2165574331

Geneza miast białostockich 19

w XIX w. (Sokoły) oraz trzy wcześniej lokowane miasta, które do 1945 r. wchodziły w skład Prus Wschodnich (Ełk, Gołdap, Olecko). Tak więc lista podanych w zestawieniu osiedli wzrosła z 59 (Holsche) do 68, przy czym nie zawiera ona 4 miast, które uzyskały prawa miejskie w XX w. (Hajnówka, Łaby, Starosielce, Supraśl).

Na ogół dane uzyskiwane z różnych źródeł pokrywały się. W jednym tylko przypadku spotkano się ze znaczną różnicą w dacie lokacji miasta, było to w przypadku Ełku, dla którego istnieją dwie daty — 1435 jako data pierwszej lokacji i 1669 jako data rozszerzenia przywilejów. Ostatecznie przyjęto rok 1435 (I. Janosz-Biskupowa [22]).

W czasach przedrozbiorowych można ostatecznie wyróżnić pięć okresów nasilenia lokacji miast⁶.

1    — do 1480 r., a ściśle pierwszą połowę XV, w., po której nastąpił okres przerwy w nadawaniu praw miejskich.

2    — od 1480 do 1550 r., a więc w przededniu unii lubelskiej i ukończenia pomiary włócznej, z którą wiązało się ożywienie gospodarcze i nasilenie urbanizacji. Datę zakończenia tego okresu można by nieco przesunąć przyjmując 1545 czy 1555 r., brak jest tu tak wyraźnej przerwy, jak między rokiem 1470 a 1490.

3 — od 1550 do 1655 r., a więc do wybuchu wojny szwedzkiej.

4 — od 1655 do 1721 r., pierwszy okres odbudowy po „potopie”, po którym nastąpiła przerwa, wiążąca się zapewne z osłabieniem gospodarczym, wywołanym wojną północną (1700—1721).

5    — od 1721 do 1795 r, ostatnie lata Rzeczypospolitej, które w Bia-łostockiem zaznaczyły się działalnością J. K. Branickiego i A. Tyzen-hauza.

Na mapie lokacji widać, jak w pierwszych trzech ćwierciach, a zwłaszcza w pierwszej połowie XV, w., nowe miasta powstawały głównie na terenie dawnej kolonizacji mazowieckiej (Tykocin — 1424, Kolno — 1425, Nowogród i Łomża — 1428, Zambrów — 1430, Wizna — 1435, Wąsosz — 1436, Suraż — 1440, Radziłów — 1466), a także na z dawna zasiedlonym obszarze mieszanej kolonizacji mazowiecko-rus-kiej i kolonizacji ruskiej (Drohiczyn — 1409⁷, Bielsk Pódl. — 1430,

^e Okres ostatnich 150 lat pominięto przy sporządzanym wykresie, ponieważ ostatnio rozwój miast kapitalistycznych przebiegał innymi drogami, a nadanie praw miejskich nie ma takiego znaczenia, jakie miało dla miast feudalnych, kiedy z lokacją szły w parze rozmaite przywileje, mające znaczenie gospodarcze (wolność osobista dla mieszczan, samorząd, prawa odbywania targów i jarmarków, często prawa składu itp.).

⁷ Wprawdzie nadanie praw miejskich Drohiczynowi nastąpiło dopiero w 1498 r., ale urząd wójta związany z samorządem miejskim istniał tu już w 1409 r. dlatego tę datę przyjęto, za S. Herbstem, jako datę lokacji.