6878601261

giętki i uprawdopodobniony językowo niż we wcześniejszych fazach epiki powieściowej, na które jeszcze oddziaływała szkoła oratorskiej stylistyki klasycystycznej. Od tej tradycji Lalka odróżnia się też szerszym udziałem potocznej leksyki i frazeologii branej z zasobów codziennej polszczyzny przeciętnego człowieka, gdy np. romantycy chętniej korzystali z metaforyki opartej na folklorze, a więc poetyckim interdialekcie gwary. Powieść dojrzałego realizmu ma zatem styl bardziej sprozaizowany, mniej podległy kanonom poetyc-kości języka.

Ten styl "wynika z przedmiotu". Znaczy to, że forma potencjalnie tkwi w samym zjawisku; skoro zaś każde zjawisko ma odrębną strukturę, toteż kompozycja i styl muszą się do niej stosować. Na taki program artystyczny, zasadniczo przeciwny estetycznym założeniom powieści tendencyjnej, na pewno oddziaływał naturalizm*. Trzeba jednak przypomnieć, iż teoretyczne podwaliny dał mu już w latach czterdziestych Kraszewski, choć sam w ogromie prac literackich nie zawsze był mu wierny. Oest to wycinek szerszego zjawiska, które -zwłaszcza.na przykładach architektury i rzeźby - zaobserwowali historycy sztuki:    oto przez wieki wartością nadrzędną

była w sztuce forma, zaś z końcem XVIII w. formę zaczyna się traktować jako coś utajonego w materiale. Celem staje się prezentacja estetycznych wartości materiału.

Stylistyczna różnorodność Lalki wynika więc z różnorodności zjawisk życia i jest konsekwencją założeń fikcji mime-2

tycznej . Tu także jest źródło jedności stylistycznej powieści, której podstawową przesłanką była teza., że język utworu ma obiektywnie prezentować rzeczywistość pozalitera-cką. Pierwszym wyznacznikiem stylistycznej jedności jest więc realizm językowy utworu. Z założeń scjentystycznych wynikała statystycznie dowiedziona zasada harmonii, w myśl której Prus przestrzegał granic analogii i kontrastu.

Ametafizyczna epistemologia pozytywistyczna, oparta na logice indukcyjnej Milla, oraz psychologiczny asocjacjonizm

187