2165574349

Geneza miast białostockich 25

wieku [7]. Puszcza zasiedlana jest przez kolonistów-rolników; ośrodkami nowo zagospodarowanych terenów stają się licznie lokowane miasta, powstające w punktach korzystnych dla komunikacji, choć nie pozbawionych walorów obronnych. Albrecht I nadaje w tym okresie prawa miejskie Olecku (1560), Gołdap (1670), a prawo targu Ełkowi (1560). Obszernie wytyczane rynki (rynek olecki o pow. ponad 5,5 ha był największy w Prusach) świadczyły o znaczeniu, jakie przywiązywano dc funkcji handlowej, której zasięg wykraczał częstokroć poza granicę, na tereny litewskie, a później na polskie. W przeciwieństwie do gęsto rozmieszczonych miast krzyżackich w zachodniej części Prus — ośrodków raczej panowania i władzy niż gospodarki — miasta książęce powstawały w dość dużych odstępach, stając się ośrodkami lokalnymi aktywizowanego terenu. Kelletat [7] zwraca uwagę, iż o ile miasta zachodnie najczęściej dopiero wytwarzały swój region, o tyle miasta wschodnie były zazwyczaj produktem swego regionu. Różnica genezy tych dwu rodzajów miast wpłynęła następnie na odmienne losy miast wschodnich i zachodnich.

Należy zaznaczyć, iż w wieku XVI napłynęła do Prus druga fala osadników mazowieckich. Spustoszone poprzednio w czasie wojen z Ga-lindami i Jaćwingami tereny, zasiedlane były pod koniec XIV w. kolonistami, napływającymi przeważnie z Mazowsza. Później, zwłaszcza /po wojnie trzynastoletniej (1454—1466), udział Mazurów zmalał wskutek zmniejszenia się zaufania do poddanych polskiego pochodzenia. Dopiero w XVI w. wzrasta znów napływ polskich kolonistów, częściowo w związku z reformacją i chronieniem się polskich ewangelików do luterańskich Prus. Dopiero na północ od Gołdapi rozpoczynał się obszar osadnictwa litewskiego.

Na przełomie XVI i XVII w. w północnej części województwa powstaje nowe miasto — Sejny, początkowo ośrodek dóbr J. Grodziń-skiego, zapisanych w testamencie wraz z miastem konwentowi dominikanów, sprowadzonych tam przez Grodzińskiego. Miasto rozwijało się w ciągu XVII i XVIII w. dzięki zapobiegliwości dominikanów, którzy zgromadzili dość znaczną fortunę, utraconą w czasie rozbiorów. Między innymi przepadły wówczas kapitały ulokowane na procent w kahale żydowskim w Grodnie¹⁹.

Pierwsza połowa wieku siedemnastego przynosi tylko lokację Sokółki w 1609 r. i Orli — w 1634. Kryzys, jaki przeżywały wówczas miasta i mieszczaństwo, nie sprzyjał tworzeniu nowych ośrodków. Kryzys ten niewątpliwie inaczej przebiegał w centrum Polski, gdzie widać było wyraźny regres w rozwoju miast już poprzednio kwitnących, inaczej zaś na terenie właśnie kolonizowanym, gdzie po prostu nie powsta-

¹⁹ W. Kłapowski, Konwent dominikanów, op. cit.