��MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ {
aneta A
opuszyD
ska Monta|
sieci wodoci
gowych 713[03].Z1.06 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaD
stwowy Instytut Badawczy Radom 2006  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego Recenzenci: mgr in|
. Elwira Krzemieniewska mgr in|
. MaB
gorzata SkowroD
ska Opracowanie redakcyjne: mgr in|
. {
aneta A
opuszyD
ska Konsultacja: mgr in|
. MirosB
aw {
urek Korekta: mgr in|
. MirosB
aw {
urek Poradnik stanowi obudow
dydaktyczn
programu jednostki moduB
owej 713[03].Z1.06  Monta|
sieci wodoci
gowej zawartego w moduB
owym programie nauczania dla zawodu monter sieci komunalnych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaD
stwowy Instytut Badawczy, Radom 2006  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 1 SPIS TREZ
CI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wst
pne 6 3. Cele ksztaB
cenia 7 4. MateriaB
nauczania 8 4.1. Przepisy bhp i ochrony ppo|
. przy monta|
u sieci wodoci
gowych 8 4.1.1. MateriaB
nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzaj
ce 9 4.1.3. 
wiczenia 9 4.1.4. Sprawdzian post
p�w 11 4.2. Rodzaje sieci wodoci
gowych 12 4.2.1. MateriaB
nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzaj
ce 13 4.2.3. 
wiczenia 13 4.2.4. Sprawdzian post
p�w 14 4.3. y
r�dB
a wody i jej uj
cia 15 4.3.1. MateriaB
nauczania 15 4.3.2. Pytania sprawdzaj
ce 18 4.3.3. 
wiczenia 18 4.3.4. Sprawdzian post
p�w 19 4.4. Urz
dzenia do oczyszczania i magazynowania wody 20 4.4.1. MateriaB
nauczania 20 4.4.2. Pytania sprawdzaj
ce 24 4.4.3. 
wiczenia 24 4.4.4. Sprawdzian post
p�w 25 4.5. Ruroci
gi sieci wodoci
gowych i ich monta|
26 4.5.1. MateriaB
nauczania 26 4.5.2. Pytania sprawdzaj
ce 30 4.5.3. 
wiczenia 30 4.5.4. Sprawdzian post
p�w 31 4.6. Uzbrojenie sieci wodoci
gowej 32 4.6.1. MateriaB
nauczania 32 4.6.2. Pytania sprawdzaj
ce 37 4.6.3. 
wiczenia 37 4.6.4. Sprawdzian post
p�w 39 4.7. Monta|
sieci wodoci
gowych. Bloki oporowe 40 4.7.1. MateriaB
nauczania 40 4.7.2. Pytania sprawdzaj
ce 44 4.7.3. 
wiczenia 44 4.7.4. Sprawdzian post
p�w 47 4.8. PrzyB

cze wodoci
gowe 48 4.8.1. MateriaB
nauczania 48 4.8.2. Pytania sprawdzaj
ce 52 4.8.3. 
wiczenia 52 4.8.4. Sprawdzian post
p�w 54  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 2 4.9. Pr�ba szczelno[
ci i odbi�r techniczny sieci i przyB

cza wodoci
gowego 55 4.9.1. MateriaB
nauczania 55 4.9.2. Pytania sprawdzaj
ce 57 4.9.3. 
wiczenia 57 4.9.4. Sprawdzian post
p�w 59 4.10. Eksploatacja sieci wodoci
gowej 60 4.10.1. MateriaB
nauczania 60 4.10.2. Pytania sprawdzaj
ce 64 4.10.3. 
wiczenia 64 4.10.4. Sprawdzian post
p�w 65 5. Sprawdzian osi
gni

66 6. Literatura 71  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 3 1. WPROWADZENIE Poradnik b
dzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach monta|
u przewod�w i uzbrojenia sieci wodoci
gowych. W poradnik zamieszczono: - wymagania wst
pne, stanowi
ce wykaz niezb
dnych wiadomo[
ci i umiej
tno[
ci, kt�re powiniene[
mie
opanowane, aby przyst
pi
do realizacji tej jednostki moduB
owej, - cele ksztaB
cenia jednostki moduB
owej, czyli wiadomo[
ci i umiej
tno[
ci jakie uksztaB
tujesz podczas pracy z poradnikiem, - materiaB
nauczania, kt�ry obejmuje niezb
dne wiadomo[
ci teoretyczne umo|
liwiaj
ce samodzielne przygotowanie si
do wykonania 
wiczeD
i zaliczenia sprawdzian�w. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj opr�cz poradnika wskazan
literatur
oraz inne z
r�dB
a informacji, - zestaw pytaD
, kt�ry pomo|
e Ci sprawdzi
czy opanowaB
e[
materiaB
nauczania, - 
wiczenia, dzi
ki kt�rym b
dziesz m�gB
zweryfikowa
swoje wiadomo[
ci teoretyczne i uksztaB
towa
umiej
tno[
ci praktyczne, - sprawdzian post
p�w, dzi
ki kt�remu okre[
lisz stan posiadanej wiedzy. Zaliczenie tego sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoj
wiedz
i umiej
tno[
ci z zakresu jednostki moduB
owej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powt�rzenia materiaB
u nauczania i poprawienia umiej
tno[
ci z pomoc
nauczyciela, - sprawdzian osi
gni

stanowi
cy przykB
adowy zestaw pytaD
testowych, dzi
ki kt�remu sprawdzisz czy opanowaB
e[
materiaB
w stopniu umo|
liwiaj
cym zaliczenie caB
ej jednostki moduB
owej, - wykaz literatury uzupeB
niaj
cej. Je|
eli masz trudno[
ci ze zrozumieniem materiaB
u nauczania lub 
wiczenia, to popro[
nauczyciela lub instruktora o wyja[
nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan
czynno[

. Jednostka moduB
owa:  Monta|
sieci wodoci
gowej , kt�rej tre[
ci teraz poznasz jest jednym z element�w niezb
dnych do opanowania umiej
tno[
ci monta|
u sieci komunalnych.  schemat 1 BezpieczeD
stwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzega
regulamin�w, przepis�w bezpieczeD
stwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo|
arowych, wynikaj
cych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 4 ModuB
713[03].Z1 Technologia monta|
u sieci wodoci
gowych 713[03].Z1/2/3/4.01 Prace przygotowawczo  zakoD
czeniowe przy monta|
u sieci komunalnych 713[03].Z1/2/3/4.02 Monta|
instalacji z rur stalowych 713[03].Z1/2/3/4.03 Monta|
ruroci
g�w stalowych 713[03].Z1/2/3/4.04 Monta|
ruroci
g�w z tworzyw sztucznych 713[03].Z1/2/3/4.05 Monta|
ruroci
g�w |
eliwnych kamionkowych i innych 713[03].Z1.06 Monta|
sieci wodoci
gowej 713[03].Z1.07 Monta|
i instalacja urz
dzeD
reguluj
cych ci[
nienie wody w sieci Schemat ukB
adu jednostek moduB
owych  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 5 2. WYMAGANIA WST
PNE Przyst
puj
c do realizacji programu jednostki moduB
owej powiniene[
umie
: - posB
ugiwa
si
podstawowymi poj
ciami z zakresu budownictwa, - posB
ugiwa
si
dokumentacj
techniczn
, - rozr�|
nia
rodzaje i zadania sieci komunalnych, - wykonywa
roboty ziemne niezb
dne do budowy sieci komunalnych, - rozr�|
nia
materiaB
y budowlane, - wykonywa
roboty przygotowawczo-zakoD
czeniowe przy monta|
u sieci, - wykonywa
poB

czenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych, |
eliwnych, - dobra
sprz
t, narz
dzia i materiaB
y do wykonania prac przygotowawczo- zakoD
czeniowych oraz do wykonania monta|
u poB

czeD
rur sieciowych, - organizowa
stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, - przestrzega
przepis�w bezpieczeD
stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|
arowej oraz ochrony [
rodowiska, - korzysta
z r�|
nych z
r�deB
informacji, - wsp�B
pracowa
w grupie.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 6 3. CELE KSZTAA
CENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduB
owej powiniene[
umie
: - zastosowa
przepisy bhp, ochrony ppo|
. i przeciwpora|
eniowej obowi
zuj
cej podczas monta|
u i demonta|
u ruroci
g�w i uzbrojenia sieci wodoci
gowych, - rozpozna
uzbrojenie sieci wodoci
gowej, - rozr�|
ni
rodzaje sieci wodoci
gowej, - rozr�|
ni
z
r�dB
a wody i jej uj
cia, - zaplanowa
kolejno[

wykonywanych rob�t przy monta|
u sieci, - dobra
i przygotowa
materiaB
y, potrzebne do monta|
u ruroci
g�w i uzbrojenia sieci wodoci
gowej, - oceni
stan techniczny rur, ksztaB
tek i uzbrojenia, - dobra
narz
dzia i sprz
t potrzebny do obr�bki rur oraz monta|
u ruroci
g�w i uzbrojenia, - dobra
[
rodki do transportu element�w sieci wodoci
gowych na miejsce monta|
u, - przetransportowa
elementy sieci wodoci
gowych na miejsce monta|
u, - zmontowa
ruroci
gi wodoci
gowe oraz odgaB

zienia do przyB

czy ze spadkiem, okre[
lonym w dokumentacji technicznej, - sprawdzi
poprawno[

zachowania spadk�w ruroci
g�w, - dokona
demonta|
u ruroci
g�w i uzbrojenia, - zamontowa
urz
dzenia kontrolno-pomiarowe zabezpieczaj
ce i sygnalizacyjne na sieci, - zamontowa
uzbrojenie na sieci, - sprawdzi
poprawno[

zamontowania uzbrojenia, - zdemontowa
uzbrojenie i wymieni
uszkodzone elementy, - wykona
bloki oporowe na sieci, - sprawdzi
poprawno[

wykonania blok�w oporowych na sieci, - wykona
prace zwi
zane z konserwacj
sieci wodoci
gowych, - zamontowa
i zdemontowa
wodomierze w sieciach wodoci
gowych, - wykona
poB

czenie przyB

cza z ruroci
giem sieciowym, - wykona
przyB

cze wodoci
gowe zgodnie z dokumentacj
, - sprawdzi
poprawno[

wykonania przyB

cza wodoci
gowego, - przeprowadzi
pr�by szczelno[
ci, ci[
nienia sieci oraz przyB

czy wodoci
gowych, - przeprowadzi
pB
ukanie i dezynfekcj
sieci i przyB

czy wodoci
gowych, - przygotowa
sie
i przyB

cza do odbioru technicznego, - wykona
prace zwi
zane z oznakowaniem uzbrojenia, - przygotowa
materiaB
y potrzebne do monta|
u urz
dzeD
oczyszczania i magazynowania wody, - oceni
staD
techniczny urz
dzeD
do oczyszczania i magazynowania wody, - zamontowa
i zdemontowa
urz
dzenia do oczyszczania i magazynowania wody, - przeprowadzi
pr�b
szczelno[
ci urz
dzeD
do oczyszczania i magazynowania wody, - wykona
prace zwi
zane z konserwacj
urz
dzeD
do oczyszczania i magazynowania wody, - sporz
dzi
obmiar wykonanych rob�t, - zlokalizowa
awarie eksploatowanej sieci, - dobra
narz
dzia i sprz
t potrzebny do eksploatacji i konserwacji sieci wodoci
gowej, - przeprowadzi
konserwacj
sieci wodoci
gowej, - stosowa
przepisy bhp, ochrony ppo|
. i przeciwpora|
eniowych obowi
zuj
cych podczas eksploatacji i konserwacji sieci wodoci
gowych, - wykorzysta
budowlan
dokumentacj
techniczn
.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 7 4. MATERIAA
NAUCZANIA 4.1. Przepisy bhp i ochrony ppo|
. przy monta|
u i eksploatacji sieci wodoci
gowej 4.1.1. MateriaB
nauczania W czasie prac monta|
owych lub eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej pracodawca powinien zapewni
pracownikom odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne, zwB
aszcza: pomieszczenie do podgrzewania i spo|
ywania posiB
k�w, szatni
na odzie|
wB
asn
i robocz
, umywalni
z kabinami natryskowymi, suszarni
odzie|
y i obuwia, pomieszczenie ust
powe. W przypadku prowadzenia rob�t z dala od zakB
adu pracy nale|
y zapewni
pracownikom przew�z na miejsce, schronisko przewoz
ne lub staB
e oraz ust
p [6, s. 215]. Pracodawca nie mo|
e dopu[
ci
pracownika do pracy bez [
rodk�w ochrony indywidualnej oraz odzie|
y i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym stanowisku. Odzie|
ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpB
ywami [
rodowiska zewn
trznego. Z
rodki ochrony indywidualnej w jakie powinien by
wyposa|
ony pracownik przy ukB
adaniu sieci wodoci
gowej to: - odzie|
robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepB
ochronna, kurtka przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi, - [
rodki ochrony koD
czyn dolnych: trzewiki sk�rzano  gumowe, - [
rodki ochrony koD
czyn g�rnych: r
kawice ochronne drelichowe lub gumowe, - [
rodki ochrony gB
owy: kask ochronny, - [
rodki ochrony sB
uchu: nauszniki przeciwhaB
asowe i wkB
adki przeciwhaB
asowe [9, s. 53-57]. Przepisy bezpieczeD
stwa i higieny pracy w czasie budowy sieci wodoci
gowych zawieraj
normy zwi
zane z przebiegiem rob�t ziemnych, monta|
owych i towarzysz
cych. Roboty nale|
y prowadzi
zgodnie z zasadami wykonywania rob�t monta|
owych oraz z zachowaniem zasad bhp dotycz
cych warunk�w pracy w wykopach. Zagospodarowanie terenu rob�t: - teren rob�t powinien by
odpowiednio zabezpieczony i oznakowany poprzez ustawienie barierek ochronnych, znak�w drogowych widocznych zar�wno w dzieD
jak i w nocy, - nale|
y doprowadzi
energi
elektryczn
i wod
, - nad wykopami powinny by
ustawione mostki komunikacyjne dla pieszych, - na terenie rob�t wyznacza si
, utwardza i odwadnia miejsce do skB
adowania materiaB
�w, - skB
adowiska materiaB
�w, wyrob�w i urz
dzeD
technicznych wykonuje si
w spos�b wykluczaj
cy mo|
liwo[

wywr�cenia, zsuni
cia, rozsuni
cia si
lub spadni
cia skB
adowanych materiaB
�w i urz
dzeD
, - nale|
y zachowa
ostro|
no[

podczas mechanicznego wykonywania rob�t ziemnych, tj. zachowania bezpiecznej odlegB
o[
ci od pracuj
cych maszyn i sprz
tu transportowego [9, s. 21]. Podczas rob�t zwi
zanych z monta|
em i demonta|
em sieci wodoci
gowej nale|
y przestrzega
nast
puj
cych przepis�w bhp: - na stanowisku pracy nale|
y zachowa
B
ad i porz
dek, - przed rozpocz
ciem prac monta|
owych nale|
y sprawdzi
stan wszystkich narz
dzi, prace nale|
y wykonywa
tylko sprawnymi narz
dziami i urz
dzeniami, - u|
ywanie narz
dzi uszkodzonych jest zabronione,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 8 - wszelkie samowolne przer�bki narz
dzi s
zabronione, - codziennie przed wej[
ciem do wykopu nale|
y sprawdzi
stan jego obudowy, - schodzenie i wychodzenie z wykopu mo|
e odbywa
si
tylko po odpowiedniej drabince, - nie wolno wrzuca
do wykopu |
adnych przedmiot�w ani narz
dzi, nale|
y je natomiast opuszcza
w odpowiednich pojemnikach, - opuszczanie lub podnoszenie rur o masie ponad 250 kg mo|
e si
odbywa
wyB

cznie za pomoc
odpowiednich urz
dzeD
mechanicznych i tylko pod nadzorem brygadzisty lub majstra, - usuwanie bali z wykopu odbywa si
jedynie z jednoczesnym zasypywaniem i ubijaniem ziemi, - w czasie przerw i po zakoD
czeniu pracy maszyny powinny by
zabezpieczone przed ich przypadkowym uruchomieniem, - stosowa
odzie|
ochronn
oraz odpowiednie urz
dzenia i narz
dzia. Po zakoD
czonej pracy stanowiska powinny by
uprz
tni
te, narz
dzia i materiaB
y schowane w odpowiednich pomieszczeniach, a same wykopy pokryte balami lub zabezpieczone ogrodzeniem, o zmierzchu za[
i w nocy o[
wietlone [
wiatB
ami ostrzegawczymi [1, s. 155]. Przepisy bhp podczas eksploatacji sieci wodoci
gowej Podczas rob�t eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej nale|
y: - stosowa
podczas pracy odzie|
ochronn
oraz odpowiednie urz
dzenia i narz
dzia, - u|
ywa
sprz
tu ochronnego podczas ci
cia rur, - zabezpieczy
roboty prowadzone na jezdni, zgodnie z obowi
zuj
cymi przepisami, - ostro|
nie prowadzi
roboty w pobli|
u innych element�w uzbrojenia miejskiego jak kable, gazoci
gi itp., - zachowa
odpowiednie [
rodki ostro|
no[
ci przy u|
ywaniu do dezynfekcji ciekB
ego chloru lub wody chlorowej, Przepisy bhp zabraniaj
: - zrzucania do wykopu narz
dzi, materiaB
�w itp., - schodzenia po elementach obudowy wykopu, nale|
y u|
y
drabiny, - regulacji narz
dzi pneumatycznych bez wyB

czonego dopB
ywu powietrza, - pozostawienia pracownika pod opuszczanym do wykopu B
adunkiem, opuszczanie powinno by
poprzedzone sygnaB
em [9, s. 930]. 4.1.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Jakie [
rodki ochrony indywidualnej powinien posiada
pracownik przy ukB
adaniu sieci wodoci
gowej? 2. Jak nale|
y zabezpieczy
teren rob�t? 3. Jakie przepisy bhp obowi
zuj
przy monta|
u i demonta|
u sieci wodoci
gowej? 4. Jakie przepisy bhp i ochrony ppo|
. obowi
zuj
przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej? 4.1.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Okre[
l skutki nieprzestrzegania przepis�w bhp zwi
zanych z ukB
adaniem sieci wodoci
gowej.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 9 Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi bezpieczeD
stwa i higieny pracy przy ukB
adaniu sieci wodoci
gowej, 2) obejrze
film, zdj
cia lub ilustracje przedstawiaj
ce ukB
adanie sieci wodoci
gowej i stosowanie przepis�w bhp, 3) przeanalizowa
uzyskane informacje, 4) wskaza
dlaczego konieczne jest stosowanie przepis�w bhp przy monta|
u sieci wodoci
gowej, 5) zapisa
wyniki swoich spostrze|
eD
w zeszycie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  film przedstawiaj
cy monta|
sieci wodoci
gowej,  zdj
cia lub ilustracje z miejsc budowy sieci wodoci
gowej,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 2 Okre[
l skutki nieprzestrzegania przepis�w bhp zwi
zanych z wykonywaniem prac eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi bezpieczeD
stwa i higieny pracy przy eksploatacji sieci wodoci
gowej, 2) obejrze
film, zdj
cia lub ilustracje przedstawiaj
ce przebieg prac eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej i stosowanie przepis�w bhp, 3) przeanalizowa
uzyskane informacje, 4) wskaza
dlaczego konieczne jest stosowanie przepis�w bhp podczas eksploatacji sieci wodoci
gowej, 5) zapisa
wyniki swoich spostrze|
eD
w zeszycie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  film przedstawiaj
cy prace eksploatacyjne na sieci wodoci
gowej,  zdj
cia lub ilustracje prac eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej,  literatura z rozdziaB
u 6.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 10 4.1.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) poda
szczeg�B
owe przepisy bhp zwi
zane z monta|
em sieci wodoci
gowej? 2) poda
szczeg�B
owe przepisy bhp zwi
zane z wykonywaniem prac eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej? 3) wskaza
[
rodki ochrony indywidualnej stosowane przez pracownik�w podczas budowy i eksploatacji sieci wodoci
gowej? 4) zastosowa
przepisy bhp przy wykonywaniu prac monta|
owych sieci wodoci
gowej? 5) zastosowa
przepisy bhp przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych na sieci wodoci
gowej? 6) zabezpieczy
teren rob�t dotycz
cych budowy i eksploatacji sieci wodoci
gowej?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 11 4.2. Rodzaje sieci wodoci
gowych 4.2.1. MateriaB
nauczania Wodoci
g to zesp�B
obiekt�w wyposa|
onych w urz
dzenia do ujmowania, podnoszenia, transportowania, uzdatniania, magazynowania i rozprowadzania wody. Wodoci
gi dostarczaj
wod
na potrzeby: - ludno[
ci miast i wsi (wod
do picia, mycia, gotowania, prania itp.), - przemysB
u, odpowiedni
pod wzgl
dem ilo[
ci i jako[
ci, - do gaszenia po|
ar�w na terenie miast, osiedli i wsi. Elementy skB
adowe systemu zaopatrzenia w wod
:  uj
cie wody (pob�r wody na cele wodoci
gowe),  pompownia wodoci
gowa (zapewnienie odpowiedniego ci[
nienia w sieci),  stacja uzdatniania wody (dostosowywanie jako[
ci wody do wymagaD
odbiorcy),  sie
wodoci
gowa (ukB
ad przewod�w rozprowadzaj
cych wod
do wszystkich odbiorc�w),  zbiornik wodoci
gowy (magazynowanie wody),  instalacja wodoci
gowa (przewody wraz z uzbrojeniem rozprowadzaj
ce wod
po budynku). Ze wzgl
du na zasi
g terytorialny rozr�|
nia si
wodoci
g lokalny, centralny, grupowy i regionalny. Ze wzgl
du na spos�b dostarczania lub ujmowania wody wyr�|
nia si
wodoci
g grawitacyjny, pompowy i mieszany. Sie
wodoci
gowa jest to ukB
ad przewod�w wodoci
gowych, znajduj
cych si
poza budynkami odbiorc�w, zaopatruj
cych w wod
ludno[

lub zakB
ady produkcyjne. Zadaniem sieci wodoci
gowej jest dostarczenie wody bez przerwy do wszystkich odbiorc�w w przewidywanej maksymalnej ilo[
ci i pod odpowiednim ci[
nieniem. Rozr�|
nia si
dwa ukB
ady sieci wodoci
gowej: - rozgaB

zion
(promienist
), kt�rej przewody tworz
gaB

zie nie B

cz
ce si
w obwody, doprowadzaj
c
wod
do odbiorc�w z jednej strony, jest ona niekorzystna pod wzgl
dem hydraulicznym ze wzgl
du na wyst
powanie du|
ej r�|
nicy ci[
nieD
wzdB
u|
poszczeg�lnych przewod�w. W przypadku uszkodzenia przewodu magistralnego du|
y obszar miasta zostaje pozbawiony wody. - pier[
cieniow
(obwodow
, zamkni
ta) jest znacznie korzystniejszym rozwi
zaniem gdy|
wzajemne powi
zanie przewod�w magistralnych i rozdzielczych tworz
cych obwody zamkni
te stwarza bardzo dobre warunki przepB
ywu wody i wyr�wnania ci[
nieD
. Sie
tego typu zapewnia staB
y dopB
yw wody do odbiorcy, natomiast w przypadku awarii woda mo|
e dopB
ywa
drog
okr
|
n
do miejsc rozbioru [6, s. 296]. a) b) Rys. 1. Schematy ukB
ad�w sieci wodoci
gowych: a) sie
pier[
cieniowa, b) sie
rozgaB

ziona 1  przewody tranzytowe, 2- magistralne, 3  rozdzielcze, 4  zbiornik wody czystej, 5  uj
cie wody, 6  pompownia, 7  zbiornik wyr�wnawczy pocz
tkowy, 8  zbiornik wyr�wnawczy koD
cowy, 9  obszar zasilania [6, s. 297].  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 12 Przewody wyst
puj
ce w ukB
adach wodoci
gowych: - tranzytowy (przesyB
owy)  przew�d wodoci
gowy bez odgaB

zieD
, przeznaczony do transportu wody na du|
e odlegB
o[
ci i B

cz
cy z
r�dB
o wody ze zbiornikiem pocz
tkowym lub magistral
wodoci
gow
(grawitacyjny lub tB
oczny), - magistralny (magistrala wodoci
gowa)  przew�d wodoci
gowy doprowadzaj
cy wod
od stacji wodoci
gowej do przewod�w rozdzielczych, - rozdzielczy  przew�d wodoci
gowy doprowadzaj
cy wod
od przewodu magistralnego do przyB

czy domowych i innych punkt�w czerpalnych, - przyB

cze domowe  przew�d wodoci
gowy z wodomierzem, B

cz
cy sie
wodoci
gow
z instalacj
obiektu zasilanego w wod
[6, s. 296]. Ze wzgl
du na warunki pracy rozr�|
nia si
przewody: - ci[
nieniowy tB
oczny (przew�d tB
oczny)  w kt�rym przepB
yw nast
puje w skutek ci[
nienia wytworzonego przez pomp
, - grawitacyjny ci[
nieniowy  przew�d wodoci
gowy w kt�rym przepB
yw wody odbywa si
pod ci[
nieniem statycznym wody dopB
ywaj
cej z wy|
ej poB
o|
onego z
r�dB
a wody, - grawitacyjny bezci[
nieniowy  przew�d wodoci
gowy, w kt�rym przepB
yw wody odbywa si
pod dziaB
aniem siB
y grawitacji [6, s. 297]. Zale|
nie od przeznaczenia rozr�|
nia si
sie
wodoci
gow
komunaln
, przemysB
ow
i po|
arow
itp. 4.2.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Co to jest wodoci
g i jakie pokrywa potrzeby? 2. Jakie znasz rodzaje wodoci
g�w? 3. Z jakich element�w skB
ada si
system wodoci
gowy? 4. Do czego sB
u|
y sie
wodoci
gowa? 5. Z jakich przewod�w skB
ada si
sie
wodoci
gowa? 6. Czym charakteryzuje si
ukB
ad rozgaB

ziony sieci wodoci
gowej? 7. Dlaczego ukB
ad pier[
cieniowy sieci wodoci
gowej jest korzystniejszy od rozgaB

zionego? 4.4.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Okre[
l jakie zadanie speB
nia sie
wodoci
gowa i na podstawie dokumentacji technicznej okre[
l ukB
ad sieci wodoci
gowej w miejscowo[
ci, w kt�rej mieszkasz? Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami sieci wodoci
gowej, 2) zapozna
si
ze schematem ukB
adu wodoci
gowego na (plan, mapy geodezyjne danego terenu) danym terenie, 3) odczyta
informacje przedstawione na mapach geodezyjnych, 4) zidentyfikowa
ukB
ad wodoci
gowy zastosowany na danym terenie, 5) zapisa
wyniki w zeszycie, 6) zaprezentowa
wyniki grupie.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 13 Wyposa|
enie stanowiska pracy:  zeszyt przedmiotowy,  mapy geodezyjne z naniesion
sieci
wodoci
gow
,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 2 Por�wnaj ukB
ady pier[
cieniowy i rozgaB

ziony sieci wodoci
gowej. Wybierz korzystniejszy ukB
ad i uzasadnij wyb�r. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wiadomo[
ciami dotycz
cymi charakterystyki ukB
ad�w sieci wodoci
gowej, 2) zapozna
si
ze schematami lub modelami sieci pier[
cieniowej i rozgaB

zionej, 3) okre[
li
cechy sieci wodoci
gowej pier[
cieniowej i rozgaB

zionej, 4) zestawi
cechy ukB
ad�w sieci wodoci
gowej w formie por�wnania, 5) wyniki zapisa
w zeszycie np. w formie tabeli, 6) zaprezentowa
wyniki grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  modele i schematy r�|
nych ukB
ad�w sieci pier[
cieniowej i rozgaB

zionej,  opracowania zawieraj
ce charakterystyki ukB
ad�w wodoci
gowych (literatura z rozdziaB
u 6). 4.2.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni
zadanie i rodzaje wodoci
g�w? 2) wymieni
elementy systemu wodoci
gowego? 3) zdefiniowa
pojecie: sieci wodoci
gowej? 4) om�wi
zadanie sieci wodoci
gowej? 5) om�wi
i por�wna
ukB
ady sieci wodoci
gowej? 6) rozr�|
ni
przewody wodoci
gowe?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 14 4.3. y
r�dB
a wody i jej uj
cia 4.3.1. MateriaB
nauczania y
r�dB
em zaopatrzenia w wod
mog
by
wody powierzchniowe i podziemne. Do w�d powierzchniowych pB
yn
cych zalicza si
wody z rzek, potok�w i strumieni, a do stoj
cych  wody z jezior naturalnych i sztucznych. Wody podziemne to wody zask�rne, gruntowe, gB

binowe i wgB

bne. y
r�dB
a wody dobiera si
na podstawie og�lnego zapotrzebowania na wod
na danym terenie oraz wydajno[
ci tego z
r�dB
a. Bierze si
r�wnie|
pod uwag
jako[

wody i zakres jej uzdatniania. Zapotrzebowanie na wod
jest to ilo[

wody zaspokajaj
ca potrzeby wszystkich odbiorc�w, znajduj
cych si
w zasi
gu dziaB
ania sieci wodoci
gowej, wymagaj
cych wody tej samej jako[
ci, oraz ilo[

wody do cel�w technologicznych wodoci
gu (straty wody na uj
ciu, w stacji uzdatniania wody i w sieci wodoci
gowej, a tak|
e ilo[

wody do pB
ukania sieci i zbiornik�w wodoci
gowych). Zapotrzebowanie na wod
oraz jej zu|
ycie s
nier�wnomierne i waha si
w ci
gu roku, doby i godziny [6, s. 12]. Za najlepsze z
r�dB
a na potrzeby wodoci
g�w uznaje si
wody podziemne gB

binowe znajduj
ce si
poni|
ej pierwszej warstwy nieprzepuszczalnej gdy|
s
one naturalnie zabezpieczone przed zanieczyszczeniem z zewn
trz. Wyr�|
niaj
si
korzystniejszymi wB
a[
ciwo[
ciami fizycznymi i s
w mniejszym stopniu zanieczyszczone bakteriologicznie. Do uj

w�d powierzchniowych zalicza si
uj
cia w�d opadowych, uj
cia w�d powierzchniowych pB
yn
cych (uj
cia brzegowe, nurtowe, zatokowe, wie|
owe) oraz uj
cia w�d stoj
cych (uj
cia denne i szybowe). Uj
cia w�d opadowych stosowane s
w rejonach deficytu wody sB
odkiej (tereny g�rskie lub nad brzegami m�rz). W uj
ciu takim woda spB
ywa z powierzchni terenu do zbiornika oczyszczania wst
pnego gdzie zatrzymywana jest cz
[

zanieczyszczeD
B
atwo opadaj
cych. Nast
pnie woda przepB
ywa do zbiornika z piaskiem filtracyjnym i po dalszym oczyszczaniu odpB
ywa do zbiornika wody czystej [6, s. 58]. Uj
cia nurtowe wykonuje si
na rzekach gdy gB

boko[

wody przy brzegu jest zbyt maB
a. SkB
ada si
ono z wlotu (czerpni) umiejscowionego w nurcie rzeki oraz przewodu doprowadzaj
cego wod
(grawitacyjnego lub lewarowego) do komory zbiorczej zlokalizowanej na brzegu. Wlot czerpni zaopatrzony jest w krat
lub kosz ssawny w celu zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami mechanicznymi [6, s. 60]. Uj
cie wie|
owe wykonuje si
przy du|
ych gB

boko[
ciach ujmowanej wody, jest ono oddalone od brzegu rzeki. Uj
cia te sB
u|

do ujmowania w�d z du|
ych rzek, jezior i zbiornik�w retencyjnych. SkB
ada si
ono z komory zbiorczej z otworami wlotowymi w [
cianie czoB
owej zaopatrzonymi w krat
rzadk
oraz z pompowni. Woda pB
ynie do brzegu przewodami tB
ocznymi umieszczonymi na specjalnej kB
adce [6, s. 62]. Uj
cie denne najcz
[
ciej stosuje si
do ujmowania w�d stoj
cych np. z jezior naturalnych i sztucznych. Uj
cie to skB
ada si
z czerpni o trwaB
ej konstrukcji smoka, kt�r
umieszcza si
na gB

boko[
ci wody 3 6 m oraz przewodu ssawnego kt�rym woda trafia do pompowni zlokalizowanej na brzegu. Uj
cie brzegowe sB
u|
y do ujmowania wody z rzek o pr
dko[
ci przepB
ywu wody powy|
ej 0,3 m/s. Sytuuje si
je na brzegach wkl
sB
ych [
rednich i du|
ych rzek, przy du|
ej gB

boko[
ci wody przy brzegu. Rozr�|
nia si
uj
cie brzegowe otwarte zB
o|
one z kanaB
u wlotowego, przez kt�ry woda dopB
ywa grawitacyjnie do komory zbiorczej usytuowanej na brzegu oraz ujecie brzegowe komorowe w kt�rym woda z rzeki trafia bezpo[
rednio do komory zbiorczej przez otwory wlotowe w [
cianie czoB
owej komory.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 15 Rys. 2. Uj
cie brzegowe otwarte: 1  krata rzadka, 2  kanaB
wlotowy, 3  krata g
sta, 4  smok ssawny, 5  [
cianka szczelna, 6  wn
ki na szandory, NWW  najwy|
sza wysoka woda, SW  [
rednia woda, NNW  najni|
sza niska woda [1, s. 101]. Uj
cie zatokowe stosowane jest do ujmowania wody z du|
ych rzek o pr
dko[
ci przepB
ywu wody powy|
ej 0,3 m/s oraz w kt�rych tworzy si
w okresie zimowym [
ry|
i l�d denny lub wyst
puje du|
e st
|
enie zanieczyszczeD
. Uj
cie skB
ada si
z zatoki uformowanej przy wkl
sB
ym brzegu oraz czerpni zlokalizowanej na koD
cu zatoki przeciwlegB
ym do wlotu. Rozr�|
nia si
trzy rodzaje uj

zatokowych: - uj
cie podpr
dowe  z wlotem od strony wody g�rnej, - uj
cie zapr
dowe  z wlotem od strony wody dolnej, - uj
cie por
czowe  z wlotem od strony wody g�rnej i dolnej. Uj
cie szybowe umieszczone w korpusie zapory stosowane jest do ujmowania wody ze zbiornik�w sztucznych. Jest ono zbudowane z wlot�w czerpalnych umieszczonych na kilku poziomach w korpusie zapory z kt�rych woda przepB
ywa do przewod�w zbiorczych umieszczonych w szybie i sztolni. Wloty zaopatrzone s
w kraty rzadkie [6, s. 65]. Wody podziemne ujmuje si
za pomoc
ci
g�w drenowych oraz studni kopanych, abisyD
skich i wierconych. Systemy drena|
owe sB
u|

do ujmowania pB
ytko zalegaj
cych w�d podziemnych z warstwy wodono[
nej poB
o|
onej na gB

boko[
ci 5 7 m i przeznaczone na potrzeby maB
ych wodoci
g�w o wydajno[
ci do 90 m3 /h. Systemy drena|
owe skB
adaj
si
z s
czk�w uB
o|
onych na dnie wykopu obsypanych obsypk
filtracyjn
ze |
wiru i grubego piasku. W odst
pach 30 50 m wykonuje si
studzienki kontrolne o [
rednicy powy|
ej 1m. Systemy drena|
owe ukB
ada si
na sp
gu warstwy wodono[
nej ze spadkiem w kierunku studni zbiorczej do kt�rej spB
ywa woda. Studnia lub komora zbiorcza ma [
rednic
powy|
ej 1,5 m i mo|
e by
wyposa|
ona w pompy lub poB

czona z pompowni
, zbiornikiem wody lub stacj
uzdatniania wody [6, s. 40]. Studnie kopane (szybowe) sB
u|

do ujmowania wody na potrzeby pojedynczych dom�w lub ich niewielkich zgrupowaD
. GB

boko[

studni kopanych dochodzi do 40 m, a zazwyczaj nie przekracza 20 m. Najmniejsza [
rednica tych studni wynosi 0,8 m. Pob�r wody gruntowej przez studnie kopane mo|
e by
boczny przez otwory [
cienne lub boczny i denny przez filtr studzienny i denny. Studnie wykonuje si
z kr
g�w betonowych lub |
elbetowych jako zapuszczane. Studnie skB
adaj
si
z wieD
ca (no|
a), obudowy (muru pB
aszczowego) i obudowy g�rnej. Na dnie studni wykonuje si
filtr naturalny ze |
wiru grubo[
ci 0,20 0,30 m, chroni
cy przed wynoszeniem z dna cz
stek gruntu i m
ceniem wody w czasie pompowania. G�rna cz
[

studni musi by
zabezpieczona warstw
ochronn
. Teren wok�B
studni powinien by
wyB
o|
ony glin
i utwardzony ze spadkiem 5  10% w kierunku od studni [6, s. 43].  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 16 Rys. 3. Schematy uj

wody za pomoc
studni kopanych z dopB
ywem wody: a) przez [
ciany boczne, b) przez [
ciany boczne i dno, c) przez dno; 1  pB
aszcz studni, 2  dno studni, 3  otwory w [
cianie bocznej studni, 4  zasypka dna, 5  uszczelnienie tB
ust
glina lub iB
em, 6  przykrycie szczelne, 7 - brukowanie [6, s. 41]. Studnie wiercone sB
u|

do ujmowania w�d podziemnych z gB

boko poB
o|
onych warstw wodono[
nych. SkB
adaj
si
one z nast
puj
cych element�w: - kolumna rur okB
adzinowych (stalowych) zabezpiecza przed przedostawaniem si
do wn
trza studni materiaB
u ziarnistego, - kolumna filtrowa skB
ada si
z filtru wB
a[
ciwego umo|
liwiaj
cego dopB
yw wody do studni, rury podfiltrowej speB
niaj
cej funkcj
osadnika drobnych cz
stek skaB
y przedostaj
cych si
przez filtr do studni i rury nadfiltrowej (rura wiertnicza B

cz
ca filtr z rura okB
adzinow
), - obudowa studni stanowi zakoD
czenie g�rnej cz
[
ci studni i zabezpiecza przed uszkodzeniem i zanieczyszczeniem. Rozr�|
nia si
studnie wiercone bezfiltrowe do ujmowania w�d artezyjskich pod ci[
nieniem oraz studnie wiercone filtrowe. Czerpanie wody ze studni mo|
e si
odbywa
za pomoc
pomp umieszczonych w ka|
dej studni, za pomoc
lewar�w lub bez dodatkowych urz
dzeD
gdy wyst
pi samowypB
yw [6, s. 45]. Uj
cia w�d infiltracyjnych. Wody infiltracyjne najcz
[
ciej ujmuje si
za pomoc
studni chB
onnych lub drena|
y chB
onnych, za pomoc
row�w, basen�w lub te|
basen�w nawadniaj
cych. Uj
cia i zbiorniki wody, stanowi
ce z
r�dB
o wody zaopatruj
cej wodoci
gi komunalne, oraz tereny przylegaj
ce do tych urz
dzeD
wymagaj
[
cisB
ej ochrony sanitarnej przez ustanowienie stref ochronnych. Strefa ochronna uj
cia wody to obszar poddany zakazom i ograniczeniom u|
ytkowaniu grunt�w i korzystaniu z wody, obejmuj
cy uj
cie wody, zbiornik wodoci
gowy oraz tereny przylegaj
ce do uj
cia i zbiornika wody. Stref
ochronn
dzieli si
na teren ochrony bezpo[
redniej i teren ochrony po[
redniej [6, s. 69]. Zasi
g teren�w ochrony bezpo[
redniej obejmuje uj
cie oraz pas terenu wok�B
o szeroko[
ci: - studnie wiercone 8 � 10 m, - studnie kopane 10 � 15 m, - uj
cia w�d z
r�dlanych 10 � 20 m, - uj
cia w�d powierzchniowych 15 � 25 m, Teren ochrony bezpo[
redniej musi by
ogrodzony, oznakowany a jego u|
ytkowanie jest zwi
zane z eksploatacj
uj

i z
r�deB
wody.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 17 Tereny ochrony po[
redniej mog
by
obj
te ograniczeniami w u|
ytkowaniu grunt�w i korzystaniu z w�d. Powinny by
oznakowane tablicami orientacyjnymi. Zasi
g terenu ochrony po[
redniej od granicy ochrony bezpo[
redniej powinien wynosi
: - studnie wiercone 20 � 100 m, - studnie kopane i uj
cia w�d z
r�dlanych 70 � 100 m [6, s. 70]. 4.3.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Jakie s
z
r�dB
a wody na cele wodoci
gowe? 2. Jakie znasz rodzaje uj

w�d podziemnych? 3. Dlaczego wody gB

binowe stanowi
najlepsze z
r�dB
o wody wodoci
gowej? 4. Jakie znasz rodzaje uj

w�d powierzchniowych? 5. Co to jest strefa ochronna uj
cia wody? 4.3.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Okre[
l jakie z
r�dB
a wody wyst
puj
na terenie Twojego miejsca zamieszkania. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami z
r�deB
wody, 2) okre[
li
rodzaj z
r�deB
wody wyst
puj
cych na danym terenie, 3) scharakteryzowa
wyst
puj
ce z
r�dB
a wody pod wzgl
dem ich jako[
ci i wykorzystania, 4) wyniki zapisa
w zeszycie, 5) zaprezentowa
wyniki grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  mapa danego terenu,  opracowania dotycz
ce zasob�w wodnych danego terenu,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 2 Okre[
l z jakich rodzaj�w uj

pobierana jest woda na cele wodoci
gowe na terenie miejscowo[
ci, w kt�rej mieszkasz. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami i charakterystyk
uj

wody, 2) okre[
li
rodzaj uj

wody na danym terenie, 3) scharakteryzowa
wyst
puj
ce uj
cia wody, 4) zapisa
wyniki w zeszycie, 5) zaprezentowa
wyniki grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy: - mapy terenu z naniesionymi uj
ciami wodnymi na danym terenie, - opracowania dotycz
ce uj

wody na danym terenie, - literatura z rozdziaB
u 6.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 18 4.3.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa
pojecie zapotrzebowania na wod
? 2) rozr�|
nia
z
r�dB
a wody? 3) okre[
li
mo|
liwo[

wykorzystania danego z
r�dB
a wody? 4) rozr�|
nia
uj
cia wody? 5) okre[
li
mo|
liwo[
ci zastosowania danego uj
cia wody w zale|
no[
ci od rodzaju z
r�dB
a wody? 6) zdefiniowa
pojecie strefy ochronnej uj
cia?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 19 4.4. Urz
dzenia do oczyszczania i magazynowania wody 4.4.1. MateriaB
nauczania Wszystkie wody wyst
puj
ce w przyrodzie zawieraj
pewne ilo[
ci zanieczyszczeD
zawieszonych lub rozpuszczonych. Ich ilo[

i rodzaj zale|

od [
rodowiska, przez kt�re przepB
ywa woda. Zanieczyszczenia dzieli si
na fizyczne (muB
, piasek, ro[
liny itp.), chemiczne (zwi
zki |
elaza i manganu, sole amonowe itp.) i biologiczne (drobnoustroje i bakterie) [1, s. 110]. Zanieczyszczenia te maj
wpB
yw na wB
a[
ciwo[
ci wody i decyduj
o jako[
ci wody i jej przydatno[
ci do u|
ytkowania. WB
a[
ciwo[
ci fizyczne wody charakteryzuje temperatura, barwa, m
tno[

, smak i zapach. Chemiczne wB
a[
ciwo[
ci wody okre[
la si
za pomoc
wskaz
nik�w tj.: odczyn wody pH, twardo[

, zasadowo[

, kwasowo[

, utlenialno[

, zawarto[

dwutlenku w
gla, |
elaza, manganu, azotan�w, chlork�w, siarczan�w oraz sucha pozostaB
o[

. Wskaz
niki bakteriologiczne obejmuj
analiz
jako[
ciow
i ilo[
ciow
maj
c
na celu wykrycie bakterii chorobotw�rczych w wodzie. Najcz
[
ciej oznacza si
bakteri
Escherichia coli (paB
eczki okr
|
nicy) niebezpieczn
dla czB
owieka, kt�ra [
wiadczy o zanieczyszczeniu wody wydalinami. Miano coli oznacza najmniejsz
obj
to[

wody (cm3), w kt�rej wykryto 1 bakteri
okr
|
nicy. Woda do cel�w wodoci
gowych nie mo|
e zawiera
substancji szkodliwych dla zdrowia lub wskazuj
cych na jej zanieczyszczenie ani skB
adnik�w wpB
ywaj
cych ujemnie na jej smak, zapach lub barw
albo powoduj
cych m
tno[

. Dlatego te|
przed wykorzystaniem w�d do zasilania wodoci
g�w nale|
y je podda
procesom uzdatniania. Uzdatnianie wody polega na dostosowywaniu jej wB
a[
ciwo[
ci i skB
adu do wymagaD
wynikaj
cych z jej przeznaczenia. Proces ten zachodzi w stacji uzdatniania wody SUW. Zale|
nie od stopnia zanieczyszczenia wody i jej przeznaczenia stosuje si
r�|
ne metody jej uzdatniania. W[
r�d tych metod rozr�|
nia si
uzdatnianie wody przez osadzanie, koagulacj
, filtracj
, od|
elazianie i odmanganianie, odkwaszanie, dezynfekcj
itp. Podczas uzdatniania w�d powierzchniowych najcz
[
ciej stosuje si
takie urz
dzenia, jak kraty, sita, osadniki, filtry otwarte lub zamkni
te i urz
dzenia do dezynfekcji wody. Natomiast do uzdatniania w�d podziemnych (gB

bokich) sB
u|

od|
elaziacze, zmi
kczacze i urz
dzenia do odkwaszania wody [1, s. 111]. Kraty i sita to urz
dzenia na kt�rych odbywa si
proces cedzenia polegaj
cy na usuwaniu z przepB
ywaj
cej wody najgrubszych zanieczyszczeD
(gaB

zie, li[
cie itp.). Proces ten to pierwszy etap uzdatniania w�d powierzchniowych [6, s. 99]. Mieszalniki i komory flokulacji sB
u|

do mieszania reagent�w z wod
uzdatnian
w celu zapewnienia wB
a[
ciwego przebiegu proces�w oczyszczania wody. Rozr�|
nia si
mieszalniki hydrauliczne i mechaniczne. W komorach flokulacji tworz
si
kB
aczki, kt�re p�z
niej s
usuwane w osadnikach. Osadniki wykorzystywane s
do procesu sedymentacji czyli usuwania zanieczyszczeD
poprzez opadanie ich pod wpB
ywem siB
grawitacji. Rozr�|
nia si
osadniki poziome podB
u|
ne, poziome radialne i pionowe. Osadniki poziome podB
u|
ne to zbiorniki |
elbetowe podB
u|
ne o dB
ugo[
ci kilkudziesi
ciu metr�w oraz szeroko[
ci i gB

boko[
ci kilku metr�w [6, s.156]. Filtracja polega na gromadzeniu (zatrzymywaniu) zanieczyszczeD
na powierzchni piaskowego zB
o|
a filtracyjnego. Jako materiaB
filtracyjny najcz
[
ciej stosuje si
|
wirki filtracyjne, piasek i ewentualnie |
wir, przez kt�re przepB
ywa oczyszczana woda. Rozr�|
nia si
filtry powolne i pospieszne. Filtry powolne buduje si
jako urz
dzenia otwarte  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 20 (grawitacyjne), prostok
tne w planie o powierzchni do 2500 m2. Na dnie ukB
ada si
kanaB
y drena|
owe do odprowadzania wody przefiltrowanej. Na |
wirowej warstwie podtrzymuj
cej ukB
ada si
warstw
filtracyjn
z piasku, nad kt�r
znajduje si
woda. Filtry pospieszne wykonuje si
jako urz
dzenia otwarte lub zamkni
te (ci[
nieniowe). Pospieszne filtry ci[
nieniowe to zbiorniki stalowe w ksztaB
cie walca o [
rednicy do 5 m i wysoko[
ci zale|
nej od wysoko[
ci zB
o|
a filtracyjnego. Woda uzdatniana doprowadzona jest nad zB
o|
e filtracyjne uB
o|
one na rurowym lub pB
ytowym drena|
u. Za po[
rednictwem drena|
u przefiltrowana woda jest odprowadzona, a w czasie pB
ukania jest doprowadzona woda do pB
ukania lub spr
|
one powietrze [6, s. 173]. Dezynfekcja to proces zazwyczaj stosowany na koD
cu ukB
adu oczyszczania wody. Celem jej jest zniszczenie mikroorganizm�w obecnych w wodzie po wcze[
niejszych procesach ich oczyszczania oraz zabezpieczenie dobrej jako[
ci sanitarnej wody w sieci wodoci
gowej przed wt�rnym rozwojem organizm�w |
ywych, gB
�wnie bakterii chorobotw�rczych. Jako czynniki dezynfekuj
ce (dezynfekanty) stosuje si
: chlor, chloraminy, dwutlenek chloru, promienie UV, ozon [6, s. 99]. Aeratory sB
u|

do napowietrzania poprzez wprowadzenie tlenu do wody z jednoczesnym usuni
ciem rozpuszczonych w niej innych gaz�w tj.: CO2, H2S, CH4. Rozr�|
nia si
aeratory ci[
nieniowe zamkni
te i aeratory otwarte np. kaskadowy. Proces aeracji stosuje si
m.in. podczas od|
elaziania, odgazowania wody. Do najcz
[
ciej przeprowadzanych proces�w zwi
zanych z usuni
ciem z uzdatnianej wody rozpuszczonych zanieczyszczeD
zalicza si
od|
elazianie. Polega ono na dziaB
aniu tlenem zawartym w powietrzu na kwa[
ne zwi
zki |
elaza, zawarte w wodzie. Dzi
ki temu powstaje w wodzie wodorotlenek |
elazowy wytr
caj
cy si
z niej jako brunatne kB
aczki zatrzymywane na zB
o|
u filtruj
cym wod
. Proces ten przeprowadza si
w od|
elaziaczach otwartych lub  cz
[
ciej  w od|
elaziaczach zamkni
tych [1, s. 115]. Monta|
urz
dzeD
do uzdatniania wody Urz
dzenia do oczyszczania wody najcz
[
ciej dostarczane s
do stacji uzdatniania wody jako kompletne urz
dzenia gotowe do monta|
u. Urz
dzenia ustawia si
na podB
odze lub na odpowiednio przygotowanych fundamentach. Po ustawieniu podB

cza si
je do instalacji wody surowej (lub po kolejnym stopniu oczyszczania) i wody czystej, do sieci zrzut�w popB
uczyn i ewentualnie do sieci spr
|
onego powietrza. Monta|
poB

czeD
wykonuje si
zgodnie z dokumentacj
techniczn
i zaleceniami producenta. Podczas monta|
u ruroci
g�w i uzbrojenia nale|
y pami
ta
by ich obsB
uga nie byB
a uci
|
liwa. Wszystkie zawory i aparatur
kontrolno  pomiarow
ustawia si
w miejscu B
atwo dost
pnym, od przodu zbiornika. Pokr
tB
a do zasuw powinny by
rozmieszczone w zasi
gu r
k pracownika, a tarcze urz
dzeD
kontrolno  pomiarowych na wysoko[
ci oczu. Przed oddaniem do u|
ytku nale|
y przeprowadzi
pB
ukanie urz
dzenia oraz wykona
eksploatacj
pr�bn
czyli rozruch technologiczny. Rozruch, pr�b
poprawno[
ci dziaB
ania urz
dzenia do oczyszczania wody prowadzi si
zgodnie z instrukcj
eksploatacji i rozruchu w celu sprawdzenia wszystkich parametr�w pracy urz
dzenia [3, s. 70]. Do magazynowania wody sB
u|

zbiorniki wodoci
gowe. Wod
gromadzi si
w celu: - wyr�wnywania dostawy wody poprzez gromadzenie nadmiaru produkowanej wody w okresach niewielkiego jej poboru przez u|
ytkownik�w, a w okresach zwi
kszonego zapotrzebowania uzupeB
nianie niedobor�w, - wyr�wnywania ci[
nieD
na obszarze zasilania, zmieniaj
cych si
w r�|
nych porach dnia zale|
nie od rozbioru wody, - gromadzenia zapasu wody na wypadek po|
aru oraz w celu zapewnienia dostawy wody na wypadek awarii. Ze wzgl
du na funkcje wyr�|
nia si
nast
puj
ce rodzaje zbiornik�w wodoci
gowych:  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 21 - zbiorniki terenowe budowane s
bezpo[
rednio na powierzchni terenu. Mog
by
zbiornikami dolnymi lub zbiornikami g�rnymi. Zbiorniki terenowe dolne maj
za zadanie magazynowanie wody i wyr�wnywanie r�|
nic mi
dzy dostaw
a rozbiorem wody. - zbiornik terenowy g�rny tak|
e magazynuje wod
, a ponadto utrzymuje ci[
nienie w sieci wodoci
gowej. - zbiorniki wie|
owe, opr�cz magazynowania wody wyr�wnuj
ci[
nienie w sieci wodoci
gowej podobnie jak zbiorniki terenowe g�rne. - wie|
e ci[
nieD
i hydrofory to zbiorniki wodoci
gowe kt�rych zadaniem jest tylko utrzymanie ci[
nienia w sieci. Ze wzgl
du na rol
oraz usytuowanie w ukB
adzie wodoci
gowym rozr�|
nia si
: - zbiorniki uj
ciowe na uj
ciach wody, kt�re gromadz
ujmowan
wod
. - zbiorniki technologiczne s
to zbiorniki zapasowo  wyr�wnawcze, gromadz
ce czyst
wod
po jej uzdatnieniu, przeznaczon
do przesyB
ania sieci
wodoci
gow
. - zbiorniki sieciowe wsp�B
pracuj
z sieci
wodoci
gow
rozdzielcz
oraz pompowni
. Zale|
nie od usytuowania rozr�|
nia si
zbiornik pocz
tkowy (miedzy uj
ciem a rozdzielcza sieci
wodoci
gow
), koD
cowy (na koD
cu obszaru zasilania), centralny (poB
o|
ony w centrum obszaru zasilania) [6, s. 246]. Monta|
zbiornik�w wodoci
gowych Zbiorniki wodoci
gowe terenowe buduje si
jako prostok
tne lub okr
gB
e, jednokomorowe lub wielokomorowe. Zbiorniki terenowe maj
wydzielon
komor
wodn
i komor
zasuw, w kt�rej zgrupowane jest uzbrojenie przewod�w stanowi
cych wyposa|
enie zbiornika: przewody doprowadzaj
cy, dopB
ywowy, przelew, przew�d spustowy, przew�d odpB
ywowy i odprowadzaj
cy. Uzbrojenie to gwarantuje wB
a[
ciwe u|
ytkowanie zbiornika oraz cyrkulacj
i wymian
wody. Dna zbiornik�w wykonuje si
pB
askie lub w ksztaB
cie sto|
ka [
ci
tego pod k
tem 30�. PB
aska pB
yta denna powinna mie
spadek 1 2% w kierunku studzienki zbiorczej. W przypadku wyst
powania wysokiego poziomu w�d gruntowych pB
yt
denn
wykonuje si
jako monolityczn
, zbrojon
, powi
zan
z konstrukcj
[
cian. Je|
eli woda gruntowa nie wyst
puje na poziomie dna zbiornika pB
yta mo|
e by
l|
ejszej konstrukcji [3, s. 54]. Z
ciany zbiornik�w wykonuje si
jako pB
yty odpowiedniej grubo[
ci: w dolnej cz
[
ci [
ciany zbiornik�w cylindrycznych 20 � 25 cm, a w g�rnej 15 � 18 cm, natomiast w zbiornikach prostok
tnych odpowiednio 30 � 50 cm i 25 � 30cm [3, s. 55]. Zbiorniki wy|
sze obci
|
one du|
ym parciem bocznym wykonuje si
ze [
cianami pionowymi zw
|
aj
cymi si
ku g�rze, z tym |
e od wewn
trz zbiornika pB
aszczyzny [
ciany powinny by
pionowe. PoB

czenie [
cian z pB
yt
denn
mo|
e by
przegubowe lub monolityczne. Przykrycia (stropy) zbiornik�w zagB

bionych w gruncie wykonuje si
tak, |
eby mo|
na je byB
o obsypa
warstw
ziemi o grubo[
ci min. 1,0 m. Wykonuje si
je najcz
[
ciej jako konstrukcje |
elbetowe, prefabrykowane. Jako izolacj
wewn
trzn
zbiornika stosuje si
wyprawy wodoszczelne, wykB
adziny z pB
ytek ceramicznych oraz r�|
nego rodzaju powB
oki. Powierzchnie wewn
trzne zbiornika powinny by
gB
adkie i B
atwo zmywalne [3, s. 57]. Zbiorniki wie|
owe skB
adaj
si
ze zbiornika na wod
, konstrukcji no[
nej i obudowy ochronnej. Zbiorniki te wykonuje si
najcz
[
ciej jako cylindryczne jedno lub dwukomorowe pojemniki konstrukcji stalowej lub |
elbetowej. Uzbrojenie ruroci
g�w umieszczone jest w podziemnej cz
[
ci wie|
y. Dno zbiornik�w jest najwa|
niejszym elementem no[
nym, gdy|
obci
|
a je peB
ne parcie wody. Dlatego te|
dno cz
sto wykonuje si
jako wypukB
e lub wkl
sB
e, rzadziej pB
askie. Obudow
zbiornika stanowi komora ze stropami dolnym, g�rnym i [
cianami,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 22 mieszcz
ca wewn
trz zbiornik. W komorze obudowy znajduj
si
przej[
cia robocze umo|
liwiaj
ce obsB
ug
i konserwacj
zbiornika [3, s. 58]. Konstrukcje |
elbetowe zbiornik�w zabezpiecza (izoluje) si
od wewn
trz i na zewn
trz przed przesi
kaniem wody. Po zakoD
czeniu rob�t zbiorniki sprawdza si
na przesi
kliwo[

. Badanie szczelno[
ci wykonuje si
po 28 dniach od chwili stwardnienia betonu. Po 72 godzinach od napeB
nienia zbiornik�w ubytek wody w zbiorniku nie powinien by
wi
kszy ni|
5 litr�w na dob
na 1 m2 dna i [
cian stykaj
cych si
ze sob
. Zbiornik hydroforowy to zbiornik wodno powietrzny kt�rego zadaniem jest utrzymanie wymaganych ci[
nieD
w rozdzielczej sieci wodoci
gowej. Urz
dzenie hydroforowe skB
ada si
z zespoB
u pomp z silnikami elektrycznymi, spr
|
arki z osprz
tem oraz ze zbiornika wodno  powietrznego z osprz
tem [6, s. 287]. DziaB
anie urz
dzenia hydroforowego polega na tym |
e pompa tB
oczy wod
do zbiornika powoduj
c spr
|
anie powietrza znajduj
cego si
w zbiorniku, a wtB
aczanego tam za pomoc
spr
|
arki. Po osi
gni
ciu najwy|
szego poziomu wody w zbiornikach Hmax, co odpowiada ustalonej maksymalnej wysoko[
ci ci[
nienia, przetwornik ci[
nieniowy powoduje wyB

czenie silnika i pompy. Rozbiory wody w sieci powoduj
obni|
enie poziomu wody w zbiorniku i rozpr
|
enie si
powietrza. Je|
eli woda w zbiorniku osi
gnie najni|
szy poziom Hmin, wyB

cznik ci[
nieniowy powoduje wB

czenie pompy. Spr
|
arka okresowo uzupeB
nia ubytek powietrza w zbiorniku. Przed monta|
em zbiornika hydroforowego nale|
y sprawdzi
stan techniczny zbiornika na podstawie dokumentacji. Monta|
odbywa si
zgodnie z zaleceniami producenta i wedB
ug dokumentacji technicznej. Zbiornik nale|
y zainstalowa
w hydroforni wraz z osprz
tem. Ustawia si
go za pomoc
urz
dzenia dz
wigowego - suwnicy. OdlegB
o[

zbiornika od [
cian oraz mi
dzy zbiornikami powinna wynosi
co najmniej 0,6 m. Po ustawieniu zbiornika nale|
y poB

czy
kr�
ce poB

czeniowe zbiornika z przewodami ssawnym i tB
ocznym, oraz przewodem powietrznym spr
|
arki. Zbiornik wyposa|
ony jest r�wnie|
w kr�ciec do podB

czenia przewodu ci[
nieniowego z wyB

cznikiem ci[
nieniowym. Po podB

czeniu urz
dzenia hydroforowego nale|
y sprawdzi
jako[

poB

czeD
, wykona
pr�b
szczelno[
ci zbiornika i przeprowadzi
eksploatacj
pr�bn
czyli rozruch technologiczny. Aby przeprowadzi
badanie szczelno[
ci nale|
y za[
lepi
przewody zasilaj
cy i tB
oczny urz
dzenia hydroforowego, zawory i zasuwy na przewodach powinny by
otwarte, a osprz
t zdemontowany. Przewody, pompy i zbiornik wodno-powietrzny nale|
y napeB
ni
wod
, po pojawieniu si
wody w rurkach odpowietrzaj
cych nale|
y zamkn

zawory i odci

dopB
yw wody. Nast
pnie nale|
y wB

czy
pompy i podnie[

ci[
nienie do 1,5 krotnej warto[
ci ci[
nienia roboczego. Po zamkni
ciu zaworu przy pompie hydraulicznej nale|
y w ci
gu 30 min obserwowa
manometry, je|
eli w tym czasie ci[
nienie nie wyka|
e spadku pr�ba szczelno[
ci jest dodatnia. Przed przekazaniem do eksploatacji ka|
dy zbiornik wodny nale|
y podda
pB
ukaniu i dezynfekcji. PB
ukanie polega na dokB
adnym zmyciu [
cian i strop�w strumieniem wody, a nast
pnie napeB
nieniu caB
ego zbiornika i wypuszczeniu wody. Wod
z ostatecznego pB
ukania oddaje si
do analizy by sprawdzi
czy zbiornik nadaje si
do eksploatacji [3, s. 62]. Zasady eksploatacji zbiornik�w wodoci
gowych. Eksploatacja zbiornik�w wodoci
gowych polega na utrzymaniu zbiornik�w w stanie zapewniaj
cym ich wB
a[
ciw
prac
oraz ochron
wody przed zanieczyszczeniem. Podstawowe czynno[
ci eksploatacyjne obejmuj
: - kontrol
stanu wody w zbiornikach, - kontrol
jako[
ci wody, - kontrol
stanu zbiornika i jego element�w (komora zasuw, otwory wentylacyjne, pokrywy wB
azowe, ocieplenie, o[
wietlenie itp.), - staB

konserwacj
i utrzymanie w sprawno[
ci,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 23 - obsB
ug
zbiornika oraz utrzymanie go w czysto[
ci, a tak|
e bezpo[
redniego otoczenia. Przegl
d zbiornika przeprowadza si
po uprzednim opr�|
nieniu go z wody. Wod
odprowadza si
do sieci wodoci
gowej natomiast warstw
przydenn
wody do sieci kanalizacyjnej. Dno nale|
y spB
uka
i zmy
[
ciany i strop. Przegl
du dokonuj
osoby kt�re maj
do tego uprawnienia. Po przegl
dzie nale|
y zbiornik dokB
adnie umy
i zdezynfekowa
po czym ponownie spB
uka
i odda
do u|
ytku [6, s. 262]. 4.4.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Na czym polega uzdatnianie wody? 2. Jakie znasz wskaz
niki jako[
ci wody? 3. Jakie znasz metody i urz
dzenia do uzdatniania wody? 4. W jakim celu stosuje si
osadniki? 5. W jaki spos�b przebiega monta|
urz
dzeD
do oczyszczania wody? 6. Podaj rodzaje zbiornik�w wodoci
gowych? 7. Podaj zasady monta|
u zbiornika wodoci
gowego? 8. Na czym polega badanie szczelno[
ci zbiornika wodoci
gowego? 9. Om�w zasady eksploatacji zbiornika wodoci
gowego? 4.3.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Na podstawie dokumentacji technicznej, okre[
l jakie rodzaje urz
dzeD
do uzdatniania wody stosuje si
w SUW na terenie Twojego miejsca zamieszkania, om�w ich dziaB
anie i zasady monta|
u. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami i zastosowaniem urz
dzeD
do uzdatniania wody, 2) okre[
li
rodzaje urz
dzeD
do uzdatniania wody stosowanych w miejscowych SUW, 3) scharakteryzowa
urz
dzenia pod wzgl
dem budowy, zasady dziaB
ania, 4) na podstawie dokumentacji technicznej okre[
li
zasady monta|
u i demonta|
u urz
dzeD
oraz dobra
odpowiednie materiaB
y, 5) wyniki zapisa
w zeszycie, 6) zaprezentowa
wyniki grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  film dotycz
cy technologii uzdatniania wody na danym terenie,  schemat technologiczny SUW na danym terenie,  dokumentacja przygotowana przez nauczyciela,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 2 Na podstawie modelu lub schematu okre[
l rodzaj, budow
, przeznaczenie oraz zasad
monta|
u i demonta|
u zbiornika wodoci
gowego.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 24 Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami i charakterystyk
zbiornik�w wodoci
gowych, 2) przeanalizowa
budow
zbiornika wodoci
gowego na podstawie modelu, schematu (ewentualnie filmu tematycznego), 3) okre[
li
rodzaj i zastosowanie i budow
zbiornika wodoci
gowego, 4) na podstawie dokumentacji technicznej okre[
li
zasady monta|
u i demonta|
u zbiornika wodoci
gowego oraz dobra
odpowiednie materiaB
y, 5) zapisa
wyniki w zeszycie, 6) zaprezentowa
wyniki grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  model, schemat, zdj
cie lub film dotycz
cy danego zbiornika wodoci
gowego,  literatura z rozdziaB
u 6. 4.4.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) om�wi
wskaz
niki jako[
ci wody? 2) rozr�|
ni
metody uzdatniania wody i urz
dzenia w jakich si
je przeprowadza? 3) rozr�|
ni
rodzaje zbiornik�w wodoci
gowych? 4) om�wi
zasady monta|
u i demonta|
u zbiornik�w wodoci
gowych? 5) om�wi
zasady monta|
u i demonta|
u urz
dzeD
do uzdatniania wody?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 25 4.5. Ruroci
gi sieci wodoci
gowych i ich monta|
4.5.1. MateriaB
nauczania Przewody wodoci
gowe skB
adaj
si
z rur, ksztaB
tek i uzbrojenia. Wykonywane s
z r�|
nego rodzaju materiaB
�w. MateriaB
powinien gwarantowa
odporno[

na dziaB
anie chemiczne wody wewn
trz oraz wody i gruntu na zewn
trz przewodu. Jednocze[
nie materiaB
nie mo|
e wpB
ywa
ujemnie na jako[

wody przepB
ywaj
cej przez te przewody. Do budowy sieci wodoci
gowych sB
u|

najcz
[
ciej rury i ksztaB
tki z PVC (polichlorek winylu) oraz PE (polietylen), a znacznie rzadziej takie materiaB
y, jak |
eliwo, stal czy beton spr
|
ony. Rury i ksztaB
tki |
eliwne stosuje si
od ponad 300 lat. Zalet
ich jest trwaB
o[

i odporno[

na korozj
, natomiast do wad zalicza si
krucho[

i maB

odporno[

na uderzenia oraz zginanie. Do budowy przewod�w wodoci
gowych stosuje si
rury |
eliwne ci[
nieniowe kielichowe i koB
nierzowe. Rury kielichowe (klasa LA) maj
[
rednice nominalne 50�1200 mm, grubo[

[
cianek 6,7�22,5mm i dB
ugo[

2�6 m. S
one zaopatrzone w jednym koD
cu w kielich umo|
liwiaj
cy szczelne i sztywne B

czenie rur. PoB

czenia te wykonuje si
przy u|
yciu przy u|
yciu wciskarek. Do B

czenia kielichowych rur |
eliwnych sB
u|

r�wnie|
poB

czenia elastyczne: gwintowane oraz koB
nierzowe. Jako materiaB
uszczelniaj
cy nale|
y stosowa
pier[
cieniowe uszczelki gumowe. PoB

czenia kielichowe wykonuje si
z reguB
y na ruroci
gach ukB
adanych bezpo[
rednio w ziemi. Stosowane w budowie sieci wodoci
gowych z rur |
eliwnych kielichowych ksztaB
tki to: nasuwki, kolana, B
uki jedno- i dwukielichowe, zw
|
ki, czw�rniki, odwadniacze oraz korki. Rury koB
nierzowe (klasa A) o [
rednicach nominalnych 80�1000 mm, grubo[
ci [
cianek 8,8�27mm i dB
ugo[
ci 3�4 m. Maj
po obu koD
cach koB
nierze do B

czenia rur mi
dzy sob
. Szczelno[

poB

czeD
koB
nierzowych zapewniaj
uszczelki tekturowe z przekB
adkami gumowymi lub gumowe. Obecnie do uszczelnienia poB

czeD
koB
nierzowych stosuje si
sznury teflonowe. Po zaB
o|
eniu uszczelki koB
nierze nale|
y [
ci
ga
[
rubami r�wnomiernie i w okre[
lonym porz
dku. PoB

czenia koB
nierzowe stosuje si
wsz
dzie tam, gdzie mo|
e zachodzi
potrzeba wymiany rury, ksztaB
tki czy elementu uzbrojenia, a wi
c przede wszystkim w pompowniach, zbiornikach, tunelach i innych obiektach wodoci
gowych. Produkowane ksztaB
tki koB
nierzowe to: kolana, B
uki, zw
|
ki, tr�jniki i koB
nierze [
lepe. Obecnie coraz cz
[
ciej zamiast tradycyjnego |
eliwa stosuje si
|
eliwo sferoidalne, na rynku polskim dost
pne s
: - rury o [
rednicach 80�700 mm, B

czone za pomoc
kielich�w lub koB
nierza i wytrzymuj
ce ci[
nienie robocze do 8 MPa, - rury o [
rednicach 80�1800 mm, B

czone za pomoc
kielich�w, kielich�w z dB
awicami oraz koB
nierzy i wytrzymuj
ce ci[
nienie robocze 2,3�6,4 MPa [6, s. 298]. Zasady obowi
zuj
ce podczas transportu i skB
adowania rur |
eliwnych: - rury |
eliwne du|
ej [
rednicy nale|
y podczas transportu zabezpieczy
przed przetaczaniem si
przez podklinowanie, - podczas transportu rury i ksztaB
tki |
eliwne nie powinny uderza
o siebie lub inne przedmioty metalowe,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 26 - podczas wyB
adunku nie wolno zrzuca
rur ze [
rodk�w transportowych, lecz przetacza
je po pochylni, - rury i ksztaB
tki |
eliwne mo|
na skB
adowa
na wolnym powietrzu pod warunkiem, |
e b
d
ukB
adane na terenie suchym i wyr�wnanym, a w okresie zimowym na podkB
adach [3, 103]. Rury stalowe s
odporne na dziaB
anie siB
zewn
trznych i wewn
trznych, maja cienkie [
cianki i s
znacznie l|
ejsze od rur |
eliwnych. Podstawowa wad
rur stalowych jest ich maB
a odporno[

na korozj
co wymaga to stosowania izolacji, jak te|
ogranicza w znacznym stopniu ich stosowanie. Produkuje si
rury stalowe: - bez szwu walcowane o maB
ych [
rednicach i dB
ugo[
ci 4�12 m, - bez szwu kielichowe, z kielichem kulistym (KK) lub kielichem sto|
kowym (KS) gwintowanym ([
rednice nominalne 50�500 mm, dB
ugo[

7�16 m). Rury stalowe mog
by
B

czone, podobnie jak rury |
eliwne, na kielichy lub koB
nierze, przede wszystkim jednak przez spawanie. Kielich mo|
e by
przyspawany do rury lub wykonany przez walcowanie [6, s. 300]. Rury stalowe o grubo[
ci [
cianki do 5 mm B

czy si
przez spawanie gazowe, rury o [
ciankach grubszych przez spawanie gazowe lub elektryczne. Przed spawaniem rury powinny by
starannie oczyszczone od wewn
trz, a kraw
dzie przygotowane do spawania za pomoc
szlifierki, przecinaka lub pilnika. Podczas spawania gazowego u|
ywa si
specjalnych palnik�w. PoB

czenia kielichowe stosuje si
do B

czenia rur stalowych z rurami |
eliwnymi kielichowymi lub z uzbrojeniem. PoB

czenia koB
nierzowe stosuje si
zazwyczaj do B

czenia rur stalowych z uzbrojeniem koB
nierzowym. Rury stalowe nale|
y zabezpieczy
przed korozj
poprzez naB
o|
enie powB
oki bitumicznej z pojedyncz
lub podw�jn
przekB
adk
wB
�kna szklanego. ZB

cza spawane nale|
y pomalowa
roztworem asfaltu po przeprowadzeniu pr�by szczelno[
ci. Wewn
trzn
izolacj
antykorozyjn
rur nale|
y wykona
zgodnie z dokumentacj
techniczn
[6, s. 300]. Obecnie tradycyjne rury stalowe ust
puj
miejsca rurom ze stali nierdzewnej. S
to rury o [
rednicy 15�1200 mm, B

czone na koB
nierze i wytrzymuj
ce ci[
nienie robocze do 6,4 MPa. Podczas transportu i skB
adowania rur nale|
y przestrzega
nast
puj
cych zasad: - zaB
adunek i wyB
adunek rur nale|
y wykona
w spos�b nie powoduj
cy ich uszkodzenia oraz zapewniaj
cy zachowanie wB
a[
ciwych warunk�w bezpieczeD
stwa pracy, podczas wyB
adunku nie wolno zrzuca
rur lecz przetacza
je po pochylni, - w miejscu skB
adowania rury powinny by
zabezpieczone przed opadami atmosferycznymi. Wyj
tkowo rury mo|
na skB
adowa
na wolnym powietrzu, pod warunkiem jednak, |
e czas skB
adowania nie przekracza 1 miesi
ca, - skB
adowane rury nale|
y ukB
ada
pod wiat
na terenie suchym i wyr�wnanym, a zim
na podkB
adach drewnianych. Wysoko[

skB
adowania rur nie powinna by
wi
ksza ni|
2 m, - rury [
rednic do 100 mm nale|
y skB
adowa
na regaB
ach wedB
ug rodzaju i [
rednic, rury wi
kszych [
rednic nale|
y ukB
ada
na terenie pod wiat
wedB
ug [
rednic, - je|
eli rury ukB
ada si
warstwami, poszczeg�lne warstwy powinny by
oddzielone B
atami drewnianymi, - rury z powB
ok
ochronn
skB
adowane na wolnym powietrzu, nale|
y zabezpieczy
przed dziaB
aniem promieni sB
onecznych przez pomalowanie powierzchni mlekiem wapiennym. [3, s. 103]. Rury betonowe i |
elbetowe s
stosowane do[

rzadko i zasadniczo tylko do budowy niskoci[
nieniowych przewod�w tranzytowych. Produkuje si
je o du|
ych [
rednicach 500�1200 mm i dB
ugo[
ciach 3�5 m jako kielichowe i o koD
cach bosych. Do B

czenia rur  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 27 betonowych i |
elbetowych stosuje si
poB

czenia kielichowe i nasuwkowe. Do uszczelniania poB

czeD
u|
ywa si
sznura konopnego ubijanego w kielichu doszczelniakiem, cementu lub pier[
cieni gumowych. Rury du|
ych [
rednic z poB

czeniami kielichowymi nale|
y zabezpieczy
przed przesuwaniem si
podczas monta|
u. W tym celu wykonuje si
bloki betonowe lub konstrukcje oporowe. Po wykonaniu monta|
u przewodu nale|
y odpowiednio zabezpieczy
powB
ok
izolacyjn
, powierzchnie rur, blok�w i konstrukcji oporowych oraz wszystkie elementy stalowe i |
eliwne. Do tego celu stosuje si
powB
oki z masy asfaltowej [1, s. 129]. Podczas transportu i skB
adowania rur betonowych i |
elbetowych nale|
y przestrzega
nast
puj
cych zasad: - rury nale|
y transportowa
w spos�b uniemo|
liwiaj
cy ich uszkodzenie, zabezpieczaj
c je przed wzajemnym uderzeniem si
poprzez przeB
o|
enie poszczeg�lnych warstw rur deskami lub weB
n
drzewn
, - rury powinny by
skB
adowane na otwartym powietrzu, warstwami, poziomo na podkB
adach. - warstwy powinny by
wzajemnie odizolowane listwami drewnianymi [3, s. 105]. Rury z nieplastyfikowanego polichlorku winylu PVC s
trwaB
e, lekkie, nie ulegaj
korozji, posiadaj
zdolno[

tB
umienia drgaD
, maj
gB
adkie [
cianki co redukuje opory podczas przepB
ywu wody i zmniejsza stopieD
zarastania rur wytr
caj
cymi si
osadami. PVC wykazuje odporno[

na chemiczne i mechaniczne dziaB
anie wody i roztwor�w wodnych, kwas�w, tB
uszczy i olej�w mineralnych oraz nie ulega wpB
ywom pr
d�w bB

dz
cych. Rury te starzej
si
jednak pod wpB
ywem dziaB
ania promieni ultrafioletowych. Rodzaje rur kielichowych: - rury typu 100, o [
rednicy zewn
trznej 63�630 mm, - rury typu 125, o [
rednicy zewn
trznej 16�450 mm, dB
ugo[
ci 6�12 m. Rury PVC s
B

czone za pomoc
poB

czeD
kielichowych lub koB
nierzowych. PoB

czenia rur PVC kielichowych o [
rednicy powy|
ej 63 mm B

czy si
je na wcisk za pomoc
pier[
cienia gumowego. Do wykonania poB

czenia u|
ywa si
wciskarki do rur PVC. Rury o [
rednicy poni|
ej 50 mm mog
by
bezkielichowe, do B

czenia ich metod
klejenia sB
u|

ksztaB
tki wtryskowe z PVC. Rury te mog
by
B

czone na klej agresywny, wprowadzany za pomoc
pB
askiego p
dzla do caB
ego wolnego miejsca w kielichu w miejsce uszczelki gumowej. Rury PVC mo|
na B

czy
z elementami z innych materiaB
�w (PE, stal, |
eliwo) za pomoc
poB

czeD
kielichowych z pier[
cieniem gumowym, kielichowo-koB
nierzowych z pier[
cieniami i uszczelkami gumowymi (z elementami z |
eliwa i stali), kielichowych nasuwkowych (z elementami PE), dwuzB

czek (z elementami z PE i stali), koB
nierzowych z koB
nierzami luz
nymi i uszczelkami gumowymi oraz tulej
klejow
(z elementami |
eliwnymi). Omawiane rury mo|
na stosowa
do przesyB
ania wody pitnej o ci[
nieniu roboczym 1,6 MPa i temperaturze do 20�C oraz o temperaturze 0�40�C przy ci[
nieniu roboczym 1,0 MPa. Przy przesyB
aniu medi�w o temperaturze powy|
ej 20�C nale|
y uwzgl
dni
spadek wytrzymaB
o[
ci rur i odporno[
ci tworzywa [1, s.129]. Do B

czenia rur, zmiany kierunk�w i innych czynno[
ci zwi
zanych z budow
sieci wodoci
gowej u|
ywa si
takich ksztaB
tek, jak: nasuwki, kolana, tr�jniki, zw
|
ki, za[
lepki, dwuzB

czki i tuleje oraz uchwyty do rur [6, s. 301]. Rury z polietylenu PE wyr�|
niaj
si
du|

wytrzymaB
o[
ci
mechaniczn
, dobr
elastyczno[
ci
, gB
adk
powierzchni
wewn
trzn
, s
lekkie, B
atwe w monta|
u, odporne na korozj
, na pr
dy bB

dz
ce. Ponadto s
odporne na nisk
temperatur
(do -60�C). Rury z PE s
produkowane z polietylenu wysokoci[
nieniowego PE-LD oraz niskoci[
nieniowego PE-HD. Do budowy sieci wodoci
gowych i poB

czeD
domowych produkuje si
rury o [
rednicach 40�250 mm i grubo[
ci [
cianek 2,3�14,2 mm przy dopuszczalnym ci[
nieniu nominalnym 0,6 MPa oraz o grubo[
ci [
cianek 3,6�22,8 mm przy ci[
nieniu 1,0 MPa [1, s. 130].  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 28 Rury [
rednicy do 75 mm s
zwijane w kr
gi o [
rednicy wewn
trznej kr
gu wynosz
cej minimum 25 [
rednic zewn
trznych rury (Dz). DB
ugo[

odcinka rury w kr
gu zale|
y od [
rednicy rury i wynosi od 150 m  przy [
rednicy 75 mm, do 500 m  przy [
rednicy 25 mm. Rury [
rednicy powy|
ej 90 mm s
ci
te na odcinki 6 lub 12 m i pakowane w wi
zki [6, s. 304]. Rury z PE mo|
na B

czy
z elementami wykonanymi z innych materiaB
�w np.: |
eliwo, stal, PVC. Rury polietylenowe mog
by
B

czone metodami termicznymi, takimi jak zgrzewanie czoB
owe z zastosowaniem pB
yty grzejnej lub zgrzewarek, zgrzewanie polifuzyjne elementem grzejnym lub zgrzewarkami, zgrzewanie elektrooporowe za pomoc
ksztaB
tek kielichowych z wtopionym drutem oporowym oraz metodami mechanicznymi za pomoc
metalowych B

cznik�w zaciskowych lub zB

czek z tworzyw sztucznych oraz tulei koB
nierzowych. Przed zgrzewaniem nale|
y odpowiednio przygotowa
koD
ce rur. Do ci
cia rur u|
ywa si
piB
y o drobnym uz
bieniu np. piB
a brzeszczotowa oraz korytka drewnianego jako szablonu [4, s. 92-93]. Transport i skB
adowanie rur z tworzyw sztucznych - Podczas transportu i skB
adowania rury powinny by
zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi, przed silnym promieniowaniem sB
onecznym i nagrzewaniem od z
r�deB
ciepB
a. - Rury w wi
zkach powinny by
transportowane na samochodach skrzyniowych lub posiadaj
cych boczne wsporniki. Samoch�d powinien mie
odpowiedni
dB
ugo[

aby koniec B
adunku nie wystawaB
wi
cej ni|
1 m. - Przy transporcie rur luzem powinny one spoczywa
na caB
ej dB
ugo[
ci na podB
odze pojazdu, a kielichy rur nie mog
by
nara|
one na dodatkowe obci
|
enia. - KoD
ce rur nale|
y zabezpiecza
korkami, kapturkami, wkB
adkami itp. - Rury w kr
gach powinny le|
e
w caB
o[
ci na pB
asko na powierzchni B
adunkowej. - RozB
adunek mo|
e odbywa
si
r
cznie (rury o [
rednicy do 250 mm) lub za pomoc
zawiesi z pas�w. Nie wolno stosowa
zawiesi z lin metalowych lub B
aD
cuchowych. - WyB
adunek rur w wi
zkach o du|
ych [
rednicach i kr
gach powinien odbywa
si
przy u|
yciu podno[
nika widB
owego lub dz
wigu z belk
(trawersem). - Niedopuszczalne jest zrzucanie,  wleczenie rur, wi
zek lub kr
g�w po podB
o|
u. - Prace transportowe i rozB
adunkowe powinny by
prowadzone w temperaturach dodatnich. - Wi
zki z rurami mo|
na skB
adowa
po trzy jedna na drugiej lecz nie wy|
ej ni|
na wysoko[

2 m. Przy skB
adowaniu rur w stertach nale|
y zastosowa
boczne wsporniki (np. drewniane) w odst
pach 1,5 m. W stosie nie powinno si
znajdowa
wi
cej ni|
7 warstw, a jego wysoko[

nie mo|
e przekroczy
1,5 m. - Rury w kr
gach nale|
y skB
adowa
pB
asko na r�wnym podB
o|
u na drewnianych podkB
adach, pokrywaj
cych co najmniej 50% powierzchni skB
adowania. Wysoko[

skB
adowania do 2 m. - Rury o r�|
nych [
rednicach i grubo[
ciach powinny by
skB
adowane oddzielnie. Gdy nie jest to mo|
liwe, rury o najgrubszej [
ciance winny znajdowa
si
na spodzie. - Przy dB
ugotrwaB
ym skB
adowaniu (dB
u|
szym ni|
12 miesi
cy) rury z tworzyw sztucznych nale|
y zabezpieczy
przed wpB
ywem promieniowania sB
onecznego przez zadaszenie, ale tak by byB
o mo|
liwe przewietrzanie [4, s. 27 28]. Ocena stanu technicznego rur przed ich u|
yciem polega na sprawdzeniu czy nie maj
widocznych uszkodzeD
powstaB
ych w czasie transportu i skB
adowania. Nale|
y je starannie oczy[
ci
zwB
aszcza kielichy i bose koD
ce rur. Rury |
eliwne sprawdza si
opukuj
c mB
otkiem, rury nie uszkodzone wydaj
dz
wi
k metaliczny, p
kni
te  gB
uchy. Rury stalowe sprawdza si
na stopieD
skorodowania powierzchni (powinny by
gB
adkie) i czy nie maj
wgnieceD
i szczelin. Rury betonowe  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 29 i |
elbetowe powinny mie
gB
adkie powierzchnie zewn
trzne i wewn
trzne, bez [
lad�w wgnieceD
i uszkodzeD
. Przewody z tworzyw sztucznych powinny mie
gB
adk
powierzchni
bez wgB

bieD
, zagi

i nier�wno[
ci, a odchylenia osi rury nie powinny przekracza
4 mm na dB
ugo[
ci [3, s. 103-106]. Rury uszkodzone nale|
y usun

i zmagazynowa
poza stref
monta|
ow
. Ka|
da z wymienionych metod umo|
liwia budow
sieci jednolitej pod wzgl
dem materiaB
owym, jak r�wnie|
B

czenie rur i ksztaB
tek z tworzywa z rurami i armatur
tradycyjna (stal, |
eliwo) [6, s. 304]. 4.5.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Z jakich materiaB
�w wykonuje si
sieci wodoci
gowe? 2. Jakie wB
a[
ciwo[
ci powinien posiada
materiaB
rurowy do budowy sieci wodoci
gowej? 3. Czym charakteryzuj
si
poszczeg�lne rodzaje rur do budowy sieci wodoci
gowej? 4. W jaki spos�b transportuje si
i skB
aduje rury z poszczeg�lnych rodzaj�w materiaB
�w? 5. W jaki spos�b sprawdza si
stan techniczny rur? 6. W jaki spos�b B

czy si
poszczeg�lne rodzaje rur do budowy sieci wodoci
gowej? 4.5.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Przedstaw zalety i wady materiaB
�w rurowych stosowanych do budowy sieci wodoci
gowej zaprezentowanych przez prowadz
cego (rur |
eliwnych, stalowych i rur z tworzyw sztucznych). Dokonaj oceny stanu technicznego materiaB
�w. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami materiaB
�w rurowych do budowy sieci wodoci
gowej i ich charakterystyk
, 2) okre[
li
zalety i wady poszczeg�lnych rodzaj�w rur, 3) zestawi
cechy poszczeg�lnych materiaB
�w w tabeli stosuj
c odpowiednie kryteria, 4) dokona
oceny stanu technicznego rur i ksztaB
tek zaprezentowanych przez prowadz
cego. 5) zaprezentowa
efekty swojej pracy grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  fragmenty rur i ksztaB
tek wodoci
gowych z r�|
nych materiaB
�w,  zdj
cia i rysunki przewod�w wodoci
gowych,  katalogi techniczne rur do budowy sieci wodoci
gowych,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 2 Okre[
l rodzaje poB

czeD
rur |
eliwnych, stalowych i z tworzyw sztucznych u|
ywanych do budowy sieci wodoci
gowej na podstawie dost
pnych materiaB
�w. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami i charakterystyk
materiaB
�w rurowych do budowy sieci wodoci
gowej,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 30 2) przeanalizowa
modele, zdj
cia i rysunki przedstawiaj
ce poB

czenia rur |
eliwnych, betonowych, stalowych i rur z tworzyw sztucznych, 3) wykona
zestawienie poB

czeD
dla okre[
lonych rodzaj�w rur, 4) zaprezentowa
efekty swojej pracy grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  modele poB

czeD
rur wodoci
gowych z r�|
nych materiaB
�w,  zdj
cia i rysunki poB

czeD
rur wodoci
gowych,  katalogi techniczne rur do budowy sieci wodoci
gowej,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 3 Okre[
l skutki niewB
a[
ciwego transportu i magazynowania rur |
eliwnych, stalowych i rur z tworzyw sztucznych. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z zasadami transportu i skB
adowania rur do budowy sieci wodoci
gowej, 2) obejrze
film, zdj
cia lub ilustracje przedstawiaj
ce zasady transportu oraz skB
adowania materiaB
�w do budowy sieci wodoci
gowej, 3) okre[
li
skutki niewB
a[
ciwego transportu i magazynowania rur z poszczeg�lnych rodzaj�w materiaB
�w, 4) wyniki swojej pracy zapisa
w zeszycie. Wyposa|
enie stanowiska pracy: - film, zdj
cia ilustracje przedstawiaj
ce zasady transportu materiaB
�w do budowy sieci wodoci
gowej, - literatura z rozdziaB
u 6. 4.5.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni
rodzaje materiaB
�w rurowych do budowy sieci wodoci
gowej? 2) dokona
charakterystyki poszczeg�lnych materiaB
�w rurowych? 3) om�wi
spos�b poB

czeD
rur wodoci
gowych z poszczeg�lnych materiaB
�w? 4) okre[
li
zasady transportu i skB
adowania materiaB
�w do budowy sieci wodoci
gowej? 5) okre[
li
mo|
liwo[
ci zastosowania poszczeg�lnych materiaB
�w rurowych? 6) wykorzysta
zdobyte wiadomo[
ci w praktycznym dziaB
aniu? 7) sprawdzi
stan materiaB
�w do budowy wodoci
g�w?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 31 4.6. Uzbrojenie sieci wodoci
gowych 4.6.1. MateriaB
nauczania Uzbrojenie sieci wodoci
gowej to urz
dzenia zapewniaj
ce prawidB
ow
eksploatacj
przewod�w wodoci
gowych. Uzbrojenie sieci dzieli si
na reguluj
ce przepB
yw wody, czerpalne, zabezpieczaj
ce i pomiarowe. Projekt techniczny przewiduje w jakich punktach sieci maj
by
usytuowane poszczeg�lne elementy uzbrojenia. Uzbrojenie reguluj
ce przepB
yw wody sB
u|
y do otwierania lub zamykania przepB
ywu, kierowania przepB
ywu tylko w jednym kierunku oraz do opr�|
niania przewod�w. Zasuwy sB
u|

do otwierania lub zamykania przepB
ywu wody w ruroci
gach. Zasuwy pod wzgl
dem funkcjonalnym dzieli si
na - zasuwy liniowe (przedziaB
owe), usytuowane na trasie ruroci
gu co 500 � 700m, dziel
ce go na mniejsze odcinki aby uB
atwi
wykonywanie rob�t naprawczych i konserwacyjnych, - zasuwy na odgaB

zieniu, ka|
dy przew�d rozdzielczy powinien by
oddzielony od magistralnego zasuw
, - zasuwy domowe, kt�re sB
u|

do zamykania dopB
ywu wody do budynku. Ze wzgl
du na budow
dzieli si
je na liniowe, owalne i pB
askie, a ze wzgl
du na spos�b poB

czenia z przewodem na koB
nierzowe i kielichowe [6, s. 308]. Do budowy sieci wodoci
gowej stosuje si
|
eliwne zasuwy klinowe: - kielichowe o [
rednicy 50 � 600 mm, pracuj
ce przy ci[
nieniu nominalnym do 1,0 MPa, - koB
nierzowe o [
rednicy 80 � 1200 mm, pracuj
ce przy ci[
nieniu 0,25 � 1,6 MPa, oraz zasuwy z tworzyw sztucznych kielichowe i koB
nierzowe. Zasuwa zbudowana jest z gwintowanego wrzeciona (z mosi
dzu lub stali nierdzewnej), kt�re podnosi lub opuszcza ruchom
tarcze zamykaj
ca (klinow
lub pB
ytkow
). Na tarczy z obu stron osadzone s
dwa pier[
cienie uszczelniaj
ce (br
zowe lub mosi
|
ne), kt�re po jej opuszczeniu opieraj
si
na podobnych pier[
cieniach korpusu zasuwy, zamykaj
c szczelnie przepB
yw wody. Rys. 4. Zasuwy |
eliwne: a) klinowa kielichowa owalna (DN = 50 � 600 mm), b) klinowa koB
nierzowa pB
aska (DN = 50 � 1200 mm), c) klinowa koB
nierzowa owalna (DN = 50 � 1200 mm); 1  korpus zasuwy, 2  pokrywa, 3  trzpieD
gwintowany (wrzeciono), 4  pB
yta klinowa, 5  dB
awik uszczelniaj
cy, 6  k�B
ko [6, s. 308].  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 32 Rys. 5. Obudowa zasuwy podziemnej |
eliwnej: a) szczeg�B
y obudowy, b) |
eliwna skrzynka uliczna 1  skrzynka |
eliwna, 2  pokrywa ochronna, 3  czworograniasta gB
�wka (kaptur), 4  sprz
gB
o, 5  dr
|
ek przedB
u|
aj
cy trzpieD
, 6  zasuwa |
eliwna [6, s. 309]. Zasuwy odwadniaj
ce sB
u|

do opr�|
niania ruroci
gu z wody, montowane s
w najni|
szych punktach przewod�w magistralnych sieci wodoci
gowej. Zestaw odwadniaj
cy skB
ada si
z ksztaB
tki odwadniaj
cej (odwadniaka), zaB
o|
onej w najni|
szym punkcie przewodu, zasuwy oraz przewodu spustowego odprowadzaj
cego wod
z przewodu do kanalizacji. Na przewodzie tym umieszcza si
syfon zapobiegaj
cy przedostawaniu si
gaz�w kanaB
owych do ruroci
gu magistralnego. Je|
eli nie mo|
na odprowadzi
wody bezpo[
rednio do kanalizacji to potrzebna jest studzienka spustowa. Z
rednice odwodnieD
zale|

od [
rednicy przewodu magistralnego, kt�ry ma by
odwadniany. Na przykB
ad je|
eli [
rednica magistrali wynosi 300 mm, to [
rednica odwodnienia powinna wynosi
150 mm, je|
eli za[
[
rednica magistrali r�wna si
1000 mm, to [
rednica odwodnienia 300�400 mm [6, s. 311]. Klapy zwrotne sB
u|

do regulacji przepB
ywu wody w jednym tylko kierunku. Klapy te otwieraj
si
podczas przepB
ywu prawidB
owego, zamykaj
za[
samoczynnie w czasie przepB
ywu odwrotnego. Stosowane s
najcz
[
ciej w pompowniach na przewodach tB
ocznych, w zbiornikach zapasowo  wyr�wnawczych dla zapewnienia okre[
lonego kierunku przepB
ywu oraz na przewodach sieci wodoci
gowej przy wodomierzach sieciowych w celu uniemo|
liwienia przepB
ywu wody w kierunku przeciwnym do kierunku ustalonego dla wodomierza. Rys. 6. Zaw�r zwrotny: 1  korpus zaworu, 2  pokrywa, 3  klapa zawieszona na paB

ku [1, s. 133]. Uzbrojenie czerpalne sB
u|
y do czerpania wody z przewod�w wodoci
gowych na cele przeciwpo|
arowe, gospodarcze lub og�lnokomunalne. Do uzbrojenia czerpalnego nale|

przede wszystkim hydranty po|
arowe i zdroje uliczne. Hydranty po|
arowe sB
u|

do czerpania wody w czasie po|
aru, ale mog
by
wykorzystywane r�wnie|
do czerpania wody do cel�w budowlanych, do spB
ukiwania ulic itp.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 33 Przez hydranty umieszczone w najwy|
szych punktach sieci mo|
na j
odpowietrza
, a przez umieszczone w najni|
szych punktach  odwadnia
. Stosowane w praktyce wodoci
gowej hydranty po|
arowe mog
by
podziemne lub nadziemne. Hydranty po|
arowe podziemne umieszcza si
caB
kowicie pod ziemi
, a dost
p do nich zapewnia skrzynia |
eliwna znajduj
ca si
na powierzchni terenu. A

czy si
je z przewodem wodoci
gowym przez tr�jnik wmontowany w przew�d . Hydranty podziemne s
zamykane lub otwierane zaworem grzybkowym, poruszanym wrzecionem obracanym kluczem, kt�ry zakB
ada si
na koD
c�wk
wrzeciona w skrzynce. Po otwarciu zaworu grzybkowego woda z ruroci
gu dostaje si
pod ci[
nieniem do korpusu hydrantu, a nast
pnie do wylotu zaopatrzonego w uchwyt kB
owy, umo|
liwiaj
cy zaB
o|
enie stojaka hydrantowego, do kt�rego z kolei doB

cza si
w
|
e po|
arowe (stojak mo|
e by
jedno- lub dwuwylewowy) [6, s. 313]. Hydranty nadziemne skB
adaj
si
z kolumny z dwoma wylotami zaopatrzonymi w koD
c�wki do przyB

czenia w
|
�w po|
arowych. Maj
one, tak jak hydranty podziemne, gB

boki zaw�r grzybkowy poruszany wrzecionem przez obracanie specjalnym kluczem gB
owicy hydrantu. Hydranty nadziemne montuje si
na przewodach wodoci
gowych w pozycji pionowej. Stosowane [
rednice hydrant�w to 80 i 100 mm  w miastach oraz 50 i 80 mm  na terenach wiejskich. Hydranty po|
arowe umieszcza si
: na przewodach rozdzielczych (o [
rednicy mniejszej od 300 mm) mi
dzy zasuwami w odst
pach 100 m oraz na skrzy|
owaniach ulic. OdlegB
o[

hydrantu od budynku nie mo|
e by
mniejsza ni|
5 m i nie wi
ksza ni|
20 m, natomiast od ulicy nie wi
ksza ni|
2 m. OdlegB
o[

mi
dzy hydrantami mierzona wzdB
u|
ulic i dr�g nie powinna przekracza
100 m (na terenach wiejskich  150 m) [6, s. 314]. Zdroje uliczne s
to punkty czerpalne sB
u|

ce do zaopatrywania w wod
bezpo[
rednio z sieci wodoci
gowej mieszkaD
c�w dom�w bez instalacji wodoci
gowych. Ustawia si
je r�wnie|
na targowiskach, w miejscach skupienia ludzi i zwierz
t, na podw�rzach itp. Zdr�j uliczny (czerpalny) skB
ada si
z korpusu i kolumienki, wewn
trz kt�rych znajduje si
przew�d rurowy oraz zaw�r grzybkowy uruchamiany dz
wigni
boczn
. Naci[
ni
cie dz
wigni powoduje wypB
yw wody, a zwolnienie zamyka go. Je|
eli zdroje uliczne maj
by
jedynym z
r�dB
em zaopatrzenia mieszkaD
c�w w wod
, to odlegB
o[

mi
dzy nimi nie powinna by
wi
ksza ni|
100�150 m [6, s. 315].  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 34 Rys. 7. Hydrant po|
arowy podziemny: a) przekr�j, b) skrzynka |
eliwna, c) tabliczka orientacyjna, d) ustalenie poB
o|
enia hydrantu 1  skrzynka |
eliwna, 2  zaw�r grzybkowy, 3  wrzeciono, 4  czworok
tna gB
�wka wrzeciona, 5  korpus, 6  uchwyt kB
owy, 7  otw�r odwadniaj
cy korpus, 8  kolanko kielichowo  koB
nierzowe ze stopk
[ 6, s. 313]. Uzbrojenie zabezpieczaj
ce chroni przew�d przed gromadzeniem si
w nim powietrza wydzielaj
cego si
z wody (odpowietrzniki) lub powstawaniem w wodzie podci[
nienia (napowietrzniki) oraz przed powstawaniem w przewodach zbyt du|
ych siB
rozrywaj
cych (zawory bezpieczeD
stwa, zawory redukcyjne, kompensatory). Odpowietrzniki i napowietrzniki montuje si
w studzienkach na przewodach magistralnych i tranzytowych jako urz
dzenia automatyczne skonstruowane na zasadzie pB
ywaka kulowego. Montuje si
je na przewodach wodoci
gowych po przeprowadzeniu pr�by szczelno[
ci, montuj
c w trakcie budowy przewodu ksztaB
tki poB

czeniowe. Odpowietrzniki montowane s
w najwy|
szych punktach sieci na odnodze tr�jnika. W korpusie odpowietrznika znajduje si
pB
ywak kulowy, kt�ry jest dociskany ci[
nieniem wody do otworu odpowietrzaj
cego co powoduje jego zamkni
cie. Je|
eli w korpusie zaczyna gromadzi
si
powietrze, to zwierciadB
o wody opada, a wraz z nim pB
ywak i w pewnym momencie odsB
ania otw�r, przez kt�ry wydostaje si
znajduj
ce si
pod ci[
nieniem powietrze. Na miejsce powietrza dopB
ywa woda i podnosi pB
ywak, kt�ry doci[
ni
ty do otworu zamyka go [6, s. 316]. Napowietrzniki sB
u|

do szybkiego napowietrzania ruroci
gu w czasie opr�|
niania go z wody, by chroni
przew�d przed powstaniem w nim podci[
nienia. Montowane s
w g�rnych punktach sieci. Umieszcza
je nale|
y w studzienkach podziemnych zabezpieczonych przed mrozem.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 35 Rys. 8. Schematy urz
dzeD
do odpowietrzania i napowietrzania przewod�w wodoci
gowych: a) odpowietrznik, b) napowietrznik: 1  korpus |
eliwny, 2  pB
ywak kulowy, 3  otw�r powietrzny [ 6, s. 316]. Zawory redukcyjne umieszcza si
na sieci wodoci
gowej w miejscach B

cz
cych stref
wysokiego i niskiego ci[
nienia w celu utrzymania ci[
nienia w granicach dopuszczalnych. Rys. 9. Zaw�r redukcyjny: a) przekr�j: 1  korpus, 2  spr
|
yna, 3  [
ruba nastawcza, 4  membrana, 5  grzybki, 6  trzpieD
b) przykB
adowe usytuowanie na przewodzie grawitacyjnym ci[
nieniowym: 1  uj
cie wody, 2,3  przew�d grawitacyjny, 4  zaw�r redukcyjny, 5 - obszar zasilania, 6  linia maksymalnego ci[
nienia statycznego, 7  linia zredukowanego ci[
nienia statycznego, linia minimalnego ci[
nienia statycznego [ 6, s. 319]. Zaw�r redukcyjny jest nastawiany za pomoc
[
ruby nastawczej na redukcj
ci[
nienia pocz
tkowego do ci[
nienia dopuszczalnego. Ci[
nienie pocz
tkowe w cz
[
ci g�rnej przewodu grawitacyjnego jest r�wnowa|
one ci[
nieniem zredukowanym dolnej cz
[
ci przewodu, dziaB
aj
cym na membran
o powierzchni znacznie wi
kszej od powierzchni grzybk�w zaworu. W razie spadku ci[
nienia w przewodzie poni|
ej zaworu spr
|
yna przezwyci
|
a op�r membrany i otwiera grzybki zaworu, podwy|
szaj
c ci[
nienie w dolnej cz
[
ci przewodu przez dopB
yw wody o ci[
nieniu wi
kszym. Gdy ci[
nienie w dolnym odcinku przewodu podniesie si
do ustalonej wysoko[
ci, to nacisk na membran
powoduje przezwyci
|
enie ci[
nienia spr
|
yny i domkni
cie grzybk�w zaworu, zmniejszaj
c w ten spos�b dopB
yw wody. Kompensatory (wydB
u|
ki) s
wmontowywane w przewody stalowe w celu zabezpieczenia przed nadmiernymi napr
|
eniami osiowymi. Napr
|
enia takie powstaj
pod wpB
ywem zmian termicznych oraz ruch�w ziemi (tereny g�rnicze). Kompensatory spr
|
yste wykonuje si
z blachy miedzianej bez szwu z koB
nierzami poB

czeniowymi, natomiast w kompresorach dB
awicowych ksztaB
tki s
z |
eliwa, pier[
cienie wodz
ce z br
zu, a uszczelnienie z materiaB
u elastycznego doci[
ni
tego dB
awikiem [6, s. 316]. Zawory bezpieczeD
stwa chroni
przewody tranzytowe, magistralne i rozdzielcze przed powstaniem w nich nadmiernych ci[
nieD
. Zawory bezpieczeD
stwa umieszcza si
przede wszystkim na ruroci
gach tB
ocznych wyprowadzonych z pompowni [6, s. 3 18]. Uzbrojenie kontrolno - pomiarowe sB
u|
y do ustalania ilo[
ci i nat
|
enia przepB
ywaj
cej wody za pomoc
wodomierzy oraz warto[
ci i zmienno[
ci ci[
nieD
 za pomoc
manometr�w.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 36  Wodomierze zakB
ada si
przede wszystkim na uj
ciach wody i w pompowniach na gB
�wnym przewodzie tB
ocznym (wodomierze gB
�wne), na magistralach doprowadzaj
cych wod
do poszczeg�lnych dzielnic (wodomierze dzielnicowe) oraz osiedli (wodomierze osiedlowe), jak r�wnie|
do poszczeg�lnych odbiorc�w (wodomierze domowe i przemysB
owe). Manometry staB
e s
zakB
adane na og�B
tylko w pompowniach gB
�wnych zasilaj
cych miasto w wod
. Dla zapewnienia wB
a[
ciwej eksploatacji i sterowania prac
sieci, manometry i wodomierze powinny by
instalowane w wielu charakterystycznych punktach sieci w celu bie|

cej rejestracji ci[
nienia i przepB
ywu wody w sieci. Do kontroli ci[
nieD
panuj
cych w przewodach i sieci wodoci
gowej stosuje si
zazwyczaj manometry przeno[
ne [6, s. 321]. Oznakowanie uzbrojenia na sieci wodoci
gowej polega na rozmieszczeniu tabliczek orientacyjnych w pobli|
u uzbrojenia w miejscach widocznych: na pobliskich budynkach, ogrodzeniach, sB
upach i innych trwaB
ych przedmiotach. Powinny by
one usytuowane na wysoko[
ci okoB
o 2 m nad powierzchni
terenu, w odlegB
o[
ci nie wi
kszej ni|
25 m od oznaczanego uzbrojenia. Rys. 10. Tabliczki orientacyjne do oznaczania uzbrojenia na przewodach wodoci
gowych [6, s. 316]. Na tabliczkach powinien by
podany rodzaj uzbrojenia (H  hydrant, Z  zasuwa itp.), jego numer oraz [
rednica przewodu, w milimetrach, na kt�rym umieszczone jest uzbrojenie. W dolnej poB
owie tablicy, nale|
y pokaza
lokalizacj
uzbrojenia na ukB
adzie wsp�B
rz
dnych w stosunku do tabliczki. OdlegB
o[

uzbrojenia od tablicy, mierzona w pB
aszczyz
nie tablicy (r�wnolegle, poziomo) oraz odlegB
o[

mierzona prostopadle podana w metrach z dokB
adno[
ci
0,1 m. OdlegB
o[

mierzon
r�wnolegle nale|
y umieszcza
po lewej lub prawej stronie w zale|
no[
ci od kierunku, w kt�rym znajduje si
uzbrojenie. 4.6.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Co to jest uzbrojenie i jakie s
jego rodzaje? 2. Okre[
l zastosowanie zaworu zwrotnego 3. Jakie s
zadania i elementy uzbrojenia reguluj
cego przepB
yw wody? 4. Jakie s
zadania i rodzaje hydrant�w? 5. do czego sB
u|

manometry? 6. Jaka jest r�|
nica mi
dzy odpowietrznikami i napowietrznikami? 7. Jakie s
zadania zawor�w redukcyjnych? 8. Jakie s
zadania zawor�w bezpieczeD
stwa 9. Okre[
l zasady oznakowania uzbrojenia na sieci wodoci
gowej? 4.6.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 PosB
uguj
c si
modelem lub schematem przedstaw budow
i zasad
dziaB
ania zaworu zwrotnego.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 37 Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami uzbrojenia sieci wodoci
gowej i ich charakterystyk
, 2) przeanalizowa
budow
zaworu zwrotnego posB
uguj
c si
modelem lub schematem tego urz
dzenia, 3) okre[
li
zasad
dziaB
ania zaworu zwrotnego, 4) zapisa
wyniki swojej w zeszycie, 5) zaprezentowa
efekty swojej pracy grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  model zaworu zwrotnego,  rysunki i zdj
cia przedstawiaj
ce budow
i zasad
dziaB
ania zaworu zwrotnego,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 2 PosB
uguj
c si
dokumentacj
techniczn
okre[
l zasady lokalizacji element�w uzbrojenia na sieci wodoci
gowej. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z zasadami lokalizacji uzbrojenia na sieci wodoci
gowej, 2) przeanalizowa
lokalizacj
uzbrojenia sieci wodoci
gowej korzystaj
c z przygotowanej przez nauczyciela dokumentacji technicznej, 3) okre[
li
zasady lokalizacji uzbrojenia reguluj
cego przepB
yw wody na sieci wodoci
gowej, 4) okre[
li
zasady lokalizacji uzbrojenia zabezpieczaj
cego na sieci wodoci
gowej, 5) okre[
li
zasady lokalizacji uzbrojenia czerpalnego na sieci wodoci
gowej, 6) okre[
li
zasady lokalizacji uzbrojenia pomiarowego na sieci wodoci
gowej, 6) zapisa
wyniki swojej w zeszycie, 7) zaprezentowa
efekty swojej pracy grupie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  dokumentacja techniczna sieci wodoci
gowej,  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 3 Wykonaj oznaczenie hydrantu na sieci wodoci
gowej wedB
ug dokumentacji technicznej. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z zasadami oznakowania uzbrojenia na sieci wodoci
gowej, 2) okre[
li
w kolejno[
ci czynno[
ci zwi
zane z oznakowaniem hydrantu, 3) dobra
materiaB
y i narz
dzia do wykonania oznaczenia, 4) wykona
prace zwi
zane z oznakowaniem hydrantu na sieci wodoci
gowej. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  tabliczki orientacyjne do oznakowania uzbrojenia,  narz
dzia niezb
dne do wykonania prac.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 38 4.6.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozr�|
ni
rodzaje uzbrojenia sieci wodoci
gowej? 2) poda
elementy poszczeg�lnych rodzaj�w uzbrojenia? 3) om�wi
budow
i zasad
dziaB
ania poszczeg�lnych element�w uzbrojenia sieci wodoci
gowej? 4) okre[
li
zasady lokalizacji uzbrojenia sieci wodoci
gowej? 5) oznakowa
uzbrojenie na sieci wodoci
gowej?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 39 4.7. Monta|
sieci wodoci
gowych. Bloki oporowe 4.7.1. MateriaB
nauczania Sie
wodoci
gow
wykonuje si
na podstawie dokumentacji technicznej. Budowa sieci wodoci
gowej obejmuje nast
puj
ce etapy: - wytyczenie trasy, - wykonanie wykopu i obudowy [
cian, - wykonanie podB
o|
a i odwodnienie wykopu, - uB
o|
enie i monta|
rur i uzbrojenia, - pr�ba hydrauliczna odcinka sieci, - zasypanie i zag
szczanie nasypanego gruntu, - pB
ukanie i dezynfekcja, - przekazanie do eksploatacji. Czynno[
ci przygotowawcze przed przyst
pieniem do monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej obejmuj
: - zapoznanie z dokumentacj
techniczn
dotycz
c
budowy danej sieci wodoci
gowej, - wyznaczenie w terenie trasy wodoci
gu, za pomoc
punkt�w charakterystycznych (osi wykopu, miejsc zmiany kierunku przewod�w, studzienek itp.) - wyznaczenie miejsc skB
adowania r�|
nych materiaB
�w oraz drogi dostarczenia tych materiaB
�w na miejsce wykonywania rob�t, - doprowadzenie na czas budowy wody i energii elektrycznej na potrzeby budowy i cele socjalno  bytowe, - wyznaczenie placu budowy i jego zagospodarowanie (ustawienie pomieszczeD
socjalnych, biurowych, magazynowych itp.). Do ukB
adania przewod�w wodoci
gowych przyst
puje si
po wykonaniu czynno[
ci przygotowawczych oraz rob�t ziemnych. Technologia ukB
adania przewod�w powinna zapewnia
utrzymanie trasy i spadk�w zgodnie z dokumentacj
techniczn
. UkB
adanie przewod�w wodoci
gowych obejmuje: - przygotowanie rur i materiaB
�w do monta|
u, - ukB
adanie rur w wykopie, - monta|
rur i uzbrojenia, - pr�by ci[
nieniowe, - wykonanie izolacji przewod�w i uzbrojenia, - pB
ukanie i dezynfekcja przewod�w. Przygotowanie rur i materiaB
�w do monta|
u przewod�w polega na: - zorganizowaniu wB
a[
ciwego transportu rur i materiaB
�w na plac budowy, - zgromadzenie wszystkich potrzebnych materiaB
�w w pobli|
u strefy monta|
owej w ilo[
ci zapewniaj
cej wykonanie odcinka stanowi
cego jeden cykl budowy, - sprawdzeniu jako[
ci rur i materiaB
�w, - rozB
o|
eniu rur wzdB
u|
wykopu [7, s. 56]. Rury przygotowywane do ukB
adania i monta|
u skB
aduje si
na placach w pobli|
u miejsca budowy, a nast
pnie kolejno rozwozi si
je i ukB
ada wzdB
u|
wykopu lub wprost opuszcza do wykopu. Przed przyst
pieniem do monta|
u wykonawca ma obowi
zek zaznajomi
si
dokumentacj
techniczn
. Przed opuszczeniem rur do wykopu nale|
y sprawdzi
czy nie maj
one widocznych uszkodzeD
powstaB
ych w czasie transportu i skB
adowania oraz zabezpieczy
przed  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 40 zanieczyszczeniem przez u|
ycie tymczasowych zamkni

(kork�w, za[
lepek itp.). Do budowy sieci wodoci
gowych mog
by
u|
yte tylko rury i ksztaB
tki nieuszkodzone. Przew�d przygotowywany do monta|
u powinien by
uB
o|
ony wzdB
u|
wykopu na jego poboczu. Stosowane s
dwie metody monta|
u ruroci
g�w: - opuszczanie pojedynczych rur i wykonywanie zB

czy na dnie wykopu, - monta|
odcink�w ruroci
gu i stopniowe opuszczanie go na dno wykopu. W obydwu przypadkach w
zB
y sieci wodoci
gowej, na kt�re skB
adaj
si
elementy takie jak armatura |
eliwna, ksztaB
tki poB

czeniowe z elementami z innych materiaB
�w powinny by
przygotowywane w wykopie i wbudowane w przew�d [4, s. 86]. Przygotowania do monta|
u w pierwszym przypadku polegaj
na uB
o|
eniu na caB
ej dB
ugo[
ci wzdB
u|
caB
ej trasy na poboczu wykopu wszystkich rur i ksztaB
tek oraz prefabrykowanych w
zB
�w. W drugim przypadku montowany jest caB
y odcinek ruroci
gu (rury z ksztaB
tkami, uzbrojeniem, wszystkie w
zB
y prefabrykowane) wzdB
u|
trasy wykopu i uB
o|
ony na podkB
adach drewnianych na poboczu wykopu lub na pomo[
cie nad wykopem. DB
ugo[

odcinka ruroci
gu montowanego na powierzchni terenu jest nieograniczona. Ze wzgl
du na warunki wykonywania rob�t ziemnych jako dB
ugo[

optymaln
nale|
y przyjmowa
100 m [8, s. 57]. GB

boko[

uB
o|
enia przewod�w zale|
y od gB

boko[
ci przemarzania gruntu w danej strefie klimatycznej. W naszych warunkach klimatycznych przewody wodoci
gowe ukB
ada si
na gB

boko[
ci 1,2; 1,4; 1,6 lub 1,8 m mierzonej od powierzchni gruntu do wierzchu rury odpowiednio przy gB

boko[
ci przemarzania gruntu hz  0,8; 1,0; 1,2; 1,4 m [1, s. 146]. Spos�b opuszczania rur do wykopu zale|
y od ich masy i dB
ugo[
ci. Rury o niewielkiej masie i [
rednicach do 250 mm opuszcza si
r
cznie za pomoc
lin lub dr
ga. Rury ci
|
sze, opuszczane za pomoc
tr�jnog�w i wielokr
|
k�w lub dz
wig�w. Spos�b opuszczania zmontowanych odcink�w przewod�w zale|
y przede wszystkim od rodzaju wykopu, tzn. czy [
ciany wykopu s
obudowane z poprzecznymi rozporami lub nie obudowane  pionowe lub skarpowe [1, s. 152]. W pierwszym przypadku ze wzgl
du na dB
ugo[

pojedynczych rur z PVC (6-12 m) zachodzi konieczno[

opuszczenia pojedynczych rur i pojedynczych w
zB
�w. Mo|
na to wykonywa
wahadB
owo. Jednym koD
cem wprowadza si
rur
w [
rodkowy rz
d rozp�r, a drugi koniec w odwrotnym kierunku opuszcza si
na dno wykopu. Do wykopu nie obudowanego przewody opuszcza si
zdejmuj
c je z podkB
adek, uB
o|
onych na poboczu wykopu lub z pomost�w uB
o|
onych nad wykopem [8, s. 57]. UkB
adanie i monta|
ruroci
gu w wykopie Opuszczane rury ukB
ada si
[
ci[
le osiowo na dnie wykopu, ze spadkiem okre[
lonym w dokumentacji technicznej. UkB
adanie rur pojedynczych lub odcink�w ruroci
g�w wykonuje si
na uprzednio przygotowanym i wyr�wnanym podB
o|
u. Powinny by
ukB
adane na gruncie rodzimym natomiast w gruntach skalistych lub luz
nych nale|
y wykona
podsypk
z piasku lub tB
ucznia i piasku o wysoko[
ci 15  25 cm. Ka|
da rura powinna spoczywa
na wygB
adzonym dnie co najmniej na 2/3 swojej dB
ugo[
ci [6, s. 344]. UkB
adanie rur w wykopie rozpoczyna si
od przesuni
cia ich pod jedn
ze [
cian wykopu. Nast
pnie montuje si
uszczelnienia i montuje poszczeg�lne zB

cza. Monta|
zB

czy zale|
y od rodzaju materiaB
u rur, od uksztaB
towania koD
c�wek rur oraz rodzaju ksztaB
tki poB

czeniowej. W miejscach zB

czy tworzy si
gniazda (pogB

bienie wykopu) umo|
liwiaj
ce nale|
yte wykonanie poB

czenia [6, s. 345]. Podczas monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej wszystkie poB

czenia rur |
eliwnych i stalowych s
wykonywane w wykopach. Rury |
eliwne kielichowe nale|
y ukB
ada
w kierunku post
pu monta|
u przewodu. Przy spadkach terenu kielichy rur powinny by
zwr�cone w stron
podnosz
cej si
niwelety dna. PoB

czenia rur z tworzyw sztucznych nale|
y wykonywa
na poboczu nad wykopem.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 41  Monta|
w
zB
�w odbywa si
[
ci[
le wedB
ug schemat�w, na kt�rych jest zaznaczona kolejno[

poB

czeD
ksztaB
tek i armatury. ZB

cza poszczeg�lnych element�w w
zB
a wykonuje si
, podobnie jak monta|
rur, w zale|
no[
ci od zastosowanych materiaB
�w [6, s. 345]. Rys. 11. Ustawienie B
at celowniczych (celownik�w) [6, s. 341]. Podczas ukB
adania przewod�w wodoci
gowych nale|
y stale sprawdza
osiowe ich poB
o|
enie, gB

boko[

uB
o|
enia i spadek. Wykonuje si
to korzystaj
c z B
at celowniczych (celownik�w). S
to cienkie deski o jednakowej szeroko[
ci zamontowane nad wykopem (na wysoko[
ci 1,00  1,50 m od poziomu terenu) w odlegB
o[
ci 10�30 m od siebie. Celowniki przybite s
do nakB
adek obudowy [
cian wykopu lub do sB
upk�w na poboczu wykopu je[
li wykop nie jest obudowany. Powinny by
dwukolorowe, a granica obu kolor�w powinna by
sp�jna z osi
kanaB
u. W tym miejscu celownika wbija si
gw�z
dz
umo|
liwiaj
cy przywi
zanie pionu i opuszczenie go na dno w celu sprawdzenia osiowego uB
o|
enia przewodu. Sprawdzenie gB

boko[
ci uB
o|
enia i spadku przewodu wykonuje si
za pomoc
krzy|
a celowniczego, kt�ry ustawia si
mi
dzy celownikami tak aby g�rna kraw
dz
krzy|
a i celownik�w pokrywaB
y si
. Odmierzaj
c odlegB
o[

wierzchu poprzeczki krzy|
a od spodu jego stopy okre[
la si
zagB

bienie liczone od g�rnej kraw
dzi [6, s. 341]. Bezpieczne odlegB
o[
ci Przewody powinny by
rozmieszczone w stosunku do pozostaB
ych element�w uzbrojenia podziemnego zgodnie z dokumentacj
techniczn
. Przy ukB
adaniu przewodu wodoci
gowego r�wnolegle do innych przewod�w i urz
dzeD
uzbrojenia podziemnego nale|
y mi
dzy zewn
trznymi [
ciankami tych przewod�w zachowa
odlegB
o[
ci: - od przewod�w gazowych i kanalizacyjnych 1,5 m, - od kabli elektrycznych 0,8 m, - od kabli telekomunikacyjnych 0,5 m, W przypadku skrzy|
owania przewod�w wodoci
gowych z kanalizacyjnymi, przy odlegB
o[
ci mniejszej ni|
0,5 m, nale|
y na przewodzie wodoci
gowym zastosowa
rur
ochronn
[4, s. 90]. Monta|
uzbrojenia Zasuwy i odwodnienia nale|
y montowa
zgodnie z dokumentacj
techniczn
, w trakcie budowy przewodu. Zasuwy koB
nierzowe s
montowane gB
�wnie na przewodach o du|
ych [
rednicach. Montuje si
je w pompowniach wodoci
gowych, zbiornikach. Natomiast na przewodach w ziemi montuje si
zasuwy kielichowe.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 42  Na przewodach z PVC instaluje si
zasuwy |
eliwne kielichowe lub koB
nierzowe, oraz zasuwy z PVC kielichowe lub koB
nierzowe o [
rednicach zewn
trznych w zakresie 50�400 mm. Rys. 12. Monta|
zasuwy na przewodzie 1  rura PVC z koD
cem bosym, 2  rura PVC z kielichem, 3  uszczelka gumowa, 4  ksztaB
tka |
eliwna, 5  zB

czka dwukielichowa z PVC, 6  zasuwa |
eliwna [3, s. 128]. Zasuwy s
montowane w wykopie, w przypadku zasuw maB
ych [
rednic do 160 mm mo|
na je montowa
na powierzchni terenu i jako zmontowany w
zeB
z ksztaB
tkami przej[
ciowymi opuszcza
do wykopu. Ka|
da zasuwa |
eliwna powinna spoczywa
na betonowym podB
o|
u, niezale|
nie od rodzaju gruntu. Natomiast zasuwy z PVC nie wymagaj
fundamentu betonowego, a ich monta|
wynika z przyj
tej technologii budowy caB
ego przewodu zwi
zanej r�wnie|
z rodzajem gruntu. Zasuwy o [
rednicy powy|
ej 500 mm nale|
y montowa
w studzienkach wodoci
gowych. Klapy zwrotne montuje si
przewa|
nie na ruroci
gach tB
ocznych w pompowniach w celu zabezpieczenia pomp przed cofaj
c
si
wod
, a tak|
e w zbiornikach wodoci
gowych [5, s. 521]. Hydranty i odpowietrzenia nale|
y instalowa
dopiero po przeprowadzeniu pr�by szczelno[
ci przewodu. Odpowietrzniki nale|
y instalowa
na odgaB

zieniach koB
nierzowych w studzienkach zabezpieczonych przed przemarzaniem. Hydranty najcz
[
ciej umieszcza si
na odgaB

zieniach od przewodu, stosuj
c zasuw
umo|
liwiaj
c
wymian
hydrantu bez konieczno[
ci wyB

czania odcinka przewodu. Mog
by
instalowane r�wnie|
bezpo[
rednio przez tr�jnik. Tr�jnik pod hydrant powinien by
posadowiony na podB
o|
u betonowym zgodnie z dokumentacj
techniczn
. Hydrant na odgaB

zieniu mo|
e spoczywa
na B
uku koB
nierzowym ze stopk
[4, s. 95 96]. Kolumn
zdroju ulicznego montuje si
w studzience z kr
g�w betonowych o [
rednicy 100 cm z pokryw
i wB
azem. W obr
bie studzienki zdr�j uliczny B

czy si
z sieci
odcinkiem rury o [
rednicy 32 mm uzbrojonej w zaw�r odcinaj
cy przelotowy umo|
liwiaj
cy wyB

czenie zdroju. W studzience umieszczona jest zasuwa, a cz
sto r�wnie|
wodomierz okre[
laj
cy ilo[

zu|
ytej wody. Studzienka musi by
pokryta stropem z otworem wB
azowym, a otoczenie zdroju wybrukowane. Woda wypB
ywaj
ca ze zdroju powinna by
odprowadzana do kanalizacji [6, s. 315]. Przewody z PE B

czy si
z elementami uzbrojenia za pomoc
poB

czeD
koB
nierzowych ze zgrzewan
tulej
lub poB

czeD
kielichowych [4, s. 96]. Elementy uzbrojenia sieci wodoci
gowej po zamontowaniu powinny by
oznakowane ze wzgl
du na ich lokalizacj
. Przed zasypaniem przewod�w sieci wodoci
gowej nale|
y sprawdzi
zgodno[

wykonania przewod�w z dokumentacj
techniczn
oraz przeprowadzi
badanie szczelno[
ci. Czynno[
ci koD
cowe to obsypanie przewodu ziemia, kt�r
nale|
y dokB
adnie zag
[
ci
co powinno zapobiega
przemieszczaniu si
przewodu. Do wykonania obsypki nale|
y wykorzysta
materiaB
gruntowy o podobnych wB
a[
ciwo[
ciach co podsypka. Wysoko[

obsypki wynosi ok. 0,30  0,40 m ponad wierzch rury. Nast
pnie nale|
y zasypa
wykop warstwami gruntu 0,15�0,20 m ubijanymi r�wnomiernie po obu stronach przewodu ubijakami stalowymi do wysoko[
ci 0,6 m ponad wierzch rury. Dalsze zasypywanie mo|
na wykona
B
opatami lub maszynowo, warstwami o grubo[
ci 0,3�0,4 m [1, s. 154]. Monta|
blok�w oporowych  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 43  Podczas eksploatacji sieci wodoci
gowej B
uki ruroci
gu nara|
one s
na uderzenia hydrauliczne lub siB
y od[
rodkowe podczas zmiany kierunku strumienia przepB
ywaj
cej wody. Na skutek dziaB
ania tych siB
mo|
e nast
pi
wyboczenie przewodu z osi trasy i wysuni
cie bosych koD
c�w z kielicha. UkB
adaj
c przewody z PVC, nale|
y ksztaB
tki i uzbrojenie na przewodzie, tj. B
uki, kolana, tr�jniki, czw�rniki, zasuwy, hydranty, zabezpieczy
przed wysadzaniem i wyboczeniem zB

czy za pomoc
betonowych blok�w oporowych [1, s. 151; 10, s. 28]. Rys. 13. Bloki oporowe na w
zB
ach przewod�w z PVC: a) tr�jniki, b) koD
c�wki c) B
uki, d) zasuwy [6, s. 344]. Bloki oporowe wykonuje si
w miejscach zmiany kierunku oraz odgaB

zieD
przewod�w. KsztaB
t i wymiar bloku oporowego zalez
od ci[
nienia wody w sieci, [
rednicy przewodu i rodzaju gruntu. Bloki oporowe mog
by
prefabrykowane lub wykonane na miejscu z betonu lanego. Z
ciany blok�w oporowych mo|
na opiera
tylko o grunt nienaruszony. Powinny by
r�wnie|
odizolowane od przewodu wodoci
gowego np. warstw
papy bitumicznej. OdlegB
o[

bloku oporowego od zB

cza kielichowego nie powinna by
mniejsza od 50 mm, aby nie byB
o problem�w z wykonaniem zB

cza [6, s. 345]. 4.7.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Podaj etapy budowy sieci wodoci
gowej? 2. Jaki zakres rob�t obejmuj
prace przygotowawcze do monta|
u sieci wodoci
gowej? 3. W jaki spos�b nale|
y sprawdzi
spadek ruroci
gi i kierunek trasy? 4. Podaj metody opuszczania rur do wykopu? 5. W jaki spos�b ukB
ada si
przewody sieci wodoci
gowej w wykopie? 6. Podaj zasady monta|
u zasuwy na przewodach sieci wodoci
gowej? 7. Podaj zasady monta|
u hydrantu na przewodach sieci wodoci
gowej? 8. W jakim celu stosuje si
bloki oporowe? 9. Jaki sprz
t i narz
dzia potrzebne s
do monta|
u i demonta|
u sieci wodoci
gowej? 4.7.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj monta|
, a nast
pnie demonta|
odcinka przewodu sieci wodoci
gowej z rur PE w gotowym wykopie. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej z rur PE,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 44 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej, 3) okre[
li
w kolejno[
ci czynno[
ci zwi
zane z monta|
em, 4) dobra
sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u i demonta|
u fragmentu sieci wodoci
gowej, 5) przygotowa
potrzebne do monta|
u materiaB
y, 6) wykona
monta|
odcinka przewodu sieci wodoci
gowej z rur PE, 7) wykona
demonta|
odcinka przewodu sieci wodoci
gowej. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  dokumentacja techniczna odcinka sieci wodoci
gowej,  instrukcja dla ucznia obejmuj
ca przepisy bhp oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej z rur PE,  materiaB
y potrzebne do monta|
u (rury i ksztaB
tki PE o odpowiedniej [
rednicy).  sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u (zgrzewarka dostosowana do technologii zgrzewania). 
wiczenie 2 Wykonaj monta|
zasuwy |
eliwnej kielichowej na przewodzie z PVC w gotowym wykopie, posB
uguj
c si
przygotowan
dokumentacj
techniczn
. Nast
pnie sprawdz
poprawno[

zamontowania uzbrojenia i zdemontuj zasuw
. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi monta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej, 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u i demonta|
u uzbrojenia, 3) okre[
li
w kolejno[
ci czynno[
ci zwi
zane z monta|
em zasuwy, 4) dobra
sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u, 5) przygotowa
potrzebne do monta|
u materiaB
y, 6) wykona
monta|
zasuwy na przewodzie wodoci
gowym w gotowym wykopie, 7) sprawdzi
poprawno[

monta|
u uzbrojenia i zdemontowa
zasuw
. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  instrukcja dla ucznia obejmuj
ca przepisy bhp oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznym monta|
u i demonta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej,  materiaB
y potrzebne do monta|
u (kr�
ce rur PVC o odpowiednich [
rednicach, zasuwa |
eliwna kielichowa),  sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u i demonta|
u (przymiar ta[
mowy, narz
dzia do ci
cia rur).  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 45 
wiczenie 3 PosB
uguj
c si
dokumentacj
techniczn
zamontuj zdr�j uliczny na przewodzie sieci wodoci
gowej wykonanym z rur |
eliwnych. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi monta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej, 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej, 3) okre[
li
w kolejno[
ci czynno[
ci zwi
zane z monta|
em uzbrojenia sieci wodoci
gowej, 4) dobra
sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u, 5) przygotowa
potrzebne do monta|
u materiaB
y, 6) wykona
monta|
zdroju ulicznego na przewodzie sieci wodoci
gowej z rur |
eliwnych, 7) sprawdzi
poprawno[

monta|
u zdroju ulicznego. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  instrukcja dla ucznia obejmuj
ca przepisy bhp oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznym monta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej,  sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u (przymiar ta[
mowy, klucz do skr
cania [
rub),  materiaB
y potrzebne do monta|
u (zdr�j uliczny, tr�jnik koB
nierzowy, rury |
eliwne koB
nierzowe, materiaB
y uszczelniaj
ce). 
wiczenie 4 PosB
uguj
c si
dokumentacj
techniczn
zamontuj hydrant przeciwpo|
arowy podziemny na przewodzie sieci wodoci
gowej wykonanym z rur stalowych. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi monta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej, 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej, 3) okre[
li
w kolejno[
ci czynno[
ci zwi
zane z monta|
em uzbrojenia sieci wodoci
gowej, 4) dobra
sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u, 5) przygotowa
potrzebne do monta|
u materiaB
y, 6) wykona
monta|
hydrantu podziemnego na przewodzie sieci wodoci
gowej z rur stalowych w gotowym wykopie, 8) sprawdzi
poprawno[

monta|
u hydrantu podziemnego. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  instrukcja dla ucznia obejmuj
ca przepisy bhp oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznym monta|
u uzbrojenia sieci wodoci
gowej,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 46  materiaB
y potrzebne do monta|
u (hydrant podziemny, tr�jnik ze stopk
koB
nierzowy, rury stalowe koB
nierzowe, materiaB
y uszczelniaj
ce i pomocnicze),  sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u (przymiar ta[
mowy, klucz do skr
cania [
rub). 
wiczenie 5 Na podstawie dokumentacji technicznej przedstawionej przez nauczyciela wykonaj monta|
bloku oporowego na odcinku przewodu sieci wodoci
gowej w gotowym wykopie. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej, 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej, 3) okre[
li
w kolejno[
ci czynno[
ci zwi
zane z monta|
em, 4) dobra
narz
dzia i materiaB
y potrzebne do monta|
u i demonta|
u blok�w oporowych, 5) wykona
monta|
bloku oporowego na przygotowanym odcinku sieci wodoci
gowej, 6) sprawdzi
poprawno[

monta|
u bloku oporowego. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  dokumentacja techniczna odcinka sieci wodoci
gowej,  instrukcja dla ucznia obejmuj
ca przepisy bhp oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u przewod�w sieci wodoci
gowej,  materiaB
y i narz
dzia potrzebne do monta|
u bloku oporowego (prefabrykowany blok oporowy). 4.7.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni
etapy budowy sieci wodoci
gowej? 2) wymieni
czynno[
ci przygotowawcze do monta|
u sieci wodoci
gowej? 3) sprawdzi
spadek i osiowo[

ruroci
gu? 4) zaplanowa
czynno[
ci podczas monta|
u sieci wodoci
gowej? 5) dobra
materiaB
i narz
dzia do monta|
u sieci wodoci
gowej? 6) wykona
monta|
odcinka sieci wodoci
gowej z r�|
nych materiaB
�w 7) rurowych? 8) wykona
monta|
uzbrojenia na sieci wodoci
gowej? 9) wykona
monta|
blok�w oporowych na sieci wodoci
gowej? 10) zastosowa
przepisy bhp i ppo|
. obowi
zuj
ce przy monta|
u sieci 11) wodoci
gowej? 12) dobra
materiaB
y i narz
dzia do monta|
u i demonta|
u uzbrojenia? 13) wykorzysta
zdobyte umiej
tno[
ci w praktycznym dziaB
aniu?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 47 4.8. PrzyB

cze wodoci
gowe 4.8.1. MateriaB
nauczania PodB

czeniem wodoci
gowym nazywa si
odcinek przewodu B

cz
cy sie
wodoci
gow
lub lokalne z
r�dB
o wody z instalacj
w budynku. Odcinek ten, w razie zasilania z sieci wodoci
gowej, liczy si
od przewodu ulicznego do gB
�wnego zaworu wewn
trznego montowanego tu|
za wodomierzem od strony instalacji wodoci
gowej. PodB

czenie budynku do przewodu rozdzielczego nale|
y wykona
zgodnie z dokumentacj
techniczn
. Przew�d rozdzielczy sieci miejskiej z przewodem doprowadzaj
cym wod
do budynku B

czy si
z zastosowaniem opaski lub tr�jnika. PodB

czenie z tzw. opaski wykonuje si
gdy [
rednica odgaB

zienia wynosi do 50 mm lub gdy [
rednica jest mniejsza od poB
owy [
rednicy przewodu ulicznego. Jest to podB

czenie tzw. ci[
nieniowe poniewa|
wykonuje si
je bez wyB

czania przepB
ywu wody w przewodzie ulicznym, do kt�rego si
podB

czamy. W zale|
no[
ci od rodzaju materiaB
u podB

czenia domowego mo|
na zastosowa
r�|
ny typ ksztaB
tki, tzw. siodeB
ka. Mog
to by
siodeB
ka kielichowe do poB

czeD
klejonych, kielichowe do poB

czeD
zgrzewanych z rur PE, z dwuzB

czk
do poB

czeD
gwintowanych z rur PE lub stalowych, zaciskowe z pier[
cieniem gumowym do poB

czeD
rur z PE. Mog
by
te|
stosowane siodeB
ka i ksztaB
tki |
eliwne kielichowe i koB
nierzowe. SideB
ka z poB

czeniem na gwint lub koB
nierze nie wymagaj
wzmocnieD
i blok�w oporowych [4, s. 99]. Rys. 14. Sposoby B

czenia przewod�w za pomoc
opaski: a) gwintowanej, b) kielichowej c) koB
nierzowej [6, s. 394]. A

czenie to polega na umocowaniu na przewodzie wodoci
gowym w miejscu projektowanego odgaB

zienia opaski z siodeB
kiem. Miedzy przew�d a siodeB
ko nale|
y wB
o|
y
uszczelk
gumow
. Do siodeB
ka nale|
y zamontowa
kolejno kurek nawiertny lub zasuw
(zale|
nie od typu podB

czenia), a nast
pnie aparat do nawiercania otworu w przewodzie. Po wywierceniu otworu usuwa si
wiertB
o, zamyka kurek nawiertny lub zasuw
i demontuje aparat do nawiercania. Obecnie opr�cz om�wionego aparatu do nawiercania stosuje si
aparat z zamkni
ciem kulowym, eliminuj
cy konieczno[

u|
ycia kurka nawiertnego. Po nawierceniu otworu i wycofaniu wiertB
a zamkni
cie kulowe zamyka wypB
yw wody z przewodu. Nast
pnie przyst
puje si
do monta|
u przyB

cza wodoci
gowego. Na podB

czeniu na zewn
trz budynku instaluje si
zawsze zasuw
domow
umo|
liwiaj
c
zamkni
cie dopB
ywu wody do budynku. Przy podB

czeniu z opaski, zale|
nie od miejsca uB
o|
enia przewodu ulicznego, funkcje zasuwy domowej mo|
e speB
nia
kurek nawiertny lub zasuwa przyB

czona bezpo[
rednio do siodeB
ka, kiedy przew�d uB
o|
ony jest pod chodnikiem, lub montowana specjalne, gdy przew�d uliczny jest pod jezdni
[1, s. 158 159]. PodB

czenie z tr�jnika wykonuje si
, gdy [
rednica podB

czenia wynosi powy|
ej 50 mm, przy maB
ej [
rednicy przewodu ulicznego ( 80 lub 100 mm) lub gdy [
rednica podB

czenia jest wi
ksza od poB
owy [
rednicy przewodu ulicznego. Tr�jniki rozmieszczone i wbudowane s
w przew�d rozdzielczy zazwyczaj ju|
podczas budowy sieci wodoci
gowej, w tym  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 48 przypadku podB

czenie wykonuje si
jak typowe odgaB

zienie. PodB

czenie z tr�jnika mo|
e by
r�wnie|
wykonane wtedy, gdy sie
wodoci
gowa jest ju|
w eksploatacji, w�wczas nale|
y wbudowa
tr�jnik w istniej
cy przew�d metod
tzw.  wcinki . PodB

czenie to nazwane jest bezci[
nieniowym, gdy|
montuje si
do przewodu opr�|
nionego z wody po uprzednim zamkni
ciu dw�ch s
siednich zasuw. W odwodnionym przewodzie ulicznym wycina si
odcinek rury o dB
ugo[
ci r�wnej dB
ugo[
ci tr�jnika zwi
kszonej o gB

boko[

kielicha. Po usuni
ciu wyci
tej rury nakB
ada si
nasuwk
dwukielichow
na koniec przewodu od strony bosego koD
ca tr�jnika i przyst
puje do monta|
u samego tr�jnika. W tym celu mi
dzy bosy koniec tr�jnika i przeci
t
rur
przewodu wbija si
klin, kt�ry dociskaj
c kielich tr�jnika do przewodu umo|
liwia jego uszczelnienie. Nast
pnie usuwa si
klin, a nasuwk
przesuwa tak, aby obj
B
a r�wnocze[
nie bosy koniec tr�jnika i przewodu ulicznego. W celu wykonania zB

cza nasuwk
unieruchamia si
raz z jednej, drugi raz z drugiej strony. Po wykonaniu om�wionych podB

czeD
przyst
puje si
do monta|
u zasuwy kielichowej poB

czonej z kielichem tr�jnika przy u|
yciu wstawki obustronnie bosej. Zmontowanie zasuwy i jej zamkni
cie umo|
liwia nawodnienie przewodu ulicznego i uB
o|
enie dalszego odcinka przyB

cza wodoci
gowego [1, s. 160 161]. Rys. 15. Schematy poB

czeD
domowych: a) za pomoc
tr�jnika, b) opaski; 1  przew�d wodoci
gowy, 2  tr�jnik kielichowy, 3  opaska, 4  zasuwa kielichowa, 5  nawiertka, 6  przew�d z rur kielichowych, 7  zaw�r lub zasuwa, 8  wodomierz, 9  zaw�r gB
�wny ze spustem, 10  klosz |
eliwny, 11  skrzynka uliczna [ 6, s. 393]. PrzyB

cze wodoci
gowe nale|
y wykonywa
tak jak przewody sieci wodoci
gowej. DB
ugo[

przyB

cza wodoci
gowego zale|
y od odlegB
o[
ci budynku od przewodu wodoci
gowego. Powinno by
B

czone do najbli|
ej poB
o|
onego przewodu sieci wodoci
gowej. PrzyB

cze powinno by
prowadzone prostopadle do ulicznego przewodu sieci wodoci
gowej, w odlegB
o[
ci ok. 2 m od budynku. W razie konieczno[
ci zmiany kierunku poB

czenia nale|
y je wykona
w odlegB
o[
ci minimum 1m od [
ciany budynku i dalej prostopadle [2, s. 158]. PoB

czenia wodoci
gowe maB
ych [
rednic (do 50 mm) wykonuje si
z rur stalowych ocynkowanych, B

czonych na gwint i B

czniki, lub z rur z tworzyw sztucznych. PodB

czenia wodoci
gowe z rur stalowych zabezpiecza si
przed korozyjnym dziaB
aniem gruntu i w�d gruntowych. PoB

czenia wi
kszych [
rednic: 80, 100, 150 mm wykonuje si
z rur |
eliwnych kielichowych lub z rur kielichowych z tworzyw sztucznych [2, s. 156]. PrzyB

cze mo|
e by
zamontowane w wykopach w
skoprzestrzennych wykonanych na caB
ej dB
ugo[
ci lub tylko w dw�ch miejscach  w miejscu podB

czenia si
do przewodu  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 49 ulicznego i w miejscu monta|
u zasuwy domowej. PozostaB
e odcinki wykopu na podB

czenie wodoci
gowe wykonuje si
sposobem tunelowym za pomoc
B
y|
ek drenarskich lub prasy hydraulicznej. Wysoko[

przykrycia przewodu zale|
y od strefy klimatycznej i gB

boko[
ci przemarzania gruntu. PoB

czenia wodoci
gowe ukB
ada si
ze spadkiem min 30 w kierunku przeciwnym do przepB
ywu wody, co gwarantuje odpowietrzenie przewod�w sieci wodoci
gowej i umo|
liwia jego odwodnienie [1, s. 162]. Ze wzgl
du na r�|
n
gB

boko[

uB
o|
enia przewod�w wynikaj
c
z r�|
nej gB

boko[
ci przemarzania grunt�w oraz r�|
n
gB

boko[

posadowienia B
aw fundamentowych budynk�w, poB

czenia wodociagowe mog
by
uB
o|
one nad lub pod B
aw
fundamentowa. PodB

czenie wodoci
gowe doprowadza si
do wodomierza, kt�ry zale|
nie od odlegB
o[
ci budynku mieszkalnego od ulicy mo|
e by
montowany wewn
trz budynku w pomieszczeniu piwnicznym (gdy odlegB
o[

ta nie przekracza 15,0 m) lub w specjalnej studzience wodomierzowej (kiedy odlegB
o[

ta przekracza 15 m albo budynek jest niepodpiwniczony) [2, s. 157]. Wodomierze na sieci wodoci
gowej Wodomierz sB
u|
y do samoczynnego pomiaru i rejestracji nat
|
enia i obj
to[
ci przepB
ywaj
cej przez niego wody. Wodomierze umieszczone s
przewa|
nie na ruroci
gach tB
ocznych na uj
ciach wody oraz w pompowniach i obiektach zaopatrywanych w wod
. Na magistralach doprowadzaj
cych wod
do poszczeg�lnych dzielnic (wodomierze dzielnicowe) oraz osiedli (wodomierze osiedlowe), jak r�wnie|
do poszczeg�lnych odbiorc�w (wodomierze domowe i przemysB
owe). Najcz
[
ciej stosuje si
wodomierze wirnikowe, kt�re dzieli si
na: - wodomierze skrzydeB
kowe o [
rednicach nominalnych DN= 15  40 mm (50 mm), - wodomierze [
rubowe o [
rednicach nominalnych DN e" 50 mm. Wodomierze skrzydeB
kowe przeznaczone s
do pomiaru maB
ych obj
to[
ci wody mog
by
budowane jako suchobie|
ne (tylko wirnik pracuje w wodzie) lub mokrobie|
ne (wirnik i mechanizm licz
cy pracuj
w wodzie). Wodomierze skrzydeB
kowe suchobie|
ne dziel
si
na jednostrumieniowe lub wielostrumieniowe. Rys. 16. Wodomierz skrzydeB
kowy jednostrumieniowy: 1  wodomierz, 2  B

cznik gwintowany, 3  wirnik, 4  skrzydeB
ka wirnika [ 6, s. 393]. Wodomierz suchobie|
ny jednostrumieniowy (typu JS) sB
u|
y do pomiaru obj
to[
ci wody zimnej o temperaturze do 50�C lub wody ciepB
ej o temperaturze do 90�C. Wodomierze typu SJ mog
pracowa
przy ci[
nieniu roboczym nie przekraczaj
cym 1 MPa.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 50 Wodomierz suchobie|
ny wielostrumieniowy (typu WS) sB
u|
y do pomiaru obj
to[
ci wody o temperaturze jak poprzednio oraz mo|
e pracowa
przy ci[
nieniu 1 lub 1,6 MPa. Wodomierze [
rubowe to wodomierze, kt�rych wirnik, wyposa|
ony w szereg B
opatek uksztaB
towanych w postaci [
ruby wielozwojowej, jest zasilany jednym zwartym strumieniem wody. Zale|
nie od rozwi
zania konstrukcyjnego rozr�|
nia si
dwa typy wodomierzy [
rubowych: - z poziom
osi
wirnika, - z pionow
osi
wirnika. Wodomierze z poziom
osi
wirnika mog
by
w obudowie zamkni
tej (MZ) lub z wyjmowana wstawk
pomiarow
(MW). Wodomierze z pionow
osi
wirnika mog
by
przeznaczone do wbudowania w przewody poziome (MP) lub do zainstalowania w studni  kolanowe (MK). Rys. 17. Wodomierz [
rubowy: a) wodomierz z poziom
osi
wirnika w obudowie zamkni
tej MZ, b) wodomierz z pionow
osi
wirnika MP, 1  obudowa, 2  wirnik, 3  przekB
adnia, 4  sprz
gB
o magnetyczne lub mechaniczne, 5  osB
ona [ 6, s. 393]. Wodomierze sprz
|
one s
specjalnego rodzaju ukB
adem pomiarowym stosowanym w miejscach o bardzo du|
ej nier�wnomierno[
ci zu|
ycia wody. Wodomierz taki skB
ada si
z wodomierza [
rubowego (MZ) poB

czonego z wodomierzem skrzydeB
kowym. PrzepB
ywy maB
e (np. w nocy) rejestruje wodomierz skrzydeB
kowy, a wodomierz [
rubowy rejestruje przepB
ywy [
rednie i najwi
ksze (szczytowe) Wielko[

wodomierza okre[
la [
rednica nominalna DN [mm] i maksymalny strumieD
obj
to[
ci qmax [m3/h]. Wodomierze skrzydeB
kowe maj
dwie klasy metrologiczne (dokB
adno[

pomiaru)  klas
A lub B i mog
by
instalowane poziomo (H) lub pionowo (V). [6, s. 384 386] Wodomierze, kt�rych wskazania s
podstaw
do rozliczeD
za zu|
yt
wod
pomi
dzy jej dostawc
a odbiorc
podlegaj
kontroli metrologicznej. Okres legalizacji wodomierzy wynosi: - 5 lat dla wodomierza skrzydeB
kowego do wody zimnej, - 4 lata dla wodomierza skrzydeB
kowego dla wody ciepB
ej, - 4 lata dla wodomierzy [
rubowych dla wody zimnej i ciepB
ej. Warunki monta|
u wodomierzy. Wszystkie wodomierze nale|
y montowa
na przewodach poziomych wsp�B
osiowo z przewodami i B

cznikami, zgodnie z kierunkiem przepB
ywu zaznaczonym na korpusie wodomierza. Wodomierze mo|
na montowa
na przewodach o [
rednicy r�wnej lub wi
kszej od [
rednicy nominalnej wodomierza. Zawory przelotowe lub zasuwy montowane przed wodomierzem nie powinny ujemnie wpB
ywa
na dokB
adno[

jego pomiar�w, powinny by
montowane przed wodomierzem  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 51 w odlegB
o[
ci nie mniejszej ni|
10 [
rednic nominalnych wodomierza. Za wodomierzem odlegB
o[

nie mniejsza ni|
5 [
rednic. Wodomierze na przewodach stalowych [
rednicy nominalnej 25 � 50 mm mo|
na instalowa
na [
cianie budynku lub w studzience wodomierzowej, na przewodach |
eliwnych [
rednicy nominalnej 50 �150 mm w zewn
trznej studzience wodomierzowej [1, s. 166]. Rys. 18. PrzykB
ad monta|
u wodomierza w studzience na przewodach |
eliwnych o [
rednicy 50 �150 mm Lz - dB
ugo[

zabudowy zestawu wodomierzowego zale|
na od [
rednicy nominalnej przewodu, L  minimalna dB
ugo[

studzienki (przy szeroko[
ci 1000 � 1200 mm) [ 1, s. 168]. 4.8.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Jakie zadanie speB
nia podB

czenie wodoci
gowe? 2. W jaki spos�b wykonuje si
podB

czenie za pomoc
opaski? 3. Kiedy stosuje si
podB

czenie z opaski, a kiedy z tr�jnika? 4. W jaki spos�b wykonuje si
wcink
do przewodu ulicznego sieci wodoci
gowej? 5. Z jakich materiaB
�w wykonuje si
przyB

cze wodoci
gowe? 6. Podaj rodzaje wodomierzy i ich budow
? 7. W jaki spos�b montuje si
wodomierze? 8. Jakie zasady bhp obowi
zuj
podczas monta|
u podB

czenia wodoci
gowego? 4.8.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Korzystaj
c z dokumentacji technicznej przyB

cza wodoci
gowego, przygotowanej przez nauczyciela, wykonaj  wcink
 na ruroci
gu z PVC w gotowym wykopie. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi monta|
u podB

czenia wodoci
gowego, 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznymi monta|
u podB

czenia wodoci
gowego, 3) okre[
li
kolejno[

czynno[
ci zwi
zanych z monta|
em wcinki, 4) dobra
sprz
t i narz
dzia potrzebne do wykonania wcinki, 5) przygotowa
potrzebne do monta|
u materiaB
y, 6) wykona
wcink
na przewodzie wodoci
gowym w gotowym wykopie.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 52 Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  instrukcja dla ucznia obejmuj
ca przepisy bhp oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem i warunkami technicznym monta|
u podB

czenia wodoci
gowego,  dokumentacja techniczna wykonania przyB

cza wodoci
gowego,  materiaB
y potrzebne do monta|
u (tr�jnik PVC, rury PVC o odpowiedniej [
rednicy),  sprz
t i narz
dzia potrzebne do monta|
u (piB
ka r
czna do ci
cia rur, przymiar ta[
mowy, poziomnica). 
wiczenie 2 Wykonaj monta|
przyB

cza wodoci
gowego z rur PE, za pomoc
opaski w gotowym wykopie zgodnie ze spadkiem okre[
lonym w dokumentacji technicznej. Sprawdz
poprawno[

wykonania przyB

cza. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z zasadami ukB
adania i monta|
u przyB

cza wodoci
gowego za pomoc
opaski, 2) zapozna
si
z dokumentacj
techniczn
przyB

cza wodoci
gowego, 3) dobra
materiaB
y i narz
dzia do monta|
u przyB

cza, 4) zamontowa
przyB

cze wodoci
gowe zgodnie z dokumentacj
techniczn
, 5) sprawdzi
poprawno[

wykonania przyB

cza wodoci
gowego. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  dokumentacja techniczna przyB

cza wodoci
gowego,  materiaB
y i narz
dzia do monta|
u przyB

cza wodoci
gowego (rury PE o odpowiedniej dB
ugo[
ci i [
rednicy, opaska do wykonania podB

czenia z zasuw
, zgrzewarka, przymiar ta[
mowy),  literatura z rozdziaB
u 6. 
wiczenie 3 Na podstawie modelu wodomierza okre[
l jego zastosowanie, budow
i zasad
dziaB
ania. Wykonaj monta|
wodomierza skrzydeB
kowego na podstawie dokumentacji technicznej i schematu monta|
owego, a nast
pnie zdemontuj uzbrojenie. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z rodzajami wodomierzy i ich charakterystyk
, 2) okre[
li
zastosowanie, budow
i zasad
dziaB
ania wodomierza skrzydeB
kowego na przykB
adowym modelu, 3) okre[
li
zasady monta|
u i demonta|
u wodomierza skrzydeB
kowego, 4) zamontowa
wodomierz zgodnie z przygotowanym schematem, 5) zdemontowa
wodomierz, 6) zapisa
swoje spostrze|
enia w zeszycie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  wodomierz, rury stalowe ocynkowane i ksztaB
tki o odpowiednich [
rednicach,  narz
dzia do monta|
u (klucze do skr
cania poB

czeD
gwintowanych, przymiar ta[
mowy),  literatura z rozdziaB
u 6.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 53 4.8.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni
rodzaje wodomierzy stosowanych na sieciach wodoci
gowych? 2) om�wi
zasady monta|
u wodomierzy? 3) rozr�|
ni
rodzaje poB

czeD
wodoci
gowych? 4) wykona
poB

czenie z opaski? 5) wykona
poB

czenie z tr�jnika? 6) wykona
monta|
przyB

cza wodoci
gowego zgodnie z dokumentacj
techniczn
? 7) dobra
materiaB
y i narz
dzia do wykonania tego poB

czeniu? 8) wykona
monta|
i demonta|
wodomierza? 9) zastosowa
zdobyte umiej
tno[
ci w praktyce?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 54 4.9. Pr�ba szczelno[
ci i odbi�r techniczny sieci wodoci
gowej 4.9.1. MateriaB
nauczania Odbi�r techniczny Przed przekazaniem sieci wodoci
gowej do eksploatacji nale|
y przeprowadzi
odbi�r techniczny, kt�ry jest sprawdzeniem zgodno[
ci wykonanych rob�t z dokumentacj
techniczn
. Odbi�r techniczny cz
[
ciowy dotyczy rob�t zanikaj
cych do kt�rych p�z
niej nie b
dzie dost
pu albo zostan
zakryte min.: - monta|
u przewod�w w rurach ochronnych, - wykonania blok�w oporowych, - zabezpieczenia przed korozj
element�w metalowych [8, s. 109]. Odbi�r koD
cowy dotyczy wszystkich wykonanych rob�t, odbywa si
po zakoD
czeniu monta|
u przewod�w, urz
dzeD
, uzbrojenia na trasie ruroci
gu, a tak|
e po badaniu szczelno[
ci i pB
ukaniu i dezynfekcji sieci. Odbi�r techniczny koD
cowy obejmuje sprawdzenie: - zgodno[
ci wykonania z dokumentacj
techniczna, - u|
ytych materiaB
�w, - uB
o|
enia przewodu: (gB

boko[
ci uB
o|
enia, odlegB
o[
ci od s
siaduj
cego uzbrojenia terenu, uB
o|
enia przewodu na podB
o|
u, odchylenia osi przewodu, odchylenia spadku, zmiany kierunk�w przewodu, zabezpieczenia przewodu przy przej[
ciach przez przeszkody, zabezpieczenia przed korozj
, zabezpieczenia przed przemieszczaniem, zasypki przewodu, oznakowania w terenie), - monta|
u uzbrojenia, - obiekt�w na przewodzie: (wykonania obiekt�w budowlanych, zabezpieczenia studzienek, wykonania blok�w oporowych), - badanie szczelno[
ci przewodu. Badania szczelno[
ci obejmuj
badania odcink�w przewodu oraz badania podczas odbioru technicznego caB
ego przewodu. Badania szczelno[
ci odcinka przewodu nale|
y przeprowadzi
w takich warunkach, aby przew�d nie byB
nasB
oneczniony i aby temperatura powierzchni zewn
trznej przewodu nie byB
a ni|
sza ni|
1�C. Badany odcinek przewodu powinien by
wewn
trz czysty. DB
ugo[

badanego odcinka przewodu nie powinna by
wi
ksza ni|
300 m dla rur |
eliwnych, bez wzgl
du na spos�b wykonania wykop�w i w odniesieniu do przewod�w z innych materiaB
�w, gdy s
uB
o|
one w wykopach o [
cianach umocnionych, oraz nie wi
ksza ni|
600 m w odniesieniu do przewod�w z rur stalowych i |
elbetowych uB
o|
onych w wykopach nie umocnionych. W czasie badania powinien by
zapewniony dost
p do zB

czy ze wszystkich stron. KoD
c�wki odcinka prostego przewodu oraz wszystkie odgaB

zienia od hydrant�w, zawor�w odpowietrzaj
cych i innej armatury powinny by
zamkni
te za pomoc
za[
lepek z uszczelnieniem. Przed pr�bami szczelno[
ci, na badanym odcinku przewodu, nie instaluje si
hydrant�w, zawor�w odpowietrzaj
cych i innej armatury, z wyj
tkiem zasuw, kt�re w czasie badania powinny by
caB
kowicie otwarte. Powinny by
te|
wykonane wszystkie przewidziane bloki oporowe. Wykopy zasypuje si
ziemi
do wysoko[
ci poB
owy [
rednicy rury i dobrze ubija ziemi
. Przygotowanie odcinka przewodu do badania: - na wy|
ej poB
o|
onych koD
c�wkach odcink�w przewod�w oraz we wszystkich miejscach, w kt�rych mo|
e si
gromadzi
powietrze, umieszcza si
rurki odpowietrzaj
ce  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 55 z zaworami do odprowadzania powietrza. Na rurce odpowietrzaj
cej montuje si
tr�jniki z manometrem oraz zaw�r przelotowy z kurkiem spustowym. - napeB
nianie odcinka przewodu wod
nale|
y rozpocz

od ni|
ej poB
o|
onego koD
ca i przeprowadza
je powoli, aby umo|
liwi
odprowadzenie powietrza. Po ukazaniu si
wody w rurkach odpowietrzaj
cych zamyka si
na nich zawory, przyB

cza do ni|
ej poB
o|
onego koD
ca odcinka przewodu pomp
hydrauliczn
z manometrem. Przy jej pomocy nale|
y podnie[

ci[
nienie w ruroci
gu do warto[
ci zapewniaj
cej jej caB
kowite napeB
nienie i odpowietrzenie. Po okresie ustabilizowania (ok. 12 h) nale|
y podnie[

ci[
nienie do warto[
ci ci[
nienia pr�bnego kt�re powinno by
wi
ksze o 50% wi
ksze od najwi
kszego wyst
puj
cego w badanym odcinku przewodu ci[
nienia roboczego pr, lecz nie wi
ksze ni|
: - 1,0 MPa  przewody z rur PVC, PE, stalowych i |
eliwnych, - 0,2 MPa  przewody z rur |
elbetowych. Wysoko[

przyj
tego ci[
nienia pr�bnego powinien wskazywa
manometr przy pompie hydraulicznej. Nast
pnie nale|
y otworzy
zaw�r w rurce odpowietrzaj
cej w najwy|
szym punkcie przewodu. Po stwierdzeniu wypB
ywu wody i spadku ci[
nienia na manometrze nale|
y zamkn

zaw�r, podnie[

ci[
nienie w przewodzie do wysoko[
ci ci[
nienia pr�bnego i ponownie otworzy
zaw�r w rurce odpowietrzaj
cej. Po stwierdzeniu wypB
ywu i spadku ci[
nienia na manometrze nale|
y w odst
pach 5-minutowych podnosi
ci[
nienie, a|
do uzyskania jego stabilizacji na wysoko[
ci ci[
nienia pr�bnego, po czym nale|
y wyB

czy
pomp
, zamykaj
c zaw�r na dopB
ywie wody. Pr�b
szczelno[
ci ruroci
gu uwa|
a si
za pozytywn
je|
eli: - w odniesieniu do przewod�w z PVC, PE, stalowych i |
eliwnych oraz |
elbetowych, dla kt�rych przyj
to ci[
nienie pr�bne  1,0 MPa, przez 30 minut ci[
nienie na manometrze nie spadnie poni|
ej ci[
nienia pr�bnego, obserwuj
c jednocze[
nie przew�d i zB

cza, - w odniesieniu do przewod�w |
elbetowych, dla kt�rych przyj
to ci[
nienie pr�bne powy|
ej 0,2 MPa, nale|
y utrzyma
to ci[
nienie przez 2 godziny. - je|
eli warunki te s
speB
nione, to sprawdzany przew�d mo|
na uzna
za szczelny [6, s. 345 347]. Badanie szczelno[
ci caB
ego przewodu wodoci
gowego wykonuje si
, gdy przew�d jest caB
kowicie ukoD
czony, zaizolowany i zasypany, a poszczeg�lne odcinki przewodu przeszB
y ju|
pr�b
szczelno[
ci z wynikiem pozytywnym. Podczas badania, zasuwy na trasie przebiegu przewodu powinny by
caB
kowicie otwarte. Na trasie przewodu, w wypukB
ych zaB
amaniach przewodu, nale|
y otworzy
hydrant w celu odprowadzenia nagromadzonego powietrza podczas napeB
niania przewodu wod
. NapeB
nianie przewodu powinno odbywa
si
powoli, wykorzystuj
c w miar
mo|
liwo[
ci urz
dzenia staB
e lub przyB

czaj
c pomp
. Po stwierdzeniu pojawienia si
wody w otwartych hydrantach i spokojnego jej wypB
ywu bez domieszki powietrza nale|
y hydranty kolejno zamkn

. Po uzyskaniu spokojnego przepB
ywu wody w punkcie koD
cowym nale|
y stopniowo podnosi
ci[
nienie do wysoko[
ci ci[
nienia pr�bnego. Ci[
nienie pr�bne nale|
y przyj

r�wne maksymalnemu wyst
puj
cemu w badanym przewodzie ci[
nieniu roboczemu. Po ustabilizowaniu si
ci[
nienia pr�bnego w przewodzie nale|
y utrzymywa
je na tej wysoko[
ci przez okres niezb
dny do przeprowadzenia ogl
dzin hydrant�w, spust�w, odpowietrznik�w i innej armatury, w kt�rej mog
wyst
pi
nieszczelno[
ci powoduj
ce ubytek wody. Wyniki badaD
mo|
na uzna
za pozytywne, je|
eli wszystkie wymagania techniczne zostaB
y speB
nione. W razie stwierdzenia w czasie pr�by spadku ci[
nienia nale|
y ustali
jego przyczyn
. ZB

cza, w kt�rych zaobserwowano wyst
powanie kropel wody, nale|
y ponownie uszczelni
, rury za[
 zale|
nie od materiaB
u  zaspawa
lub wymieni
. Potem powt�rzy
pr�b
szczelno[
ci.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 56  Po wykonaniu pr�by szczelno[
ci nale|
y zasypa
przew�d, wypB
uka
z wszelkich zanieczyszczeD
mechanicznych oraz przeprowadzi
dezynfekcj
[6, s. 347]. PB
ukanie i dezynfekcj
przewod�w wodoci
gowych prowadzi si
odcinkami po 500 � 1000 m, u|
ywaj
c czystej wody wodoci
gowej, a pr
dko[

przepB
ywu wody nie mo|
e by
mniejsza ni|
1 m/s. Wod
brudn
z przewodu odprowadza si
do studzienek odwadniaj
cych lub przez hydranty. PB
ukanie powinno trwa
do momentu kiedy wypB
ywaj
ca woda b
dzie czysta. Po pB
ukaniu przewody wodoci
gowe dezynfekuje si
wprowadzaj
c do przewodu wod
z dodatkiem chlorku wapnia w ilo[
ci 100 mg/dm3 lub chloraminy w ilo[
ci 20  30 mg/dm3. Roztw�r pozostawia si
w przewodach przez dob
. Po ponownym przepB
ukaniu wod
nale|
y pobra
pr�bk
wody do analizy bakteriologicznej [3, s. 143]. Po zakoD
czeniu prac monta|
owych nale|
y wykona
obmiar wykonanych rob�t wedB
ug nast
puj
cych zasad: - dB
ugo[
ci przewod�w rurowych okre[
la si
w metrach mierzonych wzdB
u|
osi, zestawiaj
c odcinki przewod�w w zale|
no[
ci od ich rodzaju i [
rednicy, sposobu poB

czeD
(rodzaju uszczelnienia), gB

boko[
ci uB
o|
enia przewod�w oraz sposobu wykonania prac monta|
owych tj. czy s
one prowadzone w gruntach nawodnionych czy o normalnej wilgotno[
ci, czy wykop jest o [
cianach skarpowych czy umocnionych, - do dB
ugo[
ci przewod�w nie wlicza si
ksztaB
tek z wyj
tkiem przewod�w z tworzyw sztucznych, obmierza si
je w sztukach. - elementy uzbrojenia sieci wodoci
gowej dla w
zB
�w obmierza si
w kompletach, natomiast pozostaB

w sztukach. - podB
o|
a pod ruroci
gi obmierza si
w metrach kwadratowych, - przyB

cza wodoci
gowe obmierza si
w metrach z dokB
adno[
ci
do 0,1 m stosuj
c podziaB
wedB
ug rodzaju i [
rednic rur, z dB
ugo[
ci poszczeg�lnych odcink�w nie odejmuje si
ksztaB
tek i armatury, - dB
ugo[
ci odcink�w przewod�w do pr�by szczelno[
ci mierzy si
w ich osi stosuj
c podziaB
wedB
ug rodzaju i [
rednic rur [7, s. 121]. 4.9.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Na czym polega odbi�r techniczny cz
[
ciowy? 2. Jak powinien by
przygotowany odcinek przewodu do pr�by szczelno[
ci? 3. Jak przebiega pr�ba szczelno[
ci odcinka przewodu? 4. Ile wynosi ci[
nienie pr�bne dla ruroci
g�w z poszczeg�lnych rodzaj�w rur? 5. Na czym polega odbi�r techniczny koD
cowy? 6. Jakie s
zasady obmiaru rob�t zwi
zanych z monta|
em sieci wodoci
gowej? 7. W jaki spos�b wykonuje si
pB
ukanie sieci wodoci
gowej? 8. Jakich [
rodk�w u|
ywa si
do dezynfekcji sieci wodoci
gowej? 4.9.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Wykonaj pr�b
szczelno[
ci odcinka sieci wodoci
gowej zgodnie z warunkami technicznymi badania szczelno[
ci i odbioru sieci wodoci
gowej Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z wymaganiami dotycz
cymi przeprowadzenia pr�by szczelno[
ci sieci wodoci
gowej,  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 57 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem pr�by szczelno[
ci odcinka sieci i warunkami technicznymi, 3) dobra
sprz
t do wykonania pr�by szczelno[
ci, 4) okre[
li
przebieg pr�by szczelno[
ci odcinka sieci, 5) wykona
pr�b
szczelno[
ci odcinka sieci wodoci
gowej, 6) okre[
li
wynik pr�by. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem sieci wodoci
gowej (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  urz
dzenie do wykonania pr�by szczelno[
ci z manometrem, za[
lepki do rur,  instrukcja dla ucznia obejmuj
ca przepisy bhp oraz czynno[
ci zwi
zane z przebiegiem pr�by szczelno[
ci i warunkami technicznymi. 
wiczenie 2 Wykonaj pB
ukanie i dezynfekcj
wykonanego fragmentu sieci wodoci
gowej zgodnie z warunkami technicznymi. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z warunkami pB
ukania i dezynfekcji sieci wodoci
gowej, 2) zapozna
si
z instrukcj
zawieraj
c
zasady pB
ukania i dezynfekcji sieci wodoci
gowej oraz przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
, 3) przygotowa
sprz
t i materiaB
y do pB
ukania i dezynfekcji, 4) wykona
pB
ukanie oraz przeprowadzi
dezynfekcj
odcinka sieci wodoci
gowej zgodnie z warunkami technicznymi. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem sieci wodoci
gowej (najkorzystniej by 
wiczenie zostaB
o wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci wodoci
gowej),  sprz
t i materiaB
y do pB
ukania i dezynfekcji ([
rodki chemiczne do dezynfekcji, pompa do napeB
niania przewodu w czasie pB
ukania),  instrukcja dla ucznia zawieraj
ca zasady pB
ukania i dezynfekcji sieci wodoci
gowej oraz przepisy bhp na stanowisku do 
wiczeD
,  literatura z rozdziaB
u 6.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 58 4.9.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) powiedzie
na czym polega odbi�r techniczny cz
[
ciowy i koD
cowy? 2) por�wna
przebieg pr�by szczelno[
ci odcinka i caB
ego przewodu? 3) przygotowa
odcinek przewodu do badania szczelno[
ci? 4) om�wi
w jaki spos�b wykonuje si
pB
ukanie sieci? 5) wykona
badanie szczelno[
ci odcinka przewodu? 6) okre[
li
ci[
nienie pr�bne dla ruroci
g�w z PVC? 7) dobra
narz
dzia do przeprowadzenia pr�by szczelno[
ci? 8) wykona
obmiar rob�t zwi
zanych z monta|
em przewod�w i uzbrojenia sieci wodoci
gowej? 9) zastosowa
zdobyte umiej
tno[
ci w praktyce?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 59 4.10. Eksploatacja sieci wodoci
gowej 4.10.1. MateriaB
nauczania Sie
wodoci
gowa w skB
ad kt�rej wchodz
przewody wodoci
gowe: magistralne, rozdzielcze i poB

czenia domowe wraz z uzbrojeniem poczynaj
c od pompowni wtB
aczaj
cej wod
do sieci do wodomierzy w nieruchomo[
ciach, eksploatowana jest przez dostawc
wody  Przedsi
biorstwo Wodoci
g�w i Kanalizacji. Podstawow
zasad
eksploatacji sieci wodoci
gowej jest utrzymanie ci
gB
ego dopB
ywu wody do sieci i odbiorc�w przy zachowaniu odpowiedniego ci[
nienia i wB
a[
ciwej jako[
ci wody. Eksploatacja sieci wodoci
gowej polega na: - utrzymaniu przewod�w, uzbrojenia i urz
dzeD
w peB
nej sprawno[
ci, poprzez systematyczne wykonywanie niezb
dnych rob�t konserwacyjnych, - niezwB
oczne usuwanie uszkodzeD
zdarzaj
cych si
w r�|
nych okresach doby i roku, - badanie, analiza i regulacja pracy sieci w celu utrzymania najwB
a[
ciwszego rozkB
adu ci[
nieD
, - badanie, zwykle w [
cisB
ej wsp�B
pracy z innymi jednostkami eksploatacji wodoci
gu, jako[
ci wody dostarczanej do odbiorc�w i zapewnienie jej odpowiednich wB
a[
ciwo[
ci, - ustalenie zawczasu, kt�re z przewod�w wymagaj
wymiany ze wzgl
du na nieodpowiedni stan techniczny [6, s. 349]. Sie
wodoci
gowa na terenach obiekt�w wodoci
gowych, uj
ciach i stacjach uzdatniania jest eksploatowana podobnie jak sie
uliczna. Podstaw
eksploatacji sieci wodoci
gowej jest inwentaryzacja przewod�w wodoci
gowych. Powinna ona obejmowa
przewody magistralne i rozdzielcze oraz uzbrojenie sieci. MateriaB
y inwentaryzacyjne to: - rysunek inwentaryzacyjny przewod�w magistralnych i rozdzielczych, - plan orientacyjny w skali 1: 5000 b
d
cy podstaw
pracy pogotowia wodoci
gowego, badaD
, analiz i regulacji pracy sieci. Na planie naniesione s
wszystkie przewody wodoci
gowe z podaniem nazw ulic, [
rednic przewod�w i ich uzbrojenia. Zasuwy i zawory po|
arowe musz
by
zaopatrzone w numery z numeracj
w ksi
|
ce inwentarzowej i na rysunkach. Takie same numery znajduj
si
na tabliczkach orientacyjnych umieszczonych w pobli|
u miejsc wbudowania uzbrojenia. - ksi
|
ki inwentarzowe przewod�w i uzbrojenia, - kartoteka przewod�w gdzie notuje si
wszystkie uszkodzenia, - szkic i rysunki powykonawcze poB

czeD
domowych [6, s. 351].  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 60 Rys. 19. Plan orientacyjny sieci wodoci
gowej [6, s. 316] Roboty eksploatacyjne na sieci wodoci
gowej Pogotowie wodoci
gowe zajmuje si
gB
�wnie wyB

czaniem i wB

czaniem do pracy przewod�w wodoci
gowych eksploatowanych przez dostawc
wody. Przewody wyB

cza si
z pracy je|
eli nast
piB
o ich uszkodzenie, w�wczas nale|
y przeprowadzi
prace remontowe czy wykona
podB

czenie poB

czenia domowego lub przewodu wodoci
gowego. Praca pogotowia wodoci
gowego powinna odbywa
si
bez przerwy 24 godziny ze wzgl
du na charakter uszkodzeD
przewod�w wodoci
gowych, kt�re cz
sto wymagaj
natychmiastowego wyB

czenia przewodu ze wzgl
du na mog
ce powsta
szkody. Pogotowie powinno by
wyposa|
one w p�B
ci
|
arowe samochody, obsB
ugiwane przez 2 ludzi: kierowc
i montera pogotowia, plan orientacyjny sieci oraz narz
dzia do otwierania i zamykania zasuw, zawor�w po|
arowych, odwodnieD
, odpowietrznik�w [6, s. 353]. WyB

czenie odcinka przewodu z pracy wykonuje si
przez zamkni
cie wszystkich zasuw na poB

czeniach z innymi odcinkami za wyj
tkiem zasuw na poB

czeniach domowych. Zamykanie rozpoczyna si
od zasuw na przewodach o najwi
kszych [
rednicach, a nast
pnie na przewodach mniejszych. Dla mieszkaD
c�w pozbawionych dopB
ywu wody konieczne jest zapewnienie dostawy wody na czas awarii. Je|
eli stwierdza si
wypB
yw wody, nale|
y sprawdzi
zamkniecie zasuw na przewodach magistralnych, rozdzielczych i zamkn

zasuwy na poB

czeniach domowych. Przy dalszym wypB
ywie wody trzeba zamkn

nast
pne zasuwy i wyB

czy
z pracy dB
u|
szy odcinek przewodu. Po wyB

czeniu przewodu cz
sto opr�|
nia si
go z wody przez odwodnienie do kanaB
u lub studni odwadniaj
cej, sk
d woda musi by
odpompowana. Po usuni
ciu przyczyny wyB

czenia nast
puje wB

czenie przewodu. Je|
eli przew�d nie byB
odwadniany, jego wB

czenie nast
puje przez otwarcie zasuw. Natomiast je|
eli byB
odwadniany to przed otwarciem zasuw musi by
napeB
niony woda. Wod
do przewodu wprowadza si
z jednoczesnym usuwaniem z niego powietrza [6, s. 353]. Prace konserwacyjne s
to czynno[
ci wykonywane na sieci, kt�re nie przerywaj
dostarczania wody do odbiorc�w, a mianowicie: - przegl
d (systematyczna kontrola  obch�d) urz
dzeD
i budowli na sieci, - przegl
d uzbrojenia i kontrola jego oznakowania, - utrzymanie nale|
ytego stanu przewod�w, zabezpieczenie urz
dzeD
wodoci
gowych przed zamarzaniem, - drobne remonty (bez wyB

czania odcink�w sieci).  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 61 Roboty konserwacyjne wykonuj
dzielnicowe brygady konserwacyjne, skB
adaj
ce si
z sze[
ciu robotnik�w, pod kierunkiem majstra lub brygadzisty. PracochB
onno[

rob�t konserwacyjnych stanowi przeci
tnie 60�70% og�B
u rob�t zwi
zanych z eksploatacj
sieci wodoci
gowych [6, s. 354]. Roboty naprawcze s
to prace wykonywane na sieci wodoci
gowej poB

czone z przerwaniem dopB
ywu wody do odbiorc�w. S
to: - roboty naprawcze, kt�re po wykryciu uszkodzenia wymagaj
szybkiego: - usuni
cia uszkodzeD
przewod�w wodoci
gowych i ich uzbrojenia, - odmra|
ania przewod�w wodoci
gowych i ich uzbrojenia, - zabezpieczania sieci wodoci
gowej przed zaka|
eniem w czasie napraw i ewentualnego usuni
cia zaka|
enia, - roboty naprawcze, kt�rych miejsce i czas mog
by
zaplanowane, najcz
[
ciej sprowadzaj
si
do oczyszczania przewod�w wodoci
gowych z osad�w. Roboty naprawcze zalicza si
do remont�w bie|

cych. Stanowi
one okoB
o 30�40% rob�t eksploatacyjnych sieci wodoci
gowej [6, s. 355]. Lokalizacja awarii Orientacyjn
lokalizacj
miejsca uszkodzenia okre[
la pogotowie wodoci
gowe, wyB

czaj
c uszkodzony przew�d z pracy. O uszkodzeniu przewod�w wodoci
gowych mo|
e [
wiadczy
wypB
ywanie wody na powierzchnie terenu, do piwnic dom�w, zwi
kszenie przepB
ywu wody w kanaB
ach lub zaobserwowanie mokrych miejsc w studniach rewizyjnych. Podczas uszkodzeD
gB
�wnych przewod�w magistralnych nast
puje gwaB
towny spadek ci[
nienia na stacji pomp wtB
aczaj
cych wod
do sieci. Je|
eli przew�d ulegB
zB
amaniu lub p
kni
ciu i towarzyszy mu du|
y wypB
yw wody, w miejscu uszkodzenia na powierzchni terenu powstaje wyrwa, co umo|
liwia dokB
adne zlokalizowanie uszkodzenia. Zazwyczaj jednak uszkodzenie jest maB
e i trudne do odszukania. Miejsce wypB
ywu wody nie zawsze [
wiadczy o uszkodzeniu przewodu bezpo[
rednio przy nim lub w jego pobli|
u. Cz
sto woda wydostaje si
na powierzchnie terenu w odlegB
o[
ci kilku lub kilkunastu metr�w od uszkodzenia. Zdarza si
tak zazwyczaj w przypadku, gdy wierzchni
warstw
stanowi zamarzni
ty grunt lub nawierzchnia ulepszona (beton, asfalt itp.). Wykonywanie rob�t naprawczych zaczyna si
zwykle bezpo[
rednio po wyB

czeniu przewodu i prowadzi bez przerwy do momentu przywr�cenia dopB
ywu wody. Przed przyst
pieniem do rob�t naprawczych, nale|
y zapozna
si
z rysunkiem inwentaryzacyjnym przewodu i rozpozna
prawdopodobne miejsca uszkodzenia, materiaB
przewodu oraz wbudowane rury i ksztaB
tki, a tak|
e usytuowanie innych przewod�w uzbrojenia miejskiego. Je|
eli roboty s
prowadzone tylko w chodniku, to trzeba zwr�ci
uwag
na zapewnienie przej[
cia dla pieszych, stosuj
c np. specjalne mostki. Cz
sto konieczne jest przeprowadzenie rob�t w jezdni. Ruch koB
owy mo|
e si
odbywa
bez ograniczeD
, je|
eli na jezdni dwukierunkowej pozostanie swobodny pas szeroko[
ci 7 m, a na jezdni jednokierunkowej pas 3,5 m. Teren zaj
ty pod napraw
powinien by
ograniczony barier
o szeroko[
ci 20 cm i wysoko[
ci 1,25 m, pomalowana w szerokie biaB
o-czerwone pasy. W godzinach nocnych kraniec nale|
y oznaczy
pomaraD
czowymi [
wiatB
ami sygnalizacyjnymi. Roboty ziemne musz
by
prowadzone ostro|
nie, aby unikn

uszkodzenia innych urz
dzeD
podziemnych. Zerwanie nawierzchni ulepszonych powinno si
odbywa
w spos�b zmechanizowany przy u|
yciu mB
ot�w pneumatycznych zasilanych z przewoz
nych spr
|
arek.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 62 Roboty naprawcze musz
by
wykonywane w wykopach otwartych ze wzgl
du na technologi
tych rob�t, tylko wyj
tkowo mog
by
prowadzone pod pomostami, umo|
liwiaj
c w ten spos�b utrzymanie ruchu koB
owego [6, s. 358]. Oczyszczanie przewod�w z osad�w Z biegiem lat na wewn
trznych [
ciankach przewod�w wodoci
gowych mog
powsta
osady. Powodem tworzenia si
osad�w w sieci wodoci
gowej s
gB
�wnie zawarte w niej zwi
zki |
elaza, manganu, a tak|
e charakter korozyjny wody. Zanieczyszczenie sieci osadami powoduje wzrost chropowato[
ci [
cianek przewod�w, zmniejszenie przekroj�w, a w konsekwencji zwi
kszenie strat ci[
nienia i zmniejszenie przepustowo[
ci. Aby przywr�ci
pierwotn
przepustowo[

przewod�w prowadzi si
czyszczenie jedna z nast
puj
cych metod: pB
ukanie wod
, pB
ukanie wod
i powietrzem, rozpuszczanie osad�w zwi
zkami chemicznymi, czyszczenie mechaniczne. PB
ukanie wod
wodoci
gow
mo|
liwe jest tylko w przewodach o maB
ych [
rednicach, usytuowanych w pobli|
u przewodu magistralnego, zanieczyszczonych B
atwo usuwalnymi osadami. Do usuni
cia osad�w konieczna jest pr
dko[

wody r�wna 1,0�1,2 m/s. PB
ukanie mieszanin
wody wodoci
gowej i powietrza Do pB
ukanego przewodu wtB
acza si
powietrze pod ci[
nieniem ok. 0,5 MPa. Pr
dko[

przepB
ywu powietrza wynosi 0,4�0,5 m/s. Ilo[

wtB
aczanego powietrza jest ok. 50�100-krotna w stosunku do ilo[
ci przepB
ywaj
cej wody. Powietrze mo|
e by
wtB
aczane w spos�b ci
gB
y lub okresowo w odst
pach 2�3 min. Czyszczenie przewod�w metod
chemiczn
polega na wprowadzeniu do przewodu kwas�w: solnego lub siarkowego w okre[
lonym st
|
eniu co powoduje rozpuszczenie osadu. W celu zmniejszenia korozyjnego dziaB
ania kwas�w na [
cianki przewod�w dodaje si
do roztworu tzw. inhibitory, kt�re  zmniejszaj
c agresywno[

kwas�w w stosunku do metali  nie zmniejszaj
ich zdolno[
ci do rozpuszczania osad�w. Po usuni
ciu osad�w przew�d przepB
ukuje si
kilkakrotnie wod
[6, s. 361]. Mechaniczne oczyszczanie przewod�w wodoci
gowych polega na zeskrobaniu specjalnymi urz
dzeniami osadu ze [
cianek przewod�w i wypB
ukaniu zerwanych osad�w do kanalizacji lub innego miejsca odprowadzania wody pB
ucz
cej. Mechaniczne czyszczenie przewod�w stosuje si
do usuwania osad�w bardziej zwartych i przyczepionych do powierzchni rur, a niemo|
liwych do usuni
cia przez pB
ukanie przewodu. Badania i regulacja pracy sieci wodoci
gowej Badanie pracy sieci wodoci
gowej ma na celu okre[
lenie rozkB
adu ci[
nienia w sieci i zwi
zanych z tym kierunk�w przepB
ywu wody oraz orientacyjnych warto[
ci tych przepB
yw�w. Najwa|
niejsz
wskaz�wk
dla obsB
ugi eksploatacyjnej sieci jest rozkB
ad ci[
nienia w przewodach magistralnych. Pomiar�w ci[
nienia najlepiej dokonywa
za pomoc
manometr�w samopisz
cych, wyj
tkowo mo|
na stosowa
manometry tarczowe. Manometry mog
by
zainstalowane na ka|
dym zaworze po|
arowym. Dokonuje si
r�wnie|
pomiaru ilo[
ci przepB
ywaj
cej wody, kt�ry prowadzi si
na przewodach, w kt�rych wyst
puje jednokierunkowy przepB
yw wody. Pomiar mo|
e by
prowadzony za pomoc
sond do pomiaru pr
dko[
ci przepB
ywu, wodomierzy [
rubowych (dla przewod�w do 300 mm) lub wodomierzy zw
|
kowych (dla przewod�w do 500 mm). Wyniki pomiar�w ci[
nienia i przepB
yw�w sB
u|

za podstaw
do regulacji pracy sieci. Sie
reguluje si
zasuwami. Mo|
liwo[

regulacji wyst
puje w zasadzie tylko w wodoci
gach strefowych, gdzie dysponuje si
du|
ymi r�|
nicami rz
dnych i ci[
nieD
w poszczeg�lnych strefach i gdzie mog
wyst
pi
zmiany zasi
gu stref lub przesyB
wody z jednej strefy do drugiej.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 63 Opr�cz badaD
sieci przewod�w magistralnych konieczna jest obserwacja ci[
nienia w sieci przewod�w rozdzielczych, kt�ra umo|
liwia poznanie pracy tych przewod�w i wykrycie odcink�w przeci
|
onych, wpB
ywu pracy urz
dzeD
hydroforowych na rozkB
ad ci[
nienia w przewodach ulicznych i opracowanie skutecznych metod likwidacji tego wpB
ywu, zanieczyszczenia sieci osadami i planowanie czyszczenia przewod�w [6, s. 362]. Monitoring sieci wodoci
gowej Komputerowy system nadzoru i obsB
ugi sieci wodoci
gowej i obiekt�w na sieci, obejmuje pomiar podstawowych parametr�w w wybranych punktach pomiarowych, zlokalizowanych na sieci wodoci
gowej. Za pomoc
urz
dzeD
kontrolno  pomiarowych i sygnalizacyjnych na poszczeg�lnych punktach pomiarowych obserwuje si
prac
ukB
adu wodoci
gowego. System mo|
e obejmowa
punkty w stacjach pomp przekazuj
ce pomiary dotycz
ce przepB
ywu wody z uj
cia do zbiornik�w, stanu napeB
nienia zbiornik�w, ci[
nienia wody kierowanej do sieci miejskiej, oraz punkty terenowe na sieci wodoci
gowej przekazuj
ce informacje na temat aktualnego pomiaru ci[
nienia. Monitoring caB
ego ukB
adu zapewnia na bie|

co poprawno[

funkcjonowania ukB
adu, wychwycenie ewentualnych zakB
�ceD
w pracy, kontrol
i rejestrowanie rozbioru wody w poszczeg�lnych strefach sieci wodoci
gowej. 4.10.2. Pytania sprawdzaj
ce Odpowiadaj
c na pytania, sprawdzisz, czy jeste[
przygotowany do wykonania 
wiczeD
. 1. Na czym polega eksploatacja sieci wodoci
gowej? 2. W jaki spos�b wykonuje wyB

czenie odcinka sieci? 3. Na czym polegaj
roboty konserwacyjne na sieci wodoci
gowej? 4. Na czym polegaj
roboty naprawcze? 5. Na czym polega praca pogotowia wodoci
gowego? 6. Jakie s
konsekwencje zanieczyszczenia przewod�w osadami? 7. Jakie znasz metody czyszczenia przewod�w wodoci
gowych? 8. W jaki spos�b nale|
y zabezpieczy
teren rob�t naprawczych? 9. W jakim celu stosuje si
regulacj
pracy sieci wodoci
gowej? 4.10.3. 
wiczenia 
wiczenie 1 Okre[
l zakres rob�t ekipy eksploatacyjnej zwi
zanych z przegl
dem uzbrojenia sieci wodoci
gowej. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z zasadami eksploatacji sieci wodoci
gowej, 2) opisa
czynno[
ci jakie nale|
y wykona
w ramach prac konserwacyjnych  przegl
d�w hydrant�w po|
arowych, zdroj�w ulicznych i zasuw, 3) zapisa
wyniki swojej pracy w zeszycie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  modele, zdj
cia lub rysunki przedstawiaj
ce elementy uzbrojenia sieci wodoci
gowej,  literatura z rozdziaB
u 6.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 64 
wiczenie 2 Okre[
l w jaki spos�b usuwa si
osady z przewod�w sieci wodoci
gowej. Spos�b wykonania 
wiczenia Aby wykona

wiczenie powiniene[
: 1) zapozna
si
z metodami oczyszczania przewod�w z osad�w, 2) obejrze
film, zdj
cia lub rysunki przedstawiaj
ce metody czyszczenia przewod�w, 3) opisa
czynno[
ci zwi
zane z czyszczeniem przewod�w wodoci
gowych z osad�w r�|
nymi metodami, 4) zapisa
wyniki swojej pracy w zeszycie. Wyposa|
enie stanowiska pracy:  film przedstawiaj
cy czyszczenie przewod�w,  zdj
cia lub rysunki przedstawiaj
ce czyszczenie przewod�w,  literatura z rozdziaB
u 6. 4.10.4. Sprawdzian post
p�w Czy potrafisz: Tak Nie 1) om�wi
zakres pracy pogotowia wodoci
gowego? 2) om�wi
zakres rob�t konserwacyjnych? 3) om�wi
zakres rob�t naprawczych? 4) om�wi
metody czyszczenia przewod�w wodoci
gowych? 5) zabezpieczy
teren rob�t naprawczych? 6) om�wi
zasady regulacji sieci wodoci
gowej?  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 65 5. SPRAWDZIAN OSI
GNI

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|
nie instrukcj
. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart
odpowiedzi. 3. Zapoznaj si
z zestawem zadaD
testowych. 4. Test zawiera 20 zadaD
. Do ka|
dego doB

czone s
4 mo|
liwo[
ci odpowiedzi. Tylko jedna z nich jest prawidB
owa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaB

czonej karcie odpowiedzi stawiaj
c w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyB
ki bB

dn
odpowiedz
nale|
y zakre[
li
k�B
kiem, nast
pnie ponownie zaznaczy
odpowiedz
prawidB
ow
. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy b
dziesz miaB
satysfakcj
z wykonanego zadania. 7. Gdy udzielenie odpowiedzi b
dzie sprawiaB
o Ci trudno[

, odB
�|
jego rozwi
zanie na p�z
niej i wr�
do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwi
zanie testu masz 40 minut. ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH 1. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne uzbrojenia sieci wodoci
gowej przedstawia: a) wodomierz. b) zasuw
. c) zaw�r zwrotny. d) zaw�r bezpieczeD
stwa. 2. Odcinek przewodu B

cz
cy sie
wodoci
gow
z instalacj
w budynku to: a) przew�d rozdzielczy. b) przyB

cze wodoci
gowe. c) przykanalik. d) przew�d magistralny. 3. Ci[
nienie pr�bne podczas badania szczelno[
ci dla przewod�w z rur PVC, PE, stalowych i |
eliwnych powinno wynosi
nie wi
cej ni|
: a) 0,2 MPa. b) 0,1 MPa. c) 1,0 MPa. d) 0,01 MPa. 4. Kt�ry z ukB
ad�w sieci wodoci
gowej przedstawia schemat: a) ukB
ad mieszany. b) ukB
ad pier[
cieniowy (obwodowy). c) ukB
ad rozgaB

ziony. d) ukB
ad rozbudowany.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 66 5. Jaka jest kolejno[

rob�t podczas budowy sieci wodoci
gowej: a) wytyczenie trasy, wykonanie i zabezpieczenie wykopu, ukB
adanie i monta|
przewod�w, pr�ba szczelno[
ci, prace wykoD
czeniowe. b) wykonanie i zabezpieczenie wykopu, wytyczenie trasy, ukB
adanie i monta|
przewod�w, prace wykoD
czeniowe. c) wykonanie i zabezpieczenie wykopu, wytyczenie trasy, ukB
adanie i monta|
przewod�w, pr�ba szczelno[
ci, prace wykoD
czeniowe. d) wykonanie i zabezpieczenie wykopu, ukB
adanie i monta|
przewod�w, pr�ba szczelno[
ci, prace wykoD
czeniowe. 6. Jaki rodzaj uzbrojenia przedstawia rysunek: a) hydrant podziemny. b) hydrant nadziemny. c) odpowietrznik. d) zaw�r zwrotny. 7. Wielokr
|
ki u|
ywane s
przy opuszczaniu do wykopu rur o [
rednicy: a) powy|
ej 250 mm. b) powy|
ej 280 mm. c) powy|
ej 150 mm. d) powy|
ej 300 mm. 8. Jaki rodzaj poB

czeD
rur wodoci
gowych przedstawia rysunek: a) poB

czenie kielichowe rur |
eliwnych. b) poB

czenie zgrzewane elektrooporowo rur PE. c) poB

czenie zgrzewane czoB
owo rur PE. d) poB

czenie kielichowe rur PVC. 9. Aby zabezpieczy
ksztaB
tki i uzbrojenie na przewodach wodoci
gowych przed wysadzeniem i wyboczeniem zB

czy stosuje si
: a) rury ochronne. b) bloki oporowe. c) gniazda monta|
owe. d) studzienki. 10. Ile wyniesie zagB

bienie przewodu wodoci
gowego je|
eli gB

boko[

przemarzania gruntu wynosi 1,0 m: a) 1,2 m. b) 1,4 m. c) 1,6 m. d) 1,8 m. 11. Oblicz spadek przewodu sieci wodoci
gowej o dB
ugo[
ci 20 m je|
eli rz
dna dna na pocz
tku odcinka wynosi 123,15 m n.p.m., a na koD
cu 122,55 m n.p.m. : a) 3 %o. b) 5 %o. c) 5 %. d) 3%.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 67 12. Prace eksploatacyjne wykonywane na sieci wodoci
gowej wymagaj
ce przerwania dopB
ywu wody do odbiorc�w to: a) prace konserwacyjne. b) przegl
dy. c) roboty naprawcze. d) drobne remonty. 13. Przewody wodoci
gowe z PVC zostaB
y uB
o|
one i zamontowane w wykopie bez sprawdzenia stanu technicznego, jakie b
d
skutki takiego post
powania: a) p
kanie przewod�w. b) odksztaB
cenie przewod�w. c) korozja przewod�w. d) niedro|
no[

przewod�w. 14. Z
rodki ochrony indywidualnej podczas monta|
u w sieci wodoci
gowej to: a) okulary ochronne, tarcze, sk�rzany fartuch do ochrony ubrania. b) r
kawice gumowe, maska przeciwgazowa, kask ochronny. c) odzie|
ochronna, okulary, nauszniki przeciwhaB
asowe. d) odzie|
robocza, kask ochronny, r
kawice ochronne, trzewiki ochronne. 15. Podaj rzeczywisty wymiar fragmentu przewodu wodoci
gowego, kt�ry na rysunku w skali 1:100 ma dB
ugo[

55 mm: a) 2,5 m. b) 5 m. c) 5,5 m. d) 0,55 m. 16. Podaj liczb
hydrant�w po|
arowych na odcinku sieci wodoci
gowej przedstawionej na planie sytuacyjnym: a) 21. b) 6. c) 22. d) 16. 17. Na podstawie przedstawionej tabliczki orientacyjnej okre[
l rodzaj uzbrojenia i jego lokalizacj
: a) zasuwa " 100 w odlegB
o[
ci od tabliczki w kierunku prostopadB
ym 6,3 m i r�wnolegB
ym 3,0 m. b) hydrant " 150 w odlegB
o[
ci od tabliczki w kierunku prostopadB
ym 6,3 m i r�wnolegB
ym 3,0 m. c) zasuwa " 150 w odlegB
o[
ci od tabliczki w kierunku prostopadB
ym 6,3 m i r�wnolegB
ym 3,0 m. d) zasuwa " 150 w odlegB
o[
ci od tabliczki w kierunku prostopadB
ym 3,0 m i r�wnolegB
ym 6,3 m.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 68 18. Do budowy sieci wodoci
gowej stosuje si
nast
puj
ce materiaB
y rurowe: a) rury |
eliwne, kamionkowe, PE, PP. b) rury kamionkowe, betonowe, PVC. c) rury |
eliwne, stalowe, PE, PVC. d) rury |
elbetowe, kamionkowe, stalowe. 19. W czasie prowadzenia rob�t monta|
owych lub eksploatacyjnych nale|
y zapewni
bezpieczeD
stwo ruchu pieszego poprzez ustawienie: a) znak�w drogowych, mostk�w komunikacyjnych dla pojazd�w. b) barierek ochronnych, mostk�w komunikacyjnych nad wykopami dla pieszych. c) barierek ochronnych, znak�w ostrzegawczych. d) teren nie musi by
zabezpieczony. 20. Podczas wykonywania rob�t monta|
owych robotnik powa|
nie zraniB
si
narz
dziem w nog
, w zwi
zku z czym wyst
piB
o du|
e krwawienie. Jakie dziaB
ania nale|
y podj

przed przybyciem lekarza: a) zastosowa
sztuczne oddychanie. b) zaB
o|
y
opatrunek uciskowy. c) udro|
ni
drogi oddechowe. d) unie[

koD
czyny ku g�rze.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 69 KARTA ODPOWIEDZI Imi
i nazwisko............................................................................................................................. Monta|
sieci wodoci
gowych Zakre[
l poprawn
odpowiedz
Nr Odpowiedz
Punkty zadania 1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d Razem:  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 70 6. LITERATURA 1. Cie[
lowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Technologia. WSiP, Warszawa 2000. 2. Chudzicki J., Sosnowski.: Instalacje wodoci
gowe. Projektowanie, wykonanie i eksploatacja. Wydawnictwo  Seidel  Przywecki Sp. z o.o., Warszawa 2005. 3. Dindorf J.: Technologia rob�t sieci wodoci
gowej i kanalizacyjnej. WSiP, Warszawa 1998. 4. Furtak L., Rabiej St., Wild J.: Warunki techniczne wykonania i odbioru ruroci
g�w z tworzyw sztucznych. Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji. Warszawa 1994. 5. Gabryszewski T.: Wodoci
gi. Arkady, Warszawa 1983. 6. Heidrich Z.: Wodoci
gi i kanalizacja cz. 1 i cz. 2.WSiP, Warszawa 1998. 7. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M.: Kosztorysowanie w budownictwie. Warszawa 1995. 8. PB
aski H., PB
aski J.: Sieci wodoci
gowe z tworzyw sztucznych. Arkady, Warszawa 1981. 9. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepis�w bezpieczeD
stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|
arowej oraz ochrony [
rodowiska. KOWEZ, Warszawa 2002. 10. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Rob�t Budowlano Monta|
owych, Tom II. Instalacje Sanitarne i PrzemysB
owe. Arkady, 1988. 11. Wymagania Techniczne COBRIT Instal Zeszyt nr 3  Warunki techniczne wykonania i odbioru sieci wodoci
gowych. Warszawa 200. Czasopisma: 1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna 2. Polski Instalator 3. Rynek instalacyjny 4. Instalacje sanitarne Wykaz norm PN-87/B-01060 Sie
wodoci
gowa zewn
trzna  Obiekty i elementy wyposa|
enia  Terminologia. PN-B-01700:1999 Wodoci
gi i kanalizacja  Urz
dzenia i sie
zewn
trzna  Oznaczenia graficzne. PN-85/B-01705 Obiekty i urz
dzenia uj

wody  Terminologia. PN-86/B-09700 Tablice orientacyjne do oznaczania uzbrojenia na przewodach wodoci
gowych PN-91/B-10728 Studzienki wodoci
gowe. PN-B-10702:1999 Wodoci
gi i kanalizacja  Zbiorniki  Wymagania i badania. PN-92/B-10703 Wodoci
gi  Przewody z rur |
eliwnych i stalowych ukB
adanych w ziemi  Ochrona katodowa  Wymagania i badania. PN-88/B-9192-07 Wodomierze. Zasady monta|
u i badaD
. PN-B-10725:1997 Wodoci
gi  Przewody zewn
trzne  Wymagania i badania. PN-EN 805:2002 Zaopatrzenie w wod
 Wymagania dotycz
ce system�w zewn
trznych i ich system�w skB
adowych. PN-EN 545:2004 Rury, ksztaB
tki i wyposa|
enie z |
eliwa sferoidalnego oraz ich poB

czenia do ruroci
g�w wodnych  Wymagania i metody badaD
. PN-EN 640:2000 Rury ci[
nieniowe |
elbetowe i rury ci[
nieniowe |
elbetowe ze zbrojeniem r�wnomiernie rozB
o|
onym (bez pB
aszcza blaszanego) oraz zB

cza i ksztaB
tki. Katalogi techniczne producent�w i dystrybutor�w materiaB
�w rurowych do budowy sieci wodoci
gowych oraz informacje techniczne zawarte na stronach internetowych tych firm.  Projekt wsp�B
finansowany ze [
rodk�w Europejskiego Funduszu SpoB
ecznego 71