plik


ÿþ Anna Kucharska Pracownik Warszawa 2013 Projekt okBadki Dorota Zajc Opracowanie redakcyjne Monika Kolitowska-SokóB Opracowanie typograficzne i Bamanie Barbara Charewicz Copyright © GBówny Inspektorat Pracy Wydanie pierwsze 13027/01/00 PACSTWOWA INSPEKCJA PRACY GAÓWNY INSPEKTORAT PRACY Warszawa 2013 www.pip.gov.pl 1. Wstp Z wiekiem spada odporno[ i sprawno[, obni|aj si siBy witalne, dopadaj nas choroby, ale do[wiadczenie |yciowe jest coraz bogatsze tak, jak i wra|liwo[ spoBeczna. MBodzie| wchodzca w |ycie dorosBe, a nawet osoby w wieku [rednim czsto nie maj [wiadomo[ci, |e za klika lat oni równie| zmierz si z tymi problemami. Gdy obserwujemy ludzi w okresie  póznej dorosBo[ci , np. naszych podwBadnych, praco- dawców, czy przeBo|onych, nie rozumiemy zmian, które zachodz w ich w organizmie. My[limy, |e nas to nie dotyczy. TBumaczymy sobie, |e przed starzeniem si uchronimy& Tymczasem, osób starszych na rynku pracy bdzie coraz wicej i za jaki[ czas my bdziemy do nich nale|e. Dane statystyczne informuj o wydBu|aniu si [redniej dBugo[ci ludzkiego |ycia. GBówny Urzd Sta- tystyczny przewiduje, |e w 2050 r. populacja osób w wieku powy|ej 60. roku |ycia wyniesie 35,8%. Dla porównania: obecnie stanowi 18%, a w 1900 r. wynosiBa 6,2%. Zmiany w polskim ustawodawstwie pokazuj równie|, |e coraz starsze osoby bd aktywne na rynku pracy. Ustawa z dnia 11 maja 2012 r., która weszBa w |ycie 1 stycznia 2013 r. stopniowo podwy|sza wiek emerytalny dla kobiet i m|czyzn do osignicia jed- nakowego poziomu 67 lat. Osób starszych jest coraz wicej, a zrozu- mienia ich sytuacji nadal brakuje. Obecnie ponad poBowa osób w wieku przedemerytalnym pozostaje poza rynkiem pracy. Pracownicy 60+ s cz[ci naszej rzeczywisto[ci. Dlatego warto mie wiedz na temat ich mo|liwo[ci i ograniczeD. Mo|e ona pomóc nam ich zrozumie, zleca takie obowizki, które bd wykorzystywaBy ich do- [wiadczenie, a zarazem uwzgldniaBy ich ograniczenia. Pracodawca po- winien ka|dego pracownika traktowa indywidualnie, dobiera takie roz- wizania, które bd odpowiednio dostosowane dla danej osoby. 3 Zagadnienia przedstawione w broszurze maj by wskazówk, w jaki sposób postpowa z pracownikiem 60+, |eby jak najlepiej wykorzysta jego potencjaB, jednocze[nie szanujc jego ograniczenia. Przedstawione zagadnienia dotycz zmian jakie zachodz w okresie od 60. roku |ycia wzwy| w obszarze fizycznym, spoBecznym, psychologicznym w konsek- wencji, których czBowiek staje si innym pracownikiem, ale niekoniecznie gorszym. 4 2. Charakterystyka osób w wieku 60+  Ludzie starsi , okres póznej dorosBo[ci, osoby w wieku podeszBym, osoby w okresie przedemerytalnym  to okre[lenia dla osób w wieku 60 lat wzwy|*. Zdaniem wikszo[ci gerontologów 60 lat jest to wiek pro- gowy okresu staro[ci. Kryterium 60. r. |ycia proponuje równie| Zwiatowa Organizacja Zdrowia (WHO). Wiek ten stanowi swojego rodzaju granic wyznaczajc ró|ne zmiany zdrowotne i osobiste. Tempo starzenia jest zindywidualizowane, a zmiany s zale|ne od cech dziedzicznych, naszych do[wiadczeD, sytuacji osobistej oraz mo|liwo[ci fizjologicznych kon- kretnego organizmu. U niektórych osób pogorszenie stanu zdrowia mo|e nastpi ju| po 50. r. |ycia, u innych  nie bdzie widoczne a| do osignicia przez nich 70 lat. Nale|y pamita, |e opisane zmiany i cha- rakterystyka osób w wieku 60+ mog, ale nie musz, dotyczy ka|dego pracownika w tym wieku. 2.1. Zmiany fizjologiczne Okres póznej dorosBo[ci, to czas powolnego spadku sprawno[ci fizycznej w ró|nych obszarach funkcjonowania czBowieka. Generalnie obni|a si od- porno[ organizmu, czego konsekwencj jest wiksza podatno[ na za- chorowania. Wiele czynników tolerowanych w mBodszym wieku przyjmuje chorobotwórczy charakter, czego skutkiem s czste zwolnienia lekarskie. Spadek odporno[ci w wieku starszym mo|e si objawia skBonno[ci do bBahych zaka|eD, ró|norakich infekcji i urazów, np. zBamaD. W wieku star- szym zwykle trwaj one dBu|ej i mog by ci|sze. Tak|e pojawiajcy si tzw. zespóB przewlekBego zmczenia wi|e si czsto z zaka|eniami wiru- * Takim nazewnictwem bd si posBugiwa w tym opracowaniu. 5 sowymi. Obni|a si sprawno[ adaptacyjna organizmu, zmniejsza si to- lerancja wysiBkowa, spada tolerancja na wysok temperatur otoczenia. 2.2. Zmiany w funkcjonowaniu zmysBów Wzrok  jest zmysBem, który ulega pogorszeniu najcz[ciej i najwcze[- niej. Zmiany, które mo|emy zauwa|y u ludzi starszych w obrbie per- cepcji wzrokowej to: dalekowzroczno[, utrata ostro[ci, trudno[ widzenia zwBaszcza przy sBabym o[wiet- leniu, o zmierzchu, w czasie mgBy i zachmurzenia, osBabienie wzroku przy maBo kontrastowych obrazach, wolniejsze dostosowywanie si narzdu wzroku do spostrzegania przedmiotów znajdujcych si w ró|nych odlegBo[ciach, próg widzenia podnoszcy si wraz z wiekiem  ludzie starsi nie widz sBabych [wiateB, które s dostrzegane z Batwo[ci przez osoby mBodsze, pogorszenie zdolno[ci do odzyskiwania widzenia po o[lepiajcym [wietle, bodzce wzrokowe s dBu|ej przetwarzane, musz by widziane przez dBu|szy czas zanim zostan dokBadnie zidentyfikowane. Je[li bodzce s mniej wyrazne wada nieproporcjonalnie si nasila, zmiany w percepcji kolorów, zmniejszenie rozmiaru pola widzenia  ludzie starsi musz unie[ gBow, by zobaczy to, co znajduje si nad nimi, podczas gdy mBod- szym wystarczy ruch gaBek ocznych, utrata widzenia peryferycznego  zmniejszenie szeroko[ci pola widzenia, postpujce pogorszenie widzenia z bliska. ZmysB sBuchu równie| ulega pogorszeniu: niedosByszenie starcze  proporcjonalnie wikszy ubytek sByszal- no[ci dzwików o wysokich czstotliwo[ciach w porównaniu do 6 niskich; wy|sze dzwiki s odbierane jako gBo[niejsze ni| s na- prawd, a ich percepcja jest nawet bolesna lub/i znieksztaBco- na. W najlepszym wypadku [wiat dzwików staje si stBumiony, a w najgorszym rozdzierajco bolesny, osBabienie zdolno[ci lokalizowania zródBa dzwiku, okre[lenie skd dochodzi, niedosByszenie starcze utrudnia rozumienie mowy, zaburza zdol- no[ ró|nicowania poszczególnych wyrazów, szumy w uszach  potocznie nazywane  dzwonienie w uszach  zagBuszaj pozostaBe sygnaBy dzwikowe, a dodatkowo same stanowi zródBo dyskomfortu. Im bardziej zBo|one s dzwiki mowy, tym relatywnie s one trudniejsze do zrozumienia dla osób starszych w porównaniu z osobami mBodymi, utrudnione odbieranie sygnaBów w haBasie, czy w obecno[ci kon- kurencyjnych dzwików, ni| w warunkach ciszy w porównaniu do osób mBodszych wiekiem. ZmysB smaku ulega zmianie. W najwikszym stopniu pogarszaj si smak gorzki i sBony. Smak sBodki i kwa[ny na ogóB pozostaj niezmienione. ZmysB wchu  mo|e pojawi si nadmiernie wyostrzone odczuwanie zapachów, zmniejszone odczuwanie lub jego brak, ale najcz[ciej spa- czone odczuwanie bodzców wchowych. Zmiany w obszarze zmysBu dotyku u osób starszych: wy|szy próg czucia dotyku. Aby co[ poczuli ich skóra musi by mocniej stymulowana, mniejsza wra|liwo[ na temperatur przedmiotów i otoczenia. Bodzce dotykowe, aby byBy dostrze|one musz by mocniejsze, wzrost progu bólowego  mog nie do[wiadcza wielu bodzców bólowych o maBym nasileniu. 7 2.3. Zmiany w funkcjonowaniu ukBadu mi[niowo- szkieletowego Problemy z ukBadem mi[niowo-szkieletowym to najczstsza doleg- liwo[ w[ród starzejcej si populacji. Dochodzi do pogorszenia spraw- no[ci, utraty siBy, wikszej podatno[ci na urazy, osBabienia ko[ci. Po 60. roku |ycia nasilaj si bóle barków, trudno[ci ze spaniem na chorym barku, wystpuje ból w nocy, uczucie osBabienia barku, skrzypienie przy unoszeniu ramion ponad gBow, sztywno[ barku, zmiany zwyrodnie- niowe krgosBupa, zaburzenie stabilizacji krgów. Mog te| pojawi si problemy z wykonywaniem ruchów szybkich i tych wymagajcych du|ej mocy. Z powodu zmian w ukBadzie mi[niowym spada masa i siBa mi[ni, co prowadzi do utraty niezale|no[ci lokomocyjnej oraz wzrostu niepeB- nosprawno[ci ruchowej. Czstsze upadki, konieczno[ korzystania z urz- dzeD wspomagajcych chodzenie. 2.4. Zmiany wydolno[ci fizycznej W starszym wieku ograniczeniu ulega wydolno[ fizyczna, czyli zdol- no[ organizmu do wykonywania ci|kiej lub dBugotrwaBej pracy fizycz- nej, anga|ujcej du|e grupy mi[ni, bez szybko narastajcego uczucia zmczenia i znacznych zmian [rodowiska wewntrznego organizmu. Starsze osoby szczególnie zle toleruj wysiBki o du|ej intensywno[ci an- ga|ujce du|e grupy mi[niowe, wymagajce u|ycia znacznej siBy, np. przenoszenie ci|arów. 2.5. Zmiany w ukBadzie nerwowym Przejawami obni|enia sprawno[ci ukBadu nerwowego s: wiksza potrzeba snu i odpoczynku, mniejsza aktywno[, wiksza mczliwo[, zaw|enie zainteresowaD, dra|liwo[, 8 obni|ony nastrój, wolniejsze tempo wykonywania zadaD i rozwizywania problemów oraz mniejsza ich skuteczno[, dBu|szy czas reakcji na bodzce otoczenia, zwBaszcza bodzce zBo|one, mniejsza spostrzegawczo[, pogorszenie zdolno[ci arytmetycznych, wzrokowych i przestrzen- nych, spadek zdolno[ci abstrakcyjno-logicznych, mniejsza zdolno[ przetwarzania nowych informacji, koncentracji i podzielno[ci uwagi. Czsto starsze osoby zarzucaj mBodszym, |e mówi zbyt szybko i niewyraznie, spadek zdolno[ci przystosowania  starszy czBowiek wolniej przy- swaja wiedz, pogorszenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, obni|enie zdolno[ci do krytycznej, inteligentnej i prawidBowej oceny sytuacji. Obni|eniu ulega zdolno[ postrzegania i zapamitywania. Pami krótkotrwaBa ulega pogorszeniu, przy czym czBowiek mo|e [wietnie pa- mita, co si dziaBo w jego mBodo[ci. Zmniejsza si zdolno[ tworzenia nowych zapisów pamiciowych, przeszBo[ staje si bli|sza i [wie|sza ni| terazniejszo[. Nastpuj zmiany w zakresie przypominania, natomiast rozpoznawanie wydaje si by niezale|ne od wieku. Obni|enie funkcji pamiciowych mo|e rodzi niezadowolenie i niepokój, lk i wpBywa nie- korzystnie na kondycj psychiczn pracownika. Przecitnie szczyt kreatywno[ci przypada na pierwsz cz[ |ycia czBowieka. Zazwyczaj wcze[niej u muzyków i artystów, pózniej u nau- kowców. W wieku podeszBym decydujce znaczenie dla dziaBaD kreatyw- nych mo|e mie osobiste do[wiadczenie oraz wieloletnia praktyka. Jest to kolejny aspekt póznej dorosBo[ci, który jest indywidualny i zale|ny od tego jakie |ycie prowadzili[my do tej pory. Czynnikami dobrego funk- cjonowania poznawczego s: 9 wysoki pocztkowy potencjaB intelektualny, wszechstronna wczesna edukacja, rozwijanie zainteresowaD, aktywno[ poznawcza, pobudzajce intelektualnie [rodowisko. Najbardziej stabilne w cigu |ycia, równie| w okresie starzenia si, s zdolno[ci werbalne, zwizane z wiedz, z zasobem sBownictwa i umie- jtno[ci jego zastosowania. Zmiany poznawcze we wczesnym okresie 60+ s bardzo maBo widoczne, wrcz mog by niezauwa|alne. Z wiksz czstotliwo[ci zaczynaj one si pojawia po 70. roku |ycia i postpuj wraz z wiekiem. To, czy i kiedy si pojawi, z jakim nasileniem i jak szybko bd postpowa, jest równie| kwesti indywidualn. 2.6. Zmiany w pozostaBych ukBadach Spadek wydolno[ci ukBadów oddechowego i krwiono[nego ograni- cza dostawy tlenu, a wic i energii niezbdnej do aktywno[ci mózgu. Efektem tego stanu rzeczy mo|e by np. spowolnienie reakcji. Po 60. roku |ycia obni|a si równie| sprawno[ pozostaBych ukBadów: sercowo- naczyniowego, hormonalnego, trawiennego, wydzielniczego, moczowo- pBciowego itd. W tym okresie |ycia wzrasta mo|liwo[ wystpienia ró|- nego rodzaju chorób zwizanych z gorszym funkcjonowaniem po- wy|szych ukBadów. Powa|nym problemem u osób w wieku podeszBym mog by zawroty gBowy. 2.7. Zmiany w psychice W podeszBym wieku nastpuje nasilenie wcze[niej uksztaBtowanych cech charakteru. W tym czasie wiele osób prze|ywa kryzysy: poczucie upBywajcego czasu i zwizany z nim lk, rozczarowanie niespeBnionymi oczekiwaniami, [wiadomo[, |e traci si atrakcyjno[ fizyczn. Inne ne- gatywne aspekty staro[ci to: konieczno[ przystosowania si do prze- mian spoBecznych, cywilizacyjnych i kulturowych, powolna utrata po- 10 czucia bycia osob u|yteczn i potrzebn. Na kondycj psychiczn wpBywaj równie| ograniczenia wynikajce z pogarszajcego si stanu zdrowia. W psychice wraz z wiekiem zachodz zmiany nie tylko w znaczeniu pejoratywnym. Wzrasta zdolno[ rozwizywania realnych problemów |yciowych, co jest efektem przyrostu wiedzy, do[wiadczenia i mdro[ci. Niejednokrotnie nastpuje zmiana my[lenia o rzeczywisto[ci i do[wiad- czanie jej. Zaczyna si docenia to, co w |yciu najwa|niejsze, nabiera si dystansu do otaczajcego [wiata, zwiksza si tolerancja, cierpliwo[ oraz [wiadomo[ ograniczonego wpBywu na bieg wielu zdarzeD. Rosn kompetencje radzenia sobie ze stresem i z sytuacjami trudnymi, a jed- nocze[nie spada odporno[ na stres. U osób w podeszBym wieku poddawanych chronicznym czynnikom stresujcym bez wsparcia spoBecznego obni|a si odporno[ ukBadu im- munologicznego, przez co s bardziej podatne na choroby. Szczególnie mog by nara|one na zaburzenia sfery psychicznej  na depresj oraz zaburzenia poznawcze. Wraz z wiekiem pojawiaj si my[li o [mierci, nasilaj si lki zwizane z uzale|nieniem od osób trzecich, pojawia si poczucie wyobcowania, brak zainteresowaD. Spada ocena wBasnych mo|liwo[ci. Osobowo[ ludzi w wieku 60+ charakteryzuje skBonno[ do unikania ryzyka, niech do zmian, zubo|enie emocjonalne, ograniczenie zdolno[ci twórczych. Potrzeby odczuwane w tym wieku s w zasadzie to|same z potrzebami osób w pozostaBych okresach rozwojowych. Inna jest ich in- tensywno[ i znaczenie, np. najwa|niejsza okazuje si potrzeba bezpie- czeDstwa, która przekBada si na zmiany w funkcjonowanie w ró|nych sferach |ycia. Warto[ci wskazywane przez osoby starsze jako wa|ne to: rzetelno[, uczciwo[, pracowito[, wiksza systematyczno[ w realizacji zadaD i uporzdkowanie. Pocztek okresu starzenia to gorsze funkcjonowanie zdrowotne, zmiana statusu spoBecznego, sytuacji materialnej i rodzinnej, co mo|e 11 budzi frustracje i niepokoje. Podej[cie do okresu starzenia si jest kwesti indywidualn i nie nale|y tego ocenia w sposób jednostronny. Badania [wiadcz, |e wiele osób interpretuje straty w kategoriach zysku, szansy rozwoju. Niemniej jednak nigdy powa|ne problemy zdrowotne nie s interpretowane jako zysk, a ograniczenie aktywno[ci jako ulga. 2.8. Menopauza i andropauza Ju| po 50. roku |ycia, zarówno u kobiet jaki u m|czyzn, pojawiaj si zmiany wynikajce z zaburzenia gospodarki hormonalnej. Przejawiaj si one w obszarze funkcjonowania biologicznego i psychicznego. Andropauza u m|czyzn mo|e objawia si ogólnym fizycznym osBa- bieniem organizmu, dolegliwo[ciami bólowymi, kBopotami z pamici i koncentracj uwagi, wzmo|on dra|liwo[ci, odczuwaniem niepokoju, napiciem, obni|eniem nastroju, pesymizmem, zaburzeniami snu, które bd wpBywa na wzmo|one zmczenie. Okres okoBomenopauzalny u kobiet czsto wypeBnia dra|liwo[, zdenerwowanie, hu[tawki nastrojów, irytacja, napady strachu lub paniki, trudno[ci w koncentracji uwagi, uczucie zmczenia, utrata zaintereso- waD, ch przebywania w samotno[ci, depresja, spadki energii, uci|liwe uderzenia gorca. Mo|na, wic zauwa|y, |e zaburzenia hormonalne wystpuj u m|- czyzn, jak i u kobiet po 50. roku |ycia i ich objawy maj bardzo zbli|on posta. Nale|y jednak pamita, |e kobiety, jak i m|czyzni z ró|nym na- sileniem do[wiadczaj wspomnianych symptomów. Na zmiany w obszarze biologicznym oraz psychicznym ma wpByw: stan zdrowia (przebyte dotychczas choroby, odporno[, jako[ [wiadczonych usBug medycznych); tryb |ycia (dieta, aktywno[ fizyczna i umysBowa, uzale|nienia); czynniki psychospoBeczne (zadowolenie z |ycia, wsparcie spo- Beczne, samodzielno[, podej[cie do staro[ci). 12 Pewne procesy starzenia inaczej zachodz w zale|no[ci od pBci. Ge- neralnie starzenie kobiet rozpoczyna si wcze[niej, zwBaszcza pod wzgl- dem biologicznym (N. PikuBa,  Senior w przestrzeni spoBecznej , str. 40). Cho kobiety |yj dBu|ej, to s bardziej wra|liwe na ró|nego typu prze- wlekBe dolegliwo[ci oraz nara|one na niepeBnosprawno[ i zBe samopo- czucie. M|czyzni |yj krócej i do[wiadczaj ostrych stanów chorobo- wych. Dwa razy cz[ciej ni| kobiety mówi, |e potrzebuj pomocy oraz maj zazwyczaj wikszy deficyt sBuchu. Rozpoczyna si on wcze[niej, za- chodzi szybciej, co wi|e si m.in. z wykonywaniem pracy w bardziej niekorzystnych warunkach. Jako[ mi[ni zarówno koDczyn dolnych, jak i górnych jest lepsza u m|czyzn ni| u kobiet. Poziom do[wiadczania depresji jest wy|szy u kobiet ni| u m|czyzn. 13 3. WpByw zmian u osób 60+ na funkcjonowanie zawodowe Zmiany, jakie dotykaj osoby w wieku 60 lat oraz starsze, nie pozostaj bez wpBywu na ich prac. W efekcie zmniejszenia wydolno[ci i sprawno[ci fizycznej oraz niektórych sprawno[ci psychofizycznych wraz z wiekiem zmieniaj si mo|liwo[ci wykonywania pracy przez czBowieka. Zwiado- mo[ takiego stanu rzeczy oraz wiedza dotyczca tych zmian mo|e sBu|y efektywnemu wykorzystaniu pracowników starszych wiekiem przy jed- noczesnym poszanowaniu dla ich ograniczeD. OkoBo 75% osób starszych nosi okulary. SBabszy wzrok pracowników mo|e mie wpByw na wykonywanie przez nich obowizków zawodowych. Dotyczy to wszystkich profesji, poniewa| bez poprawnego widzenia nie jeste[my zdolni wykonywa |adnej pracy. Odpowiednio dobrane szkBa do okularów eliminuj upo[ledzenie widzenia. Dziki temu pracownik odzyskuje orientacj przestrzenn i dobr jako[ |ycia. Zaburzenia sBuchu mog by dotkliwe dla pracownika i wspóBpracow- ników zwBaszcza w zawodach, w których wykonywana jest praca zespo- Bowa. Gorszy sBuch równie| mo|e przeszkadza i stanowi zagro|enie dla |ycia jednostki tam, gdzie dzwikowo alarmuje si niebezpieczeDstwa. Starzenie si zmysBów ogranicza zasig oraz dokBadno[ informacji dostarczanych do mózgu ze [rodowiska zewntrznego. Spowolnieniu ulega praca systemu nerwowego. Transfer danych jest bardziej czaso- chBonny. Starzejcy si mózg nie potrafi optymalnie wykorzystywa na- pBywajcych ze zmysBów informacji, jest mniej biegBy w scalaniu informacji sensorycznej przewodzonej przez ró|ne nerwy w jedn caBo[. Zaburzenia w obszarze funkcjonowania zmysBów maj jednak przede wszystkim negatywny wpByw na wykonywan prac poprzez subiek- tywne do[wiadczanie mniejszej sprawno[ci. Zmiany w kierunku gorszego 14 widzenia czy sByszenia s irytujce, przeszkadzaj i zazwyczaj ludzie starsi si z nimi nie godz tak Batwo. Mniejsza sprawno[ w tych obszarach mo|e mobilizowa do wyt|onej pracy lub te| wycofywa z poczuciem nieumiejtno[ci poradzenia sobie. Z racji gorszej zdolno[ci uczenia si osób starszych, sBabszej pamici, koncentracji uwagi opanowanie nowego zawodu mo|e by rzecz nie- sBychanie trudn. Natomiast wykonywanie dotychczasowej pracy mo|e nie sprawia trudno[ci nawet do póznego wieku. Dlatego nale|y si za- stanowi czy warto inwestowa w zmian kwalifikacji osób starszych. Zdecydowanie du|o lepszym rozwizaniem bdzie przygotowywanie pracowników do procesu starzenia i zwizanych z tym zmian na kilka lat wcze[niej. Czste zmiany stanowiska pracy powinny dotyczy osób mBo- dych. Rol pracodawcy, zatem jest, u[wiadomienie pracownika, |e danego zajcia nie bdzie mógB wykonywa do koDca swojej kariery zawodowej. Z racji mniejszej sprawno[ci w nabywaniu nowej wiedzy osobom star- szym mog sprawia trudno[ci zmiany wprowadzane w zakBadzie pracy wynikajce z nowych technologii, komputeryzacji, nowego sprztu. Osoby starsze potrzebuj wicej czasu na nauk i przyswojenie nowych umiejtno[ci. Schorzenia narzdów ruchu, zmiany zwyrodnieniowe krgosBupa mog skutkowa obni|eniem sprawno[ci ruchowej podczas wykonywa- nia pracy fizycznej. U wikszo[ci wystarcza leczenie zachowawcze, fizy- koterapia, unikanie ruchów nasilajcych ból. Spadek wydolno[ci fizycznej mo|e przekBada si na niemo|no[ wykonywania ci|kich prac fizycz- nych lub na ich spowolnienie, zmniejszenie precyzji. Mo|liwo[ci siBowe malej wraz z wiekiem w wikszym stopniu w koDczynach dolnych ni| górnych. Dlatego osoby starsze wolniej si poruszaj, w mniejszym tempie wykonuj równie| prace fizyczne. Organizacje pozarzdowe przeprowadzaj cykliczne kontrole warun- ków pracy. Dziki nim mo|na wywnioskowa, |e wymagania stawiane pracownikom (wdychanie dymów, drgania, haBas, dzwiganie, wymuszona 15 pozycja ciaBa, itp.) mBodszym i starszym (granic byB wiek 55. lat) s takie same. Oznacza to, |e obci|enia starszych pracowników jest istotnie wiksze z racji obni|ania si wraz z wiekiem ich mo|liwo[ci fizycznych. Ma to szczególne znaczenie w przypadku wykonywania pracy o znacznym wysiBku fizycznym. W starszym wieku taka praca obci|a równie| ukBady: sercowo-naczyniowy oraz mi[niowo-szkieletowy. Te czynno[ci to przede wszystkim przenoszenie ci|kich Badunków, pchnicie, cignicie, ope- rowanie ci|kimi narzdziami. Kontrola umo|liwiBa równie| poznanie do- legliwo[ci najcz[ciej do[wiadczanych przez pracowników. W porównaniu z mBodszymi pracownikami, ci starsi cz[ciej si uskar|aj na dolegliwo[ci bólowe pleców i mi[ni, ogólne zmczenie, problemy ze snem, dra|liwo[, trudno[ci w oddychaniu, choroby serca. Rzadziej na stres, ból gBowy, urazy i dolegliwo[ci skórne.* Nie wszystkie funkcje decydujce o zdolno[ci do pracy obni|aj si wraz z upBywem lat w jednakowym stopniu. Mimo zaawansowanego wieku indywidualna zdolno[ do wykonywania pewnych rodzajów pracy mo|e pozosta na dobrym poziomie. Zmiany w obszarze wydolno[ci fi- zycznej i psychofizycznej mog by kompensowane du|ym do[wiadcze- niem czy te| wiksz odporno[ci emocjonaln. Je|eli lekarz medycyny pracy orzeka, |e brak jest przeciwwskazaD do wykonywania danej pracy przez okre[lanego pracownika, to wiek nie powinien mie znaczenia. Orzeczenie jasno mówi, |e dana osoba mo|e dan prac wykonywa. * Fundacja na Rzecz Poprawy Warunków {ycia i Zdrowia w Pracy http://europa.eu/ legislation_summaries/employment_and_social_policy/employment_rights_and_ work_organisation/c11111_pl.htm 16 4. Choroby wieku podeszBego  pierwsze symptomy Warto zna objawy najczstszych chorób, które s charakterystyczne dla osób w wieku podeszBym, |eby ich nie bagatelizowa. Nawet, je|eli pracownik zignoruje te zmiany, a dla pracodawcy s one niepokojce, to nale|y ich nie lekcewa|y. Ludzie w okresie przedemerytalnym czsto nie chc si godzi ze zmianami jakie ich spotykaj; próbuj nie zwraca uwagi na niewygody, okre[laj je jako jednorazowe, przemijajce, którymi nie trzeba si martwi. Powodem, dla którego tak reaguj, mo|e by rów- nie| obawa przed negatywnymi uwagami wspóBpracowników lub reak- cjami pracodawcy. {yczliwe podej[cie i wspieranie w zauwa|aniu nega- tywnych objawów mo|e przyczyni si do wykrycia wczesnego stadium choroby, a w konsekwencji do jej zapobie|enia. Choroby osób w starszym wieku mo|na podzieli na trzy grupy: 1. Choroby wieku wcze[niejszego, nkajce od wielu lat. 2. Choroby, które pojawiBy si dopiero na staro[, ale nie s zwizane bezpo[rednio z okresem starzenia si. 3. Procesy patologiczne spowodowane gBównie starzeniem si. Najczstsze schorzenia fizyczne albo psychiczne, które powoduj za- burzenia funkcjonowania u osób w podeszBym wieku to: upadki oraz za- burzenia mobilno[ci, nietrzymanie moczu lub stolca, upo[ledzenie wzroku lub sBuchu, zaburzenia otpienne i starcze depresje. Zama (katarakta)  stopniowe pogarszanie si widzenia, upo[le- dzenie ostro[ci wzroku m.in. przymglenie widzenia, dwojenie konturów obrazu, coraz gorsze widzenie w dal niedajce si skorygowa okularami, przej[ciowa poprawa widzenia z bliska. Jaskra  objawy zazwyczaj pozostaj utajone. Ujawniaj si gwaB- townie, kiedy dochodzi do znacznej utraty widzenia. Najcz[ciej pierwsze 17 objawy jaskry to: poranne migreny, widzenie tczowych pól, obijanie si o przedmioty, odczucie intensywnego bólu oka lub gBowy, mdBo[ci, za- wroty gBowy. Nale|y j leczy mo|liwie jak najwcze[niej. Wa|ne znaczenie dla pojawienia si tej choroby ma czynnik genetyczny. Zwyrodnienie plamki zwizane z wiekiem wystpuje u osób powy|ej 50. roku |ycia. Widzenie zamazane, dyskomfort przy czytaniu, znieksztaB- cenie linii i obserwowanych przedmiotów, w miar rozwoju choroby wy- stpuje zaburzenie widzenia barw, mroczki w centrum pola widzenia, po- garsza si ostro[ wzroku zarówno dla dali jak i dla bli|y, nastpuje utrata wra|liwo[ci na kontrast oraz zaburzenia w adaptacji do ciemno[ci. ZespoBy otpienne (demencja)  najczstsze schorzenie psychiczne wieku podeszBego. Pocztkowo pojawia si ograniczenie wykonywania zBo|onych czynno[ci np. gospodarowanie pienidzmi. Nastpnie wyko- nuje tylko drobne czynno[ci domowe, a| do momentu bycia pod staB opiek. Do rozpoznania otpienia niezbdne jest stwierdzenie niemo|- no[ci samodzielnego funkcjonowania w |yciu codziennym przez okres co najmniej 6 miesicy. Przed 65. rokiem |ycia otpienie dotyka 1% spo- BeczeDstwa. Jest to zespóB psychopatologiczny, w którym nastpuj za- burzenia pamici, logicznego my[lenia, orientacji w czasie i przestrzeni, uwagi, rozumienia, liczenia, zdolno[ci uczenia si i jzyka. Osoby czsto obcujce z chorym mog zauwa|y zmiany w jego osobowo[ci: wiksz dra|liwo[, nerwowo[, utrat dotychczasowych zainteresowaD, zmian nawyków. Kryteria podstawowe rozpoznawania zespoBów otpiennych to: upo- [ledzenie pamici, zaburzenia mowy, niezdolno[ do wykonywania czyn- no[ci ruchowych mimo nieuszkodzonych funkcji ruchowych, niemo|no[ rozpoznawania lub identyfikowania przedmiotów mimo nieuszkodzo- nych funkcji czuciowych, zaburzenia w wykonywaniu czynno[ci na etapie planowania i organizowania. Powy|sze ubytki poznawcze zaburzaj prac i funkcjonowanie spoBeczne, co stanowi znaczne pogorszenie w stosunku do uprzedniego poziomu dziaBania. 18 Choroba Alzheimera  najcz[ciej wystpujcy zespóB otpienny. Zaburzenia pamici krótko i dBugotrwaBej, my[lenia pojciowego, post- pujce zmiany osobowo[ci chorego, zaburzenia neurologiczno-psychiat- ryczne. U osób aktywnych intelektualnie prawdopodobieDstwo zacho- rowania jest mniejsze ni| u osób, które swój wolny czas spdzaj biernie np. na kanapie przed telewizorem. Jest to przewlekBe schorzenie, które na pocztku mo|e by niezauwa|alne dla otoczenia. Najbardziej charak- terystyczne w tym okresie zaburzenia pamici to: niewielkie trudno[ci w odnajdywaniu wBa[ciwych sBów, w powtarzaniu dBu|szych zwrotów, pogorszenie my[lenia abstrakcyjnego. S one zarazem powszechnie wy- stpujcymi na staro[ zaburzeniami, std pocztek choroby jest czsto dewaluowany. Natomiast ona si rozwija, eskaluje i przebiega bez remisji. Osoby z chorob Alzheimera powtarzaj to samo, do znudzenia zadaj te same pytania, trac wszelkie zainteresowania, czsto maj bardzo przykre doznania zapachowe, silne lki, urojenia, s pobudzone, dra|liwe, zachowuj si agresywnie. Otpienie mia|d|ycowe  czsto w wyniku doznania maBych udarów mózgowych, mog to by drobne objawy ubytkowe w obszarze mowy, osBabienie jednej z koDczyn, ubytki pola widzenia, zaburzenia chodu. Zwiastunami choroby s: bóle gBowy, czsto uporczywe, trwajce tygo- dniami, zawroty gBowy, zazwyczaj przemijajce, zaburzenia pamici. Cz- stym pocztkiem jest spadek wydolno[ci chorego, Batwo[ w nu|eniu si, zapadanie w drzemki, wyrazna hipochondria z prze[wiadczeniem, |e co[ z nim jest nie tak, labilno[ emocjonalna, dra|liwo[. Depresja  mo|liwo[ci jej pojawienia si towarzysz gorsze oceny do- tychczasowego |ycia. Najcz[ciej rozpoznawane jest obni|enie nastroju, z prze|ywaniem smutku i przygnbienia, utrata zainteresowaD, obawa przed wykonywaniem czynno[ci zawodowych, niepewno[ i niepokój. Udar  niekoniecznie starcza choroba, ale ryzyko jego pojawienia si ro[nie wraz z wiekiem. Udar mózgu jest trzeci, co do czsto[ci przyczyn [mierci i gBówn przyczyn trwaBego kalectwa i braku samodzielno[ci 19 u osób dorosBych. Pogorszenie stanu ogólnego nastpuje nagle, czsto po du|ym wysiBku lub stresie. W przypadku udaru krwotocznego zwykle wystpuje bardzo silny ból gBowy, nudno[ci i wymioty. W cigu kilku mi- nut dochodzi do utraty przytomno[ci. Zwykle wystpuje pora|enie po- Bowicze, opadanie kcika ust po stronie pora|onej tzw. objaw fajki. W przypadku udaru niedokrwiennego mo|na zaobserwowa pojawienie si niektórych z nastpujcych objawów: niedowBad bdz parali| poBowy ciaBa, szczególnie dotkliwie odczuwany w zakresie mo|liwo[ci poruszania koDczynami (np. mo|e wystpi nagle podczas dnia, lub te| po wysiBku fizycznym, albo nad ranem, tu| po przebudzeniu), osBabienie lub znie- sienie czucia po jednej stronie ciaBa, zaburzenia poznawcze: pisania, czy- tania, mowy. W przypadku podejrzenia udaru nale|y niezwBocznie prze- transportowa chorego do szpitala. Osteoporoza  zwikszone ryzyko zBamaD, z powikBanym przebiegiem. Pierwszym objawem najcz[ciej jest zBamanie nadgarstka, szyjki ko[ci udowej i krgosBupa. Poza tym nie ma |adnych szczególnych objawów. Nietrzymanie moczu  do[ powszechne, towarzyszy mu zazwyczaj przygnbienie psychiczne, które mo|e zniechca do poszukiwania pomocy. Kobiety cierpi z tego powodu okoBo dwa razy cz[ciej ni| m|czyzni. We wczesnym okresie staro[ci, u osób w wieku 60-75 lat, gBówne pro- blemy zdrowotne to przede wszystkim schorzenia internistyczne, przy czym cech charakterystyczn staro[ci jest wielochorobowo[. Osoby 60+ najcz[ciej cierpi z powodu chorób ukBadu kr|enia, ukBadu ruchu, ukBadu oddechowego i pokarmowego. W Polsce najczstszymi przewlekBymi cho- robami nkajcymi ludzi starszych s: choroba nadci[nieniowa, reumatoi- dalne zapalenie stawów, choroby ko[ci oraz niedokrwienna choroba serca. Je|eli zauwa|ysz jakiekolwiek z powy|szych objawów lub te| inne, niepokojce Ci zmiany w[ród Twoich starszych kolegów czy kole|anek, to porozmawiaj z nimi. Twoja czujno[ mo|e ura- towa zdrowie lub nawet |ycie. 20 5. Jak dba o pracowników 60+ wskazówki dla pracodawcy Nowoczesny pracodawca powinien uwa|nie obserwowa wszelkie niepokojce objawy starzenia si w[ród pracowników 60+. Spostrze|enie zmian w ich zachowaniu mo|e by sygnaBem, |e nale|y okaza im wicej wyrozumiaBo[ci, zainteresowania i pomocy. Pracowników w podeszBym wieku nie nale|y traktowa gorzej ni| pozostaBych. Przeciwnie& Trzeba da im szans, powierzajc takie zadania, które bd mogli wykonywa perfekcyjnie, adekwatnie do swojego wieku i mo|liwo[ci. Taki sposób postpowania mo|e obu stronom przynie[ wymierne korzy[ci. Pracow- nikom uBatwi prac w tym niejednokrotnie trudnym dla nich okresie, pracodawcy pomóc w osigniciu lepszej wydajno[ci i zmniejszeniu ab- sencji chorobowej. Otwarte zainteresowanie i polityka  pro pracownicza zachci osoby 60+ do dbania o swoje zdrowie. Wa|ne jest podejmowanie przez praco- dawc dziaBaD profilaktycznych. Nale|y podkre[li, |e wszelkie poczynania wobec pracowników s wtedy skuteczne, gdy rozBo|y si je na caBy okres |ycia zawodowego. U osób w wieku 60-65 lat zaleca si czstsze badania okulistyczne, powy|ej 65. roku |ycia  co najmniej raz w roku, natomiast cz[ciej przy obci|eniu ogólnymi chorobami naczyniowymi np. nadci[nienie, cuk- rzyca, chorobami ukBadu nerwowego np. stwardnienie rozsiane oraz przewlekBymi chorobami oczu: jaskra, czy zwizane z wiekiem zwyrod- nienie plamki. DziaBania profilaktyczne maj istotne znaczenie, gdy| mog, w przypadkach niektórych chorób, zahamowa lub spowolni na- turalny przebieg choroby. Projektujc tablice ostrzegawcze i informacyjne warto zadba o to, by byBy one w okre[lonych rozmiarach i kolorach z uwagi na sBabszy 21 wzrok pracowników starszych. Wa|ne, |eby byBy one bardziej kontrastowe, poniewa| uBatwi to seniorowi odczytywanie napisów. Wiek nie stanowi jak dotd kryterium przy ksztaBtowaniu wymagaD do pracy fizycznej dla pracowników starszych. Natomiast pracodawca dopuszczajc pracownika do ci|kiej pracy fizycznej powinien przepro- wadzi szczegóBowy wywiad, z uwzgldnieniem czynników ryzyka cho- rób serca i naczyD oraz testy potwierdzajce zdolno[ do wykonywania pracy. S przypadki, w których wysiBek fizyczny mo|e prowadzi do ne- gatywnych konsekwencji np. przerostu mi[nia sercowego lub ujaw- nienia si choroby niedokrwiennej serca. Jest on szczególnie niebez- pieczny dla pracowników, którzy na co dzieD prowadz siedzcy tryb |ycia, a nagle zaczynaj ci|ko fizycznie pracowa, np. pracownicy se- zonowi lub zmieniaj prac na wymagajc du|ego wysiBku, np. bu- downictwo, rolnictwo, transport. Aby oszacowa warunki wykonywania ci|kich prac fizycznych nale|y zmierzy wydolno[ fizyczn pracownika, czyli zale|no[ midzy zapotrzebowaniem na tlen, a zdolno[ci pobie- rania tlenu przez organizm. Kryterium dopuszczenia do pracy zawodowej zwizanej z dBugo- trwaBym cigBym wysiBkiem powinno by zró|nicowane w zale|no[ci od wydolno[ci pracowników. Nawet pozornie lekki wysiBek fizyczny wyko- nywany przez dBugi okres przez osob o maBej wydolno[ci fizycznej mo|e prowadzi do znacznego zmczenia i niekorzystnych reakcji or- ganizmu w postaci zakBócenia funkcjonowania ró|nych narzdów. Po- nadto nale|y wykonywa kontrolne badanie ci[nienia ttniczego krwi, okre[li czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego oraz oszacowa globalne ryzyko sercowo-naczyniowe (J. Bugajska,  Pracownicy starsi  mo|liwo[ci i uwarunkowania fizyczne , str. 51). U osób ze schorzeniami ukBadu kr- |enia niezbdne jest indywidualne okre[lenie tolerancji na wysiBek fizyczny. W przypadku chorych z nadci[nieniem ttniczym i chorob ttnic wieDcowych stosunkowo Batwo mo|na oceni zdolno[ do pracy na danym stanowisku pracy: 22 u osób z nadci[nieniem ttniczym konieczny jest okresowy pomiar ci[nienia ttniczego krwi podczas pracy lub monitorowanie me- tod 24-godzinnej rejestracji ci[nienia krwi metod Holtera, u osób z chorob niedokrwienn i po zawale serca niezbdne jest wykonanie testu wysiBkowego z ocen granicy tolerancji wysiBko- wej oraz 24-godzinnego badania EKG metod Holtera. Kompleksowa ocena pracowników, polegajca na kontroli ogólnego stanu zdrowia z uwzgldnieniem przeciwwskazaD do wysiBków fizycz- nych (pomiar VO2 max) oraz rozpoznaniu czynników ryzyka chorób kr- |enia i oszacowaniu globalnego ryzyka sercowo-naczyniowego, pozwala unikn zwikszonej zachorowalno[ci i [miertelno[ci z powodu ostrych incydentów w wyniku zagro|eD wystpujcych na poszczególnych sta- nowiskach pracy, a tak|e daje szans pracownikom fizycznym na po- praw jako[ci |ycia. Poza nadci[nieniem ttniczym opornym na leczenie i zle kontrolowa- nym, chorob wieDcow i udarem mózgu, innymi bezwzgldnymi kar- diologicznymi przeciwwskazaniami do ci|kiej pracy fizycznej s: znacz- nego stopnia uszkodzenie serca  niewydolno[ serca, zw|enie zastawek serca znacznego stopnia, kardiomiopatia przerost mi[nia sercowego; szczególnie z zaw|eniem drogi wypBywu, ttniak serca lub aorty, wielo- ogniskowe i zBo|one komorowe zaburzenia rytmu serca. Warto zachca pracowników do troski o wBasne zdrowie. Polityka prozdrowotna w zakBadzie pracy mo|e przyczyni si do lepszego stanu zdrowia oraz przedBu|enia aktywno[ci zawodowej. Dopilnowanie i za- pewnienie terminowych badaD profilaktycznych, zainteresowanie si sta- nem zdrowia pracownika oraz zagwarantowanie w przypadku choroby wsparcia pracownikowi to podstawowe dziaBania pracodawcy, które mog mie wpByw pozytywny bdz negatywny na postaw pracownika. Efektem niewBa[ciwego postpowania wobec pracownika mo|e by jego obawa, |e gdy zachoruje i pójdzie na zwolnienie lekarskie, to zostanie zwolniony. Nieuzasadnione obwinianie si, prze[wiadczenie, |e nikt mnie 23 nie zastpi, mo|e skutkowa powa|nymi chorobami. Wykryte zawczasu nie przyniosByby negatywnych skutków. Nale|y równie| zadba o stanowisko pracy pracownika, zapewni mu niezbdne wyposa|enie nie tylko do pracy, ale równie| do wykonywania jej w sposób bezpieczny i zdrowy. Dotyczy to np. wyboru odpowiedniego fotela, o[wietlenia, [rodków ochrony indywidualnej i tym podobnych elementów, ro|nych w zale|no[ci od wykonywanej pracy. Pracownicy 60+ czuj si niedowarto[ciowani du|o bardziej ni| ludzie mBodsi, je|eli chodzi o zakres wiedzy, mdro[ci  s troch spychani na dalszy plan  co nie sprzyja ich rozwojowi, dobremu samopoczuciu. Do- cenianie pracy, wiedzy, do[wiadczenia osób starszych mo|e im uBatwi wykonywanie obowizków, zachci do rozwoju mimo póznego wieku, a jednocze[nie pokaza mBodym, |e starszy wiek nie dyskwalifikuje pra- cownika. Mo|na zaproponowa pracownikom w okresie póznej dorosBo[ci funkcj mentora czy nauczyciela mBodej kadry. To dla nich szansa na roz- wój, na zwikszenie poczucia dowarto[ciowania, a jednocze[nie na rze- telne wyedukowanie mBodych ludzi przyjtych do pracy. Mobilizowanie do wspóBpracy pracowników mBodych ze starszymi, poprzez np. Bczenie ich w grupy zadaniowe, mo|e równie| okaza si skuteczne w utrzymy- waniu zawodowej aktywno[ci osób starszych. W okresie póznej dorosBo[ci wsparcie spoBeczne, pomoc otrzymywana od innych, ma szczególn warto[, a jej poziom znajduje odzwierciedlenie w funkcjonowaniu fizycznym i psychospoBecznym czBowieka. Stanowi zródBo zasobów, które pomagaj radzi sobie z trudno[ciami codzienno- [ci, a przez to podnosz poziom sprawno[ci funkcjonalnej. Osoby starsze majce wiksz sie kontaktów spoBecznych odznaczaj si mniejsz ilo- [ci symptomów depresyjnych. Wsparcie spoBeczne zwiksza poczucie bezpieczeDstwa, kontroli i skuteczno[ci. W tym kontek[cie zasadniejsza wydaje si wa|no[ przeciwdziaBania spoBecznej izolacji i wykluczenia osób w okresie póznej dorosBo[ci. 24 Majc na uwadze, |e pracownicy starzejcy si podlegaj zmianom fizycznym i psychicznym, co przekBada si na ich funkcjonowanie zawo- dowe, warto zleca im zadania, które pozwalaj na zachowanie równo- wagi pomidzy wymaganiami pracy a mo|liwo[ciami sprostania im. W tym celu nale|aBoby regularnie, np. corocznie, w zale|no[ci od rodzaju wykonywanej pracy i mo|liwo[ci czBowieka, weryfikowa stan psychofi- zyczny pracownika, jego zmiany na przestrzeni lat lub miesicy. Dodat- kowo analizie powinien podlega zakres obowizków pracowniczych. Je|eli powy|sze weryfikacje wyka| rozbie|no[ci, to warto byBoby zasta- nowi si nad zmian wymagaD wobec pracownika. Jest to warunek za- chowania dobrego samopoczucia i zdrowia pracownika, a tak|e prze- dBu|enia efektywno[ci jego aktywno[ci zawodowej. Niezale|nie od tego, czy mamy do czynienia z prac fizyczn czy umysBow, sprawno[ osób po 60. roku |ycia mo|e powoli si obni|a. Na ró|nych stanowiskach pracy ocenie powinny podlega inne sprawno[ci. Na przykBad wzrok i ukBad mi[niowo-szkieletowy w przypadku pracy ksigowego, wzrok i koordynacja wzrokowo-ruchowa u kierowcy zawodowego, sprawno[ motoryczna u chirurga. Znajc specyfik pracy swoich pracowników oraz ich samych, dobry pracodawca najlepiej wie, na jakie elementy zwraca uwag przy ocenie mo|liwo[ci wykonywania pracy. Sprawno[ zawodowa ludzi w podeszBym wieku mo|e by wysoka, szczególnie, |e rezultaty pracy zale| czsto w wikszym stopniu od ich wiedzy i do[wiadczenia. Osoby te niejednokrotnie chc si rozwija, ko- rzysta z ostatnich lat swojego |ycia zawodowego w sposób aktywny. Warto im to umo|liwi poprzez doszkalanie ich i traktowanie, jak peBno- warto[ciowych pracowników. Stawianie na rozwój osób 60+ mo|e by korzystne nie tylko dla pracownika, ale i pracodawcy. Oczywi[cie zdarzaj si osoby, które nie s zainteresowane edukacj, czuj, |e |ycie im si koDczy, |e nie warto. Wówczas nale|y ich zachca i motywowa do po- dejmowania wyzwaD. DziaBanie takie pracodawcy powinno przynie[ wymierne efekty. W wielu przypadkach mo|e okaza si, |e osoby 60+ 25 potrzebowaBy zachty, |eby si zaanga|owa. Dlatego tak bardzo po- mocne s szkolenia pozazawodowe  dotyczce motywacji pracowników, radzenia sobie ze stresem, komunikacji. Szkolenia mog uBatwia pra- cownikom odnalezienie si we wci| zmieniajcym si zakBadzie pracy, by wsparciem dla nich w okresie przedemerytalnym oraz [wiadczy o zaanga|owaniu i trosce pracodawcy o osoby z grupy 60+. Warto pa- mita, |e motywacja finansowa nie jest jedyn, która mo|e mie wpByw na zmian postawy i zaanga|owanie pracowników. Najwa|niejsze s uznanie zasBug, docenianie i powa|ne traktowanie przez pracodawc. Wycofywanie si z pracy powinno nastpowa stopniowo, bez nagBej zmiany w trybie |ycia (np. poprzez stopniowe przekazywanie obowiz- ków, zatrudnienie na cz[ etatu), aby jak najbardziej uBatwi adaptacj do emerytury. Korzystna dla tego okresu jest tak|e mo|liwo[ kontu- nuowania pracy zawodowej. ZakoDczenie pracy jest jednym z najbardziej stresogennych wydarzeD. Dla wielu oznacza otwarcie etapu koDczcego |ycie. 1/3 emerytów ma trudno[ci z poradzeniem sobie z konsekwencjami przej[cia na emerytur. Jest to tym trudniejsze, im bardziej staBo si nagle i bez przygotowania. Trudniej jest te| osobom, które przynosiBy prac do domu i pracowaBy po godzinach. Aatwiej  osobom o szerokich zaintere- sowaniach pozazawodowych. ZakoDczenie pracy zawodowej mo|na so- bie uBatwi kilka lat przez odej[ciem z pracy poprzez budowanie planów na okres emerytalny. Oczywi[cie w du|ej mierze zale|y to od samych pracowników, natomiast mo|na ich zachca, by my[leli o tym czasie wcze[niej i si do niego przygotowywali. 26 6. Zarzdzanie wiekiem a ksztaBtowanie bezpiecznych warunków pracy Zarzdzenie wiekiem to specyficzne dziaBania podejmowane w ró|- nych obszarach kierowania zasobami ludzkimi, które maj na celu uBa- twienie starszym pracownikom kontynuowanie pracy zawodowej w wa- runkach zapewniajcych im bezpieczeDstwo i zdrowie. Efektywne programy zarzdzania wiekiem powinny przede wszystkim mie pre- wencyjny charakter, jednocze[nie niezaniedbujc dziaBaD doraznych, da- jcych efekty natychmiastowe, takie jak np. podnoszenie kompetencji i kwalifikacji pracowników starszych, poprawa ich zdrowia. Oznacza to, |e nale|y ukierunkowa dziaBania prewencyjne na pracownika w caBym przebiegu jego kariery zawodowej oraz we wszystkich grupach wieko- wych, nie tylko starszych. Zarzdzanie wiekiem w organizacji zakBada podejmowanie ró|norod- nych dziaBaD w zale|no[ci od wykonywanej pracy. W przypadku pracow- ników fizycznych  powinny one skupia si na dostosowaniu rodzaju i ci|ko[ci pracy do mo|liwo[ci jej wykonywania przez pracowników star- szych oraz na umo|liwianiu im wcze[niejszej zmiany stanowiska pracy na mniej obci|ajce. Jest to szczególnie wa|ne w przypadku osób wy- konujcych prac ci|k i bardzo ci|k, prac w warunkach mikroklimatu gorcego i zimnego. Jest wiele zaj, których nie powinny podejmowa si osoby starsze, ale s i takie, które nie powinny by wykonywane przez tego samego pracownika przez caBy okres zatrudnienia. Zmiana stano- wiska pracy na mniej obci|ajce, lub stawiajce przed nim mniejsze wymagania, pozwala zachowa dobry stan zdrowia, kontynuowa prac w zadowalajcych warunkach, w sposób efektywny i skuteczny, a tak|e zapobiega wcze[niejszemu wykluczeniu z grupy osób aktywnych zawodowo. 27 Systemy zarzdzania wiekiem maj pozytywny wpByw równie| na pracowników mBodszych. Jednocze[nie, a mo|e przede wszystkim, ksztaB- tuj opinie o starszych pracownikach, jako tych, których wiedza i do- [wiadczenie s doceniane i których obecno[ jest przez pracodawców po|dana i postrzegana jako wa|ny element cigBo[ci funkcjonowania przedsibiorstwa. Mo|e to mie tak|e pozytywny wpByw na ksztaBtowanie pogldów mBodszego pracownika na temat wBasnej aktywno[ci zawo- dowej w pózniejszym okresie. Zarzdzanie wiekiem pozwala na bardziej racjonalne i efektywne wy- korzystywanie zasobów ludzkich w organizacjach, dziki uwzgldnieniu potrzeb i mo|liwo[ci pracowników w ró|nym wieku. Umo|liwia zatrzy- manie w organizacji i korzystanie z bezcennej praktyki, do[wiadczenia i wiedzy starszych pracowników. 28 7. Dyskryminacja ze wzgldu na wiek Dyskryminacja oraz uproszczone, powierzchowne przekonania, do- tyczce jednostek lub grup spoBecznych ze wzgldu na ich wiek nazywa si ageizmem (czyt. ageizmem) albo wiekizmem. Przyjmuje si stereoty- powe zaBo|enia na temat fizycznych lub umysBowych cech ludzi z okre- [leniem grupy wiekowej i zwykle wyra|a si je w sposób poni|ajcy po- przez np. nadmierne podkre[lanie zewntrznych oznak staro[ci. Kwestionuje si wiedz i do[wiadczenie ludzi starszych, traktuje w kate- goriach nikomu niepotrzebnych prze|ytków. Stereotypy wi| si z potrzeb upraszczania i porzdkowania rze- czywisto[ci, jest to naturalna ludzka skBonno[, która uwidacznia si w ka|dej dziedzinie |ycia. Mog one by bardzo szkodliwe dla danej grupy spoBecznej, której dotycz, przekBada si na okre[lone dziaBania w ich kierunku  czyli dyskryminacj. PrzykBady stereotypów dotyczcych ludzi starszych to: osoby zmczone |yciem, powolne, majce sBab pa- mi, schorowane, osamotnione, biedne, nadmiernie skupione na swoim zdrowiu, roszczeniowe, bierne, sztywne w sposobie zachowania i my[le- nia. WspóBczesny czBowiek jest zapatrzony w mBodo[, kult zdrowia i suk- cesu. Powszechne opinie dotyczce ludzi starszych nie pasuj do wspóB- czesnego [wiata, dlatego si ich  odstawia na boczny tor , izoluje. Niejednokrotnie stereotypy nie maj pokrycia w rzeczywisto[ci, ale kie- rujc si nimi jednakowo oceniamy i traktujemy wszystkich ludzi starszych doprowadzajc do ich dyskryminacji. Negatywne opinie dotyczce osób starszych czsto wynikaj z lku przed swoj wBasn staro[ci. Inne powody ageizmu to brak rzetelnej wiedzy o staro[ci w[ród pracodawców, bezrobocie, które nasila konku- rencj na rynku pracy i zwizane z tym oczekiwania, by starsi oddawali 29 swoje miejsca pracy osobom mBodszym. Stereotypy pozytywne w postaci zaBo|eD, |e ludzie starzejcy si wymagaj specjalnej troski, wyjtkowego traktowania lub pomocy ekonomicznej równie| mog by dla nich krzyw- dzce. Ich efektem jest specjalny sposób mówienia do osób starszych, protekcjonalne zachowanie, infantylizacja seniorów. PrzykBadami ageizmu w |yciu zawodowym s np. pozbawienie osób starszych stanowisk, mo|- liwo[ci decyzyjnych, faworyzowanie mBodych ze wzgldu na ich przebo- jowo[, traktowanie w sposób nieprzyjemny, izolowanie z grona wspóB- pracowników. Obecnie pogldy na temat staro[ci si zmieniaj. Ludzie starsi po- strzegani s coraz cz[ciej jako osoby radosne, towarzyskie, aktywne za- wodowo. Nale|y jednak mie na uwadze, |e niezale|nie od tego, jakimi posBugujemy si stereotypami pozytywnymi czy negatywnymi, mo|na Batwo skrzywdzi pracownika 60+. Ka|dy pracownik jest inny i dlatego warto patrze na niego indywidualnie, chcc zrozumie jego sytuacj, ograniczenia i atuty. 30 8. Bibliografia 1. Bugajska J. Fizjologiczne kryteria zdolno[ci do pracy fizycznej osób starszych  wydatek energetyczny. CIOP-PIB, Warszawa 2010. 2. Bugajska J. Pracownicy starsi  mo|liwo[ci i uwarunkowania fizyczne. CIOP-PIB, Warszawa 2007. 3. BrzeziDska M. Proaktywna staro[. Strategie radzenia sobie ze stre- sem w okresie póznej dorosBo[ci. Difin SA, Warszawa 2011. 4. Krzy|owski J. Psychogeriatria. Medyk Sp. z o.o. Warszawa 2005. 5. Marchewka A, Dbrowski Z, ZoBdz JA. Fizjologia starzenia si. Pro- filaktyka i rehabilitacja. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012. 6. PikuBa N. Senior w przestrzeni spoBecznej. Wydawnictwo BORGIS Sp. z o.o. Warszawa 2013. 7. Szatr  Jaworska B, BBdowski P, Dzigielewska M. Podstawy ger- ontologii spoBecznej. Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006. 8. Steuden S. Psychologia starzenia si i staro[ci. Wydawnictwo Nau- kowa PWN, Warszawa 2013. 9. Stuart-Hamilton I. Psychologia starzenia si. Zysk i S-ka Wydaw- nictwo, PoznaD 2000. 31 9. Spis tre[ci 1. Wstp ..................................................................................................................... 3 2. Charakterystyka osób w wieku 60+ ...................................................... 5 2.1. Zmiany fizjologiczne ................................................................................ 5 2.2. Zmiany w funkcjonowaniu zmysBów.................................................. 6 2.3. Zmiany w funkcjonowaniu ukBadu mi[niowo- szkieletowego ............................................................................................ 8 2.4. Zmiany wydolno[ci fizycznej ................................................................ 8 2.5. Zmiany w ukBadzie nerwowym ............................................................ 8 2.6. Zmiany w pozostaBych ukBadach ......................................................... 10 2.7. Zmiany w psychice ................................................................................... 10 2.8. Menopauza i andropauza ...................................................................... 12 3. WpByw zmian u osób 60+ na funkcjonowanie zawodowe .................. 14 4. Choroby wieku podeszBego  pierwsze symptomy .............................. 17 5. Jak dba o pracowników 60+ wskazówki dla pracodawcy ................. 21 6. Zarzdzanie wiekiem a ksztaBtowanie bezpiecznych warunków pracy ................................................................................................. 27 7. Dyskryminacja ze wzgldu na wiek ............................................................. 29 8. Bibliografia ............................................................................................................ 31 32

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
8202500746 zycieszkoly 13 dzieciństwo wiek pracowitości
UAS 13 zao
er4p2 5 13
Dział 8 uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Budownictwo Ogolne II zaoczne wyklad 13 ppoz
ch04 (13)
model ekonometryczny zatrudnienie (13 stron)

więcej podobnych podstron