76070

był używany w stosunku do protoplastów rodów oraz prominentnych członków jakiejś społeczności. W Starym Testamencie termin ten był używany w stosunku do głowy rodziny (2 Krn 19,8 i 28,12) lub rodu (1 Krn 27,22). W Nowym Testamencie jest używany w odniesieniu do Abrahama (Hbr 7,4), dwunastu synów Jakuba (Dz 7,8-9) i Króla Dawida (Dz 2,29).

W pierwszych wiekach Kościoła, gdy tworzyły się zręby jednostek administracji kościelnej, biskupi stojący na czele poszczególnych gmin chrześcijańskich dostrzegli konieczność wyłonienia w pewnych regionach instytucji ponadbiskupich. Pojawiały się bowiem problemy, których pojedynczy biskupi nie byli w stanie rozwiązać, a które domagały się takiego rozwiązania na płaszczyźnie regionalnej'¹. Najpierw więc zaczęto zwoływać synody, na których ustalano formuły doktrynalne, wyznania wiary i zasady moralności. Tam ścierały się różne kierunki, poglądy i stanowiska, tam kształtowała się linia polityki kościelnej we wszystkich sprawach: ustrojowych, liturgicznych, dogmatycznych i moralnych. Sporadycznie zwoływane synody okazały się jednak niewystarczające. Konieczne było regionalne zespolenie pod kierunkiem jednego „regionalnego” biskupa. Taki biskup, najpierw metropolita, a później patriarcha, sprawował swoją władzę kolegialnie (synodalnie), a więc wspólnie z zależnymi od niego biskupami. Można stwierdzić, że kształtowanie się instytucji metropolitalnych i patriarchalnych nie wynikał z decentralizacji władzy w Kościele, ale jakby oddolnego przekazywania „w górę” części władzy przez poszczególnych biskupów swoim przedstawicielom^{1 2 3}.

Drugim czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie się instytucji patriarchatu był czynnik społeczno-kulturowy. Pięć starożytnych patriarchatów - obrządków odpowiada pięciu kręgom kulturowym starożytnego chrześcijańskiego Wschodu. Trzy z nich dotyczą samego cesarstwa: Aleksandria (kultura egipska - obrządek aleksandryjski). Antiochia i Jerozolima (kultura zachodniosyryjska - obrządek antiocheński), Konstantynopol (kultura bizantyjska - obrządek konstantynopolitański czyli bizantyjski), natomiast dwa

-2-

1

* Por. E. Przekop, Katolickie patriarchaty Wschodu. Czynniki decydujące o ich powstaniu, RTK

2

19(1972) z. 5, s. 79nn.

3

Przekop, Wschodnie patriarchaty, s. 43.