6827069113

§ 32. Proces Formułkowy 1. Geneza procesu formułkowego (str. 62-63).

W okresie ekspansji Rzymianie wchodzili w liczne stosunki handlowe z wieloma państwami, sporów na ich tle nie można było rozstrzygać za pomocą procesu legisakcyjnego dostępnego wyłącznie dla obywateli rzymskich. Powołany do rozstrzygania takich sporów praetor peregrinus udzielał pisemnych instrukcji rekuperatorom, według jakich zasad mają wyrokować. Instrukcja ta to formułka (formula). W 130 r.p.n.e lex Aebutia umożliwiła stosowanie procesu formułkowego we wszystkich sporach między obywatelami rzymskimi. Pretor poprzez dużą swobodę w konstruowaniu formułki, mógł udzielać ochrony prawnej we wszystkich uznanych przez niego za słuszne przypadkach, w których ius civile takiej ochrony nie przewidywało. Mógł też tej ochrony odmówić, jeśli przyznane komuś przez ius civile prawa naruszałyby zasady słuszności i sprawiedliwości.

2. Postępowanie in iure (str. 63-64).

Postępowanie zaczynało się od prywatnego wezwania pozwanego przez powoda do stawienia się przed pretorem (in ius vacatió). Wezwany miał obowiązek stawienia się (si in ius vacat, ito), jeżeli tego nie uczynił można go było doprowadzić siłą (pomoc własna). Osoba trzecia zwana windeksem mogła dać gwarancję, że pozwany stawi się w terminie, lub zapłaci za niestawienie się kwotę pieniężną (vadimonium - odrębna umowa). Powód powienien poinformować pozwanego o rodzaju pretensji (pozasądowa editio actionis) i ponownie powtórzyć tę informację przed pretorem (procesowa editio actionis) wskazując na actio, z której chciałby skorzystać. Powód wnosił o przyznanie przez pretora actio w celu wytoczenia procesu (postulatio actionis). Pretor po wysłuchaniu stron udzielał ochrony procesowej (datio actionis) albo jej odmawiał (denegatio actionis). Przyznawał on skargę na podstawie ustawy (iudicium legitimum), albo na podstawie przysługującego mu imperium (iudicium imperio continens). Zakończenie postępowania w fazie in iure: denegatio actionis (pretor przeciwdziałał m.in. pieniactwu, a powód mógł odwołać się - intercessio - do innego pretora lub konsula), confessio in iure (pozwany uznawał przed pretorem roszczenie powoda - zastępowało wyrok i stanowiło tytuł egzekucyjny) lub iusiurandum in iure (przysięga pozwanego o nieistnieniu roszczenia zastępująca wyrok i oddalająca żądania powoda). Powód mógł również złożyć przysięgę, że roszczenie istnieje, co równoznaczne było z wyrokiem zasądzającym (za krzywoprzysięstwo były surowe kary). Ujemne konsekwencje pociągał za sobą brak jakiejkolwiek obrony (indefensio). Jeśli przedmiotem sporu była rzecz to pozwany musiał ją wydać a w innych przypadkach, jeśli nie chciał się wdać w spór musiał zaspokoić pretensję powoda.

3. Litis contestatio (str. 64).

Rezultatem postępowania w I fazie było ustalenie treści formułki, którą pretor przekazywał powodowi. Powód wręczał formułkę pozwanemu (edere iudicium), a pozwany przyjmował formułkę (accipere iudicium). W ten sposób strony ugruntowywały spór i wyrażały aprobatę co do zasad wymienionych w formułce i sędziego. Akt ten kończył postępowanie in iure i zwany jest litis contestatio. Skutkiem była konsumpcja skargi (strony mogły procesować się tylko raz). Pretor działał przez denegatio actionis lub uzupełniał formułkę specjalnym zarzutem. Konsumpcja ipso iure