B/031: L.Gapik - Hipnoza i hipnoterapia







Spis
Treści / Dalej
WPROWADZENIE
Napisanie książki o współczesnej hipnozie i hipnoterapii jest zadaniem atrakcyjnym, ale
co okazuje się dopiero w trakcie redagowania tekstu
bardzo trudnym. Wynika to z bogatej i niejednoznacznej historii hipnozy, jej zastosowania, licznych kontrowersji, polemik i zwyczajnych nieporozumień. Naturalna dla wielu ludzi atrakcyjność zjawisk hipnotycznych, ich zdumiewające niekiedy i trudne do wyjaśnienia mechanizmy sprzyjają podejściu emocjonalnemu, wygłaszaniu sądów i opinii nie zawsze uzasadnionych, często wyraźnie podbarwionych emocjonalnie lub wręcz spekulacyjnych. Trudności wynikają także z nie ustabilizowanej i często przestarzałej terminologii, pozostającej w związku z próbami łączenia zjawisk hipnotycznych przez dłuższy czas z parapsychologią, spirytyzmem, okultyzmem, magią i innymi dziedzinami odrzuconymi przez współczesną naukę lub traktowanymi z wielką i uzasadnioną rezerwą.
Takie określenia, jak "medium hipnotyczne" lub "trans hipnotyczny", mają współcześnie wydźwięk wzbudzający nieufność i podejrzenie, iż chodzi tutaj o działania nie mieszczące się w obrębie zainteresowań prawdziwej nauki. Pomijając w tym miejscu dyskusję nad tym, czym właściwie jest owa prawdziwa nauka i jaki powinien być zakres jej zainteresowań, należy się zgodzić z tymi autorami, którzy proponują zobiektywizowanie terminologii dotyczącej hipnozy, z pominięciem określeń dwuznacznych, archaicznych i sugerujących istnienie w hipnozie jakichś tajemniczych podtekstów. Wszystkie współczesne badania nad hipnozą wskazują bowiem jednoznacznie na to, że mamy w tym przypadku do czynienia z naturalnymi, przyrodniczymi zjawiskami, charakterystycznymi dla funkcjonowania człowieka w specyficznych i dość ściśle określonych sytuacjach psychologicznych. Inaczej mówiąc stan hipnozy (lub proces hipnotyzowania) jest zespołem naturalnych psychofizjologicznych reakcji, możliwych do uzyskania poprzez odpowiednio ustrukturowane oddziaływania psychologiczne. Najczęściej stan taki uzyskuje się poprzez wytwarzanie specyficznej interakcji psychicznej pomiędzy dwoma osobami: hipnotyzującym i hipnotyzowanym. Niekiedy stosowane są oddziaływania hipnotyczne na grupę osób (hipnoza zbiorowa), a w innych przypadkach człowiek hipnotyzuje sam siebie, czyli stosuje autohipnozę. Istota oddziaływań hipnotycznych zawarta jest nie tylko w oddziaływaniu sugestią słowną, ale także pozawerbalną, z możliwością stosowania nieograniczonej liczby wariantów, układających się w wiele zróżnicowanych metod prowadzenia indukcji hipnotycznej.
Hipnoza nie jest snem, przynajmniej nie jest nim w rozumieniu snu fizjologicznego, chociaż często używa się określenia "sen hipnotyczny", a w procesie hipnotyzacji podawane są sugestie senności. Osoby poddawane hipnozie nie są "medium" w znaczeniu parapsychologicznym nawet wówczas, gdy wykazują wysoką podatność na hipnozą, nazywaną niekiedy, niezbyt dobrze po polsku, "wysoką hipnobilnością". Stan hipnotyczny jest jednym z występujących U człowieka stanów psychicznych, który niechętnie nazywalibyśmy współcześnie terminem "trans", wywodzącym się z innej grupy pojęć. W hipnoterapii mówimy o prowadzeniu zabiegów hipnoterapeutycznych, a w badaniach naukowych o hipnozie eksperymentalnej, rezygnując z dwuznacznie brzmiącego określenia "seans hipnotyczny". Porządkowanie i uwspółcześnianie pojęć dotyczących hipnozy ma znaczenie nie tylko psychologiczne, przeciwstawiające się fałszywemu pojmowaniu hipnozy, ale służy głównie precyzowaniu języka naukowego, używanego przy badaniu i opisywaniu tych zjawisk.
Obecny stan badań nad hipnozą i możliwościami praktycznego wykorzystania tego zespołu zjawisk jest na tyle zaawansowany, że z całą pewnością możliwe jest skuteczne i bezpieczne posługiwanie się hipnozą w medycynie, a także w niektórych innych dziedzinach działalności społecznej. Wymaga to, oczywiście, posiadania odpowiednich kwalifikacji, możliwych do uzyskania w szkoleniach podyplomowych, obejmujących prócz szkolenia specjalistycznego wiedzę w zakresie psychologii, psychopatologii, psychofizjologii, a także psychoterapii, jeśli hipnoza ma służyć celom terapeutycznym. Podkreślenie konieczności takiego właśnie przygotowania kwalifikowanych hipnoterapeutów wydaje się konieczne wobec faktu, że dość duża liczba lekarzy i psychologów okazuje współcześnie zainteresowanie hipnozą, mniemając, że wyuczenie się technik indukcji hipnotycznej pozwoli im na właściwe r odpowiedzialne stosowanie hipnozy w praktyce klinicznej. Tymczasem stosowanie hipnozy dla celów profilaktycznych, diagnostycznych, terapeutycznych lub rehabilitacyjnych wymaga, podobnie jak w przypadku innych metod, przygotowania wieloetapowego i wszechstronnego. Inne podejście do tego zagadnienia jest sprzeczne z zasadami deontologii lekarskiej.
Przedstawione tutaj opracowanie podstawowych zagadnień związanych z hipnozą i hipnoterapią nie ma charakteru podręcznikowego, chociaż opis niektórych technik hipnozy i programów hipnoterapii może, jak sądzę, być pomocny w nabywaniu umiejętności w tym zakresie. Układ treści zawartej w sześciu rozdziałach podyktowany został chęcią zaprezentowania, w sposób zwarty, współczesnych poglądów na hipnozę i hipnoterapię oraz przedstawienia części własnych doświadczeń zawodowych w tym zakresie. Doświadczenia te zgromadzone zostały w ciągu kilkunastu lat pracy w instytucjach naukowych i klinicznych. Początek moich osobistych doświadczeń w stosowaniu hipnozy wiązał się z równoległą pracą w Instytucie Psychologii U AM w Poznaniu oraz w Wojewódzkim Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kościanie. Blisko dziesięcioletni okres pracy na oddziale dla pacjentów nerwicowych uświadomił mi konieczność ścisłego powiązania hipnoterapii z ogólnym postępowaniem psychoterapeutycznym, wymagającym dodatkowych intensywnych szkoleń. Dobra, wieloletnia współpraca psychoterapeutów polskich i czechosłowackich umożliwia od lat wymianę doświadczeń, w tym także udział w szkoleniach z zakresu hipnozy i hipnoterapii, które koledzy w Czechosłowacji prowadzą w sposób wyjątkowo dobrze zorganizowany i na wysokim poziomie. Szczególne zasługi w tym zakresie ma Ph Dr Stanislav Kratochvil SCs, wieloletni kierownik naukowy kursów hipnozy i hipnpterapii w CSRS, autor wielu, wydawanych także w Polsce, publikacji naukowych z psychoterapii.
Rozwijanie własnych umiejętności hipnoterapeutycznych wymaga jednak równoległego prowadzenia także badań podstawowych. W mojej działalności zawodowej sprzyjał temu siedmioletni okres pracy na Akademii Medycznej w Poznaniu i późniejsza praca w Zakładzie Seksuologii i Patologii Więzi Międzyludzkiej CMKP w Warszawie. Zgromadzone w ten sposób doświadczenia stanowią o wypracowaniu własnego stanowiska wobec hipnozy i możliwości jej praktycznego wykorzystania, czemu daję wyraz w tej książce, podając także pewną liczbę przykładów uzasadniających te poglądy. Dla osób zainteresowanych prowadzeniem hipnoterapii najistotniejsze jest jednak zrozumienie, że hipnoterapią polega na odpowiednim wykorzystaniu rozmaitych fenomenów stanu hipnotycznego, a inicjatywa, własna w tym zakresie jest nieoceniona. Tak więc kluczem do dobrej, efektywnej hipnoterapii jest możliwie pełna "wiedza o naturze stanu hipnotycznego i jego licznych indywidualnych odmianach.
Nauczenie się prowadzenia hipnozy nie jest sprawą łatwą, o czym przekonało się już wiele osób podejmujących z zapałem taką naukę. Nie ma żadnych, uzasadnionych podstaw do twierdzenia, że potrzebne są jakieś szczególne predyspozycje psychofizyczne do prowadzenia hipnozy. Z drugiej jednak strony każdy zawód i każda specjalność wymagają innych właściwości, niezależnie od nakładu pracy włożonego w przygotowanie. Nie każdy przecież, nawet przy dużych staraniach ze swej strony, może zostać dobrym chirurgiem, aktorem, architektem. Bliżej nie sprecyzowane cechy leżą także u podstaw predyspozycji do przezwyciężenia trudności związanych z opanowaniem sztuki efektywnego posługiwania się hipnozą. Polska nie jest krajem dużej liczby hipnotyzerów i hipnoterapeutów, o czym świadczy między innymi zamieszczony na końcu książki wykaz publikacji na ten temat autorów polskich. Chociaż nie wszyscy czynni zawodowo publikują swoje doświadczenia, to i tak wydaje się słuszny postulat, aby umożliwić większej niż dotąd liczbie lekarzy i psychologów nabycie tych specjalistycznych umiejętności, przydatnych, przecież w terapii wielu zaburzeń i chorób. Jeśli ta książka, chociaż w niewielkim stopniu, przyczyni się do realizacji tego celu, będzie to korzyść dla tych wszystkich, którzy takiej specjalistycznej, hipnoterapeutycznej pomocy potrzebują.
Lechosław Gapik
Poznań, 28 marca 1983 r.