plik


ÿþZeszyty 2004 Naukowe nr 651 Akademii Ekonomicznej w Krakowie Joanna Kude"ko Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju Poziom rozwoju spo"eczno-gospodarczego województw Polski 1. Poj´cie rozwoju regionalnego Mówic o rozwoju spoBeczno-gospodarczym okre[lonej jednostki terytorial- nej, mamy na my[li dokonujce si na danym obszarze zmiany, czsto [wiadomie i celowo stymulowane, prowadzce do wzrostu jej potencjaBu spoBeczno- -gospodarczego. Rozwój danej jednostki terytorialnej okre[lany jest poprzez takie wewntrzne zmiany, które przyczyniaj si do wzbogacenia elementów jej struktury wewntrznej oraz wzbogacenie relacji zachodzcych midzy tymi elementami1. Badajc proces rozwoju spoBeczno-gospodarczego, nale|y zawsze odnosi go do konkretnej przestrzeni, gdy| odgrywa ona istotn rol w ksztaBtowaniu charakteru i dynamiki procesów rozwojowych2. Ró|norodno[ miejsc w prze- strzeni geograficznej, zwizana z odmiennymi warunkami przyrodniczymi, gospodarczymi i spoBecznymi, implikuje istnienie odrbno[ci terytorialnych, dlatego rozwój spoBeczno-gospodarczy nie przebiega wszdzie w jednakowym tempie i kierunku. Procesy rozwojowe mo|na odnosi do ró|nej skali ukBadów terytorialnych, np. lokalnych, regionalnych czy te| w ukBadach wikszych  krajo- wych i kontynentalnych. 1 T. KudBacz, Programowanie rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. 2 Z. Szymla, Determinanty rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Ossolineum, WrocBaw War- szawa Kraków 2000. 76 Joanna KudeBko Niezmierne istotnym problemem jest wspieranie rozwoju spoBeczno-gospo- darczego w skali regionalnej. Ka|dy region rozwija si jako integralna cz[ caBej gospodarki narodowej, tak wic sukces ogólnego procesu rozwoju cywili- zacyjnego uzale|niony jest w du|ej mierze od rozwoju poszczególnych ukBadów regionalnych. Rozwój regionalny rozumie nale|y jako nieodwracalne zmiany zmierzajce do osigania trwaBego wzrostu potencjaBu spoBeczno-gospodarczego regionów. W ujciu sBownikowym rozwój regionalny definiowany jest jako  wzrost potencjaBu gospodarczego regionów oraz trwaBa poprawa ich konkurencyjno[ci i poziomu |ycia mieszkaDców, co przyczynia si do rozwoju spoBeczno-gospo- darczego kraju 3. Takie ujcie podkre[la, |e osiganie wzrostu potencjaBu gospodarczego nie mo|e nastpowa w oderwaniu od aspektu spoBecznego, gdy| ostatecznym celem rozwoju regionu ma by poprawa dobrobytu i warunków |ycia jego ludno[ci. Zmiany towarzyszce rozwojowi obejmuj zarówno aspekt ilo[ciowy, jak i jako[ciowy4. Ilo[ciowy aspekt rozwoju dotyczy wzrostu lub zmniejszania si pewnych cech okre[lonej jednostki terytorialnej, np. rozmiarów produkcji dóbr i usBug, zmiany dochodu narodowego itp. Zmiany ilo[ciowe wpBywaj zasadniczo na jako[ciowy aspekt rozwoju, który okre[lany jest poprzez przeksztaBcenia struk- tur spoBeczno-gospodarczych, nadajce im nowe cechy i wBasno[ci. Aby mo|na byBo mówi o rozwoju, nie wystarcz tylko same zmiany ilo[ciowe. Procesy rozwojowe musz pociga za sob równie| po|dane zmiany strukturalne, które s jednym z gBównych celów procesu wzrostu i rozwoju gospodarczego. WspóBczesny poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego struktur regionalnych nale|y traktowa jako wynik zBo|onego procesu rozwoju cywilizacyjnego. W zwizku z wystpowaniem ró|nic w warunkach geograficzno-przyrodniczych, a tak|e na skutek dziaBania wielu niejednorodnych czynników spoBeczno-ekono- micznych i kulturowych, poszczególne regiony charakteryzuj si odmienno[ci sytuacji gospodarczej, ekologiczn, a tak|e w poziomie zagospodarowania i rozwoju. Powszechnie uwa|a si, |e zró|nicowania regionalne s obiektywnym zjawiskiem wystpujcym w obecnej fazie rozwoju spoBeczno-ekonomicznego we wszystkich krajach [wiata. Ze wzgldu na ró|ny poziom rozwoju i jego dynamik wyró|nia si okre[lone typy regionów. WedBug klasycznej typologii regionów L. Klaassena ze wzgldu na poziom i tempo rozwoju wyró|nia si cztery zasadnicze typy regionów5: 3 SBownik rozwoju regionalnego, pod red. M. Kozaka, A. Pyszkowskiego, R. Szewczyka, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2001. 4 Z. Szymla, op. cit. 5 L. Klaassen, Area. Economic and Social Redevelopment, Paris 1965. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw Polski 77 - wysoko rozwinite i szybko si rozwijajce, - wysoko rozwinite, ale rozwijajce si wolniej, - sBabo rozwinite, ale relatywnie szybko si rozwijajce, - sBabo rozwinite i wolno si rozwijajce. Ró|nice regionalne w poziomie rozwoju spoBeczno-gospodarczego stanowi kluczowy problem teorii i praktyki polityki regionalnej. Dotycz one zarówno sfery gospodarczej, jak i spoBecznej, gdy| poziom rozwoju gospodarczego w spo- sób naturalny wpBywa na poziom i jako[ci |ycia mieszkaDców. SiBy rynkowe dziaBaj w kierunku wzrostu naturalnych zró|nicowaD w rozwoju poszczególnych regionów na terenie kraju. W tej sytuacji wa|n rol speBniaj wBadze publiczne, które poprzez prowadzenie aktywnej polityki regionalnej mog d|y do niwelo- wania ró|nic regionalnych. 2. Determinanty rozwoju regionalnego Do peBnego zobrazowania zjawiska rozwoju regionalnego oraz zaproponowa- nia sposobów podnoszenia jego poziomu, niezbdne jest zidentyfikowanie jego determinant. Jako determinanty rozwoju regionów rozumie si czynniki i uwa- runkowania faktycznie i w istotny sposób wpBywajce na obecny stan i popraw poziomu rozwoju regionów. Poszczególni autorzy dokonuj podziaBu determinant rozwoju regionalnego, przyjmujc ró|ne kryteria. K. Secomski dokonuje ogólnego podziaBu czynników rozwoju na ekonomiczne, spoBeczne, ekologiczne, lokalne i przestrzenne6. E.J. Blakely w[ród determinant rozwoju wyszczególnia7: zasoby naturalne, zasoby pracy, w tym pracy kwalifikacyjnej, kapitaB, zwBaszcza inwestycyjny, zasoby terenów nadajcych si do zagospodarowania, dziaBajce przedsibior- stwa, zagospodarowanie transportowe i komunikacyjne, istniejcy potencjaB produkcyjny i usBugowy, nowoczesne technologie wytwarzania, wielko[ rynku wewntrznego i zewntrznego, walory [rodowiska przyrodniczego, dziaBalno[ wBadz terytorialnych, aktywno[ spoBeczn, mo|liwo[ci wsparcia finansowego, wspóBprac midzynarodow. T. KudBacz podkre[la, |e wspóBcze[nie przy rozpatrywaniu czynników rozwoju nale|y uwzgldni równie| pewne nowe zjawiska mu towarzyszce, a w[ród nich8: 6 K. Secomski, Teoria rozwoju regionalnego i planowania, PWE, Warszawa 1987. 7 E.J. Blakely, Planning Local Economic Development. Theory and Practice, Sage Publication, London New Delhi 1989. 8 T. KudBacz, op. cit. 78 Joanna KudeBko  postfordowski paradygmat produkcji, czyli dezintegracj pionow na rzecz koncentracji terytorialnej,  rol systemów innowacji i transferów technologii, które powoduj przesuwa- nie si proporcji midzy infrastruktur materialn a intelektualn,  wzrost znaczenia strony instytucjonalnej,  megatrendy gospodarki [wiatowej, tj. globalizacja, integracja midzynarodo- wa oraz rosnce znaczenie aspektów ekologicznych. Ju| ten krótki przegld dowodzi, |e proces rozwoju spoBeczno-gospodarczego jest kwesti bardzo zBo|on. Analizujc rozwój regionów, nale|y bra pod uwag wpByw ró|norodnych czynników: ekonomicznych, spoBecznych, uwarunkowaD przestrzennych, przyrodniczych, politycznych i midzynarodowych. Wielo[ determinant rozwoju regionalnego skBania do podjcia próby ich sklasyfikowania. Prób klasyfikacji determinant rozwoju regionalnego przedstawiono schematycz- nie na rys. 1. Rozpatrujc pojcie rozwoju regionów, nale|y pamita, |e regiony nie s odosobnionymi podmiotami spoBeczno-gospodarczymi, ale wykazuj silne powi- zania ze swoim otoczeniem, a tak|e nawizuj do charakteru swoich uwarunkowaD wewntrznych. Na rozwój regionów du|y wpByw wywieraj uwarunkowania wewntrzne regionu, uwarunkowania otoczenia zewntrznego (midzynarodowe- go, krajowego), a tak|e oddziaBywanie wBadz publicznych i ró|norodnych instytucji gospodarczych i spoBecznych, dlatego nale|y rozró|ni wewntrzne, instrumentalne i zewntrzne determinanty rozwoju regionów. Determinanty wewntrzne rozwoju regionów. Czynniki wewntrzne konku- rencyjno[ci regionu zwizane s z wBa[ciwym wykorzystaniem jego wBasnego wewntrznego potencjaBu gospodarczego i spoBecznego. Do tej grupy zaliczono te czynniki, które wynikaj bezpo[rednio z sytuacji spoBeczno-gospodarczej regionu, jego wewntrznych uwarunkowaD i wykorzystania potencjaBu spoBeczno- -gospodarczego. Czynniki wewntrzne stanowi bardzo obszern i niejednorodn grup determinant. W[ród nich dokonuje si rozró|nienia czynników rozwoju regionów na ilo[ciowe zwane te| zasobowymi oraz jako[ciowe okre[lane te| jako efektyw- no[ciowe9. Czynniki ilo[ciowe (zasobowe) nawizuj do obiektywnie wystpujcych zasobów w regionie, wywodzcych si z uwarunkowaD naturalnych i bdcych wynikiem historycznego rozwoju. Tworz one tzw. infrastruktur materialn regionu, a zalicza si do nich: 9 J. Pajestka, Czynniki i wspóBzale|no[ci rozwoju spoBeczno-gospodarczego. Determinanty postpu, PWE, Warszawa 1981; Z. MikoBajewicz, Czynniki konkurencyjno[ci i rozwoju regionów [w:] Konkurencyjno[ miast i regionów Polski PoBudniowo-Zachodniej, Prace Naukowe, nr 821, Wydawnictwo AE we WrocBawiu, WrocBaw 1999. Determinanty rozwoju regionów Zewn´trzne Wn´trze Instrumentalne iloÊciowe jakoÊciowe nak"ady czynniki (zasobowe) (efektywnoÊciowe) (inwestycje) systemowe jakoÊç czynnika inwestycje system spo"eczno- zasoby naturalne ludzkiego rzeczowe -gospodarczy polityka inwestycje jakoÊç zasobów zasoby majàtkowe ekonomiczna w cz"owieka majàtkowych (w tym interregionalna) struktura polityka uwarunkowania zasoby pracy nak"ady na B + R gospodarcza intraregionalna mi´dzynarodowe inwestycje uk"ad zagraniczne instytucjonalny terytorialna organizacja kraju Rys. 1. Determinanty rozwoju regionów yródBo: opracowanie wBasne na podstawie: J. Pajestka, Czynniki i wspóBzale|no[ci rozwoju spoBeczno-gospodarczego. Determinanty postpu, PWE, Warszawa 1981; Z. MikoBajewicz, Czynniki konkurencyjno[ci i rozwoju regionów [w:] Konkurencyjno[ miast i regionów Polski PoBudniowo-Zachodniej, Prace Naukowe, nr 821, Wydawnictwo AE we WrocBawiu, WrocBaw 1999. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw Polski 79 80 Joanna KudeBko  zasoby naturalne,  zasoby majtkowe, obejmujce narzdzia, [rodki pracy i kapitaB,  zasoby pracy, obejmujce zasoby ludzkie. Czynniki ilo[ciowe maj niewtpliwie istotny wpByw na rozwój regionu, poniewa| stanowi podstawowe zródBo jego zasobów i bogactwa. Samo jednak ich wystpowanie nie warunkuje jeszcze rozwoju, który zale|y przede wszystkim od efektywno[ci wykorzystania bdcych w dyspozycji zasobów. Dominujc rol w procesie rozwoju regionów przypisuje si obecnie czynni- kom jako[ciowym (efektywno[ciowym), gdy| to one warunkuj optymalne wyko- rzystanie potencjaBu regionu. Do czynników jako[ciowych zalicza si istniejce w regionie10: 1) elementy infrastruktury niematerialnej  okre[lajce przede wszystkim jako[ czynnika ludzkiego. Zale|y ona od kwalifikacji i umiejtno[ci siBy roboczej, a tak|e postaw ludzkich i [wiadomo[ci spoBecznej; 2) jako[ zasobów majtkowych, której wyrazem jest m.in. poziom techniczny u|ytkowanych narzdzi pracy; jako[ stosowanych technologii wytwarzania, a tak|e nowoczesno[ i wydajno[ skBadników majtku; 3) struktur gospodarcz regionu, na któr skBada si wiele istotnych elementów: - zró|nicowanie sektorowe oraz obecno[ nowoczesnych i innowacyjnych gaBzi przemysBu, - rozwinity sektor usBug, - nowoczesne i efektywne rolnictwo, - funkcjonowanie i kondycja ekonomiczna podmiotów gospodarczych, w[ród nich równie| rozwój maBych i [rednich przedsibiorstw, - wyposa|enie w infrastruktur techniczn, - rozwój instytucji wspierajcych procesy rozwoju regionalnego, - zaawansowanie procesów transformacji i prywatyzacji, - sposób przestrzennego zagospodarowania regionu. W miar postpujcego rozwoju spoBeczno-gospodarczego wyraznie zmienia si mechanizm rozwoju regionalnego jego determinant. Zdecydowanie zmniejsza si rola czynników zasobowych, natomiast wzrasta rola czynników jako[ciowych. Czynniki dotyczce zasobów regionalnych: kapitaBowe, ziemi i pracy, okre[lane s jako tradycyjne. Wraz z postpem naukowo-technicznym i postpujcymi procesami transformacji gospodarki coraz wiksz rol odgrywaj tzw. nowo- czesne czynniki rozwoju, przede wszystkim jako[ czynnika ludzkiego, postp naukowo-techniczny, innowacyjno[ w sferze produkcji i usBug oraz przemiany strukturalne, podnoszce efektywno[ ekonomiczn i sprzyjajce postpowi naukowo-technicznemu. 10 J. Pajestka, op. cit.; Z. MikoBajewicz, op. cit. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw Polski 81 Determinanty instrumentalne rozwoju regionów. WpByw uwarunkowaD wewntrznych na rozwój regionów uzale|niony jest w du|ej mierze od czyn- ników instrumentalnych. Czynniki instrumentalne obejmuj [rodki dziaBania wpBywajce na uksztaBtowanie i wykorzystanie wyró|nionych czynników ilo[cio- wych i jako[ciowych. W[ród czynników instrumentalnych istotn rol odgrywaj rzeczywiste poniesione nakBady na rozwój. Przyczyniaj si one w sposób bez- po[redni na wzbogacenie potencjaBu spoBeczno-gospodarczego regionu. Do tej grupy instrumentów zalicza si11:  inwestycje rzeczowe zwikszajce zasoby, warto[ i jako[ majtku produk- cyjnego, infrastrukturalnego i sektora usBug,  inwestycje w czBowieka, a wic wszelkie nakBady poniesione na dziaBalno[ szkoleniow, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jak równie| wydatki w dzie- dzinie ochrony zdrowia, wypoczynku i kultury,  nakBady na dziaBalno[ badawczo-rozwojow, przyczyniajc si do postpu naukowo-technicznego i innowacyjno[ci,  dziaBania sprzyjajce wspóBpracy z zagranic, wspieranie wymiany handlo- wej, przyciganie kapitaBu zagranicznego, jako istotnego zródBa uzupeBniajcego inwestycje krajowe. Drug grup stanowi czynniki systemowe. Rozwój regionów uwarunkowany jest w du|ej mierze przez:  obowizujcy system spoBeczno-gospodarczy i jego wydolno[,  polityk ekonomiczn paDstwa wynikajc z przyjtego modelu systemu spoBeczno-gospodarczego oraz determinujc mo|liwo[ci i ograniczenia rozwoju regionalnego poprzez dziaBania i decyzje podejmowanie w ramach poszczegól- nych dziaBów polityki makroekonomicznej: finansowej, strukturalnej, sektorowej i w szczególno[ci regionalnej (interregionalnej),  polityk intraregionaln, której w Polsce nowy wymiar nadaBa przeprowa- dzona reforma administracyjno-samorzdowa,  terytorialn organizacj kraju zmienion w Polsce w wyniku wspomnianej reformy,  ukBadu instytucjonalnego regionu wspomagajcego dziaBania wBadz publicz- nych w stymulowaniu rozwoju regionów, na który skBadaj si m.in. agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, towarzystwa i fundacje gospodarcze, banki i instytucje ubezpieczeniowe. Determinanty zewntrzne rozwoju regionów. Do determinant zewntrznych zalicza si te czynniki, na które dany region nie ma wpBywu, które nie s zale|ne ani od sytuacji ekonomicznej regionów, ani od skuteczno[ci prowadzonej w nich 11 J. Pajestka, op. cit. 82 Joanna KudeBko polityki intraregionalnej. Zewntrzne uwarunkowania rozwoju regionów uzale|- nione s od: 1) prowadzonej polityki makroekonomicznej i interregionalnej, jej efektywno- [ci i skuteczno[ci, 2) uwarunkowaD i tendencji gospodarczych i politycznych, wynikajcych z globalnych tendencji na [wiecie, w tym przede wszystkim: - globalizacji procesów spoBeczno-gospodarczych, - procesów integracyjnych na [wiecie  zwBaszcza w kontek[cie planowanej integracji Polski z krajami Unii Europejskiej. Przedstawiona klasyfikacja determinant rozwoju regionalnego dowodzi, |e na proces rozwoju ma wpByw ró|norodno[ czynników i uwarunkowaD. Midzy nimi wystpuj rozliczne powizania i wspóBzale|no[ci. 3. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw w 2000 r. Rozwój spoBeczno-gospodarczy regionów jest zjawiskiem niezwykle zBo|onym. Badajc poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego, nale|y uwzgldni wiele jego aspektów. Zakres analizy podjtej w opracowaniu obejmuje 4 grupy merytoryczne, odzwierciedlajce ró|ne aspekty rozwoju:  ludno[ i rynek pracy,  poziom rozwoju spoBecznego,  poziom rozwoju gospodarczego,  poziom rozwoju infrastruktury technicznej. Analiza dotyczy 2000 r. Do zbadania ró|nych aspektów poziomu rozwoju spo- Beczno-gospodarczego województw posBu|yBy zmienne diagnostyczne, przyjte do badaD na podstawie oceny merytorycznej, przy uwzgldnieniu powszechnie przyjtych kryteriów doboru zmiennych diagnostycznych, tj. ich uniwersalno[ci, mierzalno[ci, dostpno[ci, jako[ci oraz interpretowalno[ci12. Wydaje si, |e przyjte zmienne diagnostyczne, daj podstawy do przeprowadzenia prawidBowej analizy badanego procesu. 12 Uniwersalno[ zmiennych diagnostycznych wskazuje na wag i znaczenie, mierzalno[ ozna- cza, |e zmienne daj si w sposób bezpo[redni lub po[redni zmierzy, dostpno[ warunkowana jest przez mo|liwo[ uzyskania peBnych informacji liczbowych, jako[ stawia warunek uzyskania dostatecznej dokBadno[ci danych, interpretowalno[ nakBada warunek doboru takich zmiennych, które maj wysok warto[ merytoryczn. Por. Taksonomiczna analiza przestrzennego zró|nico- wania poziomu |ycia w Polsce w ujciu dynamicznym, pod red. A. Zeliasia, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2000. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw Polski 83 Na podstawie wybranych cech empirycznych obliczono syntetyczne miary roz- woju spoBeczno-gospodarczego w ka|dym badanym aspekcie, przy zastosowaniu metody wzorca rozwoju Z. Hellwiga13. Wiksza warto[ wskaznika syntetycznego obliczonego dla danej jednostki [wiadczy o osigniciu przez ni wy|szego poziomu rozwoju. Poziom rozwoju województw pod wzgldem zasobów ludzkich i rynku pracy. Czynnik ludzki odgrywa istotn rol w rozwoju regionu. Niezmiernie wa|ne jest ksztaBtowanie si potencjaBu siBy roboczej, a tak|e jej wykorzystanie i struktura. Istotne znaczenie ma równie| jako[ czynnika ludzkiego, która wi|e si z pozio- mem wiedzy, wyksztaBcenia i umiejtno[ci, bdcych warunkiem niezbdnym do generowania postpu technicznego i innowacyjno[ci. W grupie opisujcych poziom rozwoju pod wzgldem zasobów ludzkich i rynku pracy uwzgldniono nastpujce cechy diagnostyczne: 1) ludno[ na 1 km2 powierzchni, 2) przyrost naturalny na 1 tys. ludno[ci, 3) zgony niemowlt na 1 tys. urodzeD |ywych, 4) ludno[ w miastach w procentach ogóBu ludno[ci, 5) ludno[ w wieku produkcyjnym w procentach ogóBu ludno[ci, 6) pracujcy w gospodarce narodowej na 1 tys. ludno[ci, 7) pracujcy w przemy[le na 1 tys. ludno[ci, 8) pracujcy w usBugach rynkowych na 1 tys. ludno[ci, 9) pracujcy w usBugach nierynkowych na 1 tys. ludno[ci, 10) absolwenci szkóB wy|szych na 1 tys. ludno[ci, 11) stopa bezrobocia rejestrowanego. Przyjte zmienne diagnostyczne ilustruj zasobno[ kapitaBu ludzkiego regio- nów (cechy 1 3), stopieD urbanizacji regionów (cecha 4), zasoby siBy roboczej (cecha 5) oraz ich wykorzystanie (cecha 6), a tak|e struktur pracujcych (cechy 7 9) i stopieD wyksztaBcenia ludno[ci (cecha 10). Zjawiskiem niekorzystnym w procesach rozwojowych jest bezrobocie (cecha 11). Ta zmienna potraktowana zostaBa jako destymulanta, czyli taka, której spadek warto[ci [wiadczy o wy|szym poziomie rozwoju. W przeprowadzonej klasyfikacji najkorzystniej wypadaj województwa mazo- wieckie, maBopolskie, wielkopolskie, pomorskie i [lskie (tabela 1). Natomiast na ostatnich pozycjach znajduj si województwa: opolskie, warmiDsko-mazurskie oraz lubuskie. 13 Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziaBu kraju ze wzgldu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i struktur kwalifikowanych kadr,  Przegld Staty- styczny 1968, z. 4. 84 Joanna KudeBko Tabela 1. Poziom rozwoju województw w 2000 r. w obszarze  ludno[ i rynek pracy Miejsce Województwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,68 2 maBopolskie 0,44 3 wielkopolskie 0,44 4 pomorskie 0,42 5 [lskie 0,42 6 kujawsko-pomorskie 0,38 7 zachodniopomorskie 0,37 8 Bódzkie 0,37 9 podlaskie 0,37 10 dolno[lskie 0,37 11 podkarpackie 0,37 12 lubelskie 0,34 13 [witokrzyskie 0,33 14 lubuskie 0,33 15 warmiDsko-mazurskie 0,27 16 opolskie 0,10 yródBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Poziom rozwoju spoBecznego województw. Do badania poziomu rozwoju spoBecznego województw wykorzystano 14 zmiennych diagnostycznych: 1) dochody wBasne bud|etu województwa na 1 mieszkaDca w zB, 2) wpBywy z podatków PIT i CIT na 1 mieszkaDca w zB, 3) nominalne dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domo- wych na 1 mieszkaDca w zB, 4) liczba mieszkaD na 1 tys. ludno[ci, 5) przecitna powierzchnia u|ytkowa mieszkaD w m2, 6) lekarze na 10 tys. ludno[ci, 7) Bó|ka w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludno[ci, 8) miejsca w kinach staBych na 1 tys. ludno[ci, 9) ksigozbiór w woluminach na 1 tys. ludno[ci, 10) liczba sklepów na 1 tys. ludno[ci, 11) liczba stacji paliw na 1 tys. ludno[ci, Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw Polski 85 12) liczba samochodów osobowych na 1 tys. ludno[ci, 13) osoby korzystajce z pomocy spoBecznej na 10 tys. ludno[ci, 14) liczba przestpstw na 100 tys. ludno[ci (przestpstwa stwierdzone w zakoD- czonych postpowaniach przygotowawczych). Powy|sze cechy okre[laj zamo|no[ spoBeczeDstw badanych regionów (cechy 1 3 oraz 12) oraz jako[ ich |ycia, mierzon stopniem zaspokojenia [wiadczeD socjalnych w dziedzinie gospodarki mieszkaniowej (cechy 4,5), opieki zdrowotnej (cechy 6,7), kultury (cechy 8,9) i infrastruktury (cechy 11,12). Dwie ostatnie cechy to destymulanty. Wskazuj one na odsetki ludno[ci najubo|szej (cecha 13) oraz na skal zagro|enia bezpieczeDstwa publicznego (cecha 14). Tabela 2. Poziom rozwoju spoBecznego województw w 2000 r. Miejsce Województwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,54 2 [lskie 0,50 3 wielkopolskie 0,44 4 dolno[lskie 0,44 5 Bódzkie 0,41 6 zachodniopomorskie 0,39 7 podlaskie 0,38 8 lubelskie 0,37 9 maBopolskie 0,36 10 kujawsko-pomorskie 0,34 11 lubuskie 0,33 12 [witokrzyskie 0,31 13 pomorskie 0,31 14 podkarpackie 0,28 15 warmiDsko-mazurskie 0,22 16 opolskie 0,17 {ródBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Pod wzgldem poziomu rozwoju spoBecznego czoBowe miejsca zajmuj woje- wództwa: mazowieckie, [lskie, wielkopolskie i dolno[lskie (tabela 2). Natomiast najsBabiej rozwinite w tym zakresie okazuj si województwa: opolskie, warmiD- sko-mazurskie i podkarpackie. 86 Joanna KudeBko Poziom rozwoju gospodarczego województw. Poziom rozwoju gospodarczego jest wyrazem nowoczesno[ci gospodarki regionu i efektywno[ci wykorzystania potencjaBu produkcyjno-usBugowego. WpBywa na niego równie| poziom zaawan- sowania przeksztaBceD rynkowych. Do wyznaczenia poziomu rozwoju gospodar- czego posBu|yBy nastpujce cechy: 1) PKB na 1 mieszkaDca w zB, 2) warto[ brutto [rodków trwaBych na 1 pracujcego w zB, 3) warto[ dodana brutto na 1 pracujcego w zB, 4) warto[ brutto [rodków trwaBych na 1 pracujcego w przemy[le w zB, 5) warto[ dodana brutto na 1 pracujcego w przemy[le w zB, 6) produkcja sprzedana w przemy[le na 1 pracujcego w przemy[le w zB, 7) nakBady inwestycyjne ogóBem na 1 tys. mieszkaDców w zB, 8) plony 4 zbó| z 1 ha w dt, 9) bydBo na 100 ha u|ytków rolnych w sztukach, 10) odsetek u|ytków rolnych w powierzchni ogóBem, 11) udziaB pracujcych w sektorze prywatnym w pracujcych ogóBem w %, 12) udziaB spóBek prawa handlowego w podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w %, 13) udziaB spóBek z udziaBem kapitaBu zagranicznego w liczbie podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON w %, 14) udziaB nakBadów inwestycyjnych w sektorze prywatnym w nakBadach inwestycyjnych ogóBem w %. W celu dokonania regionalnego zró|nicowania poziomu rozwoju gospodarczego województw analizie poddano cechy obrazujce poziom produkcji globalnej (cecha 1), stopieD kapitalizacji przestrzeni (cecha 2), wydajno[ pracy (cecha 3), nasilenie procesów inwestycyjnych (cecha 7), rozwój przemysBu (cechy 4, 5, 6), rozwój rolnictwa (cechy 8, 9, 10), przebieg i zaawansowanie przeksztaBceD strukturalnych w gospodarce (cechy 11, 12, 13, 14). Wskaznik syntetyczny stworzony na podstawie wybranych zmiennych plasuje na czoBowych miejscach województwa: mazowieckie, wielkopolskie, pomorskie i dolno[lskie (tabela 3). Natomiast w grupie charakteryzujcej si najni|szym poziomem rozwoju gospodarczego znalazBy si województwa: podkarpackie, podlaskie i lubelskie. Tabela 3. Poziom rozwoju gospodarczego województw 2000 r. Miejsce Województwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,74 2 wielkopolskie 0,52 Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw Polski 87 cd. tabeli 3 Miejsce Województwo Wskaznik syntetyczny 3 pomorskie 0,45 4 dolno[lskie 0,45 5 maBopolskie 0,43 6 [lskie 0,41 7 zachodniopomorskie 0,40 8 kujawsko-pomorskie 0,37 9 Bódzkie 0,36 10 opolskie 0,34 11 lubuskie 0,33 12 warmiDsko-mazurskie 0,30 13 [witokrzyskie 0,30 14 lubelskie 0,26 15 podlaskie 0,25 16 podkarpackie 0,24 yródBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Poziom rozwoju infrastruktury technicznej województw. Wyposa|enie w in- frastruktur techniczn stanowi istotny element rozwoju, poniewa| umo|liwia wBa[ciwe funkcjonowanie i rozwój ró|nego rodzaju podmiotów gospodarczych. W[ród zmiennych okre[lajcych poziom rozwoju infrastruktury technicznej uwzgldniono: 1) drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km2 w km, 2) linie kolejowe na 100 km2 w km, 3) placówki pocztowe i telekomunikacyjne na 10 tys. ludno[ci, 4) abonentów telefonii przewodowej na 1 tys. ludno[ci, 5) dBugo[ sieci wodocigowej na 100 km2 w km, 6) dBugo[ sieci kanalizacyjnej na 100 km2 w km, 7) dBugo[ sieci gazowej na 100 km2 w km, 8) odsetek ludno[ obsBugiwanej przez oczyszczalni [cieków w ludno[ci ogóBem w %. Przyjte cechy diagnostyczne okre[laj jako[ dróg (cecha 1), gsto[ sieci kolejowych (cecha 2), dostpno[ usBug pocztowych i telekomunikacyjnych (cechy 3,4) oraz stan wyposa|enia w sieci wodocigowe, kanalizacyjne, gazowe i oczysz- czalnie [cieków (cechy 5, 6, 7, 8). 88 Joanna KudeBko Przeprowadzone badania wykazaBy, |e pod wzgldem rozwoju infrastruktury technicznej w[ród najwy|ej rozwinitych (tabela 4) województw znalazBy si województwa: [lskie, dolno[lskie i maBopolskie. Zaskakujco niska pozycja woje- wództwa mazowieckiego, które uplasowaBo si dopiero na 12 miejscu, [wiadczy o tym, |e poza aglomeracj warszawsk, pozostaBy obszar województwa odznacza si bardzo sBabym zagospodarowaniem infrastrukturalnym. Na ostatnich miejscach plasuj si województwa: podlaskie, warmiDsko-mazurskie oraz lubelskie. Tabela 4. Poziom rozwoju infrastruktury technicznej województw w 2000 r. Miejsce Województwo Wskaznik syntetyczny 1 [lskie 0,62 2 dolno[lskie 0,51 3 maBopolskie 0,48 4 pomorskie 0,40 5 wielkopolskie 0,40 6 Bódzkie 0,38 7 opolskie 0,36 8 kujawsko-pomorskie 0,35 9 podkarpackie 0,32 10 lubuskie 0,31 11 zachodniopomorskie 0,30 12 mazowieckie 0,30 13 [witokrzyskie 0,29 14 lubelskie 0,28 15 warmiDsko-mazurskie 0,28 16 podlaskie 0,25 yródBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw. Na podstawie wskaz- ników syntetycznych poszczególnych aspektów rozwoju dokonano syntetycznej oceny ogólnego poziomu rozwoju spoBeczno-gospodarczego, która uwzgldnia Bcznie wszystkie wymieniane wy|ej szczegóBowo grupy (tabela 5). Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw Polski 89 Tabela 5. Poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw w 2000 r. Miejsce Województwo Wskaznik syntetyczny 1 mazowieckie 0,64 2 [lskie 0,61 3 wielkopolskie 0,59 4 dolno[lskie 0,56 5 maBopolskie 0,55 6 pomorskie 0,47 7 Bódzkie 0,45 8 zachodniopomorskie 0,41 9 kujawsko-pomorskie 0,41 10 lubuskie 0,34 11 lubelskie 0,31 12 podlaskie 0,30 13 [witokrzyskie 0,30 14 podkarpackie 0,28 15 warmiDsko-mazurskie 0,21 16 opolskie 0,13 yródBo: opracowanie wBasne na podstawie danych statystycznych GUS. Centralne miejsce w strukturze regionalnej zajmuje województwo mazowieckie. Poza nim zdecydowanie najsilniejsze pod wzgldem rozwoju spoBeczno-gospodar- czego okazuj si województwa: [lskie, wielkopolskie, dolno[lskie i maBopolskie. SBabiej rozwinite s województwa pomorskie, Bódzkie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie i lubuskie. NajsBabsze pod wzgldem rozwoju spoBeczno- -gospodarczego s województwa poBo|one w rejonie póBnocno-wschodniej i wschodniej Polski: warmiDsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie oraz [witokrzyskie i opolskie (tabela 5). W grupie województw najsBabiej rozwinitych znajduj si województwa: opolskie, warmiDsko-mazurskie oraz podkarpackie. Na obecny poziom rozwoju spoBeczno-gospodarczego województw wywarBy wpByw ró|norodne czynniki ksztaBtujce si w historycznym procesie wzrostu. Dla kreowania racjonalnej strategii dalszego rozwoju województw niezbdne s pogBbione studia diagnostyczne, uwzgldniajce uwarunkowania otoczenia 90 Joanna KudeBko zewntrznego oraz specyfik wewntrzn, zwizan z baz ekonomiczn regio- nów. Literatura Blakely E.J., Planning Local Economic Development. Theory and Practice, Sage Publica- tion, London New Delhi 1989. Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziaBu kraju ze wzgldu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i struktur kwalifikowanych kadr,  Przegld Statystyczny 1968, z. 4. Klaassen L., Area. Economic and Social Redevelopment, Paris 1965. KudBacz T., Programowanie rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. MikoBajewicz Z., Czynniki konkurencyjno[ci i rozwoju regionów [w:] Konkurencyjno[ miast i regionów Polski PoBudniowo-Zachodniej, Prace Naukowe, nr 821, Wydawnictwo AE we WrocBawiu, WrocBaw 1999. Pajestka J., Czynniki i wspóBzale|no[ci rozwoju spoBeczno-gospodarczego. Determinanty postpu, Warszawa 1981. Secomski K., Teoria rozwoju regionalnego i planowania, PWE, Warszawa 1987. SBownik rozwoju regionalnego, pod red. M. Kozaka, A. Pyszkowskiego, R. Szewczyka, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2001. Szymla Z., Determinanty rozwoju regionalnego, Ossolineum, WrocBaw Warszawa Kra- ków 2000. Taksonomiczna analiza przestrzennego zró|nicowania poziomu |ycia w Polsce w ujciu dynamicznym, pod red. A. Zeliasia, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2000. The Level of Socio-economic Development in Polish Voivodships This article analyses the level of socio-economic development in Polish voivodships. The first section discusses the term  regional development . Next, the author identifies the factors that impact upon the level and structure of regional development. In a further section, the author evaluates the level of socio-economic development in Polish voivodships using Z. Hellwig's development model method. The analysis includes four substantive groups that reflect various aspects of development: population and job market, level of social development, level of economic development, and development of the technical infrastructure.

Wyszukiwarka