2165574374

Geneza miast białostockich 33

Udział miast prywatnych wzrastał w okresie późniejszym, a ich rozmieszczenie wiązało się oczywiście z rozmieszczeniem latyfundiów magnackich.

Biorąc pod uwagę obecną liczbę ludności miast, stwierdzić można, iż z najwcześniejszych miast, lokowanych przed końcem XV wieku, stosunkowo niewiele rozwinęło się do większych rozmiarów, choć ponad połowa posiada ciągle prawa miejskie. Również i miasta pochodzące z ostatniego okresu nie rozwinęły się do większych rozmiarów, tylko nieznaczna ich część zaliczana jest dziś do rzędu miast. Ogółem 1/3 miast, powstałych w latach 1480—1721, liczy dziś ponad 2 tys. mieszkańców, a średnio 2/3 wszystkich lokowanych miast posiada obecnie prawa miejskie. We wszystkich miastach, lokowanych w latach 1720— 1794, liczba ludności nie przekracza obecnie 2 tys.

Kreśląc dzieje miast białostockich, z konieczności w dużej mierze sprowadzone do przestrzennego przedstawienia ich lokacji, zwracano uwagę na rolę, jaką przez cały prawie czas odgrywał las, z którym w nieustannej walce postępowało osadnictwo ludzkie. Ten czynnik środowiska geograficznego wpłynął najsilniej na dzisiejszy układ osiedli miejskich. Pierwotnymi drogami penetracji były rzeki, wzdłuż których postępowało osadnictwo. Stąd wiele miast powstawało nad rzekami i jeziorami, a dopiero później osadnictwo rozchodziło się w głąb i miasta wkraczały na wysoczyzną.

W tabeli 3 nie wzięto pod uwagę Łęgu ani Rozpudy, ponieważ obie te rzeki nie odgrywały żadnej roli dla żeglugi. Liczba miast, powstających nad większymi rzekami, które były szlakami komunikacyjnymi, malała    z czasem, przy czym    początkowo lokacje    występowały nad

Bugiem, Dolnym Nurcem i dolną Narwią, potem nad górną Narwią, Biebrzą i Nettą.

Jest to zatem jeszcze jedna ilustracja do przestrzennej chronologii lokacji.    Zestawienie powyższe    nie    charakteryzuje    położenia topogra

ficznego osiedli, gdyż biorąc ten czynnik pod uwagę uzyskalibyśmy przewagę położenia dolinnego.

Znaczenie położenia topograficznego było szczególnie ważne w momencie    powstania miasta i    jego    wcześniejszego    rozwoju. Obecnie

również    odgrywa ono pewną    rolę,    zwłaszcza dla    rodzaju zabudowy

miasta i urządzeń miejskich, jednakże daleko większe znaczenie ma obecnie dla ośrodków lokalnych, np. towarowość rolnictwa w regionie, luźno tylko związana z rodzajem gleby; dla miast przemysłowych — obecność źródeł surowca, rynków zbytu czy zasobów siły roboczej, a dla wszystkich typów miast — położenie komunikacyjne.

Po trzecim rozbiorze Polski cały bez mała obszar dzisiejszego województwa znalazł się w rękach Prus, a poza trzema powiatami wschód-3 Miasta woj. Białostockiego