3685665817

12 Renata Pęciak

nia w 1695 r. edyktu nantejskiego¹, zmusiły rodzinę do opuszczenia Francji. Kiedy nietolerancja wobec protestantów osłabia, wnuk Davida - Jean-Etienne przyjechał do Lyonu w celu pobierania nauki u znanego kupca. Tam też Jean--Etienne poślubił córkę swojego pracodawcy. Z tego związku, jako najstarszy z czworga rodzeństwa, 15 stycznia 1767 r., przyszedł na świat Jean-Baptiste.

Rodzinę Sayów cechowały dwie tradycje: protestancka i handlowa, które nie pozostały bez znaczenia dla rozwoju i późniejszej działalności Jeana--Baptiste’a. Religia protestancka odgry wała znaczącą rolę w rodzinie Sayów. Pomimo tradycji protestanckiej, Jean-Baptiste Say był deistą², co jednak nie powstrzymało go od deklarowania wyższości państw protestanckich nad krajami katolickimi. Nie stronił również od ostrej krytyki Kościoła rzymskokatolickiego oraz związanego z nim duchowieństwa. Kraje katolickie zdominowane przez zabobonne praktyki i silny stan duchowny były narażone, zdaniem Saya, na niedbalstwo oraz biedę³. Nadużyciem ze strony Kościoła była również dziesięcina wypłacana stolicy apostolskiej⁴.

Ubóstwu państw katolickich przeciwstawiał Say „(...) miłość do pracy, dbałość o rodzinę”⁵ krajów protestanckich. Wyjaśniał, że przemysł we wszystkich krajach, w który ch liczba dni świątecznych wolnych od pracy przewyższała czas potrzebny do odpoczynku, ponosił podwójne straty: tracił zyski, które mogłyby zostać wyprodukowane w tym czasie, a ponadto tracił również zyski z kapitału, który pozostawał bezczynny. Ta refleksja stanowiła dla Saya argument wyjaśniający, dlaczego państwa katolickie w większości były uboższe niż protestanckie.

Relacje między protestantyzmem i gospodarką kapitalistyczną zostały później wnikliwie zbadane przez Maxa Webera (1864-1920), który zauważył, iż reformacja i ukształtowanie się etyki protestanckiej w dużej mierze pozwoliły na powstanie systemu kapitalistycznego. Protestanty zm, w przeciwieństwie do doktryny kościoła katolickiego, był pozytywnie nastawiony na tworzenie nowego porządku przemysłowego, a poglądy religijne protestantyzmu podkreślające cnoty pracowitości i oszczędności sprzyjały powstawaniu społeczeństwa prze-

1

   Edykt nantejski. wydany w 1568 r. przez Henryka IV Burbona. położył kres wewnętrznej wojnie religijnej we Francji. Gwarancję pokoju stanowiło przyznanie hugenotom wolności wyznania i równouprawnienia politycznego.

2

   M. Lutfalla: J.-B. Say et les siens: une familie d’economistes. ,,Revue d'Economie Politiaue” 1979, no° 3, s. 394.

3

' J.-B. Say: Cours complet d’economiepolitiąuepratiąue. Edizioni Bizzarri. Roma 1968, s. 537.

4

   Ibidem, s. 539.

5

   Ibidem, s. 537.