2888574022

12 / PSZCZELARSTWO

Tabela. Zestawienie wirusów pszczoły Apis mellifera i Apis cerana

Nazwa wirusa	Skrót	Czynniki powodując rozwój zakażenia
Wirus choroby woreczkowej czerwiu	SBV	środowiskowe
Wirus chronicznego paraliżu pszczół	CBPV	środowiskowe
Cząstka towarzysząca wirusowi chronicznego paraliżu pszczół	CPVA
Wirus zdeformowanych skrzydeł	DWV	warroza
Wirus roztocza 1farroa destructor-1	VdV-1	warroza
Wirus Kakugo	KV	warroza
Wirus ostrego paraliżu pszczół	ABPV	warroza
Izraelski wirus ostrego paraliżu pszczół	IABPV	warroza
Wirus powolnego paraliżu pszczół	SBPV	warroza
Wirus choroby czarnych mateczników	BQCV	nosemoza
Wirus włókienkowy	FV	nosemoza
Wirus Y pszczół	BVY	nosemoza
Wirus X pszczół	BVX	ameboza
Wirus mętnych skrzydeł	CWV
Egipski wirus pszczół	EBV
Wirus Arkansas pszczół	ABV
Tajski wirus choroby woreczkowej
Wirus opalizujący	IV

□

^ Zakażenia wirusowe i choroby wirusowe pszczół

Zakażenia wirusowe pszczół są bardzo powszechne. Z reguły nie towarzyszą im żadne objawy, co nie znaczy, że nie mają one wpływu na kondycję pszczół. Wszystkie infekcje bezobjawowe pszczół dorosłych powodują skrócenie życia zakażonych osobników. Niejednokrotnie pojedyncze pszczoły lub larwy czy poczwarki mogą wykazywać objawy chorobowe, ale dzięki działaniu mechanizmów obronnych rodziny pszczelej są szybko wykrywane przez inne pszczoły i usuwane z rodziny. Przez to pszczelarz objawów nie dostrzega, a zakażenie w rodzinie się nie rozwija. W pewnych okolicznościach może jednak dojść do pojawienia się wyraźnych objawów chorobowych, mówimy wówczas o chorobie wirusowej, czy po prostu do zamierania pszczół lub czerwiu, któremu nie towarzyszą żadne charakterystyczne objawy. W przeszłości objawy chorobowe miały miejsce najczęściej przy pojawieniu się w środowisku warunków, które sprzyjały rozwojowi wirusów. Po gwałtownym przerwaniu pożytku, przy przepszczeleniu terenu może pojawić się chroniczny paraliż pszczół, a po dłuższych przerwach pożytku wiosną - choroba woreczkowa czerwiu. Odkąd w rodzinach pszczoły miodnej Apis mellifera pojawił się roztocz Varroa destructor, w pasiekach zaczęto notować straty z powodu wirusów, które roztocz przenosi lub których bezobjawowe zakażenia aktywuje, w tym głównie wirusa ostrego paraliżu pszczół i wirusa zdefo

rmowanych skrzydeł. Niebezpiecznemu na-mnażaniu się wirusów sprzyja także nosemoza; w hodowlach matek może to prowadzić do pojawienia się choroby czarnych mateczników (wywołanej przez wirus choroby czarnych mateczników) oraz ameboza sprzyjająca namnażaniu wirusa X pszczół. W tabeli zamieszczono najbardziej znane wirusy pszczele i choroby, które mogą one wywoływać oraz ogólne czynniki prowadzące do rozwoju zakażenia. Dokładniejszy opis poszczególnych wirusów będzie zamieszczany w kolejnych numerach „Pszczelarstwa”.

Rozpoznawanie

Wykrywanie zakażeń wirusowych pszczół przez wiele lat opierało się głównie na podstawie zaobserwowanych objawów i zastosowaniu próby biologicznej, która polegała na doświadczalnym podaniu pszczołom, ewentualnie larwom czy poczwarkom, podejrzanego o zakażenie materiału. Później podstawowe znaczenie miał test immunody-fuzjii w żelu agarozowym, w którym antygeny wirusa wykrywano za pomocą przeciwciał w surowicach diagnostycznych. Testy te są stosunkowo mało czułe, lecz wystarczają do wykrycia zakażeń na tyle silnie rozwiniętych, aby doprowadzić do śmierci osobników. W związku z trudnościami przy otrzymywaniu surowic jedynie kilka laboratoriów na świecie prowadziło takie analizy. Obecnie mają one głównie zastosowanie przy diagnostyce zakażeń wirusowych dla pszczelarzy. Dla celów naukowych stosowany jest przede wszystkim bardziej kosztowny test RT-PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy poprzedzona odwrotną transkrypcją), w którym wykrywany jest materiał genetyczny wirusa. Jednak jest to metoda bardzo czuła, diagnozująca nawet zakażenia niewielkiego stopnia, które w praktyce nie mają większego znaczenia, a przy użyciu testu nie można stwierdzić, jak silne jest zakażenie. Możliwości takie daje real time RT-PCR (test RT-PCR wykonany w czasie rzeczywistym), który jest jednak drogi. Z innych technik diagnostycznych warto jeszcze wspomnieć o badaniu w mikroskopie elektronowym, za pomocą którego możliwe jest wykrywanie obecności tylko największego wirusa pszczelego - wirusa włókienkowego pszczół. Cząstki pozostałych wirusów są zbyt do siebie podobne lub bardzo przypominają inne elementy obecne w badanej próbce, aby przy użyciu tej techniki można je różnicować. Obecnie prowadzone są prace nad szybkim terenowym testem do wykrywania 6 najistotniejszych wirusów pszczelich. Zasada działania tego testu ma być podobna do tych w testach ciążowych czy w szybkich testach terenowych do wykrywania zgnilca amerykańskiego i europejskiego pszczół.

Wirusy w Polsce

W Polsce dotychczas stwierdzono wirusa chronicznego paraliżu pszczół, cząstkę towarzyszącą wirusowi chronicznego paraliżu pszczół, wirus choroby woreczkowej czerwiu, wirus ostrego paraliżu pszczół, wirus zdeformowanych skrzydeł, wirus choroby czarnych mateczników, wirus pszczeli Y, wirus włókienkowy oraz w kilku przypadkach izraelski wirus ostrego paraliżu pszczół (tylko przy użyciu RT-PCR).

Zwalczanie

Podstawowymi działaniami w zwalczaniu zakażeń wirusowych pszczół są: • odpowiednie zwalczanie warrozy i nosemozy prowadzone w taki sposób, aby nie dopuścić do namnożenia wirusów, którym te choroby sprzyjają, • zapewnienie ciągłości pożytków, • unikanie przepszczelenia terenu, • usuwanie plastrów z zamarłym czerwiem, • dezynfekcja, • czasem wymiana matki na młodą, pochodzącą ze zdrowej, ale niezbyt oddalonej hodowli. Fazę prób terenowych przechodzą izraelsko-amery-kańskie preparaty lecznicze: Remebee i Re-mebeePro. Natomiast Rosjanie reklamują swój wynalazek - Endoglukin (według zachodnich naukowców jego stosowanie byłoby jednak zbyt kosztowne).