4380216974

3. Tak było wczoraj - czyli kartka i liczydło

W literaturze można spotkać się z różnymi definicjami rachunkowości. Jednym z terminów, najbardziej odzwierciedlających istotę tej dyscypliny naukowej, stworzył teoretyk rachunkowości Stanisław Skrzywan. Zgodnie z jego definicją „Rachunkowość jest szczególnym rodzajem jednostkowej ewidencji gospodarczej. Stanowi ona system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentowania i interpretowania wyrażonych w pieniądzu i bilansujących się, ogólnych i szczegółowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej”¹. Co zatem przyczyniło się do powstania rachunkowości? Jakie były przesłanki pojawienia się ewidencji księgowej? Od kiedy pojawiły się pierwsze zalążki rachunkowości?

Pamięć ludzka stanowi umiejętność przechowywania i odtwarzania informacji

0    doświadczeniach nabytych przez człowieka w trakcie jego życia². Jak doskonale wiadomo, pamięć człowieka była i jest w pewnym sensie ograniczona. Każdego dnia ludzie nabywają cały bagaż nowych doświadczeń, dlatego nie sposób tego wszystkiego zapamiętać. Nawet jeżeli uda zarejestrować się w pamięci określone dane, to wraz z upływem czasu pojawią się trudności w odtworzeniu informacji. W takiej sytuacji, najlepszym sposobem jest utrwalenie tych informacji na odpowiednim nośniku. I to właśnie potrzeba wspierania pamięci człowieka była główną przesłanką do powstania rachunkowości.

Pierwsze notatki, zapisy, które można uznać za fundament przyszłej rachunkowości powstawały już w starożytności, w państwach takich jak Egipt, Mezopotamia, Rzym, Grecja, czy Babilonia. W Mezopotamii pierwsze zapisy, dotyczące wpływów, wydatków czy posiadanego bogactwa, pojawiały się na glinianych tabliczkach. Dla Rzymu i Grecji charakterystyczne były tabliczki woskowe. W Egipcie informacje o dysponowanym bogactwie utrwalano na zwojach papirusu. Wraz z biegiem lat rozwojowi ulegało życie gospodarcze. Postępy w produkcji, wymianie towarowej, wynalezienie druku, popularyzowanie zdolności czytania, liczenia i pisania oraz postępy w technice - to tylko niektóre przesłanki, niewątpliwie korzystnie wpływające na rozwój dyscypliny naukowej, jaką jest rachunkowość³.

W rozwoju rachunkowości szczególne znaczenie miał okres średniowiecza. Tak zwana księgowość kupiecka, rozwijająca się w tej epoce, stanowiła zalążek współczesnej rachunkowości. Podstawowe jej zasady ewoluowały od końca XI do XIV wieku. W tym okresie nastąpił rozwój stosunków handlowych włoskich miast, w szczególności Florencji

1    Wenecji, z krajami Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz z krajami śródziemnomorskimi. Rozwój zdolności czytania i pisania, przyjęcie od zwabów metod liczenia oraz podnoszenie poziomu wiedzy również nastąpiło w tym okresie. Ówczesna rachunkowość polegała wtedy na utrwalaniu nazwisk dłużników, kwot należności oraz terminu ich spłaty. Ewidencja dotyczyła zatem transakcji, których było coraz więcej. Powstanie i uregulowanie należności dokumentowano przekreśleniem pionową linią, co skutkowało wykształceniem się konta dłużników. Z czasem powstało również konto wierzycieli, a następnie konta ujmujące składniki majątkowe. Dzięki temu kupcy mogli ustalić wielkość posiadanego majątku oraz wysokość rozrachunków z różnymi kontrahentami. Należy zaznaczyć, że początkowo księgowość kupiecka miała formę księgowości pojedynczej, co wiązało się z zasadą pojedynczego zapisu⁴.

7

1

   S. Skrzywan, Teoretyczne podstawy rachunkowości, PWE, Warszawa 1971, s. 13-14.

2

   J. Stanuch, Pamięć ludzka - najdoskonalszy nośnik informacji, http://www.treco.pl/wiedza/artykuly-szczegoly/id/1173, 07.04.2013 r.

3

   Historia i istota rachunkowości, http://www.eduteka.pl/doc/historia-i-istota-rachunkowosci, 07.04.2013 r.

4

   Pod red. K. Sawickiego, Podstawy rachunkowości, PWE, Warszawa 2001, s. 11.