1352738233

1.4,1 Ironia jako jeden z rodzajów gier językowych i jej porównanie do kłamstwa

Ironia przedstawia jeden z rodzajów gier z regułami konwersacyjnymi. W taki sposób

przynajmniej wypowiedzenie

określa ironię Marek Nekula, który dokładnie mówi o niej jak o „grze w

n63

Według Nekuly specyficzność ironii najlepiej widać przy jej porównaniu z

64

kłamstwem

Dla wypowiedzi ironicznych charakterystyczna jest różnica między sensem dosłownym wypowiedzi a jej ukrytą intencją. Ta sama różnica pojawia się również w przypadku kłamstwa. Kłamstwo zakłada się na tym, że różnica między znaczeniem dosłownym i intencją nadawcy nie ma być odkryta przez odbiorcę. Nadawca stara się o co największe prawdopodobieństwo wypowiedzi, usiłuje o nieprzerwany przebieg komunikacji (przystosowuje wypowiedzenie oczekiwaniom odbiorcy, żeby nie doszło do konfliktu). Pozornie (na zewnątrz) zachowuje nadawca zasadę

kooperacj i

oraz maksymy konwersacyjne, faktycznie natomiast

zasadę

kooperacji narusza

(znaczenie ukryte nie odpowiada znaczeniu interpretowanemu).

Ironia jednak od kłamstwa odróżnia się tym, że odbiorca ma rozpoznać intencję nadawcy

że

Łamanie pryncypu kooperacji przebiega w sposób jawny, odbiorca ma uświadomić sobie

65

między znaczeniem wyrażonym i intencją nadawcy jest różnica. Nadawca wskazuje

na

nieprawdopodobieństwo swojej wypowiedzi i umożliwia odbiorcowi poprawnie odczytać ukrytą intencj ę

Jak zasugerował H. R Grice, wypowiedź ironiczna nie tyle znaczy przeciwieństwo tego, co

66

mówiono dosłownie, ile implikuje interpretację odbiorcy

Grice rozumiał ironię jako specyficzny rodzaj implikatury. Jeżeli ma nadawca w przypadku ironicznej wypowiedzi kooperować, musi powiedzieć coś wobec nadawco wi nieprzyjemnego oraz

niegrzecznego. On jednak nie kooperuje, ponieważ myśli coś innego niż mówi. Kooperacja więc

nie przebiega na płaszczyźnie sensu dosłownego

ale

na płaszczyźnie sensu rzeczywistego

intencji nadawcy. Odbiorca interpretuje właściwą intencje nadawcy.

Pragmatyczne pojmowanie ironii i nacisk na jej antyfrastyczny charakter (sprzeczność między sensem zewnętrznym wypowiedzi i ukrytą intencją) jest we współczesnych refleksjach nad

e    _ft

ironią często zastępowane naciskiem na element negatywnego wartościowania oraz na dystans

67

zachowywany przez ironizującego wobec obiektu swej ironii

63    M. Nekula: Pragmalingvisticka interpretace ironie. In: Slovo a slovesnost. 1990, s. 95—110.

64    Tamteż

65    Hirschova M: Pragmtika v ćeśtine. Univerzita Palackeho v Olomouci, Olomouc 2006.

o

66    M. Jochemczyk: O mechanizmie ironii w feietonach Michała Ogórka In: Poradnik językowy 1997, n. 5, str. 32-41

67    Tamteż

26