plik


ÿþELEMENTY BIOTECHNOLOGII WYKAAD NR 6 Transfer masy i ciepBa w przemy[le chemicznym i biochemicznym Techniki separacji. Flokulacja, sedymentacja Precypitacja Rozbijanie [cian komórek Techniki zagszczania Ekstrakcja Filtracja Ultrafiltracja Odwrócona osmoza Wirowanie literatura wykorzystana do wykBadu K. Szewczyk: Technologia biochemiczna, Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej 1997 Aiba, Humprey, Millis: In|ynieria biochemiczna, WNT Warszawa 1977. S. Russel: Biotechnologia, PWN Warszawa 1990. Basic Biotechnology, Ed: C. Ratledge & B. Kristiansen, Cambridge University Press, 2001 Transfer ciepBa FERMENTACJA JEST PROCESEM EGZOTERMICZNYM typowa aktywno[ drobnoustrojów w bioreaktorze powoduje wydzielanie si: 10-50 MJ/m3 empirycznie: szybko[ wydzielania ciepBa [ MJ L-1h-1]=12% szybko[ci pochBaniania tlenu [mmolO2 L-1h-1] dla prdko[ci wydzielania ciepBa > 20 MJ m-3 (tj. pochBanianie tlenu z prdko[ci ok. 5 kg m3h-1 ) proces chBodzenia jest trudny w du|ych bioreaktorach czynnikiem limitujcym wzrost mikroorganizmów mo|e by transfer ciepBa a nie transfer O2 (transfer masy) Transfer ciepBa » -ogólny wspólczynnik przewodzenia ciepBa szybko[ wymiany ciepBa F - powierzchnia wymiany ciepBa s - grubo[ [cianki Q = -» "t F/s "t- [rednia ró|nica temperatur znak ujemny wynika z kierunku przepBywu 1/» jest oporno[ci przewodzenia ciepBa np. oporno[: warstewki cieczy £(1/»i) [cian reaktora 1/» = warstewki wody chBodzcej t1 t1 t1 t2 t2 t2 t3 r1 r2 r1 < r2 [cianka pBaska [cianka pBaska jednowarstwowa dwuwarstwowa [cianka cylindryczna Transfer ciepBa ± -wspóBczynnik wnikania ciepBa szybko[ wymiany ciepBa Q = -±"t F wspóBczynnik wnikania ciepBa jest zale|ny od wBasno[ci wspóBczynnik przewodzenia ciepBa fizykochemicznych wspóBczynnik lepko[ci dynamicznej pBynu wspóBczynnik rozszerzalno[ci objto[ciowej ciepBo wBa[ciwe strumienia gsto[ pBynu ksztaBtu [cianki rozmiary liniowe stanu ruchu liniowa prdko[ przepBywu stanu termicznego ró|nica temperatur midzy [ciank i pBynem Transfer ciepBa s t1 pByn 2 t2 t3 pByn 1 [cianka t4 szybko[ przenikania ciepBa "t- caBkowita napdowa ró|nica temperatur "t = t1-t4 Q = K F "t » -wspólczynnik przewodzenia ciepBa sumaryczny wspóBczynnik przenikania s- grubo[ [cianki ±1-wspóBczynnik wnikania w warstwie 1 ciepBa 1/K = 1/±1 + s/» + 1/±2 ±2-wspóBczynnik wnikania w warstwie 2 Transfer ciepBa KIERUNEK PRZEPAYWU STRUMIENI WYMIENIAJCYCH CIEPAO " wspóBprd t" = t[rednia T1 zastpcza ró|nica temperatur dla obu typów wymiany : T2 (T1-t1)- (T2-t2) t2 "tzast= (T1-t1) ln t1 (T2-t2) T1 i t1- temperatury pocztkowe czynników 1 i 2 T2 i t2 - temperatury koDcowe czynników 1 i 2 dBugo[ [cianki " przeciwprd T1 symetria zale|y od t2 T2 stosunku pojemno[ci cieplnej obu mediów MiCi- iloczyn nat|enia przepBywu i ciepBa t1 wBa[ciwego czynnika i-tego dB. [cianki dB. [cianki Transfer masy mikroorganizm / 2 3 komórka 1 gaz 4 5 3 2 po|ywka 1. Transfer z fazy gazowej do cieczy 2. Transfer dyfuzyjny i konwekcyjny przez cienk warstewk (film) cieczy 3. Transport przez faz cigB 4. Dyfuzja przez warstewk otaczajc mikroorganizm lub agregat mikroorganizmów 5. Transport bierny (dyfuzja) lub czynny (enzymy transportujce) do miejsca reakcji. Transfer masy reguBa 1 - najwolniejszy etap jest czynnikiem limitujcym reguBa 2 - ogólny opór transportu jest sum oporów poszczególnych etapów CZYNNIKI LIMITUJCE TRANSPORT 1. Transfer na granicy faz jest zazwyczaj najwolniejszy gaz- ciecz (O2), ciecz-ciecz (wglowodory-woda), reaktory membranowe itd. 2. Transfer wewntrz jednej fazy (np. gdy komórki s unieruchomione) 3. Transport przez bBony komórkowe: " transport bierny (dyfuzyjny) - od st|enia wikszego do mniejszego (zgodnie z gradientem st|eD) dwuwarstwy lipidowe s nieprzepuszczalne dla czsteczek polarnych ! " transport wspomagany - przy u|yciu czynników transportujcych - od st|enia wikszego do mniejszego (zgodnie z gradientem st|eD) " transport aktywny (dyfuzja wspomagana dziaBaniem biaBek transportujcych) - od st|enia mniejszego do wikszego (niezgodnie z gradientem st|eD), wymaga dostarczenia energii z zewntrz Transfer masy A A A A A A A A A A A A C C A A A CA1 ADP CA1 A CA2 A ATP CA CA A A A A A A A A A A CA2 A A A transport bierny (dyfuzyjny) transport aktywny dziaBanie biaBek transportujcych A A A A CA2 > CA1 "G> O A A C C konieczna jest dodatkowa energia A CA1 "G = RT ln (CA2/CA1) A CA CA A A A A CA2 < CA1 "G< O A A CA2 proces samorzutny A transport wspomagany "G = RT ln (CA2/CA1) + ZF"¨ (dyfuzja wspomagana dziaBaniem Z-Badunek, F-staBa Faradaya biaBek transportujcych) "¨-ró|nica potencjaBów po obu stronach membrany Transfer masy "G = RT ln (CA2/CA1) + ZF"¨ Z-Badunek, F-staBa Faradaya "¨-ró|nica potencjaBów po obu stronach membrany pH w plazmie krwi = 7.4 gradient H+ = 10-1/10-7 "G = + 33.6 kJ/mol pH w |oBdku ssaków = ok. 1 hydroliza ATP to + 30.5 kJ/mol ATP nasycenie w transporcie wspomaganym stosowane s reguBy kinetyki Michaelisa-Menten wzrost liniowy st|enie szybko [ transportu y n a g a m o p s w t r o p s n a r t y n r e i b t r o p s n a r t Transfer masy CZYNNIKI LIMITUJCE TRANSPORT TLENU W DU{YCH BIOREAKTORACH " trudno[ci konstrukcyjne (gdy > 300 m3) dla reaktorów >10m3 procesy transportu s relatywnie powolne " zu|ycie mocy nie powinno by wiksze ni| 5kW/ m3 niskie " prdko[ przepBywu tlenu nie powinna by > 0.1 m / s st|. O2 " wzrasta równie| ci[nienie CO2 wysokie " ci[nienie O2 spada w miar przesuwania si w gór st|. O2 reaktora (maleje siBa napdowa procesu) powietrze Techniki wydzielania produktów gromadzenie i przechowywanie surowców feedstock storage kontrola procesu energia energia przygotowanie surowców raw materials preparation and pretreatment wydzielenie produkt bioreaktor produktów product recovery wyjaBawianie sterilization odpady waste ciepBo powietrze spr|anie compression Techniki wydzielania produktów Upstream processing - fazy przygotowywania surowców i dostarczenie ich do bioreaktora Downstream processing - termin okre[lajcy fazy wydzielania i oczyszczania bioproduktów w masie poreakcyjnej mog by np. caBe komórki, aminokwasy, rozpuszczalniki, antybiotyki, enzymy, biaBka, substancje farmaceutyczne, produkty uboczne i odpadowe, nieprzereagowane po|ywki st|enie produktu w masie poreakcyjnej: etanol , kwas cytrynowy - powy|ej 10% masowych wikszo[ bioprocesów - okoBo 0.5 % masowych witamina B12 - 20 g/m3 (tj. ok. 0.002 %) TECHNIKI SPECJALNIE U{YTECZNE W BIOTECHNOLOGII: " oddzielanie ciaB staBych i cieczy (solid liquid separation or clarification) " zat|anie (concentration) " oczyszczanie (purification) " tworzenie preparatu ( formulation) Techniki wydzielania produktów Upstream process produkcja produkt na zewntrz produkt wewntrz komórkek komórkek rozbijanie chemiczne, fizyczne komórkek mechaniczne, enzymatyczn odwirowanie, sedymentacja Downstream oddzielanie ciaB staBych i cieczy ekstrakcja, filtracja process odparowanie, ultrafiltracja zat|anie adsorpcja, wytrcanie chromatografia oczyszczanie krystalizacja, liofilizacja tworzenie preparatu rozpylanie, filtracja wyjaBowiajca produkt koDcowy Rozbijanie [cian komórek dezintegracja komórek mechaniczna niemechaniczna w fazie ciekBej w fazie staBej odwadnianie liza - ultradzwiki -rozcieranie - powietrzem - fizyczna - ci[nienie - pró|niowe - chemiczna - mieszanie - rozpuszczalnikami - enzymatyczna - biologiczna " dezintegracja jest stosowana gdy metabolit nie jest wydzielany na zewntrz mikroorganizmu " komórki drobnoustrojów s bardziej odporne na zniszczenie ni| komórki zwierzce Rozbijanie [cian komórek dezintegracja komórek na skal laboratoryjn " dezintegratory wysokoobrotowe, " dezintegratory ultradzwikowe " metody enzymatyczne: enzymy proteolityczne " kilkakrotne zamra|anie i rozmra|anie mieszaniny komórek " operacje termiczne i suszenie (szok termiczny) " szok osmotyczny " metody chemiczne (stosowanie kwasów, Bugów, detergentów, rozpuszczalników, antybiotyków) dezintegracja komórek na skal przemysBow metoda ci[nieniowa ekspansja zawiesiny komórek przy wypBywie przez dysz, p=ok. 60 MPa do 100 MPa 1. ochBodzenie mieszaniny do ok. 4oC 2. spr|anie (towarzyszy temu wzrost temp. o 2,2-2,4oC/ 10 MPa) wydajno[ aparatów: do 6 m3/godz homogenizat jest trudny do obróbki (zawiesina drobnych czsteczek o wBa[ciwo[ciach |elujcych) mielenie w mBynach kulowych poziome bbny wypeBnione kulkami szklanymi o [rednicy 0.3-0.4 mm Oddzielanie ciaB staBych i cieczy operacje jednostkowe: filtracja, odwirowanie, flokulacja i sedymentacja osady i zawiesiny biologiczne maj du| [ci[liwo[ i maB przepuszczalno[, pozorna lepko[ wzrasta w miar filtracji filtracja plackowa zatrzymywanie czstek staBych na placku filtracyjnym prasa filtracyjna, pró|niowe filtry obrotowe, filtry ta[mowe zastosowanie: do wydzielania grzybni i dro|d|y, krystalicznych metabolitów, precypitatów filtracja objto[ciowa zatrzymywanie czstek staBych przemywanie suszenie na przegrodzie filtracyjnej - w metodzie tej chodzi o czysto[ filtratu pró|nia (przesczu) a nie o wydzielenie osadu wewntrz ociekanie filtracja dynamiczna usuwanie osadu szybkoobrotowe mieszadBo lub obracajcy si filtr nie dopuszcza do powstawania placka nastpuje zat|anie a nie osadzanie si zawiesin pró|niowy filtr obrotowy (przykBad filtracji plackowej) Oddzielanie ciaB staBych i cieczy sedymentacja - prowadzona w odstojnikach - w przypadku bakterii i komórek- konieczna jest wstpna obróbka w celu powstania aglomeratów flokulacja, kBaczkowanie - wytrcanie osadu w wyniku neutralizacji Badunków na powierzchni komórek, - powodowana dodatkiem odpowiednich elektrolitów (sole nieorganiczne, hydrokoloidy, polielektrolity organiczne, kwasy lub zasady) - flokulacja odwracalna i nieodwracalna - zale|y od pH, temperatury, siBy jonowej, Oddzielanie ciaB staBych i cieczy dyski (od 30 do 200) odwirowanie wirówki sedymentacyjne (do zagszczania biomasy) i filtracyjne ( do wydzielania osadu) odpByw ciecz pofiltracyjna wady wirowania: " wysokie koszty, " niezbyt du| dokBadno[ odwirowania (supernatant zawiera osad 103-105 komórek na ml) Zagszczanie roztworów zagszczanie termiczne (odparowanie) stosowane zwBaszcza wtedy, gdy trzeba odzyska rozpuszczalnik po ekstrakcji PROBLEM: bioprodukty s zazwyczaj wra|liwe na wzrost temperatury rozwizanie: 1. krótki czas kontaktu zagszczanego roztworu (aparaty wyparne cienkowarstwowe) 2. stosowanie podci[nienia wady tej metody: wysoki koszt, mo|liwo[ powstawania piany, przypomnienie: zasada najlepszego wykorzystania energii (wykBad 1) Zagszczanie roztworów wspóBczynnik podziaBu: K= Cfaza1/Cfaza2 ekstrakcja ekstrakcja ciecz-ciecz wspóBprd i przeciwprdmateriaBowy 1. ekstrakcja fizyczna zwizki nie zmieniaj swojego stopnia zjonizowania. poszukuje si rozpuszczalnika dla którego K bdzie najwiksze 2. ekstrakcja dysocjacyjna ró|nica staBych dysocjacji solutu powoduje preferowanie jednego z rozpuszczalników 3. reakcyjna do rozpuszczalnika dodana jest substancja czynna (np. amina, eter koronowy) selektywnie kompleksujca ekstrahowan substancj. Metoda doskonaBa dla substancji dobrze rozpuszczalnych w wodzie. penicylina: 1. ekstrakcja octanem butylu z pBynu pofermentacyjnego o pH 2,5-3 2. re-ekstrakcja do fazy wodnej w pH 5-7.5 4. ekstrakcja nadkrytyczna rozpuszczalniami s substancje w warunkach poni|ej temperatury lub ci[nienia krytycznego (wy|sza dyfuzyjno[, ni|sza lepko[, nie s toksyczne), tkrytCO2=31.3oC, pkrytCO2=72.9 bar Batwo[ wydzielenia produktu (zamiana cieczy na gaz) Zagszczanie roztworów ekstrakcja c.d. PROBLEM: niektóre substancje biologiczne ulegaj denaturacji w rozpuszczalnikach organicznych rozwizanie: czasem mo|liwe jest zastosowanie wielofazowych ukBadów wodnych homogenat 5. ekstrakcja biaBek wielofazowymi oczyszczanie + i recykling ukBadami wodnymi: glikol + sól ukBady woda (80-95%) + polimer + sole równowagowanie w odpowiednim st|eniu rozdziaB faz dodatek glikolu polietylenowego do fazy 1 i dodatek dekstranu do fazy 2. powolna separacja faz (od kilku minut do 2 godzin) warstwa górna warstwa dolna H2O +glikol H2O +sól recykling warstwa górna warstwa dolna H2O +glikol H2O +sól (produkt) odsalanie retentat permeat (produkt) zawierajcy sól Zagszczanie roztworów PERMEACJA permeacja (przenikanie) substancji przez ciekBe membrany etapy 1. adsorpcja czsteczek na zewntrznej stronie membrany, 2. rozpuszczanie powierzchniowe zaadsorbowanych czsteczek i ich dyfuzja poprzez materiaB membrany. 3. desorpcja lub odparowanie czsteczek z drugiej strony membrany do medium odbierajcego (gaz no[ny, roztwór pochBaniajcy, staBy sorbent). ciekBa membrana - membrana emulsyjna lub unieruchomiona faza rozproszona w postaci mikroemulsji mikroporowate membrany staBe nasycone ciecz speBniajc rol membrany ciekBej Zagszczanie roztworów filtracja membranowa ultrafiltracja (0.001-0.02 µm) siBa napdowa - ró|nica ci[nieD hydrostatycznych po obu stronach membrany ró|nice ci[nieD 0.2-1 MPa zale|nie od membran - zatrzymywane s skBadniki o Mcz od 5000 g/mol (czasem od 106 g/mo membrany o strukturze niesymetrycznej - pochodne celulozy, - polimery syntetyczne, - spieki ceramiczne nominalna zdolno[ rozdzielcza masa czsteczkowa substancji dla której skuteczno[ filtracji wynosi 90% typy aparatów - nucza filtracyjna - moduB kapilarny - moduB spiralny ze zwinit membran pBask Zagszczanie roztworów filtracja membranowa typy filtracji Zagszczanie roztworów mikrofiltracja i nanofiltracja 0.02-10 µm Odwrócona osmoza <0.001 µm -przez membran przenika prawie wyBcznie rozpuszczalnik. Stosowana do - otrzymywania czystej wody -zat|ania substancji

Wyszukiwarka