5027719636

było wprowadzenie nauk przyrodniczych do systemu szkolnego, którego programy były realizowane w szkolnictwie protestanckim od XVII wieku²⁰. Zaliczono do nich higienę i naukę podstaw medycyny, botanikę, zoologię, nauki rolnicze, fizykę, chemię, mechanikę i hydraulikę. Program ten stanowił przewrót umysłowy w nowoczesnym systemie kształcenia.

W latach 1777 do 1781 prace Komisji Edukacji Narodowej skupiły się także na reformie Akademii Krakowskiej, której przewodniczył rektor H. Kołłątaj. Najwszechstronniejszych reform dokonano na wydziale filozofii, gdyż pełnił on funkcję seminarium przygotowującego kandydatów do stanu nauczycielskiego. Kołłątaj wprowadził liczne katedry z zakresu nauk matematyczno- przyrodniczych. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć historię naturalną, ekonomię polityczną oraz prawo natury. W myśl reformy utworzył on 2 kolegia: moralne i fizyczne z 6 wydziałami. Do pierwszego z nich zaliczył wydział teologiczny, literacki i prawniczy, natomiast do drugiego fizyczny, lekarski i matematyczny. Miały one wszechstronnie przygotować studentów do dalszych studiów zagranicznych, aby mogli wrócić do Krakowa i objąć funkcje profesorów Akademii.

Natomiast w latach 1780-1781 astronom Marcin Poczobutt podjął się zreformowania Akademii Wileńskiej. W Akademii unowocześniono metody nauczania, kładąc nacisk na przedmioty z zakresu przyrodoznawstwa. Dlatego w uczelni założono laboratoria i gabinety przyrodnicze, obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny, zakupiono mnóstwo nowych książek, założono szpital i klinikę dla wydziału medycznego. Instytucje te mogły powstać dzięki fundacji króla. Należy też podkreślić starania Jana Śniadeckiego, aby na studiach wprowadzić nauczanie w języku polskim.

Z reformą obydwu uczelni wiązała się też sprawa wykształcenia przyszłej kadry nauczycielskiej. Na kandydatów do stanu nauczycielskiego zgłaszali się kandydaci ze zgromadzeń wydziałowych lub studenci, którzy oświadczali gotowość do poświęcenia się w Rzeczypospolitej w zawodzie nauczyciela. Przechodzili oni ostrą selekcję ze względu na stan wiedzy, zdrowia, obyczajowości i umiejętności retorycznej. Studia te trwały 4 lata, z czego dwa lata studiów były poprzedzone praktyce w szkole. Ogromny nacisk kładziono na naukę języków obcych i indywidualne studium w specjalnie przygotowanej dla kandydatów na nauczycieli bibliotece, w której znajdowały się podręczniki drukowane w Rzeczypospolitej i zagranicą²¹. Motywację do studiowania i pracy miały wnieść specjalne nagrody w postaci cennych książek.

Bardzo ważnym podręcznikiem metodycznym dla nauczycieli były Powinności nauczyciela, które wyszły spod pióra G. Piramowicza. Rozprawa ta składa się

²⁰    Zob. L. Mokrzecki, Początki wiedzy o morzu w dawnej Rzeczypospolitej. Problematyka morska w nauce gdańskiej doby Baroku i Oświecenia, Wrocław- Łódź 1983; M. Brodnicki, Recepcje philosophiae recentiorum..., s. 59 i n

²¹    Zob. I. Szybiak, Nauczyciele szkól średnich Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław 1980.

15