2165574158

Powojenne zmiany ludnościowe .    117

STRUKTURA FUNKCJONALNA I TYPY FUNKCJONALNE MIAST I OSIEDLI

Dla określenia typów funkcjonalnych miast i osiedli oparto się o analizę struktury funkcjonalnej ludności¹⁰¹. Strukturę tę obliczono na podstawie danych o zatrudnieniu, zebranych w czasie badań terenowych w latach 1954—1956. Dane dotyczą tylko mieszkańców miast bez dojeżdżających do pracy. Próba ustalenia struktury funkcjonalnej ludności wszystkich zbadanych osiedli nie dała rezultatu ze względu na trudności, jakie sprawiała ludność rolnicza występująca w znacznych ilościach w najmniejszych ośrodkach. Pominięcie tej ludności nie wydawało się słuszne ze względu na niewątpliwie osiedlotwórczą jej rolę. Ostatecznie strukturę funkcjonalną zestawiono dla 28 największych miast i osiedli liczących w momencie badania co najmniej 2 tys. mieszk.

Do grupy osiedlotwórczej włączono tu także rolników, zatrudnionych bądź w dużych gospodarstwach państwowych (PGR — gospodarstwa, administracja, warsztaty, POM, GOM), bądź w większych gospodarstwach indywidualnych (powyżej 5 ha), natomiast do grupy uzupełniającej zaliczono posiadaczy drobnych gospodarstw 2—5 ha (we wszystkich przypadkach liczono po jednej osobie na gospodarstwo).

W szeregu działów gospodarki narodowej zastosowano pewne uproszczenie dla wyodrębnienia grupy osiedlotwórczej. I tak do grupy tej zaliczono połowę zatrudnionych w rzemiośle, połowę zatrudnionych w GS Samopomoc Chłopska (biurach, sklepach i magazynach). W zasadzie jednak starano się kwalifikować zakłady pracy w zależności od zasięgu ich działania i na tej podstawie ustalać strukturę funkcjonalną ludności.

W niektórych przypadkach wielkość zatrudnienia w poszczególnych działach bądź grupach funkcjonalnych jest zmienna, wyższa w „sezonie”, niższa w pozostałych porach roku. „Sezonem” dla niektórych przemysłów jest jesień i zima. Wahania te mają znaczne rozmiary jedynie w Białowieży, gdzie liczba pracowników leśnych wzrasta w „sezonie” dwukrotnie. Charakterystyczne są układy grup funkcjonalnych z niesłychanie niskimi udziałami zatrudnionych, a wysokimi zawodowo biernych. Stopień produktywizacji ludności jest stosunkowo wyższy w Białymstoku i miastach wyspecjalizowanych (Zambrów, Wasilków,

W opracowaniu niniejszym pominięto szczegółowe omówienie metody opracowywania struktury funkcjonalnej, problematyka ta jest bowiem szczegółowo przedstawiona w polskiej literaturze geograficznej, ostatnio w artykule pt.: Zagadnienia struktury funkcjonalnej miast polskich, „Przegl. Geogr.”, 30, 1958 z. 1, s. 59—96.