plik


ÿþMetodyka poboru prób zespoBów fauny dennej w wodach trudnodostpnych i du|ych rzekach dla celów monitoringu ekologicznego zgodnego z zaBo|eniami RDW Foto: J. Walencik Autorzy opracowania: Barbara Bis (Uniwersytet Aódzki) Marta Wenikajtys (Uniwersytet Duisburg-Essen) 2006 1 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska Spis tre[ci 1. Wybór miejsc poboru prób w trudnodostpnych wodach pByncych ............................ 3 2. Pobór prób w trudnodostpnych wodach pByncych ....................................................... 4 2.1. Metoda 1: Pobór prób z brzegu za pomoc siatki hydrobiologicznej AQEM/STAR ................................................................................................................ 6 2.2. Metoda 2: Pobór prób z brzegu za pomoc dragi...................................................... 7 2.3. Metoda 3: pobór prób z Bódki za pomoc chwytacza dna ........................................ 8 2.4. Pobór uzupeBniajcy dla rekomendowanych trzech wariantów: pobór prób z makrofitów w trudnodostpnych wodach pByncych ................................................ 9 3. Literatura ............................................................................................................................. 11 2006 2 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska 1. Wybór miejsc poboru prób w trudnodostpnych wodach pByncych Przedmiotem opracowania jest metodyka poboru prób w wodach trudnodostpnych, (niemo|liwych do brodzenia; o niewidocznym, zmconym przez muB i substancje organiczne dnie; gBbokie wody du|ych rzek)  tj. fragmentów rzek i strumieni - dostpnych wyBcznie z brzegu lub od strefy nadbrze|nej ro[linno[ci wodnej i ldowej oraz z Bodzi. Ryc. 1. PrzykBad lokalizacji miejsc poboru prób w wodach trudnodostpnych  [redniej wielko[ci rzeka bagienna, gBboka z dopBywem substancji humusowych i niewidocznym dnem (Bis, 2006; projekt STAR) Ocena heterogeniczno[ci substratu dennego  rozumiana jako oszacowanie procentowego udziaBu substratu mineralnego i organicznego w pokryciu dna koryta rzecznego  oraz wybór lokalizacji prób czstkowych i pózniejszy ich pobór prób powinien  ze wzgldów bezpieczeDstwa - by ograniczony wyBcznie do odcinków pozwalajcych na pobranie prób czstkowych ze strefy brzegowej z zachowan mo|liwo[ci przej[cia lub/i wej[cia do wody (Ryc 1, 2). W trudnostpnych wodach pByncych, w których mo|na pobra próby dodatkowo poza odcinkiem brzegowym - zaleca si  ze wzgldu bezpieczeDstwa pobór ograniczonej liczby prób czstkowych z gBównego koryta. W zwizku z zaBo|eniami wystandaryzowanej metodyki poboru prób AQEM/STAR tj. poborem 20 reprezentatywnych prób czstkowych i warunkami dotyczcymi poboru 5 prób w gBównym nurcie - w przypadku wód trudnodostpnych mo|e dochodzi do rozbie|no[ci w standardowym szacowaniu substratów, przykBadowo - wstpnie oszacowane podBo|e mineralne w bystrzu cz[ciowo dostpnego odcinka wody wynosi: - 50 % mesolitalu (du|e kamienie z domieszk mniejszych frakcji substratu mineralnego) w gBównym nurcie; - 50 % akalu (drobno-[rednioziarnisty |wir) w strefie przybrze|nej. Jednak, ze wzgldu na rekomendowane ograniczenie poboru prób w gBównym nurcie, porównywalno[ wyników i bezpieczeDstwo badaczy - pobieramy próby zachowujc w tym przypadku procedur: 2006 3 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska - 5 prób czstkowych w mesalitalu w gBównym nurcie; - 15 prób czstkowych w akalu strefy przybrze|nej. Jest to jedyny przypadek odej[cia od procentowego rozmieszczenia prób cz[ciowych w zale|no[ci od mapowania/typologii substratów. W konsekwencji, w wodach tego typu pobiera si maksymalnie 5 prób czstkowych z gBównego nurtu oraz odpowiednio 15 prób z odcinka przybrze|nego. Mapowanie dotyczy wytypowanych do badaD odcinków rzeki. Ryc. 2. PrzykBad lokalizacji miejsc poboru prób w wodach trudnodostpnych: [redniej wielko[ci, gBboka rzeka nizinna z dobrze widocznym dnem i zespoBami makrofitów w strefie brzegowej (LAWA-Projekt, 2006) Przy braku takiej mo|liwo[ci  przy du|ych gBbokich rzekach  pobór bezkrgowców dennych powinien by zawsze wykonywany z Bodzi przez specjalistyczne sBu|by wodne przeszkolone do tego typu monitoringu tj. przy zachowaniu szczególnego bezpieczeDstwa. 2. Pobór prób w trudnodostpnych wodach pByncych Przy poborze prób w wodach trudnodostpnych i du|ych rzekach - z powodu wystpujcych ograniczeD we wBa[ciwym oszacowaniu procentowego udziaBu ró|nych typów podBo|a w strefie przybrze|nej  stosujemy 3 ró|ne warianty metodyczne. Nadrzdnym celem rekomendowanej metodyki jest uzyskanie porównywalnej objto[ci próby przy u|yciu zmodyfikowanej metodyki AQEM/STAR dla wód trudnodostpnych, oraz pobór prób mo|liwie reprezentatywnych dla badanego odcinka rzeki. 2006 4 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska GBówne wytyczne poboru prób: 1) przy poborze prób powinno si pobiera z powierzchni odpowiednio 20 prób czstkowych (Bcznie 1, 25 m2) zmodyfikowan metod AQEM/STAR. Powierzchnia poboru prób czstkowych powinna by równomiernie zlokalizowana w badanym odcinku rzeki, aby zachowa reprezentatywno[ substratu mineralnego i organicznego. 2) W wodach niedostpnych z dobr widoczno[ci dna - typologi habitatów do poboru prób przeprowadza nale|y w oparciu o wytyczne metodyki AQEM/STAR dotyczce szacowania typów substratu i typowania miejsc poboru prób. Pomimo i| podczas poboru prób czstkowych powinny by uwzgldnione wszystkie siedliska wodne typowe dla badanego fragmentu rzeki  to w przypadku wód gBbokich nieprzejrzystych, bez widocznego podBo|a dennego  powinno si oszacowa wyBcznie udziaB procentowy makrofitów (patrz sekcja 2.4). 3) Ze wzgldu na konieczno[ porównania metodyki standardowej wód trudnodostpnych z wodami do brodzenia  sugeruje si pobranie ¾ prób czstkowych zlokalizowanych w strefie brzegowej wód trudnodostpnych wraz ¼ prób zlokalizowanych w gBównym korycie. Ze wzgldu na konieczno[ zapewnienia specjalnych warunków bezpieczeDstwa podczas poboru prób w wodach trudnodostpnych powinny pracowa co najmniej 2 osoby  natomiast pobór prób w du|ych gBbokich rzekach powinien by wykonywany przez wyspecjalizowane/przeszkolone sBu|by wodne, wyposa|one w odpowiedni sprzt badawczy. Standardowy przykBad zaplecza badawczego monitoringu du|ych rzek http://ak.water.usgs.gov/yukon/fieldwork/ 2006 5 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska 2.1. Metoda I: Pobór prób z brzegu za pomoc siatki hydrobiologicznej AQEM/STAR Strategia poboru Pobór prób przeprowadzamy w strefie brzegowej za pomoc siatki hydrobiologicznej AQEM/STAR do poboru makrozoobentosu wyposa|onej w teleskopowy kij o dBugo[ci 3 - 4m dBugo[ci (ryc. 3). W wybranym odcinku rzeki przeprowadzamy pobór 20 prób czstkowych o Bcznej powierzchni 1,25m2. Podczas poboru próby  przesuwamy siatk (0,25x0,25m) - po wierzchniej warstwie sedymentu na gBboko[ od 5 do maksymalnie 10 cm. Ryc. 3. Siatka hydrobiologiczna do poboru makrobezkrgowców wodnych metod AQEM/STAR (wg LAWA-Projekt, 2006) Wskazówki techniczne: dBugo[ krawdzi ramy 25 cm, wielko[ oczek siatki plastykowej 500 µm, dBugo[ worka 70 cm, wyposa|enie w kij teleskopowy (3-4 m). Na 20 prób czstkowych  zgodnie z zaBo|eniami - pobieramy 4-6 próby bezpo[rednio w okolicy brzegu, okoBo 10 prób w pobli|u brzegu i odpowiednio 4-6 prób w miejscach mo|liwie oddalonych od brzegu. Zawarto[ próby zbiera si do jednego lub kilku pojemników/wiader. Je[li w badanej sekcji znajduj si makrofity, to nale|y  wygrabi je siatk i jako prób czstkow - doBczy do caBej próby (patrz sekcja 2.4). Nastpnie, caBo[ próby powinna by poddana standardowym procedurom laboratoryjnym. Przedstawionym wariantem metodycznym mo|na tak|e pobiera próby z Bodzi. 2006 6 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska 2.2. Metoda 2: Pobór prób z brzegu za pomoc dragi Strategia poboru W wybranym odcinku rzeki przeprowadza si pobór prób czstkowych za pomoc czerpacza typu draga wg Steinmanna (Ryc.4) lub czerpacza o podobnym typie dziaBania - w liczbie odpowiadajcej 20 próbom standardowym (Bcznie 1,25 m2) opisanym w zmodyfikowanej metodyce AQEM/STAR dla wód trudnodostpnych (sekcja 2; 2.1). Podczas poboru prób drag nale|y zwróci szczególn uwag na fakt aby: a) próba odnosiBa si do substratu dennego pobranego na gBboko[ od 5 do 10 cm (czerpacz z uwagi na mas wBasn mo|e odcina znacznie gBbsze warstwy podBo|a); b) pobrana wielko[ caBej próby powinna by porównywalna z wielko[ci standardowej próby AQEM/STAR (LAWA-Projekt, 2006), czyli pobierane próby czstkowe tj. pojedyncze pobory dragi powinny dotyczy powierzchni poboru 0,625m2, a w rezultacie wszystkie pocignicia dragi powiny dotyczy Bcznej powierzchni 1,25 m2. Ryc. 4. Draga do poboru makrobentosu metod AQEM/STAR (wg LAWA-Projekt, 2006). Wskazówki techniczne dla dragi wg Steinmanna: dBugo[ krawdzi ramy 50 cm, wielko[ oczek siatki plastykowej 500 µm Podczas poboru prób czstkowych nale|y zwróci uwag na dostateczn dla pobieranej próby pojemno[ worka dragi. Draga o krawdzi 50 cm ma pojemno[ worka co najmniej 12 litrów (Ryc.4). Nale|y przestrzega standardowej zasady, |e w tych 5 próbach powinny znalez si: - od 1 do 2 prób/pocigni zlokalizowanych bezpo[rednio przy linii brzegowej, - od 1 do 2 pocigni w pobli|u brzegu i - jedna próba w miejscu oddalonym od brzegu (przy u|yciu Bodzi wszystkie wymienione powy|ej próby mog by pobrana jednym pocigniciem). Zawarto[ próby nale|y wypró|ni do 1 lub kilku pojemników/wiader. Je[li na wybranym do badaD odcinku rzeki wystpuj makrofity - to nale|y pobra próby proporcjonalnie do ich udziaBu w pokryciu koryta rzecznego za pomoc siatki hydrobiologicznej (dokBadny opis patrz sekcja 2.4). Nastpnie, caBo[ próby powinna by poddana standardowym procedurom laboratoryjnym. Przedstawionym wariantem metodycznym mo|na tak|e pobiera próby z Bodzi. 2006 7 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska 2.3. Metoda 3: pobór prób z Bódki za pomoc chwytacza dna Strategia poboru W wybranym odcinku rzeki wykonujemy pobór 20 prób czstkowych chwytaczem dna - o okre[lonej w metodyce AQEM/STAR Bcznej powierzchni 1,25 m2. W konsekwencji, jednorazowo za pomoc szczk chwytacza dna typu Ekman/Birge (Ryc. 5) o dBugo[ci boku 25 cm pobiera si prób z powierzchni 625 cm2 (25cmx25cm), zatem nale|y Bcznie pobra 20 prób czstkowych (12 500cm2). Jednak|e, przed przystpieniem do poboru prób nale|y dokBadnie okre[li jak powierzchni substratu musimy pobra za pomoc dopasowanego do specyficznego rodzaju wód narzdzia i ustali liczb koniecznych prób czstkowych. Ryc. 5. Chwytacz dna typu Ekman/Birge do poboru makrobentosu metod AQEM/STAR (wg LAWA-Projekt, 2006). Po poborze próby, caBa zawarto[ pojemnika chwytacza dna zostaje przeniesiona do siatki hydrobiologicznej lub na sito o wielko[ci oczek 500 µm, po przepBukaniu drobnej frakcji nale|y reszt próby przenie[ do jednego lub wicej pojemników/wiader. Podobnie jak w wy|ej opisanych wariantach metodycznych - poBowa pobranych prób czstkowych powinna by pobrana pobli|u brzegu, jedna czwarta bezpo[rednio przy brzegu i tylko jedna czwarta z dala od brzegu. Je[li na wybranym do badaD odcinku rzeki wystpuj makrofity - to nale|y pobra próby proporcjonalnie do ich udziaBu w pokryciu koryta rzecznego za pomoc siatki hydrobiologicznej (dokBadny opis patrz sekcja 2.4). Nastpnie, caBo[ próby powinna by poddana standardowym procedurom laboratoryjnym. 2006 8 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska 2.4. Pobór uzupeBniajcy dla rekomendowanych 3 wariantów: pobór prób z makrofitów w trudnodostpnych wodach pByncych Je[li nie mo|na przeprowadzi dokBadnego oszacowania wszystkich typów podBo|a ze wzgldu na niewidoczne dno koryta rzecznego  powinien by oszacowany stopieD pokrycia dna badanej sekcji przez mo|liwie wszystkie typy makrofitów. Szacowanie procentowego udziaBu ró|nych typów podBo|a, w tym makrofitów wodnych jest analogiczne do selekcji siedlisk i poboru prób w rekomendowanej metodyce dla wód do brodzenia, tzn. pokrycie dna powinno by oceniane w 5-procentowej skali (przy niedobrej widoczno[ci dna  nale|y stara si oszacowa w przybli|eniu, najdokBadniej jak to jest mo|liwe). W rezultacie, przy analizie stopnia pokrycia dna koryta przez makrofity  zasada szacowania jest nastpujca: 5 % pokrycia odpowiada jednej próbie czstkowej, przy 30 % pokryciu ro[linno[ci wodn - pobiera si 6 prób czstkowych, przy 90 % odpowiednio 18 prób czstkowych. Wytypowane miejsca dla prób czstkowych powinny uwzgldnia reprezentatywny dla fragmentu rzeki gradient [rodowiskowy czyli gBówne próby nale|y pobra w miejscach dostpnych przy brzegu i tak|e z siedlisk o odmiennej charakterystyce (np. nurt). Ka|d prób czstkow pobiera si nastpujco: siatk hydrobiologiczn (Ryc.3) energicznie grabi si i pBucze unoszc si w wodzie ro[linno[. Natomiast znajdujce si w siatce hydrobiologicznej cz[ci pdów ro[lin przepBukuje si, odrywa od reszty pdu lub tez wyrywa si ro[lin z dna do dokBadniejszego przepBukania. Nastpnie, w terenie przystpuje si do redukcji pozostajcego w siatce materiaBu ro[linnego, z której wybiera si gar[ materiaBu ro[linnego (ok. 0,5 litra). PozostaBy materiaB ro[linny po jego dokBadnym przepBukaniu zostawia si w wodzie. Prób czstkow skBadajc si z organizmów po przepBukaniu oraz z pobranej gar[ci materiaBu ro[linnego dodaje si do caBej próby i pozostawia do dalszej obróbki w laboratorium. W odró|nieniu do metodyki poboru prób fauny dennej z makrolitów w wodach do brodzenia  w wodach trudnodostpnych nie pobiera si prób czstkowych z powierzchni dna pod makrofitami, poniewa| pobór ten ekwiwalentnie uwzgldnia wcze[niej pobrane próby substratu denny w strefie brzegowej i przybrze|nej. 2006 9 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska Uwagi ogólne do strategii poboru prób w du|ych rzekach i wodach trudnodostpnych: Przy ocenie stanu ekologicznego du|ych rzek nale|y sprecyzowa przestrzenn skal naszej analizy (stanowisko/site; odcinek rzeki/reach; fragmenty dorzecza- zlewnia/catchment), aby wBa[ciwie zaplanowa logistyk i zakres realizowane go zadania badawczego;. Rekomendowanym terminem poboru prób dla du|ych rzek i wód trudnodostpnych jest okres maj-czerwiec (base-flow); Poboru prób w du|ych gBbokich rzekach powinna dokonywa specjalistycznie przeszkolona i wyposa|ona ekipa sBu|b wodnych; Odcinek badaD dla du|ych rzek nie powinien by mniejszy ni| 100m - do 500m dla wBa[ciwej charakterystyki fragmentu rzeki i jego doliny (reach-scale); Ka|de odstpstwo od rekomendowanej wystandardyzowanej metodyki poboru prób i procedur laboratoryjnych oraz wskazanego poziomu identyfikacji wpBywa bezpo[rednio na otrzymane wyniki miar biologicznych i koDcow indeksacj. 2006 10 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska Literatura 1. Bis, B. 2006. Metodyka poboru prób fauny dennej w maBych i [redniej wielko[ci rzekach dla celów monitoringu ekologicznego zgodnego z zaBo|eniami RDW. Opracowanie na zlecenie GBównego Inspektoratu Ochrony Zrodowiska. 2. LAWA-Projekt: O4.02. 2006. Handbuch zur Untersuchung und Bewertung von Fließgewässern auf der Basis des Makrozoobenthos vor dem Hintergrund der EG- Wasserrahmenrichtlinie www.fliessgewaesserbewertung.de , 108pp. Specjalistyczna literatura pomocnicza 1. AQEM consortium. 2002. Manual for the application of the AQEM method. A comprehensive method to assess European streams using benthic macroinvertebrates, developed for the purpose of the Water Framework Directive. Version 1.0, February 2002. www.aqem.de. 2. Flotemersch, J.E., Blocksom, K., Hutchens, J.J., Autrey, B.C. 2006. Development of a standardized large river bioassessment protocol (LR-BP) for macroinvertebrate assemblages. River Res. Applic. 22:775-790. 3. Furse, M., Hering, D., Moog, O., Verdonschot, P., Sandin, L., Brabec, K., Gritzalis, K., Buffagni, A., Pinto, P., Friberg, N., Murray-Bligh, J., Kokes, J., Alber, R., Usseglio- Polatera, P., Haase, P., Sweeting, R., Bis, B., Szoszkiewicz, K., Soszka, H., Springe, G., Sporka, F. & Krno, I. 2006. The STAR project: context, objectives and approaches. Hydrobiologia: Special Thematic Issue, 566:00-00, www.eu-star.at. 4. Hasse, P., Sundermann, A. 2004. Standardisierung der Erfassungs- und uswertungsmethoden von Makrozoobenthos-untersuchungen in Flie²gewässern. Förderkennzeichen: O 4.02 5. Tittizer, T & A. Schleuter. 1986. Eine neue Technik zur Entnahme qualitativer Makrozoobenthosproben aus Sedimenten größerer Flüsse und Ströme, erläutert am Beispiel einer faunistischen Bestandsaufnahme am Mein. Deutsche Gewässerk. Mitt. 30: 147-149. 6. Schöll, F., Haybach, A. & König. 2005. Das erweitere Potamontypieverfahren zur ökologischen Bewertung von Bundeswasserstraßen (Fließgewässertypen 10 und 20: kies- und sandgeprägte Ströme. Qualitätskomponente Makrozoobenthos) nach Maßgaben der EG-Wasserrahmenrichtlinie. Hydrologie und Wasserbewirtschaftung 49: 234-247. 7. Schöll, F. Haybach. 2001. Bewertung von großen Fließgewässern mittels Potamon-Typine-Index. Verfahrensbeschreibung und Anwendungsbeispiele. BfG-Mitteilungen 23, Koblenz. Pomocnicze zasoby internetowe: AQEM project products http://www.aqem.de/mains/products.php STAR project software products http://www.eu-star.at/frameset.htm Benthic Macroinvertebrate Biological Monitoring Protocols for Rivers and Streams http://www.ecy.wa.gov/pubs/0103028.pdf Large River Monitoring Network - A National Network to Monitor Contaminants and their Effects in Large Rivers http://www.best.usgs.gov/bestprojects.html Association among invertebrates and habitat indicators for large rivers in the Midwest - How sampling distance, point-sampling of habitat, and subsample size affect measures of large river macroinvertebrate assemblages http://epa.gov/nerl/research/2004/g2-10.html Rapid Bioassessment Protocol http://www.epa.gov/owow/monitoring/rbp/ 2006 11 GBówny Inspektorat Ochrony Zrodowiska

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Dowożenie wody na duże odległości
wody rzeki tabele13 15
metodyka nadrzeczne 12 final
METODY BIOLOGICZNE W KONTROLI JAKOÅšCI WODY
W każdej szkole istnieje pewna grupa dzieci mających duże trudności z czytaniem, pisaniem i ortograf
metody pomiaru predkosci wody
szponiaste metodyka 12 final
sowy metodyka 12 final
Metodyka 2x2 lesne 12 FINAL
wysokogorskie i metodyka 12 final
Chemia wody IÅš metodyka
Metody numeryczne w11
Metody i techniki stosowane w biologii molekularnej
14 EW ZEW Srodowisko do metody Johna

więcej podobnych podstron