plik


:| UKAAD SAONECZNY |: UkBad SBoneczny powstaB okoBo 5 miliardw lat temu z obBoku midzygwiazdowego pyBu i gazu. Pod wpBywem siBy grawitacji obBok ten zaczB ulega kondensacji tworzc w centralnym ukBadzie gst kul gazow. SiBy te zarazem wprawiBy obBok w coraz szybszy ruch wirowy i w efekcie z materii obBoku uformowaB si pBaski dysk wokB centrum. temperatura w tym obszarze wzrosBa na tyle |e, zapocztkowane zostaBy reakcje termojdrowe. Gazowa kula przeobraziBa si w gwiazd- SBoDce. Natomiast z materii dysku wyksztaBciBy si mniejsze ciaBa UkBadu SBonecznego- planety, planetoidy i komety SBoDce [rednica: 1 390 000 km temperatura: 5500 st. C powierzchnia: 15,5 mln st. C ([rodek) obrt wokB osi: 25,4 dnia (rwnik), 36 dni (okolice biegunw) Zewntrzne warstwy SBoDca wiruj z r|n prdko[ci. W pobli|u rwnika jeden obrt zabiera im 25,4 dnia, w okolicach bieguna - 36 dni. W samym centrum SBoDca panuje temperatura 15,6 mln st. Celsjusza, ci[nienie - 250 mld atmosfer, a gsto[ jest 150 razy wiksza od gsto[ci wody. Moc energii wypromieniowanej przez SBoDce wynosi 386 miliardw miliardw megawatw. yrdBem energii jest fuz- ja jder wodoru w jdra helu. W ka|dej sekundzie ok. 700 mln ton wodoru zamienia si w 695 mln ton helu. 5 mln ton zamienia si w energi promieniowania gamma. Powierzchnia SBoDca ma temperatur ok. 5500 st. Celsjusza. Obszary ciemniejsze, tzw. plamy sBoneczne, s chBodniejsze o 2000 stopni. Nie do koDca wiemy, jak si tworz plamy. Prawdopodobnie s zwizane z aktywno[ci pl magnetycznych. SBoDce otacza korona - bardzo rozrzedzony gaz, rozcigajcy si na miliony kilometrw, rozgrzany do ponad miliona stopni. Z powierzchni SBoDca stale wyrzucane s w kosmos strumienie naBadowanych czstek, protonw i elektronw, tworzce tzw. wiatr sBoneczny, wiejcy z prdko[ci 450 km/s. Wyjtkowo silne podmuchy tego wiatru, zapocztkowane silnymi erupcjami na SBoDcu, s przyczyn zrz polarnych na Ziemi. Liczba plam na SBoDcu ro[nie wraz z aktywno[ci gwiazdy - zwikszaniem si liczby erupcji i protuberancji. Aktywno[ ro[nie i maleje w cyklu jedenastoletnim. Nie wiadomo, dlaczego. SBoDce ma ju| ok. 4,5 mld lat. Przez dalsze 5 mld lat bdzie tak jak do tej pory spala wodr (pod koniec tego okresu jednak jego jasno[ dwukrotnie wzro[nie). Potem, kiedy ju| wypali si wodr, SBoDce przejdzie kolejne stadia starzenia si gwiazdy tej wielko[ci - zostanie czerwonym olbrzymem, ktry nastpnie rozpadnie si, tworzc mgBawic gazw ze stygncym biaBym karBem w [rodku. Merkury odlegBo[ od SBoDca: 58 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 88 ziemskich dni dBugo[ doby (okres obrotu wokB wBasnej osi): 156 ziemskich dni [rednica rwnikowa: 4880 km temperatura na powierzchni: 420 st. C (w poBudnie na rwniku), -180 st. C (w nocy) brak ksizycw Kr|y najbli|ej SBoDca. OdwiedziBa go do tej pory tylko sonda Mariner 10 w latach 1973-74. Dziki jej zdjciom zobaczyli[my, |e czBowiek nie ma tam czego szuka. Podziobany kraterami krajobraz planety przypomina do zBudzenia Ksi|yc. Merkury jest wikszy tylko od Plutona. Jego [rednica jest ponad dwa razy mniejsza ni| Ziemi. Rozmiarem przewy|szaj go np. najwiksze ksi|yce Jowisza (Ganimedes) i Saturna (Tytan). Dawno temu utraciB swoj atmosfer. Bliskie SBoDce za dnia rozpala jego powierzchni do ponad 400 stopni Celsjusza, a w nocy, wobec braku atmosfery, szybko Bapie siarczysty kosmiczny mrz - 180 stopni poni|ej zera. Biorc to wszystko pod uwag, mo|na uzna za pewnik, |e nie ma tam |ycia. Merkury bardzo wolno obraca si wokB osi. A| do poBowy lat 60. sdzono, |e tak jak Ksi|yc wobec Ziemi, Merkury jest stale skierowany jedn stron do SBoDca. To okazaBo si nieprawd. Merkury wykonuje pBtora obrotu w czasie peBnego obiegu wokB SBoDca. Daje to bardzo dziwny efekt. W pewnych szeroko[ciach geograficznych astronauta na powierzchni planety widziaBby normalnie wschodzce SBoDce, ktre dochodzi do zenitu, po czym nagle zatrzymuje si i kawaBeczek cofa. Potem znowu podejmuje wdrwk na zachd i ju| normalnie zachodzi za horyzontem. Po Plutonie Merkury ma najbardziej eliptyczn orbit z wszystkich planet - zbli|a si do SBoDca na odlegBo[ 46 mln km, po czym oddala do 70 mln km. Przy czym ?elipsa" orbity obraca si wokB SBoDca. Tej precesji orbity nie potrafiono wyja[ni za pomoc praw grawitacji Newtona (niektrzy sdzili wic, |e pomidzy Merkurym i SBoDcem znajduje si jeszcze jedna planeta, zwana Wulkanem). Dopiero teoria wzgldno[ci Einsteina potrafiBa wyja[ni ruchy Merkurego. Mariner 10 tylko trzy razy przeleciaB nad Merkurym. Obiektywy jego aparatw fotograficznych nie objBy caBego globu. Do dzi[ nie wiemy, jak wyglda ponad poBowa powierzchni tej planety. NASA rozwa|a wysBanie kolejnej sondy w pierwszej dekadzie XXI wieku. Wenus odlegBo[ od SBoDca: 108 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 225 ziemskich dni dBugo[ doby: 584 ziemskie dni [rednica rwnikowa: 12 100 km [rednia temperatura na powierzchni: 450 st. C brak ksi|ycw Jest najja[niejsza na niebie, oczywi[cie nie liczc SBoDca i Ksi|yca. Zwana jest siostrzan planet Ziemi. Obie planety prawie si nie r|ni wielko[ci. Wenus jest tylko troszeczk mniejsza i l|ejsza. Astronauci na powierzchni Wenus wa|yliby niemal tyle samo, co na Ziemi. Powierzchni planety stale spowijaj gste chmury. Wzrokiem nie mo|na ich przeszy. Na Ziemi sdzono niegdy[, |e pod nimi mo|e kry si Bagodny klimat, ro[linno[. Tymczasem rzeczywisto[ rozczarowaBa. Atmosfera Wenus jest du|o gstsza ni| Ziemi. Chmury skBadaj si ze |rcego kwasu siarkowego. Ci[nienie jest mordercze, prawie sto razy wiksze ni| na Ziemi (takie jak na gBboko[ci kilometra pod powierzchni ziemskich oceanw). Pierwsze ldujce na Wenus sondy (radzieckie Wenery z pocztku lat 70.) byBy zgniatane jak puszki po coca-coli. Powietrze zawiera gBwnie dwutlenek wgla, gaz cieplarniany. Z tego te| powodu temperatura przy powierzchni siga 500 st. Celsjusza. W takiej temperaturze topi si oBw. Woda, ktra pewnie kiedy[ byBa na Wenus, do dzi[ ju| dawno wyparowaBa. Nie jest to na pewno kraina marzeD. Nie nadaje si na drugi dom. {ycia te| si tam nie u[wiadczy. Po raz pierwszy ziemska sonda dotarBa do Wenus w 1962 roku. ByB to Mariner 2. Potem planet odwiedziBo ponad 20 sond kosmicznych. Szczeglnie upodobali j sobie Rosjanie. Sonda Wenera 7 byBa pierwszym w historii statkiem kosmicznym, ktry wyldowaB na innej planecie. Pi lat temu amerykaDska sonda Magellan przeniknBa przez wenusjaDskie chmury promieniem radaru i wykonaBa bardzo dokBadn map jej powierzchni. O nowych misjach na razie nie sBycha. Ziemia odlegBo[ od SBoDca: 150 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 365 dni dBugo[ doby: 1 doba [rednica rwnikowa: 12 760 km [rednia temperatura na powierzchni: 20 st. C Ziemia jest trzeci planet od SBoDca, najwiksz z 4 planet wewntrznych. Pod wzgldem budowy przypomina inne planety tej grupy. Warunki na powierzchni tych planet r|ni si diametralnie Tylko na Ziemi wystpuje woda w stanie pBynnym. Bogata w tlen atmosfera, oraz inne warunki sprzyjaj |yciu. Trwajca od 4,5 miliarda lat ewolucja Ziemi zachodzi nadal, zarwno w sposb naturalny jak i w wyniku dziaBaD czBowieka. Mars odlegBo[ od SBoDca: 228 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 687 ziemskich dni dBugo[ doby: 24 godz. 39 min 35 s [rednica rwnikowa: 6800 km [rednia temperatura na powierzchni: 0 st. C (na rwniku), od -30 do -150 st. C (na biegunach) dwa ksi|yce (Fobos i Deimos) Z t planet wi|e si najwiksz nadziej na znalezienie |ycia poza Ziemi. Nie bdzie to na pewno inteligentna cywilizacja, ale mogBy tam do dzi[ przetrwa |ywe, prymitywne jednokomrkowe organizmy. To jedyna planeta, dla ktrej opracowano scenariusze kolonizacji, czyli rozpisane na stulecia nawodnienie, u|yznienie, zaszczepienie ro[linno[ci. Z dotychczasowych badaD wyBania si obraz planety, ktra trzy miliardy lat temu byBa taka sama jak wczesna Ziemia. MiaBa ciepBy klimat i wod. Dlaczego jednak obie planety ewoluowaBy innymi drogami? Ziemia pozostaBa |yzna i |ywa do dzi[, a Mars ozibiB si i wysuszyB? Tego nie wiemy. Atmosfera jest rzadka - ci[nienie ponad sto razy mniejsze ni| na Ziemi. W powietrzu gBwnie dwutlenek wgla, azot, argon i bardzo maBo tlenu. Wystpuj cztery pory roku, podobne do ziemskich, ale ka|da z nich trwa prawie dwa razy dBu|ej. Doba - jedynie pB godziny dBu|sza, ci|enie - trzy razy mniejsze ni| ziemskie. Jest zimno. Zrednia temperatura - minus 55 st. C. Na rwniku w lecie panuje jednak przyjemne ciepBo, ok. 27 st. C. Za to bieguny [cina mrz - 133 stopni poni|ej zera. Planeta ma rwnie r|norodn rzezb terenu jak Ziemia. Nie brakuje tam wy|yn, gr, wulkanw (najwikszy w naszym ukBadzie Olympus Mons ma 27 km wysoko[ci), kanionw, dolin, urwisk, nizin, depresji. Jedyne czego tam nie ma - to rzek, mrz i oceanw. W pobli|e Marsa po raz pierwszy dotarBa sonda Mariner 4 w 1965 roku. Pierwszy wyldowaB rosyjski Mars 3. Najbardziej owocna byBa jednak misja sond Viking, ktre ldowaBy tam w 1976 r. Dwa i pB roku temu rozpoczBa si inwazja ziemskich statkw na Marsa. Pierwszy ldowaB Pathfinder w lipcu 1997 roku (miaB na pokBadzie automatyczny pojazd Sojourner), a tu| po nim na orbicie planety znalazB si Global Surveyor. Wprawdzie pod koniec 1999 roku dwie nastpne sondy rozbiBy si (Climate Orbiter i Polar Lander), ale przez najbli|sz dekad co dwa lata, gdy Mars bdzie znajdowaB si w sprzyjajcej pozycji do Ziemi, bd parami startowaBy kolejne sondy. Mars byB dotd pechow planet dla ziemskich sond. Wikszo[ misji poniosBa fiasko. {artowano, |e w pobli|u Marsa musi |erowa galaktyczny potwr |ywicy si statkami kosmicznymi. Sondy bd szuka miejsc, gdzie mogBa si ukry woda. Poszukiwania bd prowadzone w pobli|u biegunw, bo podejrzewa si, |e woda zalega tam pod powierzchni w postaci wiecznej zmarzliny. Jowisz odlegBo[ od SBoDca: 778 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 11,9 ziemskich lat dBugo[ doby: 9 godz. 50 min [rednica rwnikowa: 143 000 km temperatura na powierzchni: -150 st. C 16 ksi|ycw (najwikszy: Ganimedes) Widziany z Ziemi Jowisz wyglda jak gwiazda, jednak [wiecca jasnym niemigotliwym blaskiem. Po Wenus jest to najja[niejsza z planet. Jego tarcza jest bardzo barwna. Przewa|aj odcienie czerwonawe, brunatne i oliwkowozielone. WzdBu| rwnika biegn ciemne smugi, wystpuj te| liczne plamy, np. ?Wielka Czerwona Plama", czyli olbrzymi huragan wirujcy w tym samym miejscu planety co najmniej od 300 lat. Ta planeta to wielka kula gazu - gBwnie wodoru i helu, z dodatkiem metanu i amoniaku. W 1995 roku wleciaB w ni prbnik wysBany z sondy Galileo. Pki nie zgniotBo go ci[nienie, przesyBaB na Ziemi wie[ci o tym, co widziaB - o piorunach, skBadzie chemicznym, ci[nieniu, coraz wy|szej temperaturze. Na kuli z gazu |y si nie da. Wielkie nadzieje stwarzaj natomiast ksi|yce Jowisza, a zwBaszcza cztery najwiksze - Io, Europa, Ganimedes i Kallisto. Io jest wulkanicznie aktywny, co oznacza, |e ma gorce wntrze. Z kolei Europa jest skuta lodem. Ten ld jednak jest popkany i skruszony. Astronomowie przypuszczaj, |e pod nim mo|e si kry ocean pBynnej wody o gBboko[ci nawet 100 kilometrw. W takim oceanie, mimo |e bez dostpu powietrza, mogByby rozwin si jakie[ formy |ycia. Jowisza po raz pierwszy odwiedziBy sondy Pio- neer 10 i 11, a potem Voyager 1 i 2. Od czterech lat na orbicie planety znajduje si sonda Galileo. Planuje si nastpne misje, ktre bd skierowane na ksi|yc - Europ. Jedna z planowanych sond miaBaby przebi lodow skorup i sprawdzi, co te| znajduje si pod ni. Saturn odlegBo[ od SBoDca: 1427 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 29,5 ziemskich lat dBugo[ doby: 10 godz. 32 min [rednica rwnikowa: 120 540 km temperatura na powierzchni: -180 st. C 18 ksi|ycw (najwikszy - Tytan) Przepiknie wyglda w lunecie dziki swoim pier[cieniom, najwspanialszym w UkBadzie SBonecznym. Ale astronomw fascynuje nie tyle ta wielka gazowa kula, jak jest Saturn, lecz najwikszy z jego ksi|ycw. Nazywa si Tytan. Spowija go gsta atmosfera (to wyjtkowe w[rd ksi|ycw), zBo|ona z azotu i metanu. Podobnie wygldaBa ziemska atmosfera sprzed 4 mld lat. Sondy Pioneer 11 i Voyager 1 i 2 nie potrafiBy dostrzec przez chmury powierzchni tego ksi|yca. Kto wie, by mo|e na powierzchni Tytana ju| powstaBy czsteczki organiczne i rodz si pierwsze, prymitywne organizmy. W roku 2004 doleci do Saturna sonda Cassini, a na Tytana opu[ci si ldownik Huyghens. Wtedy mo|e dowiemy si, czy Tytan jest drug Ziemi". Uran dlegBo[ od SBoDca: 2871 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 84 ziemskie lata dBugo[ doby: 17 godz. 15 min [rednica rwnikowa: 51 120 km temperatura na powierzchni: - 210 st. C 20 ksi|ycw (najwikszy - Tytania) Pierwsza planeta dostrze|ona za pomoc teleskopu. Inne wida goBym okiem. Dopiero w roku 1977 odkryto, |e Urana rwnie| otaczaj pier[cienie, cho sBabe, nie takie wspaniaBe jak u Saturna. W 1986 r. odwiedziB go Voyager 2. Uran ma zapewne skaliste jdro, ktre otacza pBynny pBaszcz, bdcy mieszanin wody, amoniaku i metanu. PBaszcz jest otulony grub atmosfer, w ktrej przewa|aj najl|ejsze gazy - wodr i hel. Dzi[, po odkryciu w 1999 r. piciu nowych ksi|ycw, znamy a| 20 ksi|ycw tej planety - rekord w skali UkBadu SBonecznego. Neptun odlegBo[ od SBoDca: 4497 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 165 ziemskich lat dBugo[ doby: 19 godz. 6 min [rednica rwnikowa: 49 530 km temperatura na powierzchni: -210 st. C 8 ksi|ycw (najwikszy - Tryton) Przypomina Urana. Jest podobnie zbudowany. Zbli|yB si do niego Voyager 2 w 1989 r. Interesujcy jest jego najwikszy ksi|yc, aktywny wulkanicznie Tryton o [rednicy 2700 km. Kr|y on w przeciwnym kierunku wokB planety ni| inne ksi|yce. Pluton [rednia odlegBo[ od SBoDca: 5913 mln km dBugo[ roku (okres obiegu wokB SBoDca): 249 ziemskich lat dBugo[ doby: 6 dni 9 godz. 17 min [rednica rwnikowa: 2320 km temperatura na powierzchni: -230 st. C 1 ksi|yc (Charon) Z jego perspektywy SBoDce jest jedynie drobnym [wieccym punktem, niemal jak inne gwiazdy. Do Plutona nie dotarBa jeszcze |adna sonda. Pluton jest bardzo maBy, i - jak na planet - wa|y bardzo niewiele. Tu| po jego odkryciu sdzono, |e jego masa dorwnuje ziemskiej. Z czasem obni|ano szacunki kilkakrotnie. W 1978 roku odkryto, |e Pluton nie jest samotny - ma naturalnego satelit (nazwano go Charonem), wic to, co do tej pory brano za jedn planet, jest w rzeczywisto[ci ukBadem dwch ciaB. Dzi[ szacuje si mas planety na zaledwie jedn pisetn masy Ziemi. Pluton i Charon s zawsze skierowane do siebie t sam stron - jedyny taki przypadek w naszym ukBadzie. Pluton ma du|o bardziej eliptyczn orbit ni| inne planety (w zwizku z tym czasem jest bli|ej SBoDca ni| Neptun). PBaszczyzna jego orbity jest nachylona do pBaszczyzny innych orbit. Zdaniem wielu astronomw - Pluton nie pasuje do rodziny planet. Jest tylko przedstawicielem, cho najwikszym, tzw. pasa Kuipera, drugiego pasa planetoid rozcigajcego si za Neptunem. W 1998 r. zaproponowano, by Plutona wpisa na list planetoid. Na razie jednak Unia Astronomiczna - zasypana protestami, gBwnie astronomw amerykaDskich - nie zmieniBa statusu Plutona.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
UKŁAD SŁONECZNY
Układ Słoneczny
Układ Słoneczny(1)
układ Słoneczny kartkówka
Karta pracy uklad sloneczny
UKŁAD SŁONECZNY
Układ Słoneczny
Uklad Sloneczny test AS5
Układ Regulacji Kaskadowej 2
F 15 Układ do pomiaru czasów przełączania diody

więcej podobnych podstron