75974

Jak oddychają: żaba, jaszczurka, żółwie?

U żaby pobieranie powietrza do płuc jest skomplikowanym procesem, nie występują przecież żebra, nie ma więc klatki piersiowej. Zasadniczą rolę pompy ssąco-tloczącej odgrywają tu ruchy dna jamy gębowo-gardzielowej. Żaba, mając zamknięty pysk podnosi i opuszcza dno tej jamy, dzięki czemu powietrze zostaje wciągane i wypychane przez otwarte nozdrza. W tym czasie szczelina krtaniowa jest zamknięta. Po wykonaniu pewnej ilości takich ruchów nozdrza w momencie napełnienia się jamy gębowej powietrzem zostają zamknięte, a jednocześnie otwiera się krtań, dzięki czemu powietrze przenika z płuc do jamy gębowej i miesza się tu z powietrzem pochodzącym z zewnątrz. Następne uniesienie dna jamy gardzielowej wpycha część tego zmieszanego powietrza do płuc. Następuje zamknięcie szczeliny krtaniowej i otwarcie nozdrzy, przez które reszta zmieszanego powietrza uchodzi na zewnątrz. Potem następuje znów seria ruchów dna jamy gębowo-gardzielowej przy zamkniętej szczelinie krtaniowej. Ten sposób oddychania sprawia, że żaba jak gdyby „łyka" powietrze, a płuca są stale wypełnione powietrzem o nieco większym ciśnieniu niż atmosferyczne, jest jednakże mało ekonomiczny, bowiem tylko nieznaczna część powietrza z płuc zostaje wymieniona podczas oddechów.

Jest rzeczą zrozumiałą, Ze przy takiej mechanice oddychania płucami ważną rolę oddechową u żaby (i innych płazów) gra wilgotna stale skóra. Jej rola oddechowa zmienia się zresztą w zależności od okresu i warunków. Np. podczas odrętwienia zimowego płuca prawie w ogóle nie uczestniczą w wymianie gazowej, zachodzi ona niemal wyłącznie przez skórę. Obie te powierzchnie oddechowe grają różną rolę u różnych płazów. U płazów bezogonowych płuca mają na ogół dominujące znaczenie, choć i tu może być różnie. Np. u żaby wodnej wymiana gazowa przez płuca i skórę odbywa się jednakowo intensywnie, natomiast u żaby trawnej stosunek ten wynosi 3:1 na korzyść płuc. Przez skórę oddawany jest przede wszystkim na zewnątrz dwutlenek węgla, natomiast tlen jest pobierany w głównej mierze przez płuca.

Płuca jaszczurki są silniej pofałdowane niż płuca żaby i ich wentylacja odbywa się dzięki ruchom klatki piersiowej.

W związku z tym, że żebra przekształcają się w pancerz kostny, brak jest klatki piersiowej. Dlatego też wytwarza się specjalny mechanizm oddychania.

Występuje u nich fałd mięśniowy, odpowiadający (lecz nie homologiczny!) przeponie ssaków. Przepona ta, zaopatrzona w specjalne mięśnie, zmniejsza lub powiększa objętość Jamy ciała wokół płuc. Powoduje to zmiany ciśnienia i w konsekwencji wciąganie lub usuwanie powietrza z płuc.

Płuca żółwi są obszerne i gąbczaste. Wiele z żółwi może długi czas przebywać pod wodą, a wówczas (mimo stosunkowo małego zapotrzebowania na tlen) potrzebny im jest duży zapas powietrza. Żółwie wodne mogą oddychać przy pomocy specjalnych worków analnych, otwierających się do kloaki. Zwierzęta te wciągają do nich wodę i z niej czerpią tlen. U innych gatunków silnie unaczyniona błona śluzowa gardzieli zastępuje w pewnym sensie nie istniejące skrzela, gdyż tędy odbywa się pobieranie tlenu z wody i wydalanie dwutlenku węgla.