plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Tomasz Czaj Badanie i naprawa ukBadów bezpieczeDstwa biernego oraz ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD 724[02].Z2.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr StanisBaw KoBtun mgr in|. Marcin Aukasiewicz Opracowanie redakcyjne: mgr in|. Tomasz Czaj Konsultacja: mgr in|. Jolanta Skoczylas Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 724[02].Z2.03,  Badanie i naprawa ukBadów bezpieczeDstwa biernego oraz ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD , zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu elektromechanik pojazdów samochodowych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Metody diagnozowania systemów ukBadów elektronicznych ABS, ASR, ESP i EBD 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 12 4.1.3. wiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postpów 13 4.2. Lokalizowanie i naprawa uszkodzeD w systemach elektronicznych ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD samochodu na podstawie pomiarów wielko[ci elektrycznych i nieelektrycznych 14 4.2.1. MateriaB nauczania 14 4.2.2. Pytania sprawdzajce 18 4.2.3. wiczenia 18 4.2.4. Sprawdzian postpów 19 4.3. Lokalizowanie i naprawa uszkodzeD w systemach elektronicznych ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD pojazdu samochodowego na podstawie instrukcji serwisowej 20 4.3.1. MateriaB nauczania 20 4.3.2. Pytania sprawdzajce 24 4.3.3. wiczenia 24 4.3.4. Sprawdzian postpów 25 4.4. Przyrzdy pomiarowe stosowane w diagnostyce ukBadów ABS, ASR, ESP i EDB 26 4.4.1. MateriaB nauczania 26 4.4.2. Pytania sprawdzajce 28 4.4.3. wiczenia 29 4.4.4. Sprawdzian postpów 30 4.5. Przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy przy wykonywaniu pomiarów, badaD i napraw ukBadów bezpieczeDstwa biernego 31 4.5.1. MateriaB nauczania 31 4.5.2. Pytania sprawdzajce 34 4.5.3. wiczenia 34 4.5.4. Sprawdzian postpów 35 5. Sprawdzian osigni 36 6. Literatura 41  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o badaniu i naprawie ukBadów bezpieczeDstwa biernego oraz ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD. W poradniku zamieszczono: 1. Wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtno[ci i wiedzy, które powiniene[ mie opanowane, aby przystpi do realizacji tej jednostki moduBowej. 2. Cele ksztaBcenia tej jednostki moduBowej. 3. MateriaB nauczania (rozdziaB 4), który umo|liwia samodzielne przygotowanie si do wykonania wiczeD i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on równie| wiczenia, które zawieraj wykaz materiaBów, narzdzi i sprztu potrzebnych do realizacji wiczeD. Przed wiczeniami zamieszczono pytania sprawdzajce wiedz potrzebn do ich wykonania. Po wiczeniach zamieszczony zostaB sprawdzian postpów. Wykonujc sprawdzian postpów, powiniene[ odpowiada na pytania  tak lub  nie , co jednoznacznie oznacza, |e opanowaBe[ materiaB lub nie opanowaBe[ go. 4. Sprawdzian osigni, w którym zamieszczono instrukcj dla ucznia oraz zestaw zadaD testowych sprawdzajcych opanowanie wiedzy i umiejtno[ci z zakresu caBej jednostki. Zamieszczona zostaBa tak|e karta odpowiedzi. 5. Wykaz literatury obejmujcy zakres wiadomo[ci, dotyczcych tej jednostki moduBowej, która umo|liwi Ci pogBbienie nabytych umiejtno[ci. Je|eli masz trudno[ci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, to popro[ nauczyciela lub instruktora o wyja[nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno[. Jednostka moduBowa: Badanie i naprawa ukBadów bezpieczeDstwa biernego oraz ukBadów ABS, ASR, ESP oraz EBD, zawarta jest w module 724[02].Z2  Naprawa urzdzeD elektrycznych i elektronicznych i oznaczona na schemacie na str. 4. BezpieczeDstwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzega regulaminów, przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo|arowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 724[02].Z2 Naprawa urzdzeD elektrycznych i elektronicznych 724[02].Z2.01 Identyfikowanie i przygotowanie aparatury diagnostycznej oraz urzdzeD kontrolno- pomiarowych do wykonywania badaD diagnostycznych 724[02].Z2.02 724[02].Z2.05 Badanie i naprawa elementów Badanie i naprawa elektronicznych elektrycznych i elektronicznych oraz elementów zawieszeD w pojazdach podzespoBów w podstawowych samochodowych (ECAS) obwodach instalacji samochodowej 724[02].Z2.06 724[02].Z2.03 Badanie i naprawa elektronicznych Badanie i naprawa ukBadów elementów sterowania skrzyD biegów bezpieczeDstwa biernego oraz ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD 724[02].Z2.04 724[02].Z2.07 Badanie i naprawa elektronicznych Badanie i naprawa elektronicznych elementów ukBadów zasilania silników elementów klimatyzacji z zapBonem iskrowym i samoczynnym i samoczynnym Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie:  rozpoznawa elementy i ukBady mechaniczne pojazdu,  rozpoznawa elementy i ukBady elektryczne oraz elektroniczne pojazdu,  odczytywa schematy ideowe, elektryczne dziaBania ukBadów pojazdów,  Bczy elementy i ukBady elektryczne i elektroniczne na podstawie schematów ideowych i monta|owych,  mierzy podstawowe parametry elementów i ukBadów elektrycznych i elektronicznych na podstawie schematów pomiarowych,  ocenia stan techniczny ukBadów elektrycznych i elektronicznych na podstawie pomiarów i ogldzin,  stosowa przyrzdy do pomiarów elektrycznych i elektronicznych,  stosowa zasady monta|u i demonta|u elementów i ukBadów elektrycznych oraz elektronicznych,  dobiera z katalogów elementy i zespoBy wyposa|enia elektrycznego i elektronicznego pojazdów oraz ich zamienniki,  korzysta z dokumentacji technicznej,  wyszukiwa informacji technicznych przy pomocy przegldarki internetowej,  odczytywa parametry z tabel i katalogów,  opracowa wyniki pomiarów z zastosowaniem technik komputerowych,  stosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|arowej, ochrony od pora|eD prdem elektrycznym oraz ochrony [rodowiska obowizujce na stanowisku pracy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie:  okre[li rodzaj i zakres pomiarów diagnostycznych w badanych ukBadach i podzespoBach ABS, ASR, ESP i EBD pojazdu samochodowego,  dobra przyrzdy pomiarowe do pomiarów diagnostycznych okre[lonych elementów ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD pojazdu samochodowego,  posBu|y si dokumentacj serwisow podczas badaD diagnostycznych,  wykorzysta programy komputerowe do badaD diagnostycznych elementów i ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD pojazdu samochodowego,  sporzdzi protokóB z wykonanych badaD i pomiarów,  zlokalizowa usterk systemu i dokona naprawy ukBadu ABS, ASR, ESP i EBD,  zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy podczas wykonywanych badaD i napraw.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Metody diagnozowania systemów ukBadów elektronicznych ABS, ASR, ESP oraz EBD 4.1.1. MateriaB nauczania UkBad przeciwblokujcy ABS UkBad ABS przeciwdziaBa zablokowaniu kóB pojazdu podczas hamowania. Czyni to pojazd kierowalnym podczas procesu intensywnego hamowania. Pozwala to na wykonanie manewru omijania przeszkody podczas manewru awaryjnego hamowania. Ponadto ukBad ABS zapewniajc 20 % po[lizg kóB hamowanych zapewnia mo|liwie najwiksz przyczepno[ kóB do nawierzchni jezdni podczas hamowania a tym samym mo|liwo[ osignicia najwikszych opóznieD hamowania pojazdu. UkBad zabudowany jest na konwencjonalnym ukBadzie hamulcowym pojazdu. Uszkodzenie systemu ABS nie wpBywa na dziaBanie konwencjonalnego ukBadu hamulcowego. Rys. 1. Rozmieszczenie elementów ukBadu ABS w samochodzie: 1  czujniki prdko[ci obrotowych kóB przednich, 2  czujniki prdko[ci obrotowych kóB tylnich, 3  kontrolka ABS, 4  sterownik, 5  modulator z pomp i elektrozaworami [2, s. 22] Cz[ci skBadowe systemu ABS: Czujniki prdko[ci obrotowej kóB  umieszczone przy piastach kóB jezdnych pojazdu czujniki przekazuj informacje o prdko[ci obracania si kóB do jednostki sterujcej. Sterownik  na podstawie sygnaBów przesyBanych przez czujniki prdko[ci obrotowej kóB podczas hamowania przetwarza dostarczone informacje na sygnaBy sterujce dla elektrozaworów zespoBu hydraulicznego sterowania ci[nieniem dostarczanym do siBowników hamulcowych. WspóBczesne sterowniki wykonywane s jako trzykanaBowe  dwa kanaBy obsBuguj koBa przednie, po jednym kanale na koBo natomiast kanaB trzeci obsBuguje koBa osi tylnej jako jeden ukBad hamowania bez rozdziaBu na stron praw i lew lub czterokanaBowe ka|dy kanaB obsBuguje jedno z kóB jezdnych pojazdu. Ten ukBad stosowany jest przy systemach rozbudowanych o ASR, ESP itp. ZespóB hydrauliczny, modulator  skBada si z elektrozaworów sterowanych sygnaBami ze sterownika oraz pompy elektrycznej. Elektrozawory steruj ci[nieniem pBynu hamulcowego  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 podczas hamowania zapewniajc optymaln siB hamowania ka|demu z kóB, tak|e w warunkach, gdy kierowca naciskiem na pedaB hamulca poprzez pomp hamulcow wywoBaB znacznie wiksze ci[nienie ni| jest potrzebne. Elektrozawory s to zawory sterujce ci[nieniem hamowania. Wyposa|one s w tBoczek zajmujcy trzy poBo|enia zale|ne od sygnaBu z elektronicznego ukBadu sterujcego. Elektrozawory s zasilane napiciem +12 V przez przekazniki. SygnaB sterujcy ujemny jest przekazywany przez elektroniczny zespóB sterujcy. Zgodnie z procedur warto[ prdu przepBywajcego przez zawory wynosi 2,5 A lub 5 A. Pompa elektryczna  uruchamiana jest przez silnik elektryczny sterowana jest sygnaBem z jednostki centralnej. Uruchamia si wraz z zadziaBaniem elektrozaworów. Jej zadaniem jest odprowadzenie cz[ci pBynu hamulcowego z cz[ci wysokiego ci[nienia po stronie zacisków hamulcowych, co umo|liwia zmniejszenie siBy hamowania w chwili zadziaBania ukBadu ABS. Jej zadziaBanie objawia si dla kierujcego lekkim pulsowaniem pedaBu hamulca podczas procesu hamowania z wykorzystaniem systemu ABS. UkBad przeciwpo[lizgowy ASR UkBad zapobiega po[lizgowi kóB napdowych. Jest w stanie przeciwdziaBa krytycznym sytuacjom, powodujc przyhamowanie koBa napdowego, które wykazuje skBonno[ do po[lizgu lub dopasowa warto[ momentu obrotowego silnika, do momentu napdowego, który mo|e by przeniesiony na nawierzchni jezdni. W ten sposób zostaje zachowana stateczno[ ruchu pojazdu podczas ruszania, oraz przyspieszania zwBaszcza w warunkach ograniczonej przyczepno[ci kóB jezdnych samochodu. UkBad ASR wykorzystuje te same elementy skBadowe co ukBad ABS z tym, |e ich funkcje s odpowiednio rozszerzone. Rys. 2. Elementy ukBadu przeciwpo[lizgowego kóB napdzanych wykorzystujcego hamulce i przepustnic silnika: 1  czujnik prdko[ci kóB, 2  hamulce kóB, 3  modulator ABS i ASR, 4  sterownik ABS i ASR, 5  sterownik silnika, 6  przepustnica silnika [10, s. 23] Cz[ci skBadowe: Czujniki prdko[ci obrotowej kóB  te same czujniki co w systemie ABS, przekazuj one informacj co do prdko[ci obwodowej kóB do sterownika. Sterownik  sterownik ukBadu ABS, rozszerzony o dodatkow funkcj. Dokonuje on przetwarzania sygnaBów pochodzcych z czujników prdko[ci kóB i w razie rozpoznania po[lizgu jednego lub wicej kóB napdowych (pojazdy z napdem na cztery koBa) wBcza ukBad regulacji i wysyBa sygnaBy sterujce do modulatora. Sterownik wspóBpracuje ze sterownikiem silnika wpBywajc na zmniejszenie momentu obrotowego silnika podczas zadziaBania systemu ASR.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 Modulator  ten sam co w systemie ABS. Elektrozawory modulatora wspóBpracuj podczas dziaBania systemu ASR przestawiajc si na tryb pracy dohamowywania kóB napdowych podczas stwierdzenia ich po[lizgu. Pompa elektryczna modulatora zasysa pByn z pompy hamulcowej i w trybie pracy ASR bez ingerencji kierowcy pByn pod odpowiednim ci[nieniem doprowadzany jest do siBowników hamulcowych kóB napdowych. UkBad stabilizacji toru jazdy ESP UkBad ESP za pomoc ukBadu hamulcowego koryguje tor jazdy pojazdu w warunkach rozpoznanych jako niebezpieczne, gro|ce utrat stateczno[ci i stabilno[ci toru jazdy. Utrzymuje pojazd na zadanym, i |danym przez kierowc torze jazdy. Granic dziaBania ukBadu jest fizyczna granica przyczepno[ci kóB jezdnych pojazdu. UkBad wykorzystuje te same elementy co ukBad ABS i ASR a ponadto rozbudowany jest o szereg czujników i jednostk sterujc nadrzdn (sterujc prac sterowników ABS i ASR) nad systemami ABS i ASR. Rys. 3. Rozmieszczenie elementów ukBadu ESP w samochodzie. 1- hamulce kóB, 2  czujnik prdko[ci obrotowej kóB, 3  sterownik, 4  pompa wstpna, 5  czujnik kta obrotu koBa kierownicy, 6  pompa hamulcowa z urzdzeniem wspomagajcym, 7 modulator z czujnikiem ci[nienia wstpnego, 8  czujnik prdko[ci ktowej i przyspieszenia poprzecznego. [10, s. 45] Cz[ci skBadowe: Modulator  skBada si z pomp przetBaczajcych, tBumików pulsacji, akumulatorów ci[nienia, zaworów zwrotnych i zaworów elektromagnetycznych. Wszystkie te elementy umieszczone s we wspólnej obudowie. Pompy przetBaczajce speBniaj to samo zadanie co w ukBadzie ABS  przetBaczajc pByn hamulcowy z obwodu siBowników w celu zmniejszenia siBy hamowania. Ponadto zapewniaj w przypadku aktywnego hamowania zastpuj dziaBanie kierowcy (MSR, ESP). Akumulator ci[nienia i tBumik pulsacji  zadaniem akumulatora ci[nienia jest gromadzenie pBynu hamulcowego napBywajcego gwaBtownie po zwolnieniu hamulców. TBumik pulsacji amortyzuje zmiany ci[nienia pBynu hamulcowego i redukuje ich oddziaBywanie na pedaB wyciszajc dziaBanie ukBadu i zwikszajc komfort jego pracy. Zawory elektromagnetyczne  w cz[ci górnej modulatora umieszczone s cztery pary zaworów wlotowych i wylotowych oraz dwie pary zaworów przeBczajcych i sscych. Zawory wlotowe i wylotowe speBniaj funkcj modulowania ci[nienia hamowania (ABS).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Zawory przetBaczajce i ssce umo|liwiaj zwikszenie ci[nienia pBynu w hamulcach w trakcie aktywnego hamowania (bez udziaBu kierowcy MSR, ESP) Czujniki prdko[ci obrotowych kóB jezdnych  z ukBadu ABS i MSR. Czujnik kta obrotu koBa kierownicy  zabudowany na wale kierownicy lub na przekBadni kierowniczej. Na podstawie wskazaD czujnika odczytywany jest kt skrtu kóB pojazdu a zwBaszcza jego zmiany podczas manewrowania pojazdem. Czujnik przyspieszenia poprzecznego  dziaBa na zasadzie zjawiska Halla i wykorzystania bezwBadno[ci masy elementu pomiarowego. Na podstawie sygnaBów z czujnika ukBad sterujcy rozpoznaje pojawienie si ruchów poprzecznych pojazdu  ruchów niezamierzonych przez kierujcego a pojawiajcych si w wyniku utraty stateczno[ci jazdy przez samochód. Czujnik prdko[ci ktowej  reaguje na pojawienie si ruchu obrotowego pojazdu wokóB jego osi pionowej. Na podstawie informacji z tego czujnika ukBad sterujcy rozpoznaje pojawienie si niestabilno[ci ruchu pojazdu wynikajcej z jego obrotu wokóB jego osi pionowej. Czujnik ci[nienia  podaje informacj do ukBadu sterowania o ci[nieniu w ukBadzie hamulcowym systemu. Sterownik  realizuje na drodze elektrycznej i elektronicznej zadania i procesy regulacji: - zasilanie i odczyt danych z czujników ukBadu, - identyfikacji stanów i poprawno[ci dziaBania ukBadu, - przetwarzania danych pochodzcych od czujników na sygnaBy sterujce, - wysyBania sygnaBów sterujcych do elementów wykonawczych, - kontroli zBcz i elementów ukBadu, - wspóBpracy z innymi sterownikami za po[rednictwem magistrali CAN. Sterownik na podstawie przesBanych sygnaBów o kcie obrotu waBu kierownicy, obci|eniu silnika, przyspieszeniu poprzecznym, oraz ruchów obrotowych pojazdu ocenia stan rzeczywisty ruchu pojazdu. Wykryte odchylenia od wymaganego stanu ruchu s dla sterownika podstaw do wyznaczenia korekt poBo|enia pojazdu. Korekty te s przetwarzane na sygnaBy sterowania modulatorem ukBadu ABS. Tym samym mog by przyhamowywane odpowiednie z kóB jezdnych samochodu w celu utrzymania parametrów ruchowych pojazdu w granicach okre[lonych przez dane mikroprocesora. Elektroniczna blokada mechanizmu ró|nicowego EBD UkBad EDB za pomoc ukBadu hamulcowego zapobiega niekorzystnym skutkom dziaBania mechanizmu ró|nicowego. Powoduje on dohamowanie koBa napdowego, które z powodu zadziaBania mechanizmu ró|nicowego i niewielkiej przyczepno[ci do nawierzchni zwBaszcza w jezdzie po Buku wpadBo w po[lizg. Zahamowanie koBa w po[lizgu spowoduje przekazanie wikszego momentu napdowego na koBo drugie a tym samym jazd pojazdu po Buku bez po[lizgu. UkBad stosowany jest w pojazdach wyposa|onych w silniki o du|ej pojemno[ci skokowej. UkBad jest integraln cz[ci ABS-u i wykorzystuje jego elementy skBadowe do pracy. Sterownik systemu posiada rozszerzon funkcj pomiaru ró|nicy prdko[ci kóB napdowych pojazdu. Modulator wykorzystuje pompy ci[nienia w celu podjcia aktywnego hamowania koBa o zbyt du|ej prdko[ci obrotowej. Metody diagnozowania ukBadów elektronicznych ABS, ASR, ESP i EBD Ze wzgldu na sposób uzyskania informacji o stanie ukBadu diagnostyk elektronicznych ukBadów ABS, ASR, ESP i EDB podzieli mo|na na: Autodiagnostyk - diagnostyk z wykorzystaniem integralnego systemu autodiagnostyki ukBadów polegajc na odczytaniu kodów bBdów z pamici urzdzenia sterujcego. Odczytu informacji mo|na dokona dla ukBadów prostszych ABS, ASR przy pomocy wywoBania  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 bBysków lampki kontrolnej systemu poprzez zwarcie styków w gniezdzie diagnostycznym zgodnie ze wskazaniem producenta. Nastpnie istnieje konieczno[ przyporzdkowania kodów bByskowych konkretnym hasBom opisujcym protokoBy uszkodzeD elementów z tabel producenta. Dla ukBadów nowoczesnych do odczytu banku pamici usterek konieczne jest zastosowane czytników elektronicznych kodów bBdów (ASR, ESP, EDB). W przypadku wykorzystania do diagnozowania jedynie ukBadu autodiagnozy szczegóBowe sprawdzenie poprawno[ci dziaBania systemu, dalsza diagnostyka ukBadów opiera si na indywidualnych pomiarach diagnostycznych wielko[ci elektrycznych i nieelektrycznych zgodnych z wytycznymi zawartymi w instrukcjach serwisowych. Diagnostyk przy pomocy testerów diagnostycznych  testery diagnostyczne umo|liwiaj po podBczeniu do gniazda diagnostycznego wy[wietlenie kodów numerów usterek a nawet ich opisów, sprawdzenie cigBo[ci poBczeD midzy poszczególnymi elementami ukBadu, sprawdzenie stanu moduBu sterowania ukBadu, prawidBowo[ci odczytu informacji od czujników ukBadu, prawidBowo[ci wysyBanych sygnaBów sterujcych przez ukBad. Mo|liwa jest tak|e kontrola parametrów elektrycznych wybranego elementu ukBadu. Testery pozwalaj na wykonanie testów poprawno[ci dziaBania elementów wykonawczych ukBadu zwBaszcza pomp i elektrozaworów. Diagnostyka ukBadów przy pomoc testerów umo|liwia odczytywanie parametrów pracy poszczególnych elementów ukBadu i sprawdzanie poprawno[ci ich sygnaBów elektrycznych z mo|liwo[ci kalibrowania i wprowadzania nastawów pocztkowych w przypadku czujników oraz moduBów sterujcych. Umo|liwiaj tak|e na wykasowanie kodów bBdów z pamici sterownika i ponowne diagnozowanie ukBadu po wykonanej naprawie. Podczas diagnostyki elektronicznych ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD nale|y przestrzega nastpujcych zasad: - nie odBcza |adnego z moduBów sterujcych ukBadu, je[li jest wBczony zapBon, - nie podBcza przyrzdów pomiarowych przy wBczonym zapBonie, - przy pracujcym silniku nie dokonywa odBczenia przewodów od akumulatora, - nie dopu[ci do zamiany biegunów zasilania elementów lub bBdnego poBczenia akumulatora, - nie Badowa akumulatora zamontowanego i wpitego w ukBad zasilania pojazdu, - chroni zespoBy elektroniczne przed wstrzsami, uderzeniami, czy upadkiem podczas transportu lub prac monta|owych, - nie sprawdza napicia przez krótkie zwieranie przewodów do masy, - elementy wykonawcze, nie powinny by poddawane podczas badania dziaBaniu napicia na okres dBu|szy ni| 1 do 2 sekundy, - podczas kontroli nie stosowa lamp z |arówkami lecz próbniki diodowe, - przed rozpoczciem czynno[ci kontrolnych sprawdzi stan naBadowania akumulatora, napicie winno mie[ci si w przedziale od 11,5 do 13,5 V, - nie rozpoczyna czynno[ci kontrolnych bez schematu instalacji i prawidBowej identyfikacji rozmieszczenia i przynale|no[ci elementów do ukBadu. Diagnostyka przy pomocy komputera PC oraz oprogramowania diagnostycznego - oprogramowanie diagnostyczne pozwala na kompleksowe diagnozowanie elementów elektrycznych i elektronicznych oraz ich poBczeD w ukBadach ABS i kontroli trakcji. Zalet tego typu diagnostyki, poza mo|liwo[ci odczytu kodów usterek ukBadów, jest mo|liwo[ sprawdzenia elektrycznego poprawno[ci sygnaBów z czujników, pomiarów ich parametrów elektrycznych w trakcie symulacji jak i standardowych warunków eksploatacyjnych (podczas próby drogowej). Ponadto oprogramowanie komputerowe wzbogacone jest o szeroki system informacji serwisowo-naprawczej, schematy elektryczne ukBadów, schematy rozmieszczenia elementów, ich identyfikacj, budow i czynno[ci naprawcze zespoBów oraz cz[ci ukBadów ABS i kontroli trakcji.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie zadanie speBnia system ABS? 2. Jakie elementy wchodz w skBad systemu ABS? 3. Jakie funkcje speBniaj elementy skBadowe ukBadu ABS? 4. Jakie zadanie speBnia system ASR? 5. Jakie elementy wchodz w skBad systemu ASR? 6. Jakie funkcje speBniaj elementy skBadowe ukBadu ASR? 7. Jakie zadanie speBnia system ESP? 8. Jakie elementy wchodz w skBad systemu ESP? 9. Jakie funkcje speBniaj elementy skBadowe ukBadu ESP? 10. Jakie zadanie speBnia system EBD? 11. Jakie znasz metody diagnozowania ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD? 12. Jakie zasady nale|y przestrzega podczas diagnozowania i napraw ukBadów ABS, ASR, ESP i EDB? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Zidentyfikuj cz[ci skBadowe ukBadu ESP w pojezdzie. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB zawarty w poradniku, 2) zapozna si z tablicami i planszami pogldowymi, 3) dokona identyfikacji cz[ci skBadowych ukBadu ESP i wskaza ich rozmieszczenie w pojezdzie, 4) wykona rysunek rozmieszczenia elementów ukBadu w pojezdzie, 5) zaprezentowa wiczenie. Wyposa|enie stanowiska pracy: - plansze i tablice pogldowe, - podno[nik samochodowy stanowiskowy, - pojazd z ukBadem ESP, - zeszyt do wiczeD, - przybory do pisania, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. wiczenie 2 Wykonaj diagnoz ukBadu ABS w oparciu o system autodiagnozy a nastpnie przy pomocy testera. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania zawarty w poradniku 2) przeczyta instrukcj do wiczenia, 3) obejrze tablice pogldowe lub film instrukta|owy,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 4) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 5) zapisa wnioski i spostrze|enia z wykonanego wiczenia, 6) zaprezentowa efekt wykonanego zadania. Wyposa|enie stanowiska pracy: - tablice pogldowe, - stanowisko multimedialne do projekcji filmu instrukta|owego, - stanowisko do wykonania wiczenia, - pojazd z ukBadem ABS lub model ukBadu ABS, - instrukcja do wiczenia, - tester ukBadów ABS, - przybory do pisania, - zeszyt do wiczeD, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) poda elementy skBadowe ukBadu ABS, ASR, ESP oraz EDB? 2) okre[li funkcje elementów ukBadów: ABS, ASR, ESP, EDB? 3) wykona odczyt bBdów ukBadu metod autodiagnozy? 4) wykona odczyt bBdów ukBadu przy pomocy testera? 5) przestrzega zaleceD podczas prac wykonywanych przy diagnozowaniu i naprawie ukBadów: ABS, ASR, ESP i EDB?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 4.2. Lokalizowanie i naprawa uszkodzeD w systemach elektronicznych ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD samochodu na podstawie pomiarów wielko[ci elektrycznych i nieelektrycznych 4.2.1. MateriaB nauczania Diagnozowanie i naprawa uszkodzeD czujników prdko[ci ktowej kóB pojazdu Napicie na czujniku jest indukowane wtedy, kiedy zb koBa impulsowego mija pole magnetyczne czujnika. Sterowniki ABS, ASR, ESP i EDB porównuj czstotliwo[ci, a nie napicia, z czujników prdko[ci ktowej kóB i wykorzystuj t informacj do utrzymania prdko[ci kóB w trakcie hamowania, przyspieszania oraz przy kontroli stabilno[ci pojazdu. Diagnozowanie przy pomocy multimetru Do sprawdzenia czujników prdko[ci ktowej kóB, które s czujnikami magnetoindukcyjnymi mo|na wykorzysta uniwersalny przyrzd diagnostyczny lub multimetr samochodowy. Rys.4. Sposób sprawdzania czujnika prdko[ci ktowej koBa oraz wynik testu czujnika prdko[ci koBa wy[wietlony na ekranie przyrzdu PMS 100 [6, s. 208] Wykonanie pomiarów: - podnie[ samochód i zabezpieczy przed opadniciem, - wBczy zapBon, silnik nie pracuje, - odBczy czujnik prdko[ci ktowej koBa od instalacji elektrycznej, - podBczy multimetr zgodnie z rys nr 4, - obraca koBem rcznie, (pomiar dla kóB nienapdzanych), - do pomiaru parametrów czujników kóB napdzanych zastosowa pewne podBczenie poprzez wtyk po[redni multimetru a nastpnie uruchomi silniki po zaBczeniu biegu rozpdzi koBa równomiernie. Ocena wyników: W przypadku niskiej amplitudy sygnaBu z czujnika nale|y sprawdzi czy midzy czujnikiem, a koBem impulsowym nie ma nadmiernego odstpu. Je[li pojawia si migotanie amplitudy, mo|e to oznacza skrzywienie osi elementu koBa impulsowego. Przerwy lub nieregularne warto[ci sygnaBu impulsowego mog równie| oznacza pknicia, braki zbów koBa impulsowego. Brak sygnaBów stanowi o uszkodzeniu czujnika.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Sprawdzenie stanu tarczy impulsowej i pomiar szczeliny midzy czujnikiem a tarcz Aby wykona sprawdzenie stanu tarczy impulsowej, szczeliny midzy tarcz a czujnikiem oraz pewno[ci zamocowania czujnika prdko[ci ktowej kóB, konieczne jest zdemontowanie koBa pojazdu. Nastpnie nale|y oczy[ci z zanieczyszczeD tarcz impulsow zamontowan w tylnej cz[ci tarczy hamulcowej lub na obudowie przegubu zewntrznego póBosi napdowej. Przy pomocy szczelinomierza nale|y dokona kontroli odlegBo[ci czujnika od tarczy. OdlegBo[ czujnika od tarczy powinna by na caBym jej obwodzie taka sama i wynosi nie wicej ni| 0,3 mm. Ponadto obracajc koBem nale|y sprawdzi bicie tarczy impulsowej i dokona ogldzin. Rys. 5. Widok zamocowania czujnika prdko[ci ktowej koBa. 1  tarcza hamulcowa, 2  tarcza impulsowa, 3  czujnik prdko[ci ktowej; a = 0,3 mm szczelina midzy czujnikiem a tarcz impulsow [4, s. 207] Sprawdzenie dziaBania pompy elektrycznej i ukBadów: ABS, ASR NieprawidBowo[ci dziaBania pompy elektrycznej objawiaj si za[wieceniem kontrolki ukBadu. Sprawdzanie dziaBania pompy polega na diagnozowaniu zasilania i poprawno[ci dziaBania przekaznika pompy oraz na te[cie dziaBania samej pompy elektrycznej. 1. Sprawdzenie zasilania przekaznika pompy elektrycznej: - zgodnie ze schematem elektrycznym i blokowym zlokalizowa przekaznik pompy, - zdemontowa przekaznik pompy, - podBczy miernik uniwersalny do zBcza 87  zasilanie przekaznika napiciem staBym +12v z moduBu sterujcego. Rys. 6. Lokalizacja przekazników, sterownika i modulatora ukBadu ABS i ASR: 1  zBcze zasilania, 2  zBcze gBówne elektronicznego zespoBu sterujcego, 3  przekaznik elektrozaworów, 4  przekaznik pompy elektrycznej, 5  zBcze elektrozaworów, 6  hydrauliczny zespóB sterujcy  modulator [8, s. 41]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Rys. 7. PrzykBadowy schemat elektryczny ukBadu ABS z identyfikacj elementów i numerów zBczy [8, s.49] 2. Sprawdzenie zasilania cewi przekaznika: - podBczy miernik uniwersalny pod styk 86 przekaznika pompy zgodnie ze schematem, - wBczy zapBon i sprawdzi napicie, - warto[ napicia winna zawiera si w zakresie +12 V. 3. Sprawdzenie dziaBania pompy elektrycznej: - wymontowa przekaznik, - poBczy mostkowo odpowiednim przewodem styki 30 i 87 przekaznika, - pompa mo|e pracowa nie dBu|ej ni| 1 - 2 s. Ocena wyników dla punktów 1-3:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Je[li czynno[ pierwsza zakoDczona zostaBa niepowodzeniem to uszkodzenie wi|e si z obwodem elektrycznym zasilania elektronicznego ukBadu sterowania. Je[li czynno[ 2 zakoDczyBa si wynikiem negatywnym, to niesprawno[ le|y w uszkodzeniu zasilania napiciem +12 V gniazda przekaznika. Je|eli podczas próby 3 silnik pompy pracuje a pozostaBe punkty sprawdzania wykonano prawidBowo z sukcesem to uszkodzeniu ulegB przekaznik pompy. Je|eli podczas próby 3 silnik pompy nie pracuje istniej prawdopodobieDstwo uszkodzenia silnika pompy, lub braku cigBo[ci jego zasilania wewntrz ukBadu modulatora. 4. Kontrola dziaBania elektrozaworów modulatora. Uwaga podczas pomiarów rezystancji uzwojeD elektrozaworów nale|y rozBczy zBcza na elektronicznym ukBadzie sterujcym. Multimetr wysyBa bowiem w trakcie pomiaru rezystancji prd o okre[lonych warto[ciach, który mógBby uszkodzi elementy elektroniczne. Sprawdzenie rezystancji w uzwojeniach elektrozaworów (rezystancja uzwojenia elektrozaworów winna zawiera si w zakresie od 1 © do 2 ©). Rys. 8. Kontrola rezystancji uzwojenia cewki elektrozaworu [8, s. 35] Sprawdzenie izolacji uzwojenia od masy: - kontrola rezystancji midzy stykiem uzwojenia elektrozaworu a obudow modulatora, - rezystancja powinna wynosi nieskoDczono[ (peBna izolacja uzwojenia cewki elektrozaworu od masy modulatora). Rys. 9. Pomiar napicia zasilania elektrozaworów [8, s. 36] Sprawdzenie zasilania na stykach elektrozaworów: - zBcza i przekazniki podBczone,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 - napicie zasilania powinno wynosi +12 V, - pomiar wykonujemy dla wszystkich styków elektrozaworów. Ocena pomiarów i diagnozowanie: W przypadku nieprawidBowej rezystancji uzwojenia cewki elektrozaworu, lub zbyt maBej rezystancji pomidzy cewk o obudow modulatora uzna nale|y, ze uszkodzeniu ulegB elektrozawór, co kwalifikuje caBy modulator do wymiany. W przypadku braku zasilania na elektrozaworach nale|y sprawdzi: - stan naBadowania akumulatora, - obecno[ napicia na stykach przekaznika elektrozaworów po zaBczeniu zapBonu, - napicie na styku przekaznika 87 jest staBe +12 V i nie ulega zmianie, - napicie na stykach przekaznika 86 jest staBe i wynosi +12 V. Je|eli stwierdzono braku zasilania w w/w punktach nale|y sprawdzi stan instalacji elektrycznej pojazdu i usun niesprawno[ci. Je|eli napicie w wymienionych punktach ma warto[ prawidBow a mimo to niesprawno[ elektrozaworu si utrzymuje, uszkodzeniu ulegB zespóB sterujcy, który podlega wymianie. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczenia. 1 Jak wykonuje si diagnostyk czujników prdko[ci ktowej kóB? 2 Jak wykonuje si sprawdzenie pompy elektrycznej modulatora? 3 Jakie wnioski diagnostyczne wynikaj ze sprawdzenia pompy elektrycznej modulatora? 4 Jak wykonuje si sprawdzenie elektrozaworów modulatora? 5 Jakie wnioski diagnostyczne wynikaj ze sprawdzenia elektrozaworu modulatora? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Wykonaj diagnostyk czujnika prdko[ci ktowej kóB. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB zawarty w poradniku, 2) przeczyta instrukcj do wiczenia, 3) przygotowa niezbdne narzdzia i przyrzdy diagnostyczne, 4) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 5) zapisa w zeszycie wiczeD wnioski, 6) zaprezentowa efekty swojej pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - stanowisko dydaktyczne z pojazdem lub modelem ukBadu czujnika prdko[ci ktowej koBa, - plansze dydaktyczne, - instrukcja do wiczenia, - przyrzdy pomiarowe i diagnostyczne, - narzdzia warsztatowe, - zeszyt do wiczeD, - przybory do pisania, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 wiczenie 2 Wykonaj diagnostyk i sprawdzenie dziaBania pompy elektrycznej modulatora. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania zawarty w poradniku, 2) przeczyta instrukcj do wiczenia, 3) obejrze tablice pogldowe lub film instrukta|owy, 4) zapozna si ze schematem elektrycznym ukBadu, 5) zidentyfikowa charakterystyczne punkty pomiarowe, 6) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 7) zapisa wnioski i spostrze|enia z wykonanego wiczenia, 8) zaprezentowa efekt wykonanego wiczenia. Wyposa|enie stanowiska pracy: - tablice pogldowe, - stanowisko multimedialne do projekcji filmu instrukta|owego, - instrukcja do wiczenia, - pojazd z ukBadem do przeprowadzenia wiczenia lub stanowisko demonstracyjno- wiczebne, - przyrzdy diagnostyczne, - narzdzia warsztatowe, - przybory do pisania, - zeszyt do wiczeD, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wykona diagnostyk czujników prdko[ci ktowej kóB? 2) wykona diagnostyk pompy elektrycznej modulatora? 3) wykona diagnostyk elektrozaworów modulatora?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 4.3. Lokalizowanie i naprawa uszkodzeD w systemach elektronicznych ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD pojazdu samochodowego na podstawie instrukcji serwisowej 4.3.1. MateriaB nauczania Producenci pojazdów dla potrzeb wBasnych serwisów opracowuj specjalne zestawy i instrukcje diagnozowania i naprawy ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD. W pojazdach marki AUDI A-3 montowany jest ukBad systemu Teres 20 GI dla którego przewidziany jest blok diagnostyczno naprawczy z identyfikacj i wskazaniem mo|liwych przyczyn powstawania usterek. Dziki funkcji samodiagnozy sterownika ukBadu ABS/ ESP, który dziki funkcji przechowywania w pamici kodów bBdów, mo|liwe jest odczytanie odnotowanych przez ukBad usterek lub uszkodzeD oraz naprawa systemu. Podstawowym wskazaniem poprawno[ci dziaBania ukBadu jest lampka kontrolna umieszczona na tablicy rozdzielczej pojazdu. Po wBczeniu zapBonu sterownik ukBadu ABS/ESP sprawdza napicie zasilania, cewki zaworów, kodowanie i funkcje wewntrzne sterownika. Kontrolka ABS [wieci si wtedy przez 2 sekundy po czym ga[nie, je|eli nie zostaBa zidentyfikowana |adna usterka, a pami bBdów jest pusta. W trakcie samodiagnozy sprawdzane s tak|e czujniki prdko[ci obrotowej kóB i poprawno[ ich sygnaBu. Odbywa si to podczas ruszenia pojazdu i osignicia prdko[ci okoBo 20 km/h. Wtedy to na okres okoBo 1 s uruchamiany jest system pompy hydraulicznej zespoBu modulatora. Je|eli podczas kontroli pocztkowej lub regularnego sprawdzania ukBad rozpozna usterk, to lampka kontrolna systemu ABS/ESP zaczyna si [wieci cigle. Krótkookresowe zapalenie si kontrolki ESP na desce rozdzielczej jest symptomem normalnym [wiadczcym jedynie o zadziaBaniu ukBadu ESP w celu korekty toru jazdy samochodu. W celu odczytania pamici usterek nale|y podBczy tester V.A.G. 1551 do gniazda diagnostycznego pojazdu znajdujcego si na konsoli gBównej lub pod kierownic. Rys. 10. Miejsce podBczenia testera V.A.G. w pojezdzie [2, s. 75] UWAGA! Zanim rozpocznie si poszukiwanie usterki, nale|y przeprowadzi ogólne sprawdzenie ukBadu hamulcowego i udzieli odpowiedzi na poni|sze pytania: Czy jest sprawny konwencjonalny ukBad hamulcowy? Czy dziaBa prawidBowo wBcznik [wiateB hamowania? Czy jest szczelna instalacja hydrauliczna ukBadu hamulcowego?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 Czy ukBad hamulcowy nie posiada uszkodzeD mechanicznych? Czy nie s uszkodzone bezpieczniki, zBcza wtykowe lub przewody elektryczne w pojezdzie? Czy na pojezdzie zamontowane s koBa o zalecanym rozmiarze opon i obrczy? Czy jest wBa[ciwe ci[nienie w oponach? Czy koBa pojazdu maj poprawne Bo|yskowanie i dopuszczalne luzy? Czy napicie instalacji elektrycznej pojazdu nie jest ni|sze ni| 10 V? Przeprowadzenie tej podstawowej kontroli stanu pojazdu a zwBaszcza ukBadu hamulcowego umo|liwia wyeliminowanie uszkodzeD lub niesprawno[ci pojazdu mogcych mie wpByw na nieprawidBowe dziaBanie ukBadu ABS/ESP mimo, i| sam ukBad nie zawiera uszkodzeD lub niesprawno[ci. Poszczególne funkcje testera zakodowane s oznaczeniami zawartymi w tabeli: Tabela. 1. Funkcje testera V.A.G. 1551 [2, s. 75] Funkcja: 01  okre[lenie sterownika podBczenie testera 02  odczytanie pamici usterek 03  diagnostyka czBonów wykonawczych ( nastawników) 04  wdro|enie ustawieD standardowych 05  skasowanie pamici usterek 06  zakoDczenie zadania 07  kodowanie sterownika 08  odczytywanie zestawu warto[ci pomiarowych. Wykrywanie usterki za pomoc testera przeprowadza si wg nastpujcego bloku zadaniowego  algorytmu. 01- szybka transmisja danych PodBczy tester V.A.G. 1551 03  elektronika ukBadu hamulcowego Sterownik nie odpowiada 02  odczytanie pamici usterek W pamici znajduj si usterki TAK NIE Wydrukowa protokóB z badania usterki 1. Wykona jazd próbn z prdko[ci wiksz ni| 20 km/h. 2. Ponownie wywoBa pami usterek. 06  zakoDczenie zadania 3. Czy nadal brak zapamitanej usterki? Nie wetknita wtyczka 25 stykowa Wykona badanie ZakBócenia w komunikacji midzy testerem Zalecana czynno[ elektryczne i usun a sterownikiem J104 kontrolna ewentualn usterk Poszuka usterki zgodnie ze schematem w miejscach zamontowania. Dalsze czynno[ci naprawcze Jeszcze raz odczyta testerem V.A.G. 1551 zawarto[ pamici usterek i wykasowa. Wykona jazd próbn z prdko[ci wiksz ni| 20 km/h z zadziaBaniem ukBadu ABS. Po jezdzie próbnej ponownie odczyta zawarto[ pamici usterek. Je|eli po wykonanej naprawie i jezdzie próbnej na wy[wietlaczu testera V.A.G pojawi si komunikat  kein Fehier erkannt" ( Nie rozpoznano usterki"), samodiagnozowanie jest zakoDczone.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 Tabela. 2. Wykaz kodów usterek [2, s. 77] Numer usterki Mo|liwa przyczyna Sposób usunicia usterki 00000 Je|eli po wykonaniu naprawy na wy[wietlaczu pojawi si Nie rozpoznano usterki komunikat  kein Fehler brak usterki, samodiagnoza jest zakoDczona. Je[li jednak pomimo komunikatu  kein Feler ABS nie dziaBa prawidBowo, przyj nastpujcy sposób postpowania: 1.1. Wykona jazd próbn z prdko[ci wiksz ni| 20 km/h. 1.2. Ponownie wywoBa pami usterek, czy nadal brak jest w pamici usterki. 1.3. Kontynuowa poszukiwanie usterki bez samodiagnozy i wykorzysta elektryczne peBne sprawdzenie ukBadu. 00283 Przerwa w: Funkcja 08  Odczyt zestawu Czujnik prdko[ci koBa - przewodzie czujnika, warto[ci pomiarowych przedni lewy  G47. - wtyczce, Sprawdzenie czujnika; grupa 00285 -cewce czujnika. wskazaD 02 pole wskazaD 1 Czujnik prdko[ci koBa Zwarcie elektryczne w (informacja co do sposobu pomiaru przedniego prawy - G45. czujniku ujta w wiadomo[ciach poni|ej). 00287 Uszkodzony sterownik Sprawdzi przewód masowy, Czujnik prdko[ci koBa wykona badanie elektryczne tylnego prawy  G44. sterownika, 00290 je[li powy|sze [rodki nie pozwalaj Czujnik prdko[ci koBa zlokalizowa usterki zastpi tylnego lewy G  46. sterownik innym. Za du|a szczelina Sprawdzi zamontowanie czujnika Usterka mechaniczna  powietrzna midzy i wieDca. (mo|liwe wykrycie czujnikiem prdko[ci uszkodzenia jedynie koBa a wieDcem podczas jazdy z zbatym. prdko[ci powy|ej 20 Nie otwiera si zawór Sprawdzi modulator za pomoc km/h.) wylotowy ABS diagnozy nastawników: ewentualnie przywróci sprawno[ zespoBowi. SygnaB poza zakresem Chwiejny styk w: Wykona badanie elektryczne. tolerancji  (mo|liwe - przewodzie czujnika, Sprawdzi zamocowanie czujnika wykrycie podczas jazdy - wtyczce, i wieDca. próbnej z prdko[ci - cewce. powy|ej 20 km/h). Uszkodzony wieniec zbaty. Skrzywiony wieniec zbaty ponad warto[ dopuszczaln. 00668 Uszkodzone przewody Sprawdzi bezpiecznik, przewody, Napicie w instalacji zasilania, zBcze zBcza wtykowe oraz zasilanie do zacisk 30. wtykowe i sterownika. SygnaB poza zakresem bezpiecznik Wykona badanie elektryczne. tolerancji urzdzenia sterujcego Usun usterk i przeprowadza J104. funkcj 03 Diagnoza nastawników.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 Numer usterki Mo|liwa przyczyna Sposób usunicia usterki 01044 Poprzez tester V.A.G Sprawdzi kodowanie sterownika. yle zakodowany 1551 zostaB Sprawdzi przewody w wizce. sterownik. wprowadzony bBdny Wykona badanie elektryczne. numer kodu. Uszkodzony mostek kodujcy w wizce styku 3 do styku 14. 01130 ZakBócenia Sprawdzi wszystkie przewody Praca ABS elektryczne i zBcza wtykowe, czy nie maj SygnaB poza zakresem spowodowane obcym zwarcia do plusa i masy. tolerancji  usterk zródBem prdu Skasowa pami usterek. mo|na rozpozna (promieniowanie o Wykona jazd próbn z prdko[ci podczas jazdy próbnej z du|ej czstotliwo[ci powy|ej 20 km/h. prdko[ci powy|ej 20 np z niezaizolowanego Ponownie odczyta pami usterek. km/h.). przewodu zapBonowego). 01276 Uszkodzony silnik Wykona badanie elektryczne. Pompa hydrauliczna pompy. Je|eli silnik pompy pracuje ABS Uszkodzony prawidBowo podczas wykonywania SygnaB poza zakresem sterownik. sprawdzania, to nale|y wymieni tolerancji. modulator i sterownik. 65535 Uszkodzony sterownik. Wymieni sterownik. Sterownik. W takim przypadku nie kasowa usterek z pamici. Zawarte w pamici dane pomog okre[li uszkodzenie w sterowniku. Te informacje sBu| staBemu doskonaleniu produktu. Po wykonanej naprawie nale|y wykasowa kody usterek z pamici. Po wykasowaniu usterek nale|y wykona jazd próbn z prdko[ci powy|ej 20 km/h oraz ponownie sprawdzi pami usterek. Ne mo|e ona wskazywa obecno[ci |adnej z usterek. Ponadto tester V.A.G 1551 oferuje dodatkowo mo|liwo[ lokalizacji usterki poprzez diagnostyk nastawników. W trakcie ej diagnostyki tester wysyBa do sterownika instrukcje aktywujce wszystkie nastawniki (zawory elektromagnetyczne). W ten sposób mo|na sprawdzi dziaBanie zaworów, ale równie| prawidBowe przyporzdkowanie przewodów hydraulicznych, ich szczelno[ oraz funkcjonowanie silnika pompy. Diagnoz nastawników rozpoczyna kod 03. Poni|ej przykBadowy komunikat pojawiajcy si na wy[wietlaczu. Diagnoza nastawników Evl: UBAT Avl: 0V Rad vl blockiert TBumaczenie wskazania: E = zawór wlotowy, vl = lewy przedni, UBAT = napicie akumulatora do zaworu dochodzi, A= zawór wylotowy, 0V= do zaworu nie dochodzi napicie, Rad  koBo, vl = lewe przednie, blockiert = zablokowane.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczenia. 1. Jakie czynno[ci nale|y wykona przed diagnostyk ukBadu ABS/ESP przy pomocy przyrzdu diagnostycznego V.A.G. 1551? 2. Jakie funkcje mo|e speBnia przyrzd diagnostyczny V.A.G. 1551 podczas pomiaru i diagnozowania ukBadów ABS/ESP? 3. Z jak prdko[ci nale|y przeprowadzi jazd próbn podczas testu ukBadu ABS/ESP? 4. Jakie czynno[ci nale|y wykona w razie stwierdzenia bBdu czujnika prdko[ci obrotowej koBa? 5. Jakie czynno[ci nale|y wykona po przeprowadzonej diagnozie i naprawie ukBadu ABS/ESP przy pomocy urzdzenia diagnostycznego V.A.G. 1551? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 Odczytaj pami usterek za pomoc testera V.A.G. 1551 i wska| mo|liwe uszkodzenie ukBadu ABS. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB zawarty w poradniku, 2) przeczyta instrukcj do przeprowadzenia wiczenia, 3) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 4) przy pomocy tabel bBdów wskaza mo|liwe przyczyny powstania usterek i sposoby ich usunicia, 5) zapisa wnioski z wiczenia w zeszycie, 6) zaprezentowa efekty swojej pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - stanowisko do wykonania wiczenia, - pojazd z systemem ABS lub stanowisko demonstracyjne, - instrukcja do wiczenia z tabel kodów usterek, - tester V.A.G 1551 lub inny - zeszyt do wiczeD, - przybory do pisania, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. wiczenie 2 Wykonaj diagnostyk nastawników ukBadu ABS lub ESP. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB zawarty w poradniku, 2) przeczyta instrukcj do przeprowadzenia wiczenia, 3) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 4) zinterpretowa wskazania przyrzdu diagnostycznego, 5) zapisa wnioski i spostrze|enia w zeszycie do wiczeD, 6) zaprezentowa efekt swojej pracy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 Wyposa|enie stanowiska pracy: - pojazd z systemem ABS lub stanowisko demonstracyjne, - instrukcja do wiczenia z tabel kodów usterek, - tester V.A.G 1551 lub inny - zeszyt do wiczeD, - przybory do pisania, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) sprawdzi pojazd przed rozpoczciem diagnozowania ukBadu ABS/ESP? 2) zlokalizowa gniazdo diagnostyczne i podBczy tester? 3) zgodnie ze wskazaniami instrukcji producenta pojazdu? 4) wykona test ukBadu ABS za pomoc testera i odczyta kody usterek? 5) interpretowa otrzymane wyniki i identyfikowa sposoby usuwania usterek na podstawie dokumentacji technicznej producenta pojazdu? 6) wykona kasowanie kodów usterek z pamici sterownika? 7) wykona diagnoz nastawników?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 4.4. Przyrzdy pomiarowe stosowane w diagnostyce ukBadów ABS, ASR, ESP i EDB 4.4.1. MateriaB nauczania Przyrzdy pomiarowe i diagnostyczne stosowane w badaniach ukBadów ABS, ASR, ESP i EDB podzieli nale|y na trzy grupy: - uniwersalne przyrzdy pomiarowe, - testery diagnostyczne ukBadów i czytniki kodów usterek (uniwersalne i specjalizowane, przeznaczone dla okre[lonej grupy urzdzeD), - uniwersalne systemy kompleksowej komputerowej diagnostyku pojazdów (programy diagnostyczne) umo|liwiajce równie| diagnostyk i sprawdzenie ukBadów ABS, ASR, ESP i EDB. Uniwersalne przyrzdy diagnostyczne Za ich pomoc dokonuje si podstawowych pomiarów diagnostycznych takich jak: napicie, nat|enie prdu, rezystancja, cigBo[ uzwojeD, pojemno[ci, czstotliwo[ci oraz temperatury. Za pomoc testerów uniwersalnych mo|liwe jest sprawdzenie stanu poBczeD elektrycznych ukBadów ABS, ASR, ESP, poprawno[ci rezystancji i pojemno[ci czujników ukBadów, oraz prawidBowego zasilania elementów i ukBadów systemu ABS, ASR, ESP. a) b) Rys. 11. Uniwersalne mierniki  multimetry a) uniwersalny miernik pomiarowy, b) uniwersalny miernik pomiarowy z oscyloskopem [7, s. 20, 23]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 Testery diagnostyczne specjalizowane oraz czytniki kodów Testery diagnostyczne po podBczeniu do gniazda diagnostycznego ukBadu, umo|liwiaj przeprowadzenie kontroli elementów elektrycznych ukBadu przeciwblokujcego w nastpujcym zakresie: - wy[wietlenie numerów kodów usterek zapamitanych w pamici ukBadu, identyfikacji elementu w jakim nastpiBo uszkodzenie, lub niesprawno[ powoduje jego bBdn prac, - oceny prawidBowo[ci zakresu sygnaBów elektrycznych przesyBanych midzy elementami ukBadów, - kontrol parametrów elektrycznych wybranego elementu ukBadu, - uzyskanie informacji o rzeczywistych parametrach elektrycznych elementów ukBadu, - zbadanie poprawno[ci dziaBania poszczególnych elementów wykonawczych ukBadu, a) b) Rys. 12. Testery ukBadów ABS i ASR a) Bosch ETT 016.05, b) Bosch KDAS 0003 [12 a] a) b) Rys. 13. Tester ukBadów ABS i ASR Motorscan Dynascat 4000: a) pomiar parametrów, b) pByta czoBowa; 1 dla ukBadów systemu Bosch; 2 dla ukBadów systemu Teres. 1  kontrola czujników prdko[ci obrotowej kóB, 2  kontrola elektrozaworu, 3  kontrola przekaznika elektrozaworu, 5  kontrola przekaznika pompy,6  kontrola masy przekaznika pompy, 7  kontrola masy centralki, 8  kontrola zasilania centralki, 9  kontrola wyBcznika pedaBu hamulca, 10  kontrola sygnaBu alternatora, 11  kontrola elektrozaworu gBównego [7, s. 158]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 Programy kompleksowej komputerowej kontroli stanu pojazdu Uniwersalne systemy komputerowej diagnostyki pojazdów bazuj na wykorzystaniu komputera PC stacjonarnego lub notebooka jako urzdzenia obsBugujcego program Bczenia si i diagnozowania sterowników pojazdu. Urzdzeniem takim jest tester firmy Bosch KTS Rys. 14. Schemat Bczenia ukBadu pomiarowego: 1  komputer PC z oprogramowaniem, 2  przewody podBczenia do sterownika pojazdu, 3  blok komunikacji testera KTS [12 a] Rys. 15. Okna dialogowe programu obsBugi testera KTS  diagnostyka ukBadu ABS [12 c] GBówn zalet programów diagnozujcych, poza funkcjami diagnozy, kontroli parametrów bie|cych pracy ukBadu ABS czy kontroli trakcji jest rozwinity system pomocy z baz danych dotyczc parametrów wzorcowych pracy ukBadów, schematów elektrycznych, schematów identyfikacji poszczególnych elementów z opisem budowy i oznaczeD. 4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jak dzielimy przyrzdy diagnostyczne do diagnozowania ukBadów ABS i kontroli trakcji? 2. Jakie pomiary mo|na wykona przy pomocy uniwersalnych przyrzdów diagnostycznych? 3. Jakie czynno[ci diagnostyczne mo|na wykona przy pomocy testerów diagnostycznych i czytników kodów? 4. Jakie czynno[ci diagnostyczne mo|na wykona przy pomocy programów diagnozujcych? 5. Jak gBówn zalet posiadaj programy diagnozujce?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 4.4.3. wiczenia wiczenie 1 Wykonaj test poprawno[ci dziaBania ukBadu ABS przy pomocy testera specjalistycznego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB zawarty w poradniku, 2) obejrze plansze i materiaBy pogldowe, 3) przeczyta instrukcj do wiczenia, 4) dokona identyfikacji ukBadu ABS na podstawie instrukcji do wiczenia, 5) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 6) zapisa wnioski z przeprowadzonego wiczenia w zeszycie do wiczeD, 7) zaprezentowa efekty swojej pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - tablice pogldowe, - instrukcja do wiczenia, - pojazd z ukBadem ABS lub dydaktyczne stanowisko demonstracyjne, - tester ukBadów ABS, - zeszyt do wiczeD, - przybory do pisania, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. wiczenie 2 Wykonaj diagnostyk ukBadu ESP przy pomocy oprogramowania diagnostycznego i testera, wykorzystaj baz danych oprogramowania do wykonania wiczenia. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) obejrze tablice pogldowe oraz film instrukta|owy, 2) przeczyta dokumentacj techniczn testera, 3) przeczyta instrukcj do wiczenia, 4) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 5) zapisa wnioski i spostrze|enia z wykonanego wiczenia, 6) zaprezentowa efekt wykonanego zadania. Wyposa|enie stanowiska pracy: - tablice pogldowe, - stanowisko multimedialne do projekcji filmu instrukta|owego, - pojazd z ukBadem ESP lub stanowisko dydaktyczno demonstracyjne, - komputer z oprogramowaniem diagnostycznym, - tester - zeszyt do wiczeD, przybory do pisania, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) posBugiwa si urzdzeniami diagnostycznymi do ukBadów ABS i kontroli trakcji? 2) wykona diagnostyk ukBadu ABS i ASR przy pomocy testera ukBadów? 3) Wykona diagnostyk ukBadu ABS i kontroli trakcji przy pomocy oprogramowania diagnostycznego?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 4.5. Przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy przy wykonywaniu pomiarów, badaD i napraw ukBadów bezpieczeDstwa biernego 4.5.1. MateriaB nauczania Podstawowymi zespoBami ukBadu bezpieczeDstwa biernego s poduszki powietrzne oraz pasy bezpieczeDstwa z napinaczami. Rys. 16. Pasy bezpieczeDstwa z napinaczami i przednie poduszki gazowe: 1- napinacz pasa, 2  przednia poduszka gazowa pasa|era, 3  przednia poduszka kierowcy, 4  sterownik [9, s. 2] Napinacz pasa polepsza efektywno[ dziaBania trzypunktowego pasa bezwBadno[ciowego i zmniejsza ryzyko odniesienia obra|eD. Napinacz w trakcie uderzenia pojazdu w przeszkod uruchamiany jest przez sterownik. Podczas wBczenia mechanizmu nastpuje elektryczny zapBon Badunku wybuchowego. GwaBtownie rosnce ci[nienie dziaBa na tBok, który obraca szpul napinacza za po[rednictwem stalowej linki, nacigajc pas i powodujc jego [cisBe przyleganie do ciaBa. Pirotechniczne urzdzenia napinajce montowane s w szpulach nawijaczy pasów bezwBadno[ciowych rys nr 17 b lub w zamkach pasów rys nr 17 a. a) b) Rys. 17. a) napinacz pasa w zamku z czujnikiem rozpoznania zapicia pasa, b) napinacz pasa barkowego, 1  podBczenie czujnika, 2 - spBonka, 3 - Badunek wybuchowy, 4  tBok, 5  cylinder, 6  linka stalowa, 7  szpula pasa, 8  ta[ma pasa [2, s. 172; 9, s.3 ]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 Poduszka gazowa kierowcy ma worek o pojemno[ci od 30 dcm3 do 50-70 dcm3. Poduszka jest zawsze montowana w kole kierownicy pod nakBadk, która w momencie wystrzelenia poduszki rozrywa si w przewidzianych konstrukcyjnie miejscach. Podobny system zabudowy maj poduszki powietrzne pasa|era  umieszczona w desce rozdzielczej oraz poduszki powietrzne boczne umieszczone w boczkach tapicerskich drzwi pojazdu lub w oparciach siedzeD. Rys. 18. Elementy zespoBu poduszki gazowej. 1  worek poduszki, 2  generator gazu z cewk zapalnika, 3  sterownik, 4  czujniki przednie, 5  przewód spiralny [2, s. 154] Generatory gazowe umieszczone w poduszkach gazowych oraz napinaczach pasów wykonane s jako pirotechniczne Badunki miotajce, odpalane elektrycznie. Ze wzgldu na wystpowanie w poduszkach gazowych oraz napinaczach pasów wymienionych powy|ej elementów pirotechnicznych, obchodzenie si z tymi urzdzeniami, transportowanie, magazynowanie i ewentualna utylizacja podlega przepisom, odnoszcym si do materiaBów wybuchowych. Przystpujc do naprawy zespoBów poduszek gazowych i napinaczy pasów nale|y zawsze pamita, |e popeBniony bBd mo|e mie grozne nastpstwa, Bcznie z doprowadzeniem do kalectwa lub [mierci. Wszystkie prace wymontowania lub zamontowania zespoBów poduszek powietrznych i napinaczy pasów winny by przeprowadzone z ogromn staranno[ci i zachowaniem szczególnej ostro|no[ci: - Wszystkie prace przy poduszkach gazowych lub pirotechnicznych napinaczach pasów nale|y wykonywa po wyBczeniu wyBczników (je[li pojazd jest w nie wyposa|ony) lub odBczy akumulator w celu odcicia zasilania. Dotyczy to zwBaszcza prac spawalniczych i blacharskich. - Po odciciu zasilania nale|y odczeka kilka minut, by upewni si, ze nastpiBo rozBadowanie kondensatorów zapalajcych w urzdzeniu sterujcym. - Czynno[ci pomiarowe i diagnostyczne ukBadu bezpieczeDstwa biernego nale|y przeprowadza wedBug [ci[le okre[lonego przez producenta harmonogramu i przy pomocy przyrzdów zalecanych przez niego. - Podczas podpinania urzdzeD diagnostycznych lub pomiarowych nie nale|y znajdowa si w bezpo[redniej blisko[ci elementów poduszek gazowych. - Czynno[ci diagnostyczne lub pomiarowe nale|y wykonywa o ile to mo|liwe przebywajc na zewntrz pojazdu, lub poza zasigiem dziaBania poduszek gazowych. - Nie wykonywa |adnych prac naprawczych, a zwBaszcza polegajcych na uderzaniu i poddawaniu wstrzsom pojazdu podczas zaBczonego zapBonu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 - Elementy ukBadów poduszek gazowych i pirotechnicznych napinaczy pasów podBcza w trakcie sprawdzania, diagnostyki lub monta|u tylko przy pomocy oryginalnych przewodów i elementów mocujcych. - Nie przeprowadza |adnych napraw elementów ukBadów. Jedynym sposobem naprawy jest wymiana na nowe zespoBy lub elementy. - Nie stosowa elementów, które ulegBy uszkodzeniom mechanicznym, opadBy bdz byBy zamontowane w innym pojezdzie. - Nie dokonywa napraw lub przeróbek wtyczek poBczeniowych. - Cz[ci pirotechniczne winny by montowane do pojazdu bezpo[rednio po pobraniu z magazynu, nie wolno ich zostawia bez nadzoru. - Poduszki gazowe wymontowane nale|y magazynowa w poBo|eniu ze skierowanym workiem do góry lub z generatorem gazu umieszczonym na spodzie. - Elementy ukBadu nie mog styka si z olejem, smarem, wod, rozpuszczalnikami itp. - Unika nagrzewania elementów powy|ej temperatury 1000C, nawet krótkotrwaBego. - W trakcie przywracania zasilania w pojezdzie nikt nie mo|e znajdowa si we wntrzu. - Transportowa i przechowywa cz[ci pirotechniczne tylko w opakowaniach producenta, dotyczy to tak|e poduszek i pasów niewyzwolonych, które maj by poddane utylizacji, lub odesBane do producenta. - Cz[ci pirotechniczne wolno przewozi tylko w strefie Badunkowej pojazdu. - Je|eli w trakcie wypadku doszBo do zadziaBania ukBadu, lub ukBad nie zadziaBaB mo|liwa jest konieczno[ wymontowania sterownika poduszek i pasów i jego przechowanie do ekspertyzy. - Po wypadku drogowym, w którym doszBo do wystrzelenia jednej lub kilku poduszek gazowych, nale|y dokona wymiany tych elementów wraz z oryginalnymi osBonami i generatorami gazu. Wymianie podlegaj tak|e czujniki oraz napinacze pasów bezpieczeDstwa wraz z pasami. - Przed zBomowaniem pojazdu trzeba wystrzeli nie wyzwolone jeszcze poduszki i napinacze pasów. Odbywa si to przy pomocy kabla wyzwalajcego, je[li taka mo|liwo[ jest przewidziana przez producenta. W innym przypadku nale|y wymontowa wszystkie pirotechniczne elementy i odesBa do producenta. a) b) Rys. 19. PrzykBady bezpiecznej detonacji elementów pirotechnicznych: a) Odpalenie poduszki gazowej w stosie opon, b) zdalne odpalenie elementów pirotechnicznych w zBomowanym pojezdzie [2, s.152]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 4.5.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Z jakich elementów skBada si podstawowy zespóB poduszki powietrznej? 2. Jakie zespoBy bezpieczeDstwa biernego pojazdu wyposa|one s w elementy pirotechniczne? 3. W jakich elementach pasów bezpieczeDstwa znajduj si elementy pirotechniczne? 4. Jakie czynno[ci nale|y wykona przed rozpoczciem prac przy elementach pirotechnicznych w pojezdzie? 5. Jak czynno[ nale|y wykona przed rozpoczciem prac blacharskich lub spawalniczych w pojezdzie wyposa|onym w elementy pirotechniczne? 6. Jak nale|y naprawia elementy zespoBu poduszki gazowej lub napinaczy pasów uszkodzone lub zu|yte? 7. Jak nale|y wyzwala elementy pirotechniczne pojazdu? 4.5.3. wiczenia wiczenie 1 Wska| i nazwij na modelu poszczególne elementy budowy poduszki gazowej. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wskaza elementy skBadowe poduszki gazowej, 2) wykona rysunek i opis elementów w zeszycie do wiczeD, 3) wskaza do czego sBu| poszczególne cz[ci skBadowe, 4) zaprezentowa wykonanie wiczenia. Wyposa|enie stanowiska pracy: - model poduszki gazowej, - przybory kre[larskie, - zeszyt do wiczeD, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. wiczenie 2 Dokonaj identyfikacji rozmieszczenia i sposobu zamontowania elementów poduszek gazowych oraz pirotechnicznych pasów w pojezdzie. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania zawarty w poradniku, 2) obejrze film dydaktyczny i zapozna si z tablicami pogldowymi, 3) przeczyta instrukcj do zadania, 4) wykona wiczenie zgodnie z instrukcj, 5) zapisa do zeszytu rozmieszczenie i sposób zamontowania elementów w pojezdzie, 6) zaprezentowa efekt wykonanego zadania.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 Wyposa|enie stanowiska pracy: - pojazd z poduszk gazow i napinaczami pirotechnicznymi lub stanowisko modelowe, - stanowisko multimedialne, - tablice pogldowe, - instrukcja do wiczenia, - dokumentacja techniczna producenta, - zeszyt do wiczeD, - przybory do pisania, - literatura z rozdziaBu 6 dotyczca wybranego zagadnienia. 4.5.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskaza miejsca zamontowania poszczególnych elementów poduszek gazowych i pirotechnicznych napinaczy pasów? 2) wskaza elementy skBadowe poduszki gazowej? 3) wskaza miejsce wystpowania elementów pirotechnicznych przy napinaczach pasów? 4) postpowa podczas prac wymontowania i zamontowania elementów poduszek gazowych i pirotechnicznych napinaczy pasów? 5) postpowa podczas naprawy elementów bezpieczeDstwa biernego? 6) przechowywa, transportowa i bezpiecznie wyzwala elementy pirotechniczne poduszek gazowych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 20 zadaD o ró|nym stopniu trudno[ci. S to zadania wielokrotnego wyboru. 5. Za ka|d poprawn odpowiedz mo|esz uzyska 1 punkt. 6. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi. Dla ka|dego zadania podane s cztery mo|liwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz jest poprawna  wybierz j i zaznacz kratk z odpowiadajc jej liter znakiem X. 7. Staraj si wyraznie zaznacza odpowiedzi. Je|eli si pomylisz i bBdnie zaznaczysz odpowiedz, otocz j kóBkiem i zaznacz ponownie odpowiedz, któr uwa|asz za poprawn. 8. Test skBada si z 20 zadaD wielokrotnego wyboru, z których zadania: 1÷17, oznaczone jako Cz[ I, s z poziomu podstawowego, natomiast zadania: 18÷20 s z poziomu ponadpodstawowego  Cz[ II. Zadania te mog przysporzy Ci trudno[ci, gdy| s one na poziomie wy|szym ni| pozostaBe. 9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 10. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie sprawiaBo Ci trudno[, wtedy odBó| rozwizanie zadania na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 11. Po rozwizaniu testu sprawdz, czy zaznaczyBe[ wszystkie odpowiedzi na KARCIE ODPOWIEDZI. 12. Na rozwizanie testu masz 45 minut. Powodzenia! ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. UkBad ABS w trakcie hamowania a) zapewnia skrócenie drogi hamowania. b) zapobiega zu|yciu ogumienia podczas intensywnego hamowania. c) zapewnia mo|liwo[ kierowania pojazdu podczas intensywnego hamowania. d) zmniejsza zu|ycie okBadzin ciernych. 2. Podstawowymi elementami ukBadu ABS s a) czujniki prdko[ci ktowej kóB, modulator, sterownik. b) czujniki prdko[ci ktowej kóB, pompa hamulcowa, zbiornik pBynu hamulcowego. c) pompa hamulcowa, modulator, urzdzenie wspomagajce. d) elektrozawory, zbiornik pBynu hamulcowego, siBowniki hamulcowe. 3. Modulator ukBadu ABS skBada si z a) elektrozaworów i czujnika poziomu pBynu hamulcowego. b) elektrozaworów i pompy elektrycznej. c) zbiornika pBynu hamulcowego i popy elektrycznej. d) czujnika poziomu pBynu hamulcowego i pompy elektrycznej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 4. Zadaniem ukBadu ASR jest a) umo|liwienie ruszania pojazdem pod gór. b) zapewnienie stabilno[ci ruchu pojazdu podczas ruszania i przyspieszania. c) zapewnienie maksymalnej siBy napdowej na koBach podczas ruszania. d) uzyskanie przez pojazd najwikszych prdko[ci jazdy w trudnych warunkach drogowych. 5. Zasada dziaBania ukBadu ASR opiera si na a) pomiarze prdko[ci obrotowej kóB napdowych i dostarczaniu do nich maksymalnego momentu napdowego przez silnik. b) pomiarze prdko[ci jazdy pojazdu i doborze kta otwarcia przepustnicy silnika. c) pomiarze opóznienia ruchu pojazdu i hamowaniu kóB jezdnych. d) wykrywaniu po[lizgu koBa napdowego i niezale|nym jego dohamowaniu podczas ruszania i przyspieszania. 6. Czujnik kta skrtu koBa kierowniczego jest cz[ci skBadow ukBadu a) ABS. b) wspomagania ukBadu kierowniczego. c) ASR. d) ESP. 7. Elementem wspólnym dla wszystkich ukBadów ABS i kontroli trakcji pojazdu jest a) czujnik kta skrtu koBa kierownicy. b) czujnik prdko[ci obrotowej silnika. c) czujnik przyspieszenia ktowego pojazdu. d) czujnik prdko[ci ktowej kóB jezdnych. 8. Autodiagnoza ukBadów ABS i kontroli trakcji polega na a) automatycznym odczytywaniu bBdów pracy ukBadu podczas jazdy. b) samodiagnozowaniu si elementów elektronicznych i elektrycznych i przechowywaniu kodów usterek w banku pamici. c) mo|liwo[ci samoczynnego naprawiania si ukBadów elektronicznych podczas jazdy. d) automatycznym wyszukiwaniu bBdów w dziaBaniu hydraulicznych elementów ukBadów. 9. Podczas prac diagnostycznych ukBadu ABS i kontroli trakcji nale|y a) dokonywa sprawdzenia funkcjonowania elementów wykonawczych przez okres co najmniej 1 minuty. b) diagnozowa poBczenia elektryczne przy pomocy kontrolki z |arówk. c) nie odBcza sterownika ukBadu, gdy zapBon jest wBczony. d) kontrolowa napicia poprzez krótkotrwaBe zwarcie z mas. 10. Kody bByskowe usterek ukBadu ABS wyzwala si poprzez a) podBczenie |arówki do gniazda diagnostycznego. b) zwarcie styków w gniezdzie diagnostycznym. c) podBczenie uniwersalnego miernika do gniazda diagnostycznego. d) odBczenie akumulatora od instalacji elektrycznej pojazdu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 11. Testery diagnostyczne ABS i ASR pozwalaj na wykonanie diagnostyki a) szczelno[ci hydraulicznych obwodów hamulcowych. b) siBy hamowania podczas dziaBania ukBadu ABS. c) elementów elektrycznych i elektronicznych ukBadów. d) siBowników hamulcowych. 12. Szczelina midzy czujnikiem prdko[ci ktowej koBa a tarcz impulsowa powinna wynosi a) okoBo 2 cm. b) okoBo 0,3 mm. c) okoBo 5 mm. d) okoBo 0,02 mm. 13. SygnaB prdko[ci obrotowej magnetoindukcyjnego czujnika prdko[ci ktowej kóB jezdnych jest odbierany przez jednostk sterujc jako a) zmiana napicia prdu. b) zmiana nat|enia prdu. c) zmiana rezystancji czujnika. d) zmiana czstotliwo[ci. 14. Sprawdzenie dziaBania pompy elektrycznej modulatora a) jest niemo|liwe ze wzgldu na brak dostpu do jej styków zasilajcych. b) polega na wymontowaniu zespoBu modulatora i jego demonta|u. c) mo|na przeprowadzi po wymontowaniu przekaznika pompy i mostkowaniu styku zasilajcego z prdowym. d) mo|na przeprowadzi ale czas jej wBczenia nie powinien by krótszy ni| 3 minuty. 15. Instrukcje serwisowe diagnozowania ukBadów ABS i kontroli trakcji pozwalaj na a) odczytywanie kodów usterek i zgBaszanie ich do producenta. b) pomiaru wielko[ci elektrycznych ukBadów. c) odczytywanie kodów usterek, ustalanie przyczyn ich powstania i sposobów naprawy. d) wykonywanie przegldów okresowych pojazdów. 16. Test drogowy ukBadu ABS i kontroli trakcji nale|y przeprowadzi z prdko[ci a) nie wiksz ni| 20 km/h. b) mniejsz ni| 10 km/h. c) powy|ej 20 km/h. d) wiksz od prdko[ci 40 km/h. 17. Tester KTS firmy Bosch nale|y do grupy urzdzeD diagnostycznych a) multimetrów uniwersalnych. b) mierników pomiarowych. c) programów diagnostycznych dziaBajcych z wykorzystaniem komputerów PC. d) specjalizowanych testerów wyBcznie do ukBadów ABS i ASR. 18. W celu sprawdzenia zaworu elektromagnetycznego modulatora nale|y a) sprawdzi poprawno[ jego zasilania, rezystancj uzwojenia cewki, oraz przekaznik elektrozaworu. b) sprawdzi szczelno[ modulatora, poprawno[ dziaBania pompy elektrycznej i jej przekaznika. c) wymontowa modulator z pojazdu i wymontowa elektrozawór. d) sprawdzi poprawno[ dziaBania czujnika prdko[ci ktowej, koBa którego elektrozawór dotyczy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 19. Powodem nieprawidBowego dziaBania czujnika prdko[ci ktowej koBa mog by a) niewBa[ciwe dokrcenie koBa pojazdu. b) niewBa[ciwa szczelina midzy tarcz impulsow a czujnikiem. c) uszkodzona pompa hamulcowa. d) nadmiernie zu|yte tarcze i elementy cierne ukBadu hamulcowego. 20. W pojezdzie wyposa|onym w poduszki gazowe i pirotechniczne napinacze pasów bezpieczeDstwa nale|y a) wymontowywa akumulator ka|dorazowo przy dBu|szym postoju pojazdu. b) wymontowywa akumulator podczas prac spawalniczych i blacharskich c) okresowo Badowa akumulator znajdujcy si w pojezdzie bez odBczania go od instalacji elektrycznej. d) znajdowa si w pojezdzie podczas podBczania akumulatora, by obserwowa wskazania lampek diagnostycznych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & .. Badanie i naprawa ukBadów bezpieczeDstwa biernego oraz ukBadów ABS, ASR, ESP i EBD Zakre[l poprawn odpowiedz. Nr ODPOWIEDy Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 6. LITERATURA 1. Grzybek S. (red.): Budowa pojazdów samochodowych. Cz[ II. REA, Warszawa 2003 2. Herner A.: Elektronika w samochodzie WKiA, Warszawa 2001 3. Herner. A i Diehl H. J.: Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych. WKiA, Warszawa 2003 4. Korp D.: Volkswagen Golf IV i Bora. Poradnik u|ytkownika. WKiA, Warszawa 2003 5. Sitek K.: Diagnostyka samochodowa. AUTO, Warszawa 1999 6. Trzeciak K.: Diagnostyka samochodów osobowych. WKiA, Warszawa 1998 7. Trzeciak K.: Wyposa|enie warsztatów samochodowych. AUTO, Warszawa 2001 8. ABS UkBady zapobiegajce blokowaniu kóB. AUTO, Warszawa 9. Praca zbiorowa: UkBady bezpieczeDstwa i komfortu jazdy. Informatory techniczne Bosch. WKiA, Warszawa 2004 10. Praca zbiorowa: UkBad stabilizacji toru jazdy ESP. Informatory techniczne Bosch. WKiA, Warszawa 2004 11. Praca zbiorowa: Konwencjonalne i elektroniczne ukBady hamulcowe. Informatory techniczne Bosch. WKiA, Warszawa 2004 12. yródBa dodatkowe: a) materiaBy reklamowe Bosch. b) zródBa internetowe. c) Miesicznik AUTO MOTO SERVIS nr 3/2006, 5/2006, 4/2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41

Wyszukiwarka