3. Odrzucenie poczucia w�asnej wa�no�ci Mia�em okazj� przedyskutowa� swoje dwie wizyty u don Juana z przyjacielem, kt�ry nas ze sob� pozna�. Wed�ug niego, marnowa�em tylko czas. Szczeg�owo opowiedzia�em mu o ca�ej naszej rozmowie. Uzna�, �e przesadzam i mam za bardzo romantyczny stosunek do tego �g�upiego, starego piernika". Nie mia�em zbyt wiele sympatii dla tego dziwnego, starego cz�owieka. By�em szczerze przekonany, �e jego krytyczne uwagi pod moim adresem powa�nie podkopa�y moj� �yczliwo�� dla niego. Jednak musz� doda�, �e zawsze mia� trafne spostrze�enia i by� autentyczny. Z jednej strony nie chcia�em zaakceptowa� tego, �e don Juan potrafi� zniszczy� wszystkie moje przekonania dotycz�ce �wiata, a z drugiej � odczuwa�em niech�� do przyznania racji mojemu przyjacielowi, kt�ry uwa�a�, �e stary Indianin by� po prostu �wirem. Czu�em si� zmuszony jeszcze raz go odwiedzi�, zanim podejm� jak�� decyzj�. �roda, 28 grudnia 1960 Zaraz gdy tylko przyjecha�em, don Juan zabra� mnie na przechadzk� po pustynnym chaparralu. Nie spojrza� nawet na torb� zakup�w, kt�re mu przywioz�em. Wyda�o mi si�, �e czeka� na mnie. Chodzili�my ca�ymi godzinami. Nie zerwa� ani nie pokaza� mi �adnej ro�liny. Jednak nauczy� mnie w�a�ciwego sposobu chodzenia. Powiedzia�, �e gdy id�, musz� mie� lekko zgi�te palce d�oni, co pozwoli mi utrzyma� uwag� na �cie�ce i jej otoczeniu. Twierdzi�, �e m�j zwyk�y spos�b chodzenia os�abia organizm i �e nigdy nie powinno si� niczego nosi� w r�kach. Je�li trzeba co� przenie��, nale�y u�ywa� plecaka lub torby na plecy. Chodzi o to, �e kiedy utrzymuje si� r�ce w odpowiedniej pozycji, mo�na dzi�ki temu zwi�kszy� swoj� wytrzyma�o�� i pog��bi� �wiadomo��. Nie znalaz�em �adnego powodu do dyskusji, wi�c zagi��em palce tak, jak opisa� i szed�em. Moja �wiadomo�� w �aden spos�b si� nie zmieni�a, tak samo by�o z wytrzyma�o�ci�. Zacz�li�my przechadzk� rankiem i zatrzymali�my si� na odpoczynek oko�o po�udnia. Spoci�em si� i chcia�em si� napi� ze swojej manierki, lecz don Juan powstrzyma� mnie, m�wi�c, �e lepiej wypi� tylko ma�y �yk. �ci�� kilka li�ci z niepozornego, ��tawego krzaczka i zacz�� je �u�. Da� mi troch�, twierdz�c, �e s� wspania�e i je�li b�d� je �u� powoli, pragnienie zniknie. Nie znikn�o jednak, cho� nie czu�em te�, by mi bardzo dokucza�o. Wydawa�o si�, �e czyta w moich my�lach, bo zacz�� t�umaczy�, �e nie odczu�em korzy�ci p�yn�cych z w�a�ciwego sposobu chodzenia ani z �ucia li�ci, poniewa� jestem m�ody i silny, a moje cia�o niczego nie zauwa�a, gdy� jest g�upawe. Za�mia� si�. Nie by�em w nastroju do �miechu i zdaje si�, �e to rozbawi�o go jeszcze bardziej. U�ci�li� poprzednie stwierdzenie, m�wi�c, �e moje cia�o nie jest naprawd� g�upie, ale troch� u�pione. W tym momencie przelecia�a nad nami, kracz�c, ogromna wrona. Zaskoczy�o i przestraszy�o mnie to i zacz��em si� �mia�. Wydawa�o mi si�, �e to dobra okazja do �miechu, ale ku mojemu wielkiemu zdziwieniu, don Juan mocno potrz�sn�� moim ramieniem i uciszy� mnie. Mia� niezwykle powa�ny wyraz twarzy. � To nie by� �art � powiedzia� surowo, jakbym wiedzia�, o czym m�wi. Poprosi�em go o wyja�nienie. Powiedzia�em, �e to absurdalne, �e rozz�o�ci� go m�j �miech na widok wrony, chocia� sam �mia� si� z ekspresu do kawy. � To, co widzia�e�, to nie by�a tylko wrona! � wykrzykn��. � Ale ja przecie� widzia�em, i to by�a wrona � nalega�em. � Nic nie widzia�e�, g�upcze � warkn��. Jego gburowato�� by�a nie na miejscu. Powiedzia�em, �e nie lubi� z�o�ci� ludzi i �e lepiej b�dzie, je�li sobie p�jd�, bo on chyba nie ma nastroju do przebywania w czyim� towarzystwie. Za�mia� si� ha�a�liwie, jakbym by� klaunem graj�cym dla niego przedstawienie. W odpowiedzi na to wzr�s� m�j niepok�j i zak�opotanie. � Za bardzo si� w�ciekasz � skomentowa� niedbale. � Podchodzisz do siebie zbyt powa�nie. � A czy ty nie robisz tego samego? � wtr�ci�em. � Nie traktujesz siebie powa�nie, kiedy si� na mnie z�o�cisz? Odpowiedzia�, �e z�oszczenie si� na mnie by�oby ostatni� rzecz�, jak� m�g�by zrobi�. Popatrzy� na mnie przenikliwie. � To, co widzia�e�, nie by�o potwierdzeniem od �wiata � powiedzia�. � Lataj�ce albo kracz�ce wrony nigdy nie s� potwierdzeniem. To by� omen! � Omen? Jaki? � Bardzo wa�na, dotycz�ca ciebie wskaz�wka � odpar� tajemniczo. W tym momencie wiatr przywia� do naszych st�p such� ga���. � A to jest potwierdzenie! � wykrzykn��. Spojrza� na mnie ja�niej�cymi oczyma i wybuchn�� dono�nym �miechem. Mia�em poczucie, �e dalej droczy si� ze mn�, ustalaj�c regu�y swojej dziwnej gry i dlatego jemu by�o do �miechu, a mnie nie. Znowu wzr�s� m�j niepok�j i powiedzia�em mu wszystko, co o nim my�l�. Do Juan nie by� wcale rozgniewany ani obra�ony. Za�mia� si� i to wywo�a�o jeszcze wi�ksze moje m�czarnie i frustracj�. Pomy�la�em sobie, �e rozmy�lnie mnie poni�a. Stwierdzi�em w�wczas, �e mam ju� powy�ej uszu tej pracy w terenie. Wsta�em i powiedzia�em, �e chc� wr�ci� do jego domu, poniewa� musz� jecha� do Los Angeles. � Siadaj! � powiedzia� rozkazuj�co. � Masz humory jak stara baba. Nie mo�esz teraz odej��, poniewa� jeszcze nie sko�czyli�my. Odczu�em wielk� niech�� do niego. Pomy�la�em, �e jest z niego wyj�tkowo nad�ty typek. Don Juan zacz�� �piewa� idiotyczn� meksyka�sk� piosenk�. Wyra�nie na�ladowa� pewnego popularnego piosenkarza. Przed�u�aj�c niekt�re sylaby i skracaj�c inne, zrobi� parodi� tego utworu. By�a tak zabawna, �e zacz��em si� �mia�. � Widzisz, �miejesz si� z g�upiej piosenki � powiedzia�. � Ale cz�owiek, kt�ry �piewa w ten spos�b i ci, co go s�uchaj�, wcale si� nie �miej�. Traktuj� to powa�nie. � Co przez to rozumiesz? � zapyta�em. Pomy�la�em, �e specjalnie poda� ten przyk�ad, aby powiedzie� mi, �e �mia�em si� z wrony, poniewa� nie potraktowa�em jej powa�nie, tak samo jak piosenki. Ale on znowu wywi�d� mnie w pole. Odpar�, �e by�em jak ten piosenkarz i ludzie lubi�cy jego zarozumia�e piosenki i ze �mierteln� powag� zajmuj�cy si� jakimi� bzdurami, kt�re cz�owieka o zdrowych zmys�ach g�wno obchodz�. P�niej powt�rzy�, jakby dla od�wie�enia mojej pami�ci, wszystko to, co wcze�niej powiedzia� na temat nauki o ro�linach. Wyra�nie podkre�li�, �e je�li naprawd� chc� si� o nich uczy�, musz� w du�ym stopniu zmieni� swoje zachowanie. Moje zaniepokojenie wci�� wzrasta�o, tak �e musia�em si� zdoby� na wielki wysi�ek, aby dalej robi� notatki. � Traktujesz siebie zbyt powa�nie � powiedzia� powoli � � Wydajesz si� sobie tak cholernie wa�ny. Musisz to zmieni�! Jeste� tak diabelnie wa�ny, �e czujesz, i� mo�esz sobie pozwoli�, denerwowa� si� na wszystko. Jeste� tak diabelnie wa�ny, �e sta� ci� na to, aby wszystko zostawi�, kiedy co� nie jest po twojej my�li. Uwa�asz, �e przez to okazujesz sw�j charakter. C� za nonsens! Jeste� s�aby i zarozumia�y! Pr�bowa�em protestowa�, ale on by� nieust�pliwy. Zwr�ci� mi uwag� na to, �e w ci�gu swojego �ycia nigdy niczego nie sko�czy�em z powodu nadmiernego poczucia wa�no�ci, jak� sobie przypisywa�em. Zadziwi�a mnie pewno�� jego stwierdze�. By�y one oczywi�cie prawdziwe i to nie tylko mnie rozz�o�ci�o, ale i przerazi�o. � Przekonanie o w�asnej wa�no�ci jest kolejn� rzecz�, kt�r� opr�cz osobistej historii, musi si� porzuci� powiedzia� dramatycznym tonem. Zdecydowanie nie mia�em ochoty na dyskusj�. By�o oczywiste, �e znalaz�em si� w bardzo niekorzystnej sytuacji. Don Juan nie zamierza� wr�ci� do domu, dop�ki nie za�atwi wszystkiego, a ja, nie znaj�c drogi, musia�em zosta� z nim. Stary Indianin wykona� dziwny i gwa�towny ruch, co� podobnego do w�chania powietrza, przy czym lekko i rytmicznie potrz�sa� g�ow�. Wydawa� si� niezwykle czujny. Odwr�ci� si� do mnie i spojrza� z zak�opotaniem i zaciekawieniem. Omi�t� mnie wzrokiem z g�ry na d�, jakby szukaj�c czego� szczeg�lnego. Potem nagle wsta� i zacz�� szybko i��. Prawie bieg�. Poszed�em za nim. Utrzymywa� bardzo szybkie tempo przez prawie godzin�. W ko�cu zatrzyma� si� przy skalistym wzg�rzu i usiedli�my w cieniu krzewu. Marsz wyczerpa� mnie ca�kowicie, ale poprawi� mi nastr�j. W jaki� dziwny spos�b zmieni�em si�. Teraz poczu�em si� prawie szcz�liwy, a przedtem, kiedy po k��tni zacz�li�my biec, by�em na niego w�ciek�y. � To bardzo dziwne � odezwa�em si� � ale teraz czuj� si� naprawd� dobrze. W oddali s�ycha� by�o krakanie wrony. Don Juan podni�s� d�o� do prawego ucha i u�miechn�� si�. � To by� omen � powiedzia�. Kamie� odpad� od ska�y i g�o�no uderzy� o ziemi�. Don Juan za�mia� si� i wskaza� palcem w kierunku, sk�d dobieg� d�wi�k. � A to by�o potwierdzenie � doda�. Wtedy zapyta� mnie, czy jestem got�w porozmawia� o poczuciu w�asnej wa�no�ci. Za�mia�em si�. Nie by�em teraz nawet w stanie poj��, jak mog�em si� na niego tak rozz�o�ci�. � Nie rozumiem, co si� ze mn� dzieje � powiedzia�em. � Przedtem by�em w�ciek�y, a teraz nie jestem, i nawet nie wiem dlaczego. � �wiat wok� nas jest bardzo dziwny � stwierdzi�. � Nie�atwo ujawnia swoje tajemnice. Lubi�em jego tajemnicze stwierdzenia. By�y one wyzywaj�ce i nie by�em w stanie si� przekona�, czy posiadaj� ukryte znaczenie, czy te� s� tylko zwyk�ym nonsensem. � Je�li kiedykolwiek przyjdziesz na t� pustyni� � powiedzia� � omijaj z daleka skaliste wzg�rze, przy kt�rym zatrzymali�my si� dzisiaj. Unikaj go jak zarazy. � Dlaczego? O co tu chodzi? � Teraz nie czas, aby to wyja�nia� � powiedzia�. � Teraz zajmujemy si� utrat� poczucia w�asnej wa�no�ci. Jak d�ugo b�dziesz uwa�a�, �e jeste� najwa�niejszy na �wiecie, tak d�ugo nie b�dziesz w stanie naprawd� doceni� �wiata wok� siebie. Jeste� jak ko� z klapkami na oczach, widzisz tylko siebie, oddzielonego od reszty. � badawczo przypatrywa� mi si� przez chwil�. � Mam zamiar pogada� z moim ma�ym przyjacielem, tym tutaj � doda�, wskazuj�c niepozorn� ro�link�. Ukl�kn�� przed ni� i zacz�� j� g�aska� i przemawia� do niej. Na pocz�tku nie rozumia�em, co m�wi, ale p�niej przeszed� na hiszpa�ski. Przez chwil� mamrota� jakie� nonsensy, po czym podni�s� si�. � Niewa�ne, co m�wisz do ro�liny � powiedzia�. � Mo�esz nawet sam wymy�la� s�owa, wa�ne jest jedynie uczucie sympatii i traktowanie jej jak r�wnej sobie. Wyja�ni� mi, �e cz�owiek, kt�ry zbiera ro�liny, za ka�dym razem musi przeprosi� je za to, �e je zrywa i przekona� o tym, �e pewnego dnia jego w�asne cia�o b�dzie im s�u�y� za po�ywienie. � Tak wi�c, wzi�wszy wszystko razem, ro�liny i my jeste�my sobie r�wni � stwierdzi�. � Ani my, ani one nie s� wi�cej lub mniej wa�ne. Chod�, przem�w do ma�ej ro�linki � nalega�. � Powiedz jej, �e ju� wi�cej nie b�dziesz si� czu� taki wa�ny. Posun��em si� do tego, �e kl�kn��em przed ni�, ale nie mog�em zmusi� si�, aby do niej przem�wi�. Czu�em si� �mieszny i zachichota�em. Nie by�em jednak z�y. Don Juan klepn�� mnie po plecach i powiedzia�, �e wszystko jest w porz�dku, poniewa� przynajmniej bytem w stanie zapanowa� nad swoim gniewem. � Od teraz zacznij przemawia� do ro�lin � powiedzia�. � Przemawiaj dop�ki nie stracisz poczucia swojej wa�no�ci. R�b to tak d�ugo, a� b�dziesz w stanie dokona� ego na oczach innych. Id� teraz na tamte wzg�rza i wypraktykuj to sam. Zapyta�em go, czy mog� m�wi� do ro�lin po cichu, w my�li. Za�mia� si� i poklepa� mnie po g�owie. � Nie! � odpar�. � Musisz do nich przemawia� g�o�no i wyra�nie, je�li chcesz, aby ci odpowiedzia�y. Poszed�em tam, dok�d mi kaza�, �miej�c si� do siebie z jego ekscentryczno�ci. Nawet spr�bowa�em przemawia� do ro�lin, ale uczucie niedorzeczno�ci tego dzia�ania przyt�oczy�o mnie. Kiedy odczeka�em ju�, jak mi si� wydawa�o, odpowiednio d�ugo, wr�ci�em do don Juana. By�em przekonany, �e on wie, �e nie m�wi�em do ro�lin. Nie spojrza� na mnie. Pokaza� mi, abym usiad� obok niego. � Obserwuj mnie dok�adnie � powiedzia�. � B�d� rozmawia� z moim ma�ym przyjacielem. Ukl�kn�� przed ro�link� i przez kilka minut, wyginaj�c si� i gestykuluj�c, m�wi� i �mia� si�. Pomy�la�em sobie, �e oszala�. � Ta ma�a ro�linka powiedzia�a mi, abym przekaza� ci, �e nadaje si� do jedzenia � zwr�ci� si� do mnie, a potem wsta� z kl�czek. � Powiedzia�a mi, �e ich wi�zka mo�e utrzyma� cz�owieka w dobrym zdrowiu, a tak�e �e w pobli�u ro�nie ich wi�cej. � Don Juan wskaza� na miejsce na zboczu oddalone od nas o oko�o dwie�cie metr�w. � Chod�my sprawdzi�. �mia�em si� z jego komedianctwa. By�em pewny, �e znajdziemy ro�liny, poniewa� by� ekspertem w tej dziedzinie i wiedzia�, gdzie na tym terenie rosn� jadalne i lecznicze zio�a. Kiedy szli�my w kierunku tego miejsca, powiedzia� mi od niechcenia, �e powinienem przyjrze� si� tej ro�linie, poniewa� jest ona zar�wno po�ywieniem, jak i lekarstwem. Zapyta�em go p�artem, czy to te� powiedzia�a mu ro�lina. Zatrzyma� si� i przygl�da� mi si� z niedowierzaniem. Pokr�ci� g�ow�. � Oj! � wykrzykn��, �miej�c si�. � Twoja bystro�� czyni ci� g�upszym, ni� my�la�em! Jak�e ta ma�a ro�linka mo�e powiedzie� mi to, co wiedzia�em przez ca�e �ycie? Nast�pnie zacz�� mi wyja�nia�, �e zna r�ne w�a�ciwo�ci tej specyficznej ro�liny i �e ro�linka powiedzia�a mu tylko, i� ro�nie ich troch� w miejscu, kt�re wskaza�, j �e nie ma nic przeciwko temu, �eby mi o tym powiedzia�. Kiedy dotarli�my do wzg�rza, zauwa�y�em du�y plac poro�ni�ty tymi ro�linami. Mia�em zamiar si� po�mia�, ale don Juan nie da� mi na to czasu. Chcia�, abym podzi�kowa� ro�linom. Czu�em si� a� do b�lu za�enowany i nie by�em w stanie zmusi� si� do tego. U�miechn�� si� dobrotliwie i wypowiedzia� jedno ze swoich tajemniczych stwierdze�. Powt�rzy� je trzy lub cztery razy, jakby chcia� mi da� wystarczaj�co du�o czasu na jego zrozumienie. � �wiat wok� nas jest tajemnic�. A cz�owiek nie jest lepszy od czegokolwiek innego. Je�li ma�a ro�lina jest dla nas hojna, powinni�my jej podzi�kowa�, w przeciwnym wypadku mo�e nas nie wypu�ci�. Spos�b, w jaki popatrzy� na mnie, kiedy to m�wi�, przestraszy� mnie. Szybko pochyli�em si� nad ro�linami i g�o�no powiedzia�em: � Dzi�kuj� wam. Don Juan zacz�� si� �mia� �agodnie. Szli�my jeszcze przez godzin�, a p�niej zwr�cili�my w stron� domu. W pewnym momencie zosta�em z ty�u i don Juan musia� zaczeka� na mnie. Sprawdzi�, czy mam zagi�te palce � Nie mia�em. Rozkazuj�cym tonem powiedzia� mi, �e kiedykolwiek b�d� z nim szed�, musz� obserwowa�, co robi i na�ladowa� go albo mog� w og�le nie przychodzi�. � Nie mog� czeka� na ciebie jak na dziecko � powiedzia� karc�co. To stwierdzenie wprawi�o mnie w zak�opotanie. Jak to mo�liwe, aby taki stary cz�owiek potrafi� chodzi� lepiej ni� ja? Jestem atletycznie zbudowany i wydawa�o mi si�, �e jestem silny, a jednak to on musia� czeka� na mnie, a� go dogoni�. Zgi��em palce i co najdziwniejsze, bez �adnego wysi�ku uda�o mi si� utrzyma� jego szybkie tempo. Faktycznie, od czasu do czasu czu�em, jak moje r�ce ci�gn� mnie naprz�d. Poczu�em uniesienie. By�em szcz�liwy, id�c bez celu z dziwnym, starym Indianinem. Zacz��em m�wi� i bez przerwy dopytywa�em si�, czy poka�e mi pejotl. Spojrza� na mnie, ale nie powiedzia� ani s�owa.