3568684104

Relacje tworzące strukturę terytorialnego systemu społecznego |

i

I

I

budowa systemu

-relacje wewnętrzne - relacje zewnętrzne

systemotwórczość

rodzaj działalności

pierwotność

-relacji ekonomiczne\

- relacje niewiążące

(przestrzenne) - relacje kulturov

- relacje wiążące

*    relacje i działania społeczne

*    relacje i działania transformacyjne

*    oddziaływania przyrodniczo-

ekologiczne

- relacje

niepierwotne . .

, ..    między^—

(w orne) p₀₍j_Sy_Stemamj

- relacje polityczne

- relacje między systemami

Ryc. 4. Relacje tworzące strukturę terytorialnego systemu społecznego (źródło: opracowanie własne na podstawie Z. Chojnicki, 1988b)

W koncepcji terytorialnego systemu społecznego, czyli systemu, w którym zbiorowość ludzi trwale zajmuje, zagospodarowuje i kontroluje wyodrębniony obszar powierzchni ziemi (terytorium), podstawowymi relacjami tworzącymi jego strukturę są:

1/ relacje i działania społeczne,

2/ relacje i działania transformacyjne, oraz

3/ oddziaływania przyrodniczo-ekologiczne (Chojnicki, 1988a).

Ponieważ struktura ta ma charakter zintegrowany, pomiędzy nimi zachodzą zależności, których znajomość ma decydujące znaczenie dla działalności ludzi, a przede wszystkim dla planowania zmian tego systemu. Podążając za myślą Z. Chojnickiego (1988b) i przyjmując, iż park narodowy w powiązaniu z gminami, na terenie których został założony oraz ludność tych obszarów, stanowi terytorialny system społeczny, to występują między nimi relacje określane jako relacje wiążące czyli powiązania, sprzężenia lub oddziaływania. To znaczy, że dwa różne obiekty są powiązane ze sobą, czyli co najmniej jeden z nich oddziałuje na drugi, powodując zmiany stanu drugiego, tzn. modyfikuje jego zachowanie, trajektorię lub historię. Relacje porządkujące, a zwłaszcza relacje przestrzenne, to tzw. relacje niewiążące, gdyż nie tworzą więzi między obiektami. Relacje przestrzenne mogą jednak warunkować powstawanie i funkcjonowanie systemu poprzez zależności jakie zachodzą między nimi a powiązaniami obiektów, np. między odległością obiektów a ich oddziaływaniem na siebie (Chojnicki, 1988a).

Według M. Baranowskiej-Janoty oraz D. Ptaszyckiej-Jackowskiej (1993) w parkach narodowych można m.in. rozpatrywać relacje między mieszkańcami parków narodowych i terenów otaczających a rygorami ochrony przyrody; między działalnością gospodarczą i użytkowaniem parków a ochroną środowiska; relacje