3784494489

10 Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Katarzyna Tałuć

stawa czynna bibliotekarza będzie się wyrażała w tym, że nie dopuści, aby w bibliotece znalazła się książka niebędąca na poziomie żądań stawianych przez czynniki miarodajne. Drugim momentem postawy czynnej bibliotekarza to sprawa odpowiedniego ustosunkowania się do czytelnika. Bibliotekarz winien czytelników znać, poznać ich stosunek do dzisiejszej rzeczywistości. Trzecim momentem czujności bibliotekarza to odpowiedni przez niego dobór kadr, dobór ludzi na stanowiska bibliotekarzy gminnych czy punktów. Decydującym momentem doboru jest sprawa polityczna a nie przepisy¹.

Nieco dalej w tym samym piśmie użyto określenia, że „księga ubytków jest dow odem czujności bibliotekarza”².

Te dokumenty, choć pochodzą z terenu dawnego województw a katowickiego, wyrażają tendencje, które wystąpiły w całej Polsce.

W pierwszej kolejności czystkami objęto biblioteki szkolne i działy młodzieżowe w bibliotekach samorządowych, zgodnie z hasłem głoszącym, że „dzieci to dorastający proletariat”³. Ciąg dalszy „czystek” trwał w latach 1950—1954, niewiele więc było szans na przetrwanie „zakazanych” tekstów, mimo iż niektórzy bardziej świadomi i odważni bibliotekarze próbowali pewne książki ocalić, rozdając je zaufanym czytelnikom lub usuwając w bezpieczne miejsca. Oficjalnie jednak zadaniem bibliotekarzy było niedopuszczanie czytelnika do nieodpowiedniej literatury. Protokół z narady kierowników bibliotek powiatowych i miejskich, odby tej w dniu 30 listopada 1950 roku w Katowicach zawiera następujący fragment: „[...] my, bibliotekarze, dziś już nie tylko Stróże, ale i szafarze myśli zawartych w znakach graficznych, musimy pamiętać, że mamy w swym ręku również potężną broń, która podobnie jak iskra prochu zdolna jest wstrząsnąć w posadach ziemię, o ile będzie umiejętnie użytkowana”⁴.

W czasie przeprowadzanych czystek likw idow ano zarówno wydania przedwojenne, jak i tużpowojenne z lat 1945—1948. W owych działaniach można dostrzec pewne prawidłowości: a więc istnienie zapisu na nazw iska określonych pisarzy (Ferdynand Goetel, Juliusz Kaden-Bandrow ski, Zofia Kossak-Szczucka, Czesław Miłosz, F. Ossendowski, Melchior Wańkowicz) i tematy takie, jak: rusyfikacja, harcerstwo, legiony i Piłsudski, religia, oraz pewne typy literatury, np. przygodowa, romansowa, antybolszewicka, szlachecka itp.

¹¹ Ibidem.

1

   Archiwum Państwowe w Katowicach. Akta KOS III-48, 201, 202 oraz Prez. WRN Katowic 407, 413.

2

   Ibidem.

3

   Opis w przebiegu tej akcji oraz charakterystykę literatury dla młodego odbiorcy usuwanej

4

z tego typu bibliotek zawarłam w artykule pt. Przed czym chciano uchronić młodego czytelnika w PRL-u, czyli o czystkach w bibliotekach szkolnych lat 1949—1953. W: Młody czytelnik w kwiecie książki, bibliotek informacji. Red. K. Heska-Kwaśniewicz, I. Socha. Katowice 1996, s. 68— 80.