1862543730

32 Grażyna Kodym-Kozaczko

PRZYPISY:

¹    Artykuł jest częścią grantu Urbanistyka Poznania zo XX zoieku. Przestrzeń, ludzie, idee. Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki w Krakowie.

²    Historia powstania placu, ewolucji jego obudowy i ocena wartości kompozycji omówione zostały przez wielu autorów w publikacjach o charakterze naukowym i popularnym. Wśród nich należy przede wszystkim wymienić: Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura i budownictioo io Poznaniu w latach 1780-1880, Poznań 2009 (autorka podaje spis publikacji niemieckich dotyczących rozbudowy Poznania na przełomie XVIII i XIX w.); J. Skuratowicz, Architektura Poznania 1890-1918, Poznań 1991; W Czarnecki, Plany historyczne miasta Poznania, [w:] Prace Komisji Budozonictzoa i Architektury, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk Technicznych, z. 1/1961, s. 3-37; tenże, Plan Poznania z 1793 roku, [w:] Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Budozonictzoo Lądozoc, z. 8/1966, s. 311-314; tenże, Rozzoój urbanistyczny Poznania na przełomie XVIII i XIX zoieku, [w:] Prace Komisji Budozonictzoa i Architektury, T I, z. 4, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1968; W Karolczak, Plac Wolności. Ulice i zaułki dazonego Poznania, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2010.

³    Z. Ostrowska-Kębłowska, op. cit., s. 55.

⁴    R. Witkowski, Żydzi zo Poznaniu. Krótki przezoodnik po historii i zabytkach, Poznań 2012, s. 95.

⁵    W okresie Prus Południowych (1793-1807) oraz Wielkiego Księstwa Poznańskiego sprawami budownictwa miejskiego i urbanistyki w Poznaniu kierowały władze państwowe w Berlinie. Początkowo „bezpośrednim szefem i kierownikiem całej służby technicznej w Regencji Poznańskiej" był Dawid Gilly, znany pruski architekt, budowniczy i kartograf, tajny nadradca Naczelnego Departamentu Budownictwa (Oberbaudepartament), najwyższej władzy państwowej dla budownictwa w Prusach, i drugi dyrektor Naczelnego Dworskiego Urzędu Budowlanego (Oberhofbauamt).W 1793 r. zorganizował w Poznaniu w ramach Kamery wydział techniczny zajmujący się sprawami „pomiarów miasta, regulacji ulic, planów dróg i mostów, a także sprawowania nadzoru budowlanego". Stanowiska kierowników departamentów, inspektorów, a nawet tzw. konduktorów obsadził wychowankami szkoły budowlanej w Berlinie, której był organizatorem i dyrektorem (Busse, J.A.T. Hermann, F. von Triest).

⁶    Według W. Czarneckiego rozbudowa Poznania postępowała stopniowo w kilku etapach na podstawie planów opracowywanych w wielu wersjach. Kolejność ich powstawania oraz szczegółowe analizy na podstawie materiałów archiwalnych z przedwojennych poznańskich zbiorów oraz Archiwum Państwowego w Merseburgu W Czarnecki zawarł w: Rozzoój urbanistyczny..., s. 3. Natomiast Z. Ostrowska-Kębłowska sądzi, że procedura powstania planu rozbudowy Poznania była odmienna - od ogółu do szczegółu: „w latach 1793-1794 pod kierunkiem Dawida Gilly'ego [powstał] całościowy plan rozbudowy oraz szczegółowe projekty wykonywane przez Bussego i Hermanna"; Z. Ostrowska-Kębłowska, op. dt., s. 119.

⁷    Post Direktor, Krieges Rath, narożna posesja zapisana na D. Gilly'ego; W Czarnecki, Rozzoój urbanistyczny..., s. 15-16.

⁸    W Czarnecki, Rozzoój urbanistyczny..., s. 15-23. Także P Biskupski krytykuje niespójność wątków istniejącej i projektowanej tkanki urbanistycznej, por. P Biskupski, Przekształcenia i rozzoój przestrzeni Poznania oraz zoybranych miast, Poznań 2013, s. 180.

⁹    W Czarnecki, Rozzoój urbanistyczny..., s. 25.

¹⁰    Por. P Biskupski, op. dt., s. 114 - ocena przesłanek wpływających na położenie i kompozycję projektowanych pod kierunkiem D. Gilly'ego elementów nowej tkanki urbanistycznej Poznania: „W odróżnieniu od opinii prof. Z. Ostrowskiej-Kębłowskiej, która taką formę przypisuje wpływom nowych idei, czynnik decydujący o ich ukształtowaniu miał podłoże bardziej prozaiczne [...] autorzy wzięli pod uwagę dwa elementy: