejskiego WrocBawia. Autor publikacji z zakresu przestpczo[ci przeciwko zabytkom. gicznego bdz dziedzictwa archeologicznego, które, Przypisy 1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece zabytku archeologicznego jego zidentyfikowanie przez laika b- nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568, z pózn. zm.). dzie bardzo trudne. 2. Dekret Rady Regencyjnej z dnia 31 pazdziernika 1918 r. 13. Tryb nagradzania okre[la Rozporzdzenie Ministra Kultury o opiece na zabytkami sztuki i kultury (Dz.U. z 1918 r. Nr 16, z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub poz. 36). znalezienie zabytków archeologicznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 71, 3. E. Majewski, Dziesicioro przykazaD archeologiczno-przedhis- poz. 650). torycznych,  Zwiatowit , t. VIII, 1907, s. 105. 14. SzczegóBy dotyczce uzyskania pozwolenia na prowadzenie 4. Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca poszukiwaD reguluje Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 1928 r. o opiece nad zabytkami (Dz.U. z 1928 r. Nr 29, poz. 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwator- 265, z pózn. zm.). skich, restauratorskich, robót budowlanych, badaD konserwator- 5. Art. 1.  Zabytkiem w rozumieniu niniejszego rozporzdzenia skich i architektonicznych, a tak|e innych dziaBaD przy zabytku jest ka|dy przedmiot tak nieruchomy, jak ruchomy, charakterys- wpisanym do rejestru zabytków oraz badaD archeologicznych tyczny dla pewnej epoki, posiadajcy warto[ artystyczn, kultu- i poszukiwaD ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych raln, historyczn, archeologiczn lub paleontologiczn, stwier- (Dz.U. z 2004 r. Nr 150, poz. 1579). dzon orzeczeniem wBadzy paDstwowej i zasBugujcy wskutek te- 15. M. Drela, WBasno[ zabytków, Warszawa 2006, s. 199. go na zachowanie . 6. R. Jakimowicz, Polskie ustawodawstwo o ochronie zabytków 16. Na przykBad:  Skarby, zespoBy warto[ciowych przedmiotów przedhistorycznych,  Wiadomo[ci Archeologiczne , t. XI, 1932, ukryte przez wBa[cicieli w celu bezpiecznego ich przechowania s. 1-7. lub zdeponowane z pobudek kultowych , L. Leciejewicz, MaBy sBownik kultury dawnych SBowian, Warszawa 1988, s. 356. 7. T sam terminologi zastosowano w Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 23 wrze[nia 1932 r. o sposobie chronienia 17. Na przykBad obowizujca w tej materii w Irlandii ustawa przedmiotów zabytkowych bdcych wBasno[ci paDstwa (Dz.U. z 1930 r., National Monument Act, zabytek archeologiczny defi- z 1932 r. Nr 89, poz. 750, par. 2). niuje jako  jakikolwiek przedmiot ruchomy, zarówno obrobiony, 8. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury cz[ciowo obrobiony lub nieobrobiony, który z powodu archeo- (Dz.U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150, z pozn. zm.). logicznego kontekstu zwizanego z nim albo z powodu jego 9. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków& , jw. zwizku z jakimkolwiek irlandzkim wydarzeniem historycznym lub postaci, ma warto[ znaczco wiksz ni| jego warto[ sa- 10. Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicz- ma w sobie (wBcznie z warto[ci artystyczn). Powy|sze wyra|e- nego (poprawiona), sporzdzona w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564). nie obejmuje szcztki ludzkie i zwierzce, a nie obejmuje skar- bów (narodowych), których paDstwo prawnie si zrzekBo (tBum. 11. Wyjtek stanowi wyrok TrybunaBu Konstytucyjnego z dnia autor). Obowizujca od 2004 r. we Francji ustawa Code du 8 pazdziernika 2007 r. (sygn. K 20/07), który ustosunkowuje Patrimoine posBuguje si pojciem  dziedzictwo archeologicz- si do kwestii finansowania badaD archeologicznych. Jednak w przedmiotowej sprawie definicji zabytku archeologicznego nie ne :  zalicza si do dziedzictwa archeologicznego wszystkie za- wypowiada si w ogóle. bytki i inne pozostaBo[ci egzystencji ludzkiej, których ochrona i studiowanie, szczególnie poprzez wykopaliska archeologiczne, 12. Uzasadnione, jak si wydaje, s gBosy krytyczne, które doty- pozwala prze[ledzi histori ludzko[ci i jej zwizek ze [rodowis- cz faktu uczynienia z przypadkowego znalazcy eksperta od zabytków archeologicznych. Na gruncie omawianej tu definicji kiem naturalnym (tBum. autor). 116 ON THE DEFINITION OF THE ARCHAEOLOGICAL MONUMENT he binding statute of 23 July 2003 on the pro- customs services). Fundamental doubts are pro- Ttection and care of historical monuments was duced by an interpretation of the definition of the the first Polish legal regulation relating to the pro- historical monument and its classified form, i.e. the tection of the national heritage to introduce the con- archaeological monument. Attention is also drawn cept of the archaeological monument. Its pre-war to the fact that the range of the definition of the predecessors and the statute on the protection of archaeological object has been delineated much too cultural property from 1962 consistently used the generally, which makes it possible to classify, for terms  excavations or  findings . The introduced instance, an item originating from the early twen- division of monuments into mobile, immobile and tieth century as an archaeological monument. archaeological (the latter are also classified as Indubitably, the clarity and acuteness of the defini- mobile and immobile) constitutes irrefutable proof tion are closely associated with legal consequences that the object under protection has become more pertaining to, e.g. , awarding a person who had dis- extensive and concrete. New systemic, economic covered an archaeological monument or punish- and legal conditions have become the reason why ment for damaging or appropriating it. the scale of threats to archaeological heritage grew It is high time, therefore, to answer whether the rapidly already at the onset of the 1990s. The binding definition should be modified, and if so, solutions introduced into the statute, concerning the then to what extent. It seems that this question protection of archaeological monuments, imposed should be addressed to archaeologists, since in the civic duties whose neglect is now threatened with course of the past decade the range of the interests penal accountability. of contemporary archaeology has changed due to From the viewpoint of the almost five years-long the development of large municipal agglomerations existence of the statute on monuments it has be- and the construction of roads and highways, always come apparent that the application of its regula- accompanied by archaeological investigations. tions can be problematical. Reservations are formu- A discussion on the definition of the archaeologi- lated not only by bodies using this law in their cal monument is also directly connected with the decision-making process but also those involved in combating and preventing crimes committed increasingly universal search for monuments, con- against monuments (the police force, border guards, ducted across the country. 117

Wyszukiwarka