2165574095

98 Osiedla miejskie w okresie kapitalizmu

Opuszczone przez Żydów domy były podobnie jak na Suwalszczyźnie rozbierane i sprzedawane na opał lub jako budulec. Akcja ta prowadzona była w Kolnie, Brańsku, Siemiatyczach, Sokółce, Suchowoli, Tykocinie, Narwi, Milejczycach (tu rozebrane zostały wszystkie wille) i innych miastach i osiedlach. Rozbierano domy także w tych osiedlach, do których napływała ludność z okolicznych wsi, palonych za współpracę z partyzantami.

Równocześnie przygotowywane były plany przebudowy sieci osadniczej zajętych terenów, przy czym nowa sieć miała być kształtowana w oparciu o koncepcję Christallera. Plan ten uzasadniono koniecznością wyrównania dysproporcji między obszarami niemieckimi a rosyjskimi⁹⁷. Zasadniczo więc program ten przewidywał wymianę ludności oraz aktywizację i eksploatację zdobytego obszaru, a nie jego niszczenie. Wyrazem tego nastawienia było uruchomienie przemysłu, a nawet prowadzenie pewnych inwestycji zarówno bezpośrednio w przemyśle (włókienniczym i drzewnym, a także w warsztatach kolejowych w Łapach), jak i w energetyce i komunikacji. Obok starych zakładów uruchomiono nowe, np. fabrykę wojłoków w Bielsku Podlaskim, mleczarnię i fabrykę filcu w Sokółce, warsztaty samochodowe w koszarach w Szepietowie, warsztaty rusznikarskie w koszarach w Zambrowie (ok. 200 zatrudn.), do którego doprowadzona została wówczas bocznica kolejowa.

W miarę pogarszania się sytuacji militarnej, zmieniało się również nastawienie władz okupacyjnych. Rozpoczęło się demontowanie i wywóz maszyn i urządzeń, a następnie niszczenie budynków przez specjalne oddziały Brandkommando. Działało ono nie tylko w Białymstoku, który uległ największym zniszczeniom, ale również i w innych mniejszych miastach, np. Ciechanowcu.

Rok 1944 przyniósł zagładę wielu miasteczkom, które znalazły się na linii frontu. Na przykład w 100% zniszczone zostało Bakałarzewo, w 80—90°.o Filipów, w 80% Raczki, a więc osiedla wzdłuż Rospudy, nad którą od listopada 1944 do stycznia 1945 r. stał front.

W 80% zniszczony został Goniądz w trakcie walk o sąsiednią twierdzę Osowiec. Podczas walk nad Narwią całkowicie zniszczony został Suraż, którego mieszkańcy odbudowali się prowizorycznie po zniszczeniach w 1941 r. Zniszczona została Wizna, a straty Łomży oceniono na 60%. Obok bezpośrednich zniszczeń w trakcie działań, straty

⁹⁷ Planung und Aufbau im Osten. Wyd. Der Reichskomissar fur die Festi-gung deutschen Volkstums. Berlin 1942. J. Umlauf, Zur Stadtplanung in den neuen deutschen Ostgebieten. „Raumforschung u. Raumordnung’’, 5, 1941, nr 3/4. 6. 100—122.