3784494892

O nowym paradygmacie w naukach ekonomicznych 19

dzących zjawiskami rynkowymi, ich następstwami i powiązaniami, wykraczało poza horyzont tradycyjnego systemu nauki. Odsłoniła się wiedza, której nie można było uznać za gałąź logiki, matematyki, fizyki, czy biologii”¹³.

Ludwig von Mises definiuje ekonomię jako naukę o ludzkim działaniu. Ekonomia jako nauka o ludzkim działaniu jest nauką aprioryczną. Wszelką wiedzę na temat warunków działania człowieka czerpie z pojęć i kategorii związanych z ludzkim działaniem. Poznanie w ekonomii ma charakter pojęciowy. Ekonomia nie jest nauką empiryczną opartą na eksperymencie. Człowiek działający nie przynależy do świata zjawisk fizycznych, chemicznych i fizjologicznych. W świecie ludzkiego działania nie ma stałych związków i relacji. Zjawiska w ekonomii mają charakter zjawisk złożonych i niepowtarzalnych. Wszelka wiedza na temat działań człowieka i zdarzeń społecznych w przeszłości nie może stanowić przesłanki do weryfikowania twierdzeń i teorii ekonomii. Rozumowanie w ekonomii winno opierać się na dedukcji.

Do podstawowych kategorii związanych z ludzkim działaniem zalicza Ludwig von Mises celowość i przy czynów ość działania. Człowiek działający stawia sobie cel i próbuje go zrealizować. Działanie ludzkie jest zawsze celowe. Ma wymiar teleologiczny. Celem człowieka jest zaspokajanie potrzeb. Motyw acją skłaniającą do działania jest poczucie niespełnienia - pewien rodzaj dyskomfortu. Człowiek działający pragnie zastąpić mniej zadowalający stan rzeczy bardziej zadowalającym. Dlatego działa, realizując uprzednio postawione cele. Działa jednak wśród uwarunkowań i ograniczeń. Człowiek dokonuje wyborów pomiędzy czymś, co uważa za bardziej wartościowe, kosztem czegoś, co uważa za mniej wartościowe. W ekonomii jako nauce o ludzkim działaniu zasadniczą rolę odgrywają subiektywne sądy wartościujące.

Z kategorią celowości działania wiąże się nierozerwalnie kategoria przy-czynowości. Człowiek podejmuje działanie, aby osiągnąć wyznaczony wcześniej cel. Osiągnięcie celu wiąże się z określonym nakładem pracy oraz znajomością związków przyczynowo-skutkowych. Gdyby podmiot nie znal tych związków, nie byłby w stanie zmienić biegu zdarzeń i osiągnąć zamierzonego celu. Człowiek działający zawsze działa w warunkach niepewności, w tym sensie niepewność przyszłości zawiera się w samym pojęciu ludzkiego działania. Nie można zatem zastępować kategorii przyczynowości teorią rachunku prawdopodobieństwa.

Ważną kategorią determinującą ludzkie działanie jest preferencja czasowa pomiotu działającego. Człowiek działający działa w czasie. Czas jest nierozerwalnym czynnikiem ludzkiego działania. Człowiek zawsze preferuje bardziej

¹⁵ L. von Mises: Ludzkie działanie. Traktat o ekonomii. Instytut Ludwiga von Misesa. Warszawa 2007, s. 1.