plik

��Zeszyty 2004 Naukowe nr 651 Akademii Ekonomicznej w Krakowie Joanna Kude"ko Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju Poziom rozwoju spo"eczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 1. Poj�cie rozwoju regionalnego M�wic o rozwoju spoBeczno-gospodarczym okre[lonej jednostki terytorial- nej, mamy na my[li dokonujce si na danym obszarze zmiany, czsto [wiadomie i celowo stymulowane, prowadzce do wzrostu jej potencjaBu spoBeczno- -gospodarczego. Rozw�j danej jednostki terytorialnej okre[lany jest poprzez takie wewntrzne zmiany, kt�re przyczyniaj si do wzbogacenia element�w jej struktury wewntrznej oraz wzbogacenie relacji zachodzcych midzy tymi elementami1. Badajc proces rozwoju spoBeczno-gospodarczego, nale|y zawsze odnosi go do konkretnej przestrzeni, gdy| odgrywa ona istotn rol w ksztaBtowaniu charakteru i dynamiki proces�w rozwojowych2. R�|norodno[ miejsc w prze- strzeni geograficznej, zwizana z odmiennymi warunkami przyrodniczymi, gospodarczymi i spoBecznymi, implikuje istnienie odrbno[ci terytorialnych, dlatego rozw�j spoBeczno-gospodarczy nie przebiega wszdzie w jednakowym tempie i kierunku. Procesy rozwojowe mo|na odnosi do r�|nej skali ukBad�w terytorialnych, np. lokalnych, regionalnych czy te| w ukBadach wikszych krajo- wych i kontynentalnych. 1 T. KudBacz, Programowanie rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. 2 Z. Szymla, Determinanty rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Ossolineum, WrocBaw War- szawa Krak�w 2000. 76 Joanna KudeBko Niezmierne istotnym problemem jest wspieranie rozwoju spoBeczno-gospo- darczego w skali regionalnej. Ka|dy region rozwija si jako integralna cz[ caBej gospodarki narodowej, tak wic sukces og�lnego procesu rozwoju cywili- zacyjnego uzale|niony jest w du|ej mierze od rozwoju poszczeg�lnych ukBad�w regionalnych. Rozw�j regionalny rozumie nale|y jako nieodwracalne zmiany zmierzajce do osigania trwaBego wzrostu potencjaBu spoBeczno-gospodarczego region�w. W ujciu sBownikowym rozw�j regionalny definiowany jest jako wzrost potencjaBu gospodarczego region�w oraz trwaBa poprawa ich konkurencyjno[ci i poziomu |ycia mieszkaDc�w, co przyczynia si do rozwoju spoBeczno-gospo- darczego kraju 3. Takie ujcie podkre[la, |e osiganie wzrostu potencjaBu gospodarczego nie mo|e nastpowa w oderwaniu od aspektu spoBecznego, gdy| ostatecznym celem rozwoju regionu ma by poprawa dobrobytu i warunk�w |ycia jego ludno[ci. Zmiany towarzyszce rozwojowi obejmuj zar�wno aspekt ilo[ciowy, jak i jako[ciowy4. Ilo[ciowy aspekt rozwoju dotyczy wzrostu lub zmniejszania si pewnych cech okre[lonej jednostki terytorialnej, np. rozmiar�w produkcji d�br i usBug, zmiany dochodu narodowego itp. Zmiany ilo[ciowe wpBywaj zasadniczo na jako[ciowy aspekt rozwoju, kt�ry okre[lany jest poprzez przeksztaBcenia struk- tur spoBeczno-gospodarczych, nadajce im nowe cechy i wBasno[ci. Aby mo|na byBo m�wi o rozwoju, nie wystarcz tylko same zmiany ilo[ciowe. Procesy rozwojowe musz pociga za sob r�wnie| po|dane zmiany strukturalne, kt�re s jednym z gB�wnych cel�w procesu wzrostu i rozwoju gospodarczego. Wsp�Bczesny poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego struktur regionalnych nale|y traktowa jako wynik zBo|onego procesu rozwoju cywilizacyjnego. W zwizku z wystpowaniem r�|nic w warunkach geograficzno-przyrodniczych, a tak|e na skutek dziaBania wielu niejednorodnych czynnik�w spoBeczno-ekono- micznych i kulturowych, poszczeg�lne regiony charakteryzuj si odmienno[ci sytuacji gospodarczej, ekologiczn, a tak|e w poziomie zagospodarowania i rozwoju. Powszechnie uwa|a si, |e zr�|nicowania regionalne s obiektywnym zjawiskiem wystpujcym w obecnej fazie rozwoju spoBeczno-ekonomicznego we wszystkich krajach [wiata. Ze wzgldu na r�|ny poziom rozwoju i jego dynamik wyr�|nia si okre[lone typy region�w. WedBug klasycznej typologii region�w L. Klaassena ze wzgldu na poziom i tempo rozwoju wyr�|nia si cztery zasadnicze typy region�w5: 3 SBownik rozwoju regionalnego, pod red. M. Kozaka, A. Pyszkowskiego, R. Szewczyka, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2001. 4 Z. Szymla, op. cit. 5 L. Klaassen, Area. Economic and Social Redevelopment, Paris 1965. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 77 - wysoko rozwinite i szybko si rozwijajce, - wysoko rozwinite, ale rozwijajce si wolniej, - sBabo rozwinite, ale relatywnie szybko si rozwijajce, - sBabo rozwinite i wolno si rozwijajce. R�|nice regionalne w poziomie rozwoju spoBeczno-gospodarczego stanowi kluczowy problem teorii i praktyki polityki regionalnej. Dotycz one zar�wno sfery gospodarczej, jak i spoBecznej, gdy| poziom rozwoju gospodarczego w spo- s�b naturalny wpBywa na poziom i jako[ci |ycia mieszkaDc�w. SiBy rynkowe dziaBaj w kierunku wzrostu naturalnych zr�|nicowaD w rozwoju poszczeg�lnych region�w na terenie kraju. W tej sytuacji wa|n rol speBniaj wBadze publiczne, kt�re poprzez prowadzenie aktywnej polityki regionalnej mog d|y do niwelo- wania r�|nic regionalnych. 2. Determinanty rozwoju regionalnego Do peBnego zobrazowania zjawiska rozwoju regionalnego oraz zaproponowa- nia sposob�w podnoszenia jego poziomu, niezbdne jest zidentyfikowanie jego determinant. Jako determinanty rozwoju region�w rozumie si czynniki i uwa- runkowania faktycznie i w istotny spos�b wpBywajce na obecny stan i popraw poziomu rozwoju region�w. Poszczeg�lni autorzy dokonuj podziaBu determinant rozwoju regionalnego, przyjmujc r�|ne kryteria. K. Secomski dokonuje og�lnego podziaBu czynnik�w rozwoju na ekonomiczne, spoBeczne, ekologiczne, lokalne i przestrzenne6. E.J. Blakely w[r�d determinant rozwoju wyszczeg�lnia7: zasoby naturalne, zasoby pracy, w tym pracy kwalifikacyjnej, kapitaB, zwBaszcza inwestycyjny, zasoby teren�w nadajcych si do zagospodarowania, dziaBajce przedsibior- stwa, zagospodarowanie transportowe i komunikacyjne, istniejcy potencjaB produkcyjny i usBugowy, nowoczesne technologie wytwarzania, wielko[ rynku wewntrznego i zewntrznego, walory [rodowiska przyrodniczego, dziaBalno[ wBadz terytorialnych, aktywno[ spoBeczn, mo|liwo[ci wsparcia finansowego, wsp�Bprac midzynarodow. T. KudBacz podkre[la, |e wsp�Bcze[nie przy rozpatrywaniu czynnik�w rozwoju nale|y uwzgldni r�wnie| pewne nowe zjawiska mu towarzyszce, a w[r�d nich8: 6 K. Secomski, Teoria rozwoju regionalnego i planowania, PWE, Warszawa 1987. 7 E.J. Blakely, Planning Local Economic Development. Theory and Practice, Sage Publication, London New Delhi 1989. 8 T. KudBacz, op. cit. 78 Joanna KudeBko postfordowski paradygmat produkcji, czyli dezintegracj pionow na rzecz koncentracji terytorialnej, rol system�w innowacji i transfer�w technologii, kt�re powoduj przesuwa- nie si proporcji midzy infrastruktur materialn a intelektualn, wzrost znaczenia strony instytucjonalnej, megatrendy gospodarki [wiatowej, tj. globalizacja, integracja midzynarodo- wa oraz rosnce znaczenie aspekt�w ekologicznych. Ju| ten kr�tki przegld dowodzi, |e proces rozwoju spoBeczno-gospodarczego jest kwesti bardzo zBo|on. Analizujc rozw�j region�w, nale|y bra pod uwag wpByw r�|norodnych czynnik�w: ekonomicznych, spoBecznych, uwarunkowaD przestrzennych, przyrodniczych, politycznych i midzynarodowych. Wielo[ determinant rozwoju regionalnego skBania do podjcia pr�by ich sklasyfikowania. Pr�b klasyfikacji determinant rozwoju regionalnego przedstawiono schematycz- nie na rys. 1. Rozpatrujc pojcie rozwoju region�w, nale|y pamita, |e regiony nie s odosobnionymi podmiotami spoBeczno-gospodarczymi, ale wykazuj silne powi- zania ze swoim otoczeniem, a tak|e nawizuj do charakteru swoich uwarunkowaD wewntrznych. Na rozw�j region�w du|y wpByw wywieraj uwarunkowania wewntrzne regionu, uwarunkowania otoczenia zewntrznego (midzynarodowe- go, krajowego), a tak|e oddziaBywanie wBadz publicznych i r�|norodnych instytucji gospodarczych i spoBecznych, dlatego nale|y rozr�|ni wewntrzne, instrumentalne i zewntrzne determinanty rozwoju region�w. Determinanty wewntrzne rozwoju region�w. Czynniki wewntrzne konku- rencyjno[ci regionu zwizane s z wBa[ciwym wykorzystaniem jego wBasnego wewntrznego potencjaBu gospodarczego i spoBecznego. Do tej grupy zaliczono te czynniki, kt�re wynikaj bezpo[rednio z sytuacji spoBeczno-gospodarczej regionu, jego wewntrznych uwarunkowaD i wykorzystania potencjaBu spoBeczno- -gospodarczego. Czynniki wewntrzne stanowi bardzo obszern i niejednorodn grup determinant. W[r�d nich dokonuje si rozr�|nienia czynnik�w rozwoju region�w na ilo[ciowe zwane te| zasobowymi oraz jako[ciowe okre[lane te| jako efektyw- no[ciowe9. Czynniki ilo[ciowe (zasobowe) nawizuj do obiektywnie wystpujcych zasob�w w regionie, wywodzcych si z uwarunkowaD naturalnych i bdcych wynikiem historycznego rozwoju. Tworz one tzw. infrastruktur materialn regionu, a zalicza si do nich: 9 J. Pajestka, Czynniki i wsp�Bzale|no[ci rozwoju spoBeczno-gospodarczego. Determinanty postpu, PWE, Warszawa 1981; Z. MikoBajewicz, Czynniki konkurencyjno[ci i rozwoju region�w [w:] Konkurencyjno[ miast i region�w Polski PoBudniowo-Zachodniej, Prace Naukowe, nr 821, Wydawnictwo AE we WrocBawiu, WrocBaw 1999. Determinanty rozwoju region�w Zewn�trzne Wn�trze Instrumentalne ilo�ciowe jako�ciowe nak"ady czynniki (zasobowe) (efektywno�ciowe) (inwestycje) systemowe jako�� czynnika inwestycje system spo"eczno- zasoby naturalne ludzkiego rzeczowe -gospodarczy polityka inwestycje jako�� zasob�w zasoby maj�tkowe ekonomiczna w cz"owieka maj�tkowych (w tym interregionalna) struktura polityka uwarunkowania zasoby pracy nak"ady na B + R gospodarcza intraregionalna mi�dzynarodowe inwestycje uk"ad zagraniczne instytucjonalny terytorialna organizacja kraju Rys. 1. Determinanty rozwoju region�w yr�dBo: opracowanie wBasne na podstawie: J. Pajestka, Czynniki i wsp�Bzale|no[ci rozwoju spoBeczno-gospodarczego. Determinanty postpu, PWE, Warszawa 1981; Z. MikoBajewicz, Czynniki konkurencyjno[ci i rozwoju region�w [w:] Konkurencyjno[ miast i region�w Polski PoBudniowo-Zachodniej, Prace Naukowe, nr 821, Wydawnictwo AE we WrocBawiu, WrocBaw 1999. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 79 80 Joanna KudeBko zasoby naturalne, zasoby majtkowe, obejmujce narzdzia, [rodki pracy i kapitaB, zasoby pracy, obejmujce zasoby ludzkie. Czynniki ilo[ciowe maj niewtpliwie istotny wpByw na rozw�j regionu, poniewa| stanowi podstawowe zr�dBo jego zasob�w i bogactwa. Samo jednak ich wystpowanie nie warunkuje jeszcze rozwoju, kt�ry zale|y przede wszystkim od efektywno[ci wykorzystania bdcych w dyspozycji zasob�w. Dominujc rol w procesie rozwoju region�w przypisuje si obecnie czynni- kom jako[ciowym (efektywno[ciowym), gdy| to one warunkuj optymalne wyko- rzystanie potencjaBu regionu. Do czynnik�w jako[ciowych zalicza si istniejce w regionie10: 1) elementy infrastruktury niematerialnej okre[lajce przede wszystkim jako[ czynnika ludzkiego. Zale|y ona od kwalifikacji i umiejtno[ci siBy roboczej, a tak|e postaw ludzkich i [wiadomo[ci spoBecznej; 2) jako[ zasob�w majtkowych, kt�rej wyrazem jest m.in. poziom techniczny u|ytkowanych narzdzi pracy; jako[ stosowanych technologii wytwarzania, a tak|e nowoczesno[ i wydajno[ skBadnik�w majtku; 3) struktur gospodarcz regionu, na kt�r skBada si wiele istotnych element�w: - zr�|nicowanie sektorowe oraz obecno[ nowoczesnych i innowacyjnych gaBzi przemysBu, - rozwinity sektor usBug, - nowoczesne i efektywne rolnictwo, - funkcjonowanie i kondycja ekonomiczna podmiot�w gospodarczych, w[r�d nich r�wnie| rozw�j maBych i [rednich przedsibiorstw, - wyposa|enie w infrastruktur techniczn, - rozw�j instytucji wspierajcych procesy rozwoju regionalnego, - zaawansowanie proces�w transformacji i prywatyzacji, - spos�b przestrzennego zagospodarowania regionu. W miar postpujcego rozwoju spoBeczno-gospodarczego wyraznie zmienia si mechanizm rozwoju regionalnego jego determinant. Zdecydowanie zmniejsza si rola czynnik�w zasobowych, natomiast wzrasta rola czynnik�w jako[ciowych. Czynniki dotyczce zasob�w regionalnych: kapitaBowe, ziemi i pracy, okre[lane s jako tradycyjne. Wraz z postpem naukowo-technicznym i postpujcymi procesami transformacji gospodarki coraz wiksz rol odgrywaj tzw. nowo- czesne czynniki rozwoju, przede wszystkim jako[ czynnika ludzkiego, postp naukowo-techniczny, innowacyjno[ w sferze produkcji i usBug oraz przemiany strukturalne, podnoszce efektywno[ ekonomiczn i sprzyjajce postpowi naukowo-technicznemu. 10 J. Pajestka, op. cit.; Z. MikoBajewicz, op. cit. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 81 Determinanty instrumentalne rozwoju region�w. WpByw uwarunkowaD wewntrznych na rozw�j region�w uzale|niony jest w du|ej mierze od czyn- nik�w instrumentalnych. Czynniki instrumentalne obejmuj [rodki dziaBania wpBywajce na uksztaBtowanie i wykorzystanie wyr�|nionych czynnik�w ilo[cio- wych i jako[ciowych. W[r�d czynnik�w instrumentalnych istotn rol odgrywaj rzeczywiste poniesione nakBady na rozw�j. Przyczyniaj si one w spos�b bez- po[redni na wzbogacenie potencjaBu spoBeczno-gospodarczego regionu. Do tej grupy instrument�w zalicza si11: inwestycje rzeczowe zwikszajce zasoby, warto[ i jako[ majtku produk- cyjnego, infrastrukturalnego i sektora usBug, inwestycje w czBowieka, a wic wszelkie nakBady poniesione na dziaBalno[ szkoleniow, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jak r�wnie| wydatki w dzie- dzinie ochrony zdrowia, wypoczynku i kultury, nakBady na dziaBalno[ badawczo-rozwojow, przyczyniajc si do postpu naukowo-technicznego i innowacyjno[ci, dziaBania sprzyjajce wsp�Bpracy z zagranic, wspieranie wymiany handlo- wej, przyciganie kapitaBu zagranicznego, jako istotnego zr�dBa uzupeBniajcego inwestycje krajowe. Drug grup stanowi czynniki systemowe. Rozw�j region�w uwarunkowany jest w du|ej mierze przez: obowizujcy system spoBeczno-gospodarczy i jego wydolno[, polityk ekonomiczn paDstwa wynikajc z przyjtego modelu systemu spoBeczno-gospodarczego oraz determinujc mo|liwo[ci i ograniczenia rozwoju regionalnego poprzez dziaBania i decyzje podejmowanie w ramach poszczeg�l- nych dziaB�w polityki makroekonomicznej: finansowej, strukturalnej, sektorowej i w szczeg�lno[ci regionalnej (interregionalnej), polityk intraregionaln, kt�rej w Polsce nowy wymiar nadaBa przeprowa- dzona reforma administracyjno-samorzdowa, terytorialn organizacj kraju zmienion w Polsce w wyniku wspomnianej reformy, ukBadu instytucjonalnego regionu wspomagajcego dziaBania wBadz publicz- nych w stymulowaniu rozwoju region�w, na kt�ry skBadaj si m.in. agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, towarzystwa i fundacje gospodarcze, banki i instytucje ubezpieczeniowe. Determinanty zewntrzne rozwoju region�w. Do determinant zewntrznych zalicza si te czynniki, na kt�re dany region nie ma wpBywu, kt�re nie s zale|ne ani od sytuacji ekonomicznej region�w, ani od skuteczno[ci prowadzonej w nich 11 J. Pajestka, op. cit. 82 Joanna KudeBko polityki intraregionalnej. Zewntrzne uwarunkowania rozwoju region�w uzale|- nione s od: 1) prowadzonej polityki makroekonomicznej i interregionalnej, jej efektywno- [ci i skuteczno[ci, 2) uwarunkowaD i tendencji gospodarczych i politycznych, wynikajcych z globalnych tendencji na [wiecie, w tym przede wszystkim: - globalizacji proces�w spoBeczno-gospodarczych, - proces�w integracyjnych na [wiecie zwBaszcza w kontek[cie planowanej integracji Polski z krajami Unii Europejskiej. Przedstawiona klasyfikacja determinant rozwoju regionalnego dowodzi, |e na proces rozwoju ma wpByw r�|norodno[ czynnik�w i uwarunkowaD. Midzy nimi wystpuj rozliczne powizania i wsp�Bzale|no[ci. 3. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw w 2000 r. Rozw�j spoBeczno-gospodarczy region�w jest zjawiskiem niezwykle zBo|onym. Badajc poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego, nale|y uwzgldni wiele jego aspekt�w. Zakres analizy podjtej w opracowaniu obejmuje 4 grupy merytoryczne, odzwierciedlajce r�|ne aspekty rozwoju: ludno[ i rynek pracy, poziom rozwoju spoBecznego, poziom rozwoju gospodarczego, poziom rozwoju infrastruktury technicznej. Analiza dotyczy 2000 r. Do zbadania r�|nych aspekt�w poziomu rozwoju spo- Beczno-gospodarczego wojew�dztw posBu|yBy zmienne diagnostyczne, przyjte do badaD na podstawie oceny merytorycznej, przy uwzgldnieniu powszechnie przyjtych kryteri�w doboru zmiennych diagnostycznych, tj. ich uniwersalno[ci, mierzalno[ci, dostpno[ci, jako[ci oraz interpretowalno[ci12. Wydaje si, |e przyjte zmienne diagnostyczne, daj podstawy do przeprowadzenia prawidBowej analizy badanego procesu. 12 Uniwersalno[ zmiennych diagnostycznych wskazuje na wag i znaczenie, mierzalno[ ozna- cza, |e zmienne daj si w spos�b bezpo[redni lub po[redni zmierzy, dostpno[ warunkowana jest przez mo|liwo[ uzyskania peBnych informacji liczbowych, jako[ stawia warunek uzyskania dostatecznej dokBadno[ci danych, interpretowalno[ nakBada warunek doboru takich zmiennych, kt�re maj wysok warto[ merytoryczn. Por. Taksonomiczna analiza przestrzennego zr�|nico- wania poziomu |ycia w Polsce w ujciu dynamicznym, pod red. A. Zeliasia, Wydawnictwo AE w Krakowie, Krak�w 2000. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 83 Na podstawie wybranych cech empirycznych obliczono syntetyczne miary roz- woju spoBeczno-gospodarczego w ka|dym badanym aspekcie, przy zastosowaniu metody wzorca rozwoju Z. Hellwiga13. Wiksza warto[ wskaznika syntetycznego obliczonego dla danej jednostki [wiadczy o osigniciu przez ni wy|szego poziomu rozwoju. Poziom rozwoju wojew�dztw pod wzgldem zasob�w ludzkich i rynku pracy. Czynnik ludzki odgrywa istotn rol w rozwoju regionu. Niezmiernie wa|ne jest ksztaBtowanie si potencjaBu siBy roboczej, a tak|e jej wykorzystanie i struktura. Istotne znaczenie ma r�wnie| jako[ czynnika ludzkiego, kt�ra wi|e si z pozio- mem wiedzy, wyksztaBcenia i umiejtno[ci, bdcych warunkiem niezbdnym do generowania postpu technicznego i innowacyjno[ci. W grupie opisujcych poziom rozwoju pod wzgldem zasob�w ludzkich i rynku pracy uwzgldniono nastpujce cechy diagnostyczne: 1) ludno[ na 1 km2 powierzchni, 2) przyrost naturalny na 1 tys. ludno[ci, 3) zgony niemowlt na 1 tys. urodzeD |ywych, 4) ludno[ w miastach w procentach og�Bu ludno[ci, 5) ludno[ w wieku produkcyjnym w procentach og�Bu ludno[ci, 6) pracujcy w gospodarce narodowej na 1 tys. ludno[ci, 7) pracujcy w przemy[le na 1 tys. ludno[ci, 8) pracujcy w usBugach rynkowych na 1 tys. ludno[ci, 9) pracujcy w usBugach nierynkowych na 1 tys. ludno[ci, 10) absolwenci szk�B wy|szych na 1 tys. ludno[ci, 11) stopa bezrobocia rejestrowanego. Przyjte zmienne diagnostyczne ilustruj zasobno[ kapitaBu ludzkiego regio- n�w (cechy 1 3), stopieD urbanizacji region�w (cecha 4), zasoby siBy roboczej (cecha 5) oraz ich wykorzystanie (cecha 6), a tak|e struktur pracujcych (cechy 7 9) i stopieD wyksztaBcenia ludno[ci (cecha 10). Zjawiskiem niekorzystnym w procesach rozwojowych jest bezrobocie (cecha 11). Ta zmienna potraktowana zostaBa jako destymulanta, czyli taka, kt�rej spadek warto[ci [wiadczy o wy|szym poziomie rozwoju. W przeprowadzonej klasyfikacji najkorzystniej wypadaj wojew�dztwa mazo- wieckie, maBopolskie, wielkopolskie, pomorskie i [lskie (tabela 1). Natomiast na ostatnich pozycjach znajduj si wojew�dztwa: opolskie, warmiDsko-mazurskie oraz lubuskie. 13 Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziaBu kraju ze wzgldu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i struktur kwalifikowanych kadr, Przegld Staty- styczny 1968, z. 4. 84 Joanna KudeBko Tabela 1. Poziom rozwoju wojew�dztw w 2000 r. w obszarze ludno[ i rynek pracy Miejsce Wojew�dztwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,68 2 maBopolskie 0,44 3 wielkopolskie 0,44 4 pomorskie 0,42 5 [lskie 0,42 6 kujawsko-pomorskie 0,38 7 zachodniopomorskie 0,37 8 B�dzkie 0,37 9 podlaskie 0,37 10 dolno[lskie 0,37 11 podkarpackie 0,37 12 lubelskie 0,34 13 [witokrzyskie 0,33 14 lubuskie 0,33 15 warmiDsko-mazurskie 0,27 16 opolskie 0,10 yr�dBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Poziom rozwoju spoBecznego wojew�dztw. Do badania poziomu rozwoju spoBecznego wojew�dztw wykorzystano 14 zmiennych diagnostycznych: 1) dochody wBasne bud|etu wojew�dztwa na 1 mieszkaDca w zB, 2) wpBywy z podatk�w PIT i CIT na 1 mieszkaDca w zB, 3) nominalne dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domo- wych na 1 mieszkaDca w zB, 4) liczba mieszkaD na 1 tys. ludno[ci, 5) przecitna powierzchnia u|ytkowa mieszkaD w m2, 6) lekarze na 10 tys. ludno[ci, 7) B�|ka w szpitalach og�lnych na 10 tys. ludno[ci, 8) miejsca w kinach staBych na 1 tys. ludno[ci, 9) ksigozbi�r w woluminach na 1 tys. ludno[ci, 10) liczba sklep�w na 1 tys. ludno[ci, 11) liczba stacji paliw na 1 tys. ludno[ci, Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 85 12) liczba samochod�w osobowych na 1 tys. ludno[ci, 13) osoby korzystajce z pomocy spoBecznej na 10 tys. ludno[ci, 14) liczba przestpstw na 100 tys. ludno[ci (przestpstwa stwierdzone w zakoD- czonych postpowaniach przygotowawczych). Powy|sze cechy okre[laj zamo|no[ spoBeczeDstw badanych region�w (cechy 1 3 oraz 12) oraz jako[ ich |ycia, mierzon stopniem zaspokojenia [wiadczeD socjalnych w dziedzinie gospodarki mieszkaniowej (cechy 4,5), opieki zdrowotnej (cechy 6,7), kultury (cechy 8,9) i infrastruktury (cechy 11,12). Dwie ostatnie cechy to destymulanty. Wskazuj one na odsetki ludno[ci najubo|szej (cecha 13) oraz na skal zagro|enia bezpieczeDstwa publicznego (cecha 14). Tabela 2. Poziom rozwoju spoBecznego wojew�dztw w 2000 r. Miejsce Wojew�dztwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,54 2 [lskie 0,50 3 wielkopolskie 0,44 4 dolno[lskie 0,44 5 B�dzkie 0,41 6 zachodniopomorskie 0,39 7 podlaskie 0,38 8 lubelskie 0,37 9 maBopolskie 0,36 10 kujawsko-pomorskie 0,34 11 lubuskie 0,33 12 [witokrzyskie 0,31 13 pomorskie 0,31 14 podkarpackie 0,28 15 warmiDsko-mazurskie 0,22 16 opolskie 0,17 {r�dBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Pod wzgldem poziomu rozwoju spoBecznego czoBowe miejsca zajmuj woje- w�dztwa: mazowieckie, [lskie, wielkopolskie i dolno[lskie (tabela 2). Natomiast najsBabiej rozwinite w tym zakresie okazuj si wojew�dztwa: opolskie, warmiD- sko-mazurskie i podkarpackie. 86 Joanna KudeBko Poziom rozwoju gospodarczego wojew�dztw. Poziom rozwoju gospodarczego jest wyrazem nowoczesno[ci gospodarki regionu i efektywno[ci wykorzystania potencjaBu produkcyjno-usBugowego. WpBywa na niego r�wnie| poziom zaawan- sowania przeksztaBceD rynkowych. Do wyznaczenia poziomu rozwoju gospodar- czego posBu|yBy nastpujce cechy: 1) PKB na 1 mieszkaDca w zB, 2) warto[ brutto [rodk�w trwaBych na 1 pracujcego w zB, 3) warto[ dodana brutto na 1 pracujcego w zB, 4) warto[ brutto [rodk�w trwaBych na 1 pracujcego w przemy[le w zB, 5) warto[ dodana brutto na 1 pracujcego w przemy[le w zB, 6) produkcja sprzedana w przemy[le na 1 pracujcego w przemy[le w zB, 7) nakBady inwestycyjne og�Bem na 1 tys. mieszkaDc�w w zB, 8) plony 4 zb�| z 1 ha w dt, 9) bydBo na 100 ha u|ytk�w rolnych w sztukach, 10) odsetek u|ytk�w rolnych w powierzchni og�Bem, 11) udziaB pracujcych w sektorze prywatnym w pracujcych og�Bem w %, 12) udziaB sp�Bek prawa handlowego w podmiot�w gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w %, 13) udziaB sp�Bek z udziaBem kapitaBu zagranicznego w liczbie podmiot�w gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w %, 14) udziaB nakBad�w inwestycyjnych w sektorze prywatnym w nakBadach inwestycyjnych og�Bem w %. W celu dokonania regionalnego zr�|nicowania poziomu rozwoju gospodarczego wojew�dztw analizie poddano cechy obrazujce poziom produkcji globalnej (cecha 1), stopieD kapitalizacji przestrzeni (cecha 2), wydajno[ pracy (cecha 3), nasilenie proces�w inwestycyjnych (cecha 7), rozw�j przemysBu (cechy 4, 5, 6), rozw�j rolnictwa (cechy 8, 9, 10), przebieg i zaawansowanie przeksztaBceD strukturalnych w gospodarce (cechy 11, 12, 13, 14). Wskaznik syntetyczny stworzony na podstawie wybranych zmiennych plasuje na czoBowych miejscach wojew�dztwa: mazowieckie, wielkopolskie, pomorskie i dolno[lskie (tabela 3). Natomiast w grupie charakteryzujcej si najni|szym poziomem rozwoju gospodarczego znalazBy si wojew�dztwa: podkarpackie, podlaskie i lubelskie. Tabela 3. Poziom rozwoju gospodarczego wojew�dztw 2000 r. Miejsce Wojew�dztwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,74 2 wielkopolskie 0,52 Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 87 cd. tabeli 3 Miejsce Wojew�dztwo Wskaznik syntetyczny 3 pomorskie 0,45 4 dolno[lskie 0,45 5 maBopolskie 0,43 6 [lskie 0,41 7 zachodniopomorskie 0,40 8 kujawsko-pomorskie 0,37 9 B�dzkie 0,36 10 opolskie 0,34 11 lubuskie 0,33 12 warmiDsko-mazurskie 0,30 13 [witokrzyskie 0,30 14 lubelskie 0,26 15 podlaskie 0,25 16 podkarpackie 0,24 yr�dBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Poziom rozwoju infrastruktury technicznej wojew�dztw. Wyposa|enie w in- frastruktur techniczn stanowi istotny element rozwoju, poniewa| umo|liwia wBa[ciwe funkcjonowanie i rozw�j r�|nego rodzaju podmiot�w gospodarczych. W[r�d zmiennych okre[lajcych poziom rozwoju infrastruktury technicznej uwzgldniono: 1) drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km2 w km, 2) linie kolejowe na 100 km2 w km, 3) plac�wki pocztowe i telekomunikacyjne na 10 tys. ludno[ci, 4) abonent�w telefonii przewodowej na 1 tys. ludno[ci, 5) dBugo[ sieci wodocigowej na 100 km2 w km, 6) dBugo[ sieci kanalizacyjnej na 100 km2 w km, 7) dBugo[ sieci gazowej na 100 km2 w km, 8) odsetek ludno[ obsBugiwanej przez oczyszczalni [ciek�w w ludno[ci og�Bem w %. Przyjte cechy diagnostyczne okre[laj jako[ dr�g (cecha 1), gsto[ sieci kolejowych (cecha 2), dostpno[ usBug pocztowych i telekomunikacyjnych (cechy 3,4) oraz stan wyposa|enia w sieci wodocigowe, kanalizacyjne, gazowe i oczysz- czalnie [ciek�w (cechy 5, 6, 7, 8). 88 Joanna KudeBko Przeprowadzone badania wykazaBy, |e pod wzgldem rozwoju infrastruktury technicznej w[r�d najwy|ej rozwinitych (tabela 4) wojew�dztw znalazBy si wojew�dztwa: [lskie, dolno[lskie i maBopolskie. Zaskakujco niska pozycja woje- w�dztwa mazowieckiego, kt�re uplasowaBo si dopiero na 12 miejscu, [wiadczy o tym, |e poza aglomeracj warszawsk, pozostaBy obszar wojew�dztwa odznacza si bardzo sBabym zagospodarowaniem infrastrukturalnym. Na ostatnich miejscach plasuj si wojew�dztwa: podlaskie, warmiDsko-mazurskie oraz lubelskie. Tabela 4. Poziom rozwoju infrastruktury technicznej wojew�dztw w 2000 r. Miejsce Wojew�dztwo Wskaznik syntetyczny 1 [lskie 0,62 2 dolno[lskie 0,51 3 maBopolskie 0,48 4 pomorskie 0,40 5 wielkopolskie 0,40 6 B�dzkie 0,38 7 opolskie 0,36 8 kujawsko-pomorskie 0,35 9 podkarpackie 0,32 10 lubuskie 0,31 11 zachodniopomorskie 0,30 12 mazowieckie 0,30 13 [witokrzyskie 0,29 14 lubelskie 0,28 15 warmiDsko-mazurskie 0,28 16 podlaskie 0,25 yr�dBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw. Na podstawie wskaz- nik�w syntetycznych poszczeg�lnych aspekt�w rozwoju dokonano syntetycznej oceny og�lnego poziomu rozwoju spoBeczno-gospodarczego, kt�ra uwzgldnia Bcznie wszystkie wymieniane wy|ej szczeg�Bowo grupy (tabela 5). Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw Polski 89 Tabela 5. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw w 2000 r. Miejsce Wojew�dztwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,64 2 [lskie 0,61 3 wielkopolskie 0,59 4 dolno[lskie 0,56 5 maBopolskie 0,55 6 pomorskie 0,47 7 B�dzkie 0,45 8 zachodniopomorskie 0,41 9 kujawsko-pomorskie 0,41 10 lubuskie 0,34 11 lubelskie 0,31 12 podlaskie 0,30 13 [witokrzyskie 0,30 14 podkarpackie 0,28 15 warmiDsko-mazurskie 0,21 16 opolskie 0,13 yr�dBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Centralne miejsce w strukturze regionalnej zajmuje wojew�dztwo mazowieckie. Poza nim zdecydowanie najsilniejsze pod wzgldem rozwoju spoBeczno-gospodar- czego okazuj si wojew�dztwa: [lskie, wielkopolskie, dolno[lskie i maBopolskie. SBabiej rozwinite s wojew�dztwa pomorskie, B�dzkie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie i lubuskie. NajsBabsze pod wzgldem rozwoju spoBeczno- -gospodarczego s wojew�dztwa poBo|one w rejonie p�Bnocno-wschodniej i wschodniej Polski: warmiDsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie oraz [witokrzyskie i opolskie (tabela 5). W grupie wojew�dztw najsBabiej rozwinitych znajduj si wojew�dztwa: opolskie, warmiDsko-mazurskie oraz podkarpackie. Na obecny poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego wojew�dztw wywarBy wpByw r�|norodne czynniki ksztaBtujce si w historycznym procesie wzrostu. Dla kreowania racjonalnej strategii dalszego rozwoju wojew�dztw niezbdne s pogBbione studia diagnostyczne, uwzgldniajce uwarunkowania otoczenia 90 Joanna KudeBko zewntrznego oraz specyfik wewntrzn, zwizan z baz ekonomiczn regio- n�w. Literatura Blakely E.J., Planning Local Economic Development. Theory and Practice, Sage Publica- tion, London New Delhi 1989. Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziaBu kraju ze wzgldu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i struktur kwalifikowanych kadr, Przegld Statystyczny 1968, z. 4. Klaassen L., Area. Economic and Social Redevelopment, Paris 1965. KudBacz T., Programowanie rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. MikoBajewicz Z., Czynniki konkurencyjno[ci i rozwoju region�w [w:] Konkurencyjno[ miast i region�w Polski PoBudniowo-Zachodniej, Prace Naukowe, nr 821, Wydawnictwo AE we WrocBawiu, WrocBaw 1999. Pajestka J., Czynniki i wsp�Bzale|no[ci rozwoju spoBeczno-gospodarczego. Determinanty postpu, Warszawa 1981. Secomski K., Teoria rozwoju regionalnego i planowania, PWE, Warszawa 1987. SBownik rozwoju regionalnego, pod red. M. Kozaka, A. Pyszkowskiego, R. Szewczyka, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2001. Szymla Z., Determinanty rozwoju regionalnego, Ossolineum, WrocBaw Warszawa Kra- k�w 2000. Taksonomiczna analiza przestrzennego zr�|nicowania poziomu |ycia w Polsce w ujciu dynamicznym, pod red. A. Zeliasia, Wydawnictwo AE w Krakowie, Krak�w 2000. The Level of Socio-economic Development in Polish Voivodships This article analyses the level of socio-economic development in Polish voivodships. The first section discusses the term regional development . Next, the author identifies the factors that impact upon the level and structure of regional development. In a further section, the author evaluates the level of socio-economic development in Polish voivodships using Z. Hellwig's development model method. The analysis includes four substantive groups that reflect various aspects of development: population and job market, level of social development, level of economic development, and development of the technical infrastructure.

Wyszukiwarka