��El|bieta JagodziDska
Trudno[ci w uczeniu si uwarunkowane
zaburzeniami spostrze|eD sBuchowych
Za percepcj dzwik�w odpowiedzialny jest analizator sBuchowy. Jego budowa
obejmuje:
receptor bodzc�w (ucho);
drog doprowadzajc bodzce (nerwy sBuchowe);
cz[ korow m�zgu, gdzie dokonuje si analiza i synteza odbieranych
dzwik�w.
U poszczeg�lnych jednostek wystpuj du|e r�|nice indywidualne w zakresie
percepcji sBuchowej. Jedni wykazuj si du| mo|liwo[ci w identyfikacji wysoko[ci
dzwik�w. Inni lepiej r�|nicuj barw dzwiku, czy struktur rytmu. Odrbn
wBasno[ci percepcji sBuchowej jest zdolno[ prawidBowego r�|nicowania dzwik�w
mowy ludzkiej. Umiejtno[ t okre[la si mianem sBuchu fonematycznego-
fonetycznego (inaczej sBuchu mownego).
SBuch mowny, wg L. Karczmarka, to zdolno[ wyodrbniania i identyfikowania
dzwik�w mowy. Wyodrbnianie odnosi si do sBuchowej analizy i syntezy wyrazu
(sBuch fonematyczny), identyfikacja za[ dotyczy r�|nicowania i uto|samiania oraz
wymawiania poszczeg�lnych dzwik�w mowy (sBuch fonetyczny).
SBuch fonematyczny wyprzedza w rozwoju ontogenetycznym dojrzewanie sBuchu
fonetycznego; dziecko wcze[niej uczy si r�|nicowa gBoski sBuchowo ni| je
realizowa.
Wikszo[ dzieci osiga peBn dojrzaBo[ sBuchu fonematyczno-fonetycznego okoBo
7 roku |ycia. Spora jednak grupa wolniej osiga t dojrzaBo[. Ujawniaj si zakB�cenia
korowych funkcji analizatora sBuchowego, co mo|e sta si przyczyn op�znionego
rozwoju mowy. Zas�b sB�w jest ubogi, z trudem przyswajane s dBugie i trudne wyrazy,
cz[ciej ni| u innych dzieci spotyka si agramatyzmy, wystpuj trudno[ci w
porozumiewaniu si z otoczeniem. Nie do[ precyzyjne r�|nicowanie sByszanych
dzwik�w czsto powoduje wady wymowy, polegajce na nieprawidBowej realizacji
gBosek opozycyjny pod wzgldem miejsca artykulacji- s:sz:[, z:|:z, c:cz:, dzwicznych
do bezdzwicznych- b:p, k:g, w:f itp.
Op�znienia rozwoju sBuchu fonematyczno- fonetycznego powoduj tak|e
specyficzne trudno[ci w nauce czytania oraz pisania.
1
Czytanie rozumiane jako proces sensoryczny i intelektualny polega na zdolno[ci
przetransponowania znak�w jzyka pisanego na odpowiadajce im dzwiki mowy,
scalenia tych dzwik�w (synteza sBuchowa) oraz przyporzdkowania odczytanemu
wyrazowi jego znaczenia (zrozumienie sensu sBowa). Istot trudno[ci w czytaniu jest
wBa[nie niemo|no[ dokonania syntezy.
Trudno[ci w czytaniu pojawiaj si zwykle w klasie pierwszej. Ich przejawem jest
uporczywe literowanie (gBosowanie) bez mo|liwo[ci dokonania syntezy wyrazu. W
p�zniejszym okresie dzieci przekrcaj wyrazy, cz[ odczytuj, a cz[ zgaduj,
zmieniaj gBoski, opuszczaj pojedyncze gBoski, sylaby, myl wyrazy zbli|one
artykulacyjnie, czytanie jest nierytmiczne, zaburzona jest intonacja i akcent zdaniowy,
tempo czytania bywa bardzo spowolnione. Dziecko caBy wysiBek skupia na technicznej
stronie czytania, co wpBywa negatywnie na zrozumienie przeczytanej tre[ci.
W pisaniu dziecko musi najpierw w usByszanym sBowie wyodrbni poszczeg�lne
dzwiki (analiza sBuchowa), nastpnie przyporzdkowa im okre[lone znaki graficzne.
W nauce pisania dzieci z zaburzon percepcj sBuchow maj najpowa|niejsze kBopoty
podczas pisania ze sBuchu. Mo|na zaobserwowa tu szereg charakterystycznych
bBd�w, takich jak: opuszczanie liter i sylab, gubienie liter w zbiegach sp�BgBoskowych,
opuszczanie koDc�wek wyraz�w, Bczenie przyimk�w z rzeczownikami. Du|e trudno[ci
dotycz pisowni gBosek specyficznych dla jzyka polskiego: syczcych, szumicych,
ciszcych; dzwicznych i bezdzwicznych; gBosek traccych dzwiczno[ w [r�dgBosie
i wygBosie wyraz�w; zmikczeD; mylone s ze sob samogBoski nosowe i zestawy
gBosek -om,-on,-em,-en. Czsto w pisaniu ujawniaj si wady wymowy, nawet ju|
przezwyci|one pod wzgldem artykulacji.
Zaburzonej percepcji sBuchowej towarzyszy zwykle sBabsza pami sBuchowa,
dlatego dzieci te z trudem ucz si np. tabliczki mno|enia, wierszy na pami i
wszelkich cig�w sBownych, gorzej opanowuj jzyki obce.
Nie wyr�wnane w por zaburzenia percepcji sBuchowej i mowy wpBywaj tak|e na
op�znienie rozwoju my[lenia sBowno - pojciowego, dziecko na trudno[ci w
rozumowaniu, wnioskowaniu i uog�lnianiu.
wiczenia funkcji sBuchowej
Ten rodzaj wiczeD ma na celu usprawnienie percepcji sBuchowej, tj.:
koncentracji na bodzcach sBuchowych,
umiejtno[ci r�|nicowania dzwik�w w czasie i przestrzeni,
2
analizy i syntezy sBuchowej,
prawidBowej artykulacji,
pamici sBuchowej,
koordynacji sBuchowo-wzrokowej i sBuchowo-ruchowej.
wiczenia powinny by prowadzone w formie zabawy i nie trwa zbyt dBugo,
poniewa| s bardzo mczce dla dzieci.
wiczenia percepcji sBuchowej mo|na podzieli na trzy grupy wedBug rodzaju
bodzc�w dzwikowych, realizowanych cel�w oraz wedBug stopnia trudno[ci:
A. wiczenia wra|liwo[ci sBuchowej,
B. wiczenia rytmiczne,
C. wiczenia sBuchu fonematycznego, wiczenia analizy i syntezy
sBuchowej.
A. wiczenia wra|liwo[ci sBuchowej (wedBug I. Czajkowskiej) (koncentracji na bodzcu
sBuchowym, r�|nicowania dzwik�w, pamici sBuchowej):
wysBuchiwanie i r�|nicowanie dzwik�w dochodzcych z najbli|szego
otoczenia i ich lokalizacja,
r�|nicowanie i rozpoznawanie dzwik�w przyrody,
rozpoznawanie odgBos�w wydawanych przez upadajce lub uderzajce o
siebie przedmioty oraz przesypywanych substancji,
rozpoznawanie i r�|nicowanie dzwik�w wydawanych przez instrumenty
perkusyjne lub lokalizacja tych dzwik�w,
r�|nicowanie wysoko[ci, nat|enia i barwy dzwik�w.
B. wiczenia rytmiczne (wedBug T. Gsowskiej i Z. Stpkowskiej)
(koncentracji na bodzcu sBuchowym, analizy sBuchowej, orientacji czasowo-
przestrzennej, koordynacji sBuchowo-wzrokowo-ruchowej):
odtwarzanie rytmu ilustrowanego ukBadem przestrzennym,
rozpoznawanie ukBadu przestrzennego odpowiadajcego wystukanemu
rytmowi ,
rozpoznawanie rytmu zgodnego z ukBadem przestrzennym,
odtwarzanie w ukBadzie przestrzennym wystukanego rytmu ,
wystukiwanie rytmu wg podanego ukBadu przestrzennego,
graficzne odtwarzanie wysBuchanego rytmu ,
3
zabawy ruchowe ze [piewem, klaskaniem lub wygrywaniem rytmu
melodii na instrumentach perkusyjnych.
C. wiczenia sBuchu fonemowego, analizy i syntezy sBuchowej
analiza zdaD na wyrazy:
ukBadanie zdaD i rozdzielanie ich na wyrazy,
rozwijanie zdaD i por�wnywanie liczby wyraz�w w zdaniach,
podziaB wyraz�w na sylaby (I. Styczek):
wyrazy dwusylabowe z sylab otwartych,
wyrazy trzysylabowe z sylab otwartych,
wyrazy czterosylabowe z sylab otwartych,
wyrazy z drug sylab zamknit,
wyrazy z trzeci sylab zamknit,
wyrazy z pierwsz sylab zamknit,
wyrazy z grupami sp�BgBoskowymi,
dzielenie wyraz�w na sylaby z jednoczesnym stukaniem w rytm
wypowiadanych sylab w wyrazach,
liczenie sylab w wyrazach z dotykaniem obrazkiem do cyfry na
kartonikach odpowiadajcych kolejno[ci sylaby w wyrazach,
por�wnywanie liczby sylab w wyrazach segregowanie obrazk�w na
podstawie ilo[ci sylab, r�|ne gry zespoBowe,
koDczenie i zaczynanie wyraz�w dwusylabowych,
tworzenie wyraz�w rozpoczynajcych si od podanej sylaby,
sztafeta sylabowa- tworzenie wyraz�w rozpoczynajcych si sylab
koDcow poprzedniego wyrazu,
rozpoznawanie w wyrazie okre[lonej sylaby i ustalanie miejsca jej
poBo|enia- pierwsza, ostatnia, w [rodku,
synteza sylab podanych ze sBuchu,
rozpoznawanie i wyodrbnianie gBosek z wyraz�w:
wybieranie obrazk�w, kt�rych nazwy rozpoczynaj si od podanej
gBoski,
rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie pierwszej gBoski,
wydzielanie pierwszej gBoski z nazwy obrazka,
dobieranie par obrazk�w, kt�rych nazwy rozpoczynaj si od danej
gBoski,
podawanie wyraz�w rozpoczynajcych si od danej gBoski,
4
rozpoznawanie okre[lonej gBoski w wygBosie wyraz�w,
wybieranie obrazk�w, kt�rych nazwy koDcz si okre[lon gBosk,
rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie ostatniej gBoski,
wydzielanie ostatniej gBoski z nazwy obrazka,
rozpoznawanie, w kt�rym wyrazie okre[lona gBoska znajduje si na
pocztku, a w kt�rym na koDcu,
dobieranie par obrazk�w, w kt�rych nazwa drugiego rozpoczyna si
tak sam gBosk, jak koDczy si nazwa pierwszego,
rozpoznawanie samogBosek w wyrazach jednosylabowych,
rozpoznawanie gBosek wewntrz wyraz�w o r�|nej liczbie sylab,
rozpoznawanie okre[lonej gBoski poBo|onej w dowolnym miejscu
wyrazu,
r�|nicowanie gBosek opozycyjnych, klasyfikowanie wyraz�w wedBug
danej gBoski bez okre[lania jej poBo|enia,
okre[lanie miejsca poBo|enia mylonej gBoski w wyrazie i w sylabie,
klasyfikowanie wg poBo|enia danej gBoski,
przeksztaBcanie wyraz�w przez zmian gBoski na pocztku, w [rodku lub
na koDcu wyrazu,
przeksztaBcanie wyraz�w przez zmian sylaby na pocztku, w [rodku
lub na koDcu wyrazu,
wykrywanie r�|nic i podobieDstw w wyrazach (pierwsza i ostatnia
gBoska, liczba gBosek, liczba sylab),
synteza gBosek podanych ze sBuchu,
synteza sBuchowa wyraz�w z pierwszych gBosek wydzielonych z nazw
obrazk�w.
Literatura
1. Chmielewska H. :Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielce 1996, MAC.
2. Czajkowska I., Herda K.: Zajcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. Warszawa 1989, WSiP.
3. Daktun- Czernik K.: Logopedia- Jak usprawnia mow dziecka. Kielce 2004, MAC.
4. Demel G.: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1998, WSiP.
5. Gsowska T., Stpkowska Z.: Praca wyr�wnawcza z dziemi majcymi trudno[ci w czytaniu i
pisaniu. Warszawa 1994, WSiP.
6. GrabaBowska K., Jastrzb J.: wiczenia w czytaniu i pisaniu. ToruD 1995, Dom Organizatora .
7. Karczmarek L.: Nasze dziecko uczy si mowy. Lublin 1977, Wydawnictwo Lubelskie.
8. Skorek E.: 100 tekst�w do wiczeD logopedycznych. GdaDsk 2005, wydawnictwo Harmonia.
9. Styczek I., Badanie i ksztaBtowanie sBuchu fonematycznego. Warszawa 1992, WSiP.
5