plik


ÿþPolski Przegld Neurologiczny, 2008, tom 4, supl. A strukturalnie i organizacyjnie cz[ szpitala lub oddziaBu szpitalnego, w skBad której wchodz odpowiednio przy- OddziaBy udarowe  zadania i organizacja stosowane dla opieki nad chorymi z udarem sale cho- Stroke units  role and organization rych, w tym odpowiednio wyposa|ona sala intensywnego Iwona SarzyDska-DBugosz nadzoru (minimum 3 Bó|ka) oraz sale pobytu chorych w okresie podostrym. Odpowiednio przygotowany, wielo- II Klinika Neurologii, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie specjalistyczny zespóB pracowników medycznych (zespóB SBowa kluczowe: udar, pododdziaB udarowy, organizacja udarowy) powinien sprawowa wyBcznie lub prawie Key words: stroke, stroke unit, organization wyBcznie opiek nad chorymi z udarem mózgu. Niezbd- ne jest zapewnienie caBodobowego i nieograniczonego System pomocy i opieki dla chorych po udarze mózgu dostpu do badaD neuroobrazowych (przynajmniej CT) powinien obejmowa: profilaktyk pierwotn udaru móz- i diagnostyki laboratoryjnej. gu, edukacj spoBeczn na temat czynników ryzyka i obja- Postpowanie lekarskie w pierwszych godzinach ho- wów udaru mózgu, pomoc przedszpitaln, leczenie uda- spitalizacji powinno by ukierunkowane przede wszyst- ru w okresie ostrym, profilaktyk wtórn, rehabilitacj, jak kim na: postawienie rozpoznania (ró|nicowanie udaru równie| staB kontrol jako[ci caBego systemu. Najwa|niej- niedokrwiennego i krwotocznego oraz wykluczenie innych szym elementem tego systemu jest oddziaB (pododdziaB) ni| udar przyczyn zachorowania), ustalenie przyczyny udarowy. Od lat 90. XX wieku twierdzono, |e rozwój udaru i identyfikacj czynników ryzyka, analiz wskazaD i stosowanie nowych metod leczenia ostrej fazy udaru móz- do intensywnej opieki neurologicznej oraz specjalnego gu s tak samo istotne, jak wBa[ciwa organizacja opieki rodzaju leczenia (tromboliza, leczenie przeciwzakrzepo- nad pacjentem z udarem. Optymalizacja procesu diagno- we) Ponadto nale|y zapobiega, wykrywa oraz leczy stycznego i leczniczego chorych z udarem oraz wBa[ciwa, wczesne powikBania, a tak|e ustali plan rehabilitacji wczesna rehabilitacja pacjentów jest zadaniem wyspecja- ukierunkowany na osignicie indywidualnie okre[lonych lizowanych zespoBów udarowych w wyodrbnionych celów. Ka|dy pododdziaB udarowy powinien mie opraco- strukturalnie oddziaBach/pododdziaBach udarowych. U|y- wane protokoBy postpowania (na podstawie ogólnie obo- wa si ró|nych definicji  oddziaBu udarowego , jednak wizujcych zaleceD, ale dostosowane do wBasnych mo|li- jedn z najpopularniejszych jest zaproponowana przez Eu- wo[ci i do[wiadczeD). Wa|nym elementem optymalnego ropejsk Inicjatyw Udarow (EUSI, European Stroke Ini- leczenia i rehabilitacji pacjentów z udarem mózgu s regu- tiative). Zgodnie z ni, oddziaB udarowy to  oddziaB szpi- larne i odpowiednio czste zebrania zespoBu udarowego talny, na którym wyBcznie lub niemal wyBcznie leczeni po[wicone omawianiu stanu poszczególnych pacjentów. s pacjenci z udarem mózgu poprzez specjalnie przygoto- Grupa ekspertów z Koalicji Ataku Mózgu (BAC, Brain wany do tego personel i wielodyscyplinarny sposób le- Attack Coalition) zapropnowaBa wyodrbnienie 2 rodza- czenia i opieki [1]. jów o[rodków udarowych: podstawowych (primary) i re- W ostatnich kilkunastu latach przeprowadzono wiele ferencyjnych, wysokospecjalistycznych (comprehensive). badaD oceniajcych wyniki leczenia chorych po udarze W Polsce tak|e istnieje potrzeba stworzenia dwóch rodza- mózgu na oddziaBach udarowych oraz na oddziaBach bez jów pododdziaBów udarowych, zwBaszcza ze wzgldu na wyodrbnionych strukturalnie pododdziaBów udaro- istotne ró|nice w wyposa|eniu i dostpno[ci do okre[lo- wych. W przeprowadzonych metaanalizach uzyskano po- nych badaD, zabiegów i konsultacji w polskich szpitalach twierdzenie, |e leczenie na oddziaBach udarowych wi|e oraz szczególne potrzeby diagnostyczne i terapeutyczne si z 3-procentow bezwzgldn redukcj caBkowitej [mier- niektórych chorych po udarze mózgu. telno[ci, 2-procentow redukcj liczby osób wymagajcych Podstawowe pododdziaBy udarowe to pododdziaBy do- dBugotrwaBej opieki w zakBadach opiekuDczo-leczniczych stpne dla wszystkich chorych, posiadajce niezbdny oraz 5-procentowym zmniejszeniem liczby osób zale|nych wielodyscyplinarny personel, infrastruktur i programy od innych [2]. W wynikach badaD oceniajcych efekty po leczenia wikszo[ci pacjentów z ostrym udarem mózgu 5 10 latach obserwacji potwierdzono istotny wpByw tak-  w tym do|ylnego stosowania rekombinowanego tkan- |e na dBugotrwaBe rokowanie. kowego aktywatora plazminogenu w oknie terapeutycz- W poszczególnych krajach oddziaBy udarowe maj nie- nym do 3 godzin. Zadaniami podstawowego pododdziaBu co odmienn struktur i zasady funkcjonowania, istniej udarowego s wic: diagnozowanie i leczenie udaru móz- ró|ne wytyczne dotyczce struktury i wyposa|enia pod- gu wedBug aktualnych zaleceD, rozpoznawanie i leczenie oddziaBów udarowych oraz stwierdza si ró|nice w pozio- czynników ryzyka udaru, wdro|enie indywidualnego pro- mie zaawansowania tworzonej sieci oddziaBów udarowych, gramu profilaktyki wtórnej oraz rozpoczcie indywidual- proces tworzenia której rozpoczto w Polsce w 1997 ro- nego programu rehabilitacji [4]. ku. W 2000 roku w ramach Narodowego Programu Profi- Referencyjne (wysokospecjalistyczne) pododdziaBy laktyki i Leczenia Udaru Mózgu (NPPiLUM) opracowano udarowe o rozszerzonym profilu diagnostyczno-terapeu- projekt sieci obejmujcej 120 oddziaBów udarowych na te- tycznym powinny zabezpiecza wysokiej jako[ci opiek renie Polski. Ustalono, |e oddziaBy udarowe powinny za- dla niektórych pacjentów z ci|kim udarem mózgu, du- bezpiecza obszar o promieniu do 80 km, tak aby chory |ym deficytem neurologicznym lub chorob wielonarz- miaB mo|liwo[ dotarcia do szpitala w czasie nie dBu|- dow. O[rodki takie musz posiada niezbdny personel, szym ni| 2 godziny. Grupa ekspertów NPPiLUM opraco- infrastruktur i programy diagnostyczno-lecznicze dla tych waBa rekomendacje dotyczce struktury, personelu oraz pacjentów z udarem mózgu, którzy wymagaj intensywnej wyposa|enia pododdziaBów udarowych w Polsce [3]. Aby opieki medycznej i/lub chirurgicznej, wyspecjalizowanych istniaB pododdziaB udarowy, musi zosta wyodrbniona badaD neuroobrazujcych lub leczenia interwencyjnego www.ppn.viamedica.pl 16 Kurs 2. Leczenie ostrej fazy udaru mózgu  chirurgicznego czy metodami endowaskularnymi. ria. W 2005 roku do sieci pododdziaBów udarowych Szczególnymi zadaniami takich wysokospecjalistycznych w Polsce nale|y wpisa 105 pododdziaBów udarowych, pododdziaBów udarowych s midzy innymi: diagno- a 58 z nich to oddziaBy caBkowicie speBniajce standardowe zowanie i leczenie udaru mózgu u osób mBodych, kryteria. Natomiast w 2007 roku mieli[my 111 pododdzia- z uwzgldnieniem tak zwanych rzadkich etiologii udaru Bów udarowych, w tym 5 referencyjnych (wysokospecjali- (zespoBy nadkrzepliwo[ci, zapalenia naczyD, zespoBy stycznych) pododdziaBów udarowych oraz 51 speBniajcych genetycznie uwarunkowane itd.) oraz diagnozowanie i le- standardowe kryteria. Najcz[ciej stwierdzanymi odstp- czenie przypadków szczególnych (udar w przebiegu cho- stwami, przyczyniajcymi si do ni|szego zaklasyfikowa- rób ukBadowych, podejrzenie malformacji naczyniowych nia pododdziaBów udarowych we wszystkich latach, byBy: itd.). W referencyjnych pododdziaBach udarowych mogBy- niedobór personelu oraz niedostatki aparaturowe. by by wprowadzane i oceniane procedury diagnostyczne Podsumowujc, mo|na stwierdzi, |e sie pododdzia- oraz terapeutyczne, dla stosowania których rekomenda- Bów oddziaBów udarowych na terenie Polski rozwija si cje nie s jeszcze ustalone (brak wyników kontrolowanych, bardzo dynamicznie, a kierunek rozwoju jest zgodny randomizowanych badaD klinicznych) jednak wstpne re- z europejskimi i [wiatowymi zaleceniami. Obecnie istnie- zultaty ich stosowania s obiecujce. PrzykBadami takich je potrzeba dalszego doposa|enia w niezbdny sprzt oraz procedur s: endowaskularne interwencje w przypadku wymiany sprztu ju| przestarzaBego, a tak|e uzupeBnienia ostrej niedro|no[ci ttnicy wewntrzczaszkowej (dottni- niedoborów wyksztaBconej kadry medycznej w istniej- cze leczenie trombolityczne, mechaniczne usuwanie skrze- cych pododdziaBach udarowych. Kolejnym bardzo wa|- plin, angioplastyka), kraniotomia w przypadku zBo[liwego nym celem powinno by stworzenie nastpnych referen- zawaBu w obrbie ttnicy [rodkowej mózgu, angioplasty- cyjnych pododdziaBów udarowych. ka i stentowanie ttnic szyjnych w odcinku zewntrzczasz- Pi [mi enni ct wo kowym czy procedury mikrochirurgiczne w przypadku cho- 1. Kaste M., Olsen T.S., Orgogozo J.M. i wsp. for the EUSI Executive Committee: roby du|ych naczyD. Dodatkowo wielospecjalistyczne Organization of stroke care: education, stroke units and rehabilitation. Cerebro- pododdziaBy udarowe powinny [wiadczy pomoc w dia- vasc. Dis. 2000; 10 (supl. 3): 1 11. 2. The Stroke Unit Trialists Collaboration: organized inpatient (stroke unit) care gnostyce i leczeniu pacjentów trafiajcych do podsta- after stroke (Cochrane Review). W: The Cochrane Library. Issue 3. Update Soft- wowych oddziaBów udarowych, jak równie| powinny ware, Oxford 2003. prowadzi szkolenia dla specjalistów z podstawowych 3. Grupa Ekspertów NPPiLUM: Rekomendacje Grupy Ekspertów Narodowego Pro- gramu Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu. Organizacja pododdziaBów udaro- pododdziaBów udarowych w regionie oraz dla spoBeczeD- wych. Neurol. Neurochir. Pol. 2003; 37 (supl. 6): 11 15. stwa [5]. 4. Alberts M.A., Hademenos G., Latchaw R.E. i wsp. for the Brain Attack Coalition: Recommendations for the establishment of primary stroke centers. J. Am. Med. W ostatnich latach w Polsce uzyskano istotny postp w za- Assoc. 2000; 283: 3102 3109. kresie rozwoju sieci pododdziaBów udarowych. W 1997 roku 5. Alberts M.A., Latchaw R.E., Selman W.R. i wsp. for the Brain Attack Coalition: w Polsce funkcjonowaBy tylko 3 pododdziaBy udarowe. Recommendations for Comprehensive Stroke Centers. A consensus statement from the Brain Attack Coalition. Stroke 2005; 36: 1597 1616. W 2000 roku w Polsce istniaBy 23 pododdziaBy udarowe, a 12 z nich speBniaBo kryteria standardowego oddziaBu uda- Adres do korespondencji: dr med. Iwona SarzyDska-DBugosz rowego, pozostaBe byBy we wczesnych etapach rozwoju. II Klinika Neurologii Instytutu Psychiatrii i Neurologii ul. Sobieskiego 9, 02 957 Warszawa W 2003 roku w Polsce byBo ju| 97 pododdziaBów udaro- tel.: 0 22 458 27 95, faks: 0 22 842 40 23 wych, a 20 z nich to poddziaBy w peBni speBniajce kryte- e-mail: idlugosz@ipin.edu.pl www.ppn.viamedica.pl 17

Wyszukiwarka