1352738108

MODERNIZM W KSIĄŻCE POLSKIEJ 53

jaki panuje między ideałem w duszy noszonym a rzeczywistością, musi wywoływać w duszach myślących i szlachetniejszych, bolesny smutek i pragnienie lepszego życia, w któremby ideały nasze mogły być ziszczone. Ograniczenie fizyczne, intellektualne, nędza moralna, pełno niedoskonałości nawet w najlepszych, ustawiczna walka słuszności, sprawiedliwości z siłą materyalną, gwałtem, przemocą i bardzo częste zwycięstwa tych ostatnich nad pierwszymi, to wszystko wobec ideału, iaki człowiek w duszy nosi, ideału piękna, dobra, sprawiedliwości, pokoju, nieograniczonej wiedzy, słowem jakiejś bezmiernej szczęśliwości sprawia, że nam to życie cięży, a za innem, lepszem się oglądamy i ku niemu wzdychamy. To wszystko prawda, ale czy odczucie nędzy tego żywota, a z drugiej strony owe wysokie ideały, ku którym wzdychamy, czy to jest rzeczywiście „głód Boga, głos Boga,

b

który człowieka z nędzy doczesnego istnienia wydobywa i ku sobie podnosi?'⁴ Czy w rzeczy samej „pryncyp woli naszej, uganiającej się za nieskończenie dalekim i niedościgłym celem nie jest czemś rdzennie naszem", ale czemś obcem . , . głosem Boga? Innymi słowy, czy ,,zmysł religijny", objawiający się niezadowoleniem z rzeczywistości a tęsknotą za lepszą przyszłością można uważać ża objawienie się Boga?

Odpowiadamy, że w każdym razie nie można stwierdzić, iż ów zmysł religijny jest głosem Boga, gdyż jest on ,,czemś rdzennie naszem", z naszej rozumnej natury płynącem.

Człowiek jako istota rozumna dostrzega z łatwością ograniczoność swoją i wszystkiego co go otacza. Dręczą go często choroby, patrzy na śmierć swych najdroższych, doświadcza utraty zdrowia, sił, majątku itp., widzi więc znikomość doczesności ; mimo odkrycia wielu prawd, rozumie jak szerokie jeszcze pole do zbadania, jak wiele wątpliwości w tern co wiemy ; choćby

doszedł do pewnego stopnia moralnej doskonałości, widzi jednak

*

nędzę moralną drugich, a i w sobie pełno wad, przywar, słabości. Z drugiej strony obc arzony zdolnością abstrakcyi, usuwając w myśli te wszystkie niedostatki, jakie w sobie i w drugich spostrzega, twoizy sobie ideał nieograniczonej praw^Tdy, bezwzględnego piękna, sprawiedliwości, cnoty itp. Za tym ide-