4087490544

Podstawowe pojęcia z zakresu architektury

Apsyda (absyda) - pomieszczenie na rzucie półkola, pół elipsy, trój liścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę (czasami nawy boczne lub ramiona transeptu), o równej lub mniejszej od nich wysokości i szerokości.

Architraw (Epistyl) - belka spoczywająca na kolumnach (filarach lub pilastrach) jako najniższy człon belkowania; pierwotnie podtrzymywał belki stropu ukryte za fryzem.

Archiwolta - profilowane lub pokryte ornamentem czoło łuku; w romanizmie i gotyku łuk konstrukcyjny zamykający u góry portale, powtórzony w uciekających w głąb uskokach; ozdobiony dekoracją rzeźbiarską.

Arkada - element architektury składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamknięty u góry łukiem; posiada funkcje konstrukcyjne (dźwigania i odciążania) oraz dekoracyjne; występuje najczęściej w rzędach.

Atrium - dziedziniec otoczony ze wszystkich stron kolumnadą; pośrodku niego znajdował się zbiornik z wodą.

Attyka - ścianka, balustrada lub rząd sterczyn, ozdobnych szczycików, wieńcząca elewację budowlę, znajdująca się ponad gzymsem koronującym; może być ażurowa np. tralkowa, pełna w formie ślepej ścianki, grzebieniowa (z cokołem i tzw. grzebieniem ), szczytowa (rząd szczycików). Bęben (tambur) - część budowli na rzucie koła, elipsy lub wieloboku, stanowiąca podstawę kopuły.

Blanki (krenelaż) - stosowane w średniowiecznych murach obronnych jako zęby przedpiersia z regularnie rozmieszczonymi prostokątnymi prześwitami, wieńczące mury lub baszty.

Boniowanie - dekoracyjne opracowanie lica muru okładzinami kamiennymi o profilowanych krawędziach zewnętrznych poszczególnych ciosów por. rustyka - opracowanie lica muru na wzór naturalnego łomu kamienia.

Bukranion - motyw dekoracyjny w formie czaszki byka (symbol zwierząt składanych w ofierze) często łączony z girlandami zawieszonymi między rogami zwierzęcia.

Czasza - zasadnicza część kopuły dająca w przekroju łuk półkolisty, koszowy, ostrołukowy, cebulasty, eliptyczny itp.; może być zewnętrzna i wewnętrzna.

Eksedra - półkolista wnęka otwarta do wnętrza, przesklepiona konchą; w budowlach starożytnych. Empora - rodzaj galerii lub trybuny mającej na celu powiększenie przestrzeni kościoła dla uczestników nabożeństw.

Fasada - elewacja budynku wyróżniona odmienną kompozycją architektoniczną.

Filar - pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca.

Gzyms - element architektoniczny w formie poziomego pojedynczego lub złożonego pasa występującego poza lico muru; pełniący funkcje ochronne (np. przed ściekająca wodą) i dekoracyjne; dzielą się na: koronujący (zwieńczający ścianę budowli), cokołowy ( wieńczący cokół budynku) oraz międzykondygnacyjny kordonowy (dzielący płaszczyznę ściany); występują również gzymsy pod- i nadokienne oraz naddrzwiowe.

Interkoliimniiim - odległość między osiami pionowymi następujących po sobie kolumn budowli; wyrażana w modułach; często w praktyce podawano odległość między krawędziami kolumn. Kaseton - zagłębienie w drewnianym stropie między odcinkami krzyżujących się belek; mogły być wykute w kamieniu lub wyrabiane w stiuku.

Kolumna - pionowa podpora na planie koła, pełniąca funkcje konstrukcyjne i dekoracyjne; składa się z trzech części: głowicy (kapitelu), trzonu i bazy; wykonana z kamienia, mogła składać się z połączonych bębnów.

Kolumnada - jeden lub kilka rzędów kolumn połączonych ze sobą belkowaniem lub lukami arkadowymi; może występować w obrębie budowli lub stanowić odrębną budowlę wolno stojącą. Koncha (Półkopuła) - sklepienie, które może mieć formę odciętej pionowo połowy bani lub czaszy.

Kopula - sklepienie zamknięte o pionowej osi, wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym; wykonuje się ją z klińców kamiennych lub ceglanych, czasami z drewna, w arch. nowoczesnej z żelbetonu i stali; zasadniczą częścią kopuły jest czasza; kopuła może być osadzona bezpośrednio na koronie muru lub na bębnie (tamburze); może mieć zwieńczenie w formie latarni; stosuje się kopuły sferyczne, na bębnie, na trompach lub na żagielkach.