GROMADA III
SIARCZKI I POKREWNE KRUSZCE
Minerały należące do tej gromady najczęściej są nieprzezroczyste, charakteryzują się
połyskiem metalicznym lub półmetalicznym oraz dużą gęstością. W przypadku
makroskopowo widocznych wystąpień, ich identyfikacji dokonuje się na podstawie cech
zewnętrznych. Dokładniejszej identyfikacji dokonuje się za pomocą metod mikroskopowych
w świetle odbitym (mikroskop kruszcowy) oraz badania mikrotwardości Vickersa (VHN). Są
rudami wielu cennych pierwiastków (Au, Ag, Cu, Pb, Zn, Cd, Hg, Sn, As, Sb, Ni, Co,...),
dlatego od wieków są przedmiotem zainteresowania człowieka, dla zastosowania w celach
praktycznych.
Kruszce stanowią około 0,15 %wag. skorupy ziemskiej. Najczęściej spotykane są proste
siarczki żelaza (pirotyn FeS, piryt i markasyt FeS2).
W obrębie siarczków wyróżnia się następujące klasy:
Klasa 1. Arsenki
Klasa 2. Antymonki
Klasa 3. Bizmutki
Klasa 4. Siarczki
Klasa 5. Selenki i pokrewne
Klasa 6. Tellurki i pokrewne
Klasa 7. Siarkosole
KLASA 1. ARSENKI
Aniony As2- i As3- tworzą arsenki Pt, Pd, Ag, Cu, Ni, Co i Fe. Pokrewieństwo
krystalochemiczne As oraz Sb i Bi powoduje diadochowe zastępowanie się tych pierwiastków
w antymonkach i bizmutkach.
Nikielin NiAs heksagonalny
" Rzadko tworzy kryształy o przeważającej postaci (1010), nieprawidłowe ziarna, skupienia ziarniste.
" Barwa jasnomiedzianoczerwona, często pokryty zielonymi nalotami.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa brunatnoczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość trudno dostrzegalna (1010), (0001).
" Przełam muszlowy.
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia niezbyt częste wg (1011).
" Twardość wg skali Mohsa 5,5, VHN 308 - 533.
" G 7,8 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: inne arsenki Ni i Co, arsenopiryt, bizmut, srebro, arsen rodzimy, baryt,
annabergit.
" Występowanie w utworach hydrotermalnych np. w Górach Kruszcowych (Jachymov w Czechach,
Schneeberg i Annaberg w Niemczech). W Polsce stwierdzony w łupkach mikowych w Przecznicy (Pogórze
Izerskie), w Ciechanowiach (Rudawy Janowickie), w kopalni  Wolność w Kowarach, w żyłach
przecinających gnejsy w Dziećmorowicach k. Wałbrzycha, w piaskowcach i łupkach miedzionośnych
monokliny przedsudeckiej (kop.:  Rudna i  Sieroszowice ).
Löllingit FeAs2 rombowy
" Kryształy wydłużone słupowo wg (011), skupienia ziarniste, zbite.
" Izostrukturalny z markasytem FeS2.
" Barwa srebrzystobiała, stalowoszara.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa czarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość trudno dostrzegalna (001).
" Przełam nierówny.
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia pospolite wg (011) i (101).
" Twardość wg skali Mohsa 5, VHN 368 - 1048.
" G 7,1 - 7,4 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: arsenopiryt, syderyt.
" WystÄ™powanie w utworach hydrotermalnych i strefach kontaktowo-metasomatycznych. Opisany w Lölling
(Austria), a następnie w wielu złożach As. W Polsce współwystępuje z arsenopirytem w Złotym Stoku, w
Czarnowie (Rudawy Janowickie), w kopalni  Wolność w Kowarach, löllingit kobaltowy zostaÅ‚ stwierdzony
w łupkach miedzionośnych monokliny przedsudeckiej.
KLASA 2. ANTYMONKI
KLASA 3. BIZMUTKI
KLASA 4. SIARCZKI
Siarczki powstajÄ… we wszystkich stadiach krystalizacji magmy. W wyniku likwacyjnego
oddzielenia się magmy siarczkowej powstają złoża siarczków Cu, Co, Ni i Fe, wzbogacone w
platynowce. W stadium hydrotermalnym siarczki wraz z siarkosolami wchodzą w skład
hydrotermalnych złóż kruszców. Duże nagromadzenia siarczków związane są ze
środowiskami redukcyjnymi (skały osadowe), w których część siarki pochodzi z rozkładu
substancji organicznych, a część z działalności wulkanicznej. Siarczki występują również w
skałach metamorficznych i kontaktowo-metasomatycznych.
W siarczkach występują zarówno wiązania atomowe jak i metaliczne, co ma
odzwierciedlenie w ich własnościach fizycznych, podobnych do własności metali
(nieprzezroczystość, połysk metaliczny, przewodnictwo cieplne i elektryczne itp.).
Ze względu na różnorodność składu chemicznego oraz struktury siarczków wyróżnia się
następujące grupy mineralne (według przeważającego kationu):
Grupa 1. Siarczki platynowców, Cr, Ni, Co, Fe i Mn
Grupa 2. Tiospinele (sulfospinele)
Grupa 3. Siarczki Ag i Cu oraz Ga, Ge, In i Tl
Grupa 4. Siarczki Sn, Mo, W i V
Grupa 5. Siarczki Pb, Zn, Cd i Hg
Grupa 6. Siarczki As, Sb, Bi oraz Ca, Mg, Na, K i Cr.
Grupa 1. Siarczki platynowców, Cr, Ni, Co, Fe i Mn
Milleryt ²-NiS trygonalny
" Kryształy igiełkowe, skupienia miotełkowe, promieniste, spilśnione, rzadko zbite.
" Barwa mosiężnożółta, żółte lub szare naloty.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa zielonawoczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość doskonała (1011), (0112).
" Kruchy.
" Twardość wg skali Mohsa 3,5.
" G 5,3  5,6 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: pentlandyt, linneit, gersdorfit, chalkopiryt, galena, piryt, kalcyt, syderyt.
" Występowanie jako produkt przeobrażenia pierwotnych kruszców Ni, głównie pentlandytu. W strefie czapy
żelaznej i strefie cementacji żył kruszcowych. W pustkach w skałach węglanowych (sferosyderyty).
Stwierdzony wśród produktów ekshalacji Wezuwiusza. W Polsce stwierdzony w szczelinach przecinających
piaskowce i łupki ogniotrwałe w Zagłębiu Noworudzkim, w dolomicie z Woliborza k. Kłodzka, w Męcince
k. Jawora, w sferosyderytach ilastych kopalni  Szczygłowice w Knurowie (GZW) oraz kopalni  Bogdanka
(Lubelskie ZW), w wierceniach w rejonie Suwałk.
Pentlandyt (Ni,Fe)9S8 Regularny
" Kryształy bardzo rzadkie, nieforemne ziarna, skupienia ziarniste.
" Barwa brązowożółta, tombakowobrunatna.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa brÄ…zowa, brunatnawa, czarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość wyraz
na (111).
" Przełam muszlowy.
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia - brak.
" Twardość wg skali Mohsa 3,5 - 4, VHN 202 - 231.
" G 4,6 - 5 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: chalkopiryt, kubanit, pirotyn, piryt, chromit.
" Występowanie w skałach wczesnego stadium krystalizacji magmy (magma siarczkowa, perydotyty, gabra,
noryty). Znaczące złoża: Sudbury w Ontario, w Kolumbi Brytyjskiej (Kanada), Bushweld (RPA), Norylsk
(Rosja). W Polsce występuje w hiperycie z Michałkowej (G. Sowie), w amfibolicie z Siedlęcina k. Jeleniej
Góry, w gabroidach nawierconych w okolicach Piszu i Suwałk, w bazalcie z rejonu Szczawnicy.
Pirotyn Fex-1S (x = 0,00 do 0,17) heksagonalny
" Kryształy tabliczkowe, słupkowe, bipiramidalne, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia.
" Barwa brązowożółty z miedzianoczerwonawym odcieniem.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa szaroczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość wyraz
na (0001), (1010).
" Przełam muszlowy.
" Zbliz
niaczenia rzadkie wg (1012).
" Twardość wg skali Mohsa 4, VHN 230 - 390.
" G 4,6 g/cm3.
" Magnetyczny.
" Minerały współwystępujące: chalkopiryt, pentlandyt, arsenopiryt, piryt, sfaleryt, magnetyt.
" Występowanie w środowiskach redukcyjnych umiarkowanie zasobnych w siarkę. W obojętnych
i zasadowych skałach magmowych (gabra, noryty), złoża: Sudbury (Kanada), Bushweld (RPA), W utworach
hydrotermalnych np. złoże Kazbek (Kaukaz), Dalnegorsk (Rosja), Trep%0ńa (b. Jugosławia). W Polsce
współwystÄ™puje z löllingitem i arsenopirytem w ZÅ‚otym Stoku, w Miedziance (Rudawy Janowickie),
w Kowarach, w bazaltach Jałowca k. Lubania, w polimetalicznych żyłach hydrotermalnych w Starej Górze
(G. Kaczawskie), w szczelinach granitów strzegomskich i strzelińskich, w marmurach Sławniowic
i Gębczyc, w rejonie Suwałk.
Piryt FeS2 regularny
" Kryształy idiomorficzne z przeważającymi postaciami (100), (111) i (210), ściany (100) bywają zbrużdżone,
skupienia ziarniste, promieniste, zbite, wpryśnięcia, konkrecje, inkrustacje skamieniałości.
" Barwa bladomosiężnożółty, częste barwy naleciałe.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa czarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość ledwo dostrzegalna (100).
" Przełam muszlowy.
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia przerosłe tzw.  krzyże żelazne .
" Twardość wg skali Mohsa 6 - 6,5, VHN 913 - 2056.
" G 5,0 - 5,2 g/cm3.
" Izostrukturalny z hauerytem MnS2.
" Minerały współwystępujące: sfaleryt, galena, chalkopiryt, markasyt, kwarc, kalcyt.
" Powstaje we wszystkich stadiach krystalizacji magmy, w procesach pomagmowych, w skałach
metamorficznych, metasomatycznych i osadowych. W skutek wietrzenia przechodzi w siarczany (melanteryt,
rozenit, jarosyt) lub inne tlenowe minerały Fe (goethyt). Największe złoże pirytu, eksploatowane już
w starożytności w Rio Tinto (Hiszpania). Duże złoża na Uralu i Kaukazie. W Polsce był eksploatowany
w Rudkach k. Nowej Słupi (G. Świętokrzyskie) i Wieściszowicach (Rudawy Janowickie). Występuje
w dolomicie kruszconośnym triasu śląsko-krakowskiego tworząc podstawową paragenezę sfaleryt  galena 
markasyt - piryt. W węglach kamiennych zagłębi: Górnośląskiego, Dolnośląskiego i Lubelskiego, na Ornaku
w Tatrach, w wielu polimetalicznych złożach na Dolnym Śląsku.
Markasyt FeS2 rombowy
" Kryształy tabliczkowe lub słupowe, zrosty z pirytem, skupienia promieniste, ziemiste, naciekowe,
nerkowate, konkrecje.
" Barwa mosiężnożółty z odcieniem zielonym.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa zielonawo szara, zielonawoczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość wyraz
na (011).
" Przełam nierówny.
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia wielokrotne.
" Twardość wg skali Mohsa 6 - 6,5, VHN 762 - 1561.
" G 4,8 - 4,9 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: piryt, sfaleryt, galena.
" Występowanie w utworach hydrotermalnych niskich temperatur i skałach osadowych. Mniej odporny na
wietrzenie od pirytu. W Polsce rozpowszechniony w skałach ilastych, węglanowych, węglach kamiennych
i brunatnych. Występuje wraz z pirytem w Rudkach k. Nowej Słupi (G. Świętokrzyskie). W dolomicie
kruszconośnym triasu śląsko-krakowskiego tworząc podstawową paragenezę sfaleryt  galena  markasyt -
piryt.
Haueryt MnS2 regularny
" Kryształy idiomorficzne z przeważającymi postaciami ośmiościanu (111), rzadziej sześcianu (100),
skupienia kuleczkowe.
" Barwa czerwonobrunatny, brunatno czarny z odcieniem niebieskawym, częste ciemne naloty.
" Rysa czerwona.
" Połysk półmetaliczny.
" A
upliwość wyraz
na (100).
" Przełam nierówny, muszlowy.
" Twardość wg skali Mohsa 4.
" G 3,4 - 3,5 g/cm3.
" Izostrukturalny z pirytem FeS2.
" Minerały współwystępujące: markasyt, piryt.
" Występowanie hauerytu związane jest ze skałami ilastymi lub innymi towarzyszącymi złożom siarki
rodzimej. W Polsce występuje w iłach, w stropie złoża siarki w rejonie tarnobrzeskim (Machów, Jeziórko).
Grupa 2. Tiospinele (sulfosiarczki)
Grupa tiospineli została wyróżniona na podstawie struktury analogicznej do grupy spineli
(gromada tlenków). Najbardziej powszechne są linneit Co3S4 i polidymit Ni3S4.
Grupa 3. Siarczki Ag i Cu oraz Ga, Ge, In i Tl
Najpospolitszym siarczkiem Ag jest argentyt Ag2S.
Chalkozyn Cu2S jednoskośny
" Kryształy o pokroju słupowym, piramidalnym, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia, konkrecje,
inkrustacje skamieniałości.
" Barwa ołowiano- lub ciemnoszara, częste ciemniejsze naloty.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa ciemnoszara, połyskująca.
" Połysk metaliczny, zanikający pod nalotami.
" A
upliwość niewyraz
na (110).
" Przełam muszlowy.
" Zbliz
niaczenia wg (110), rzadziej wg (112).
" Twardość wg skali Mohsa 2,5 - 3, VHN 58 - 98.
" G 5,5 - 5,8 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: kowelin, digenit, enargit, bornit, tetraedryt.
" Występuje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur, w osadach w środowiskach redukcyjnych.
Jeden z głównych minerałów rud Cu. W Polsce występuje w Miedziance i Miedzianej Górze (G.
Świętokrzyskie), w Ciechanowicach i Miedziance (Rudawy Janowickie), w Starej Górze (G. Kaczawskie),
w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych i w wielu polimetalicznych złożach na Dolnym Śląsku.
Kowelin CuS heksagonalny
" Kryształy o pokroju blaszkowym i płytkowym, skupienia ziarniste, sferolity, naloty.
" Barwa niebieskoczarny, granatowy, indygowy.
" Rysa niebieskawoczarna, połyskująca.
" Połysk tłustawy, metaliczny.
" A
upliwość doskonała (0001).
" Cienkie blaszki są giętkie.
" Zbliz
niaczenia - brak
" Twardość wg skali Mohsa 1,5 - 2, VHN 59 - 129.
" G 4,68 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: chalkopiryt, chalkozyn, digenit, bornit, tetraedryt, piryt.
" Występuje w utworach hydrotermalnych oraz w skałach osadowych. Stwierdzony w produktach ekshalacji
Wezuwiusza. W Polsce występuje w Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie), w Kowarach,
w żyłach barytowych z Boguszowa k. Wałbrzycha, w Czarnowie (Rudawy Janowickie), w Krobicy (Pogórze
Izerskie), w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych.
Chalkopiryt CuFeS2 tetragonalny
" Kryształy o pokroju izometrycznym, często zbliz
niaczone, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia.
" Barwa mosiężnożłółta z odcieniem złocistym lub zielonawym, częste ciemnożółte lub pstre naloty.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa zielonawoczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość niewyraz
na (201).
" Przełam muszlowy lub nierówny.
" Zbliz
niaczenia wg (112), rzadziej wg (012).
" Twardość wg skali Mohsa 3,5 - 4, VHN 174 - 219.
" G 4,2 - 4,3 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: pentlandyt, pirotyn, piryt, bornit, sfaleryt, galena, tetraedryt, chalkozyn,
kowelin.
" Powstaje we wczesnym stadium dyferencjacji magmy. Występuje w utworach hydrotermalnych,
pneumatolitowych i metasomatycznych (złoża polimetaliczne). W skałach osadowych i metamorficznych.
Jeden z głównych minerałów rud Cu. W Polsce występuje w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych,
w Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie), w Miedziance i Ciechanowicach (Rudawy
Janowickie), w Starej Górze (G. Kaczawskie), Złotym Stoku, Kowarach, Nowej Rudzie, Przecznicy
k. Świeradowa i w wielu polimetalicznych złożach na Dolnym Śląsku. W wierceniach w rejonie Myszkowa.
Bornit Cu5FeS4 tetragonalny
" Kryształy o pokroju izometrycznym, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia.
" Barwa na świeżym przełamie różowa, różowoszara, po kilku godzinach pojawiają się fioletowe lub pstre
naloty.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa szaroczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość niewyraz
na.
" Przełam muszlowy lub nierówny.
" Twardość wg skali Mohsa 3 , VHN 68 - 105.
" G 4,9 - 5,3 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: chalkopiryt, sfaleryt, galena, piryt, tetraedryt, chalkozyn, kowelin,.
" Występuje w utworach hydrotermalnych. W strefie cementacji złóż siarczków Cu. W skałach osadowych
i metamorficznych. Jeden z głównych minerałów rud Cu. W Polsce występuje w cechsztyńskich łupkach
miedzionośnych, w Miedziance i Miedzianej Górze (G. Świętokrzyskie), w Miedziance i Ciechanowicach
(Rudawy Janowickie), Kowarach.
Grupa 4. Siarczki Sn, Mo, W i V
Molibdenit  2H heksagonalny
MoS2
Molibdenit  3R trygonalny
" Kryształy o pokroju blaszkowym i tabliczkowym, skupienia łuskowe, płytkowe, sferolity.
" Barwa ołowianoszara z odcieniem niebieskawym.
" Rysa ołowianoszara, połyskująca. Pozostawia ślad na papierze.
" Połysk metaliczny, tłustawy.
" A
upliwość doskonała (0001).
" Elastyczny.
" Zbliz
niaczenia polisyntetyczne.
" Twardość wg skali Mohsa 1 - 1,5, VHN 16 - 101.
" G 4,7 - 4,8 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: kwarc, piryt, wolframity, scheelit.
" Występuje w utworach pegmatytowych pneumatolitowych i hydrotermalnych wysokich temperatur
związanych ze skałami kwaśnymi oraz w strefach kontaktowo-metasomatycznych np. złoże Climax (USA).
W Polsce występuje w dolnośląskich masywach granitoidowych (Strzegom-Sobótka, karkonoski,
strzeliński). Stwierdzony w wierceniach w rejonie Myszkowa. W Tatrach.
Grupa 5. Siarczki Pb, Zn, Cd i Hg
Galena PbS regularny
" Kryształy o pokroju sześcianu i ośmiościanu, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia.
" Izostrukturalna z halitem.
" Barwa ołowianoszara z odcieniem niebieskawym.
" Nieprzezroczysta.
" Rysa szarawoczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość doskonała (100) - kostkowa, wyraz
na (111).
" Krucha.
" Zbliz
niaczenia wg (111) przerosłe, rzadziej lamelkowe i deformacyjne.
" Twardość wg skali Mohsa 2,5, VHN 56 - 116.
" G 7,2 - 7,6 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: sfaleryt, wurcyt, piryt, chalkopiryt, smithsonit, cerusyt, anglezyt, baryt, fluoryt.
" Występuje w utworach hydrotermalnych (żyły batytowo-fluorytowe z galeną) i skałach osadowych.
W strefie wietrzenia przechodzi w anglezyt, cerusyt, jarosyt ołowiowy. Podstawowy kruszec rud Pb.
W Polsce występuje w śląsko-krakowskich złożach Zn-Pb (Olkusz, Trzebinia, Brzeziny Śl., Bytom,
Tarnowskie Góry). W Górach Świętokrzyskich (Miedzianka, Miedziana Góra, Kadzielnia, Karczówka,
A
agów). Na Dolnym Śląsku (Srebrna Góra, Boguszów, Stanisławów, Złoty Stok) i w wielu innych złożach
polimetalicznych. W żyłach hydrotermalnych Tatr. W szczelinach uskokowych przecinających pokłady
węgla w Zagłębiu Górnośląskim i Dolnośląskim.
Sfaleryt Ä…-ZnS regularny
" Kryształy stanowią kombinacje czworościanu, skupienia ziarniste, naciekowe, nerkowate, wpryśnięcia.
" Barwa miodowożółta, brunatna, czarna. Bezbarwny (cleiofan).
" Rysa żółta, brunatna.
" Połysk diamentowy, tłustawy, półmetaliczny (czarne sfaleryty).
" A
upliwość dokładna (110).
" Przełam muszlowy (skupienia skrytokrystaliczne).
" Zbliz
niaczenia wg (111).
" Twardość wg skali Mohsa 3,5 - 4, VHN 128 - 276.
" G 3,9  4,2 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: wurcyt, piryt, markasyt, chalkopiryt, pirotyn, siarkosole Pb.
" Występuje w utworach hydrotermalnych i skałach osadowych w środowiskach redukcyjnych. W strefie
wietrzenia przechodzi w siarczany Zn, hydrocynkit, smithsonit, hemimorfit.. W Polsce występuje w śląsko-
krakowskich złożach Zn-Pb (Olkusz, Trzebinia, Brzeziny Śl., Bytom) wraz z wurcytem w postaci blendy
skorupowej (przekrystalizowanego żelu ZnS). W Górach Świętokrzyskich. Na Dolnym Śląsku (Złoty Stok,
Boguszów, Stanisławów, Kowary, Miedzianka Czarnów, Stara Góra) i w wielu innych złożach
polimetalicznych. W szczelinach uskokowych przecinających pokłady węgla w Zagłębiu Górnośląskim.
W sferosyderytach łęczyckich złóż rud żelaza. W dolnośląskich łupkach miedzionośnych.
Wurcyt ²-ZnS heksagonalny
" Kryształy o pokroju piramidalnym lub tabliczkowym, skupienia ziarniste, zbite, naciekowe.
" Barwa brunatna.
" Rysa jasnobrunatna.
" Połysk diamentowy.
" A
upliwość wyraz
na (1010) i (0001).
" Twardość wg skali Mohsa 3,5 -4, VHN 146 - 264.
" G 4,0 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: sfaleryt, galena, piryt, markasyt.
" Występuje w utworach hydrotermalnych i skałach osadowych. Słabiej rozpowszechniony od sfalerytu.
W Polsce występuje w śląsko-krakowskich złożach Zn-Pb (Olkusz, Trzebinia, Brzeziny Śl., Bytom) wraz ze
sfalerytem w postaci blendy skorupowej.
Cynober HgS trygonalny
" Kryształy o pokroju romboedrycznym, grubotabliczkowe, skupienia ziarniste, wpryśnięcia.
" Barwa czerwona (cynobrowa).
" Rysa cynobrowa (szkarłatna).
" Połysk diamentowy.
" A
upliwość wyraz
na (1010).
" Przełam nierówny.
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia wg (0001).
" Twardość wg skali Mohsa 2 - 2,5, VHN 51 - 98.
" G 8,1 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: rtęć, chalkopiryt, piryt, galena, antymonit, kwarc.
" Występuje w utworach hydrotermalnych. Największe złoże cynobru Almaden (Hiszpania) jest
eksploatowane od starożytności. Inne złoża znane są w Idrii i Avali
(b. Jugosławia), Nikitowce (Ukraina), Kadamżaj (Kirgizja), New Almaden, New Idria (USA), Chiny.
W Polsce niewielkie ilości cynobru stwierdzono w Rabem k. Baligrodu (Bieszczady), w Mysłowie k.
Wojcieszowa, w Sobięcinie i Boguszowie k. Wałbrzycha, w Kowarach, Kletnie, Nowej Rudzie  Słupcu,
Szklarskiej Porębie. W andezytach pienińskich.
Grupa 6. Siarczki As, Sb, Bi oraz Ca, Mg, Na, K i Cr
Realgar AsS jednoskośny
" Kryształy o pokroju krótkosłupowym, skupienia ziarniste, naskorupienia, masy sypkie.
" Barwa pomarańczowoczerwona, ciemnoczerwona.
" Rysa jasnopomarańczowa.
" Połysk diamentowy (na ścianach kryształów), tłusty lub żywiczny (na przełamie).
" A
upliwość dokładna (010) i (120).
" Kruchy.
" Twardość wg skali Mohsa 1,5, VHN 47 - 60.
" G 3,5  3,6 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: aurypigment, sfaleryt, antymonit, dolomit
" Występuje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur i gorących z
ródłach. W Polsce występuje wraz
z aurypigmentem w Å‚upkach ilastych i piaskowcach fliszu karpackiego w rejonie Baligrodu (Bieszczady).
Naskorupienia realgaru spotkano po pożarze w starym zwale odpadowym kopalni  Orzeł Biały w
Brzezinach ÅšlÄ…skich.
Aurypigment As2S3 jednoskośny
" Kryształy o pokroju krótkosłupowym, skupienia nerkowate, groniaste, pręcikowe, naloty.
" Barwa cytrynowa, pomarańczowożółta, złocisty.
" Rysa cytrynowa.
" Połysk perłowy, tłusty, jedwabisty.
" A
upliwość dokładna (010), wyraz
na (100).
" Blaszki są giętkie.
" Zbliz
niaczenia według (100).
" Twardość wg skali Mohsa 1,5 - 2.
" G 3,48 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: realgar, sfaleryt, antymonit, dolomit
" Występuje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur i kraterach wulkanicznych. W złożach węgla
kamiennego i innych skałach osadowych. W Polsce występuje wraz z realgarem w łupkach ilastych i
piaskowcach fliszu karpackiego w rejonie Baligrodu (Bieszczady).
Antymonit Sb2S3 rombowy
" Kryształy o pokroju słupowym lub igiełkowym - prążkowane, skupienia ziarniste, pręcikowe, włókniste.
" Barwa ołowianoszara z niebieskawymi nalotami.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa szarawoczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość doskonała (010).
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia pospolite.
" Twardość wg skali Mohsa 2 , VHN 42 - 129.
" G 4,6 - 4,7 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: złoto rodzime, arsenopiryt, cynober, realgar, kwarc, baryt, kalcyt, fluoryt.
" Występuje w utworach hydrotermalnych najniższych temperatur. W Polsce stwierdzony w Księżnie
k. Wałbrzycha, w Starej Górze, Złotym Stoku, Miedziance, Ciechanowicach, Boguszynie k. Kłodzka,
Bystrzycy Górnej i Modliszowie (G. Sowie). W żyłach kwarcowych Doliny Tomanowej w Tatrach.
W andezytach pienińskich.
KLASA 5. SELENKI I POKREWNE
KLASA 6. TELLURKI I POKREWNE
KLASA 7 . SIARKOSOLE
Siarkosole są związkami metali ciężkich (Ag, Cu, Zn, Hg, Tl) i kruchych (As, Sb, Bi)
z siarką. W klasie tej wyróżnia się siarkosole właściwe (wykazujące równowagę ładunków
kationów i anionów) i siarczki złożone (nie wykazujące równowagi ładunków).
Uwzględniając stosunki krystalograficzne oraz łatwą wykrywalność As, Sb i Bi (analiza
dmuchawkowa), siarkosole podzielono na trzy grupy:
Grupa 1. Siarkosole arsenowe,
Grupa 2. Siarkosole antymonowe,
Grupa 3. Siarkosole bizmutowe.
Grupa 1. Siarkosole arsenowe
gersdorfit NiAsS, kobaltyn CoAsS
Arsenopiryt FeAsS jednoskośny
" Kryształy o pokroju słupowym lub igiełkowym, skupienia ziarniste, pręcikowe lub słupkowe, wpryśnięcia.
" Barwa cynowobiała, stalowoszara.
" Nieprzezroczysty.
" Rysa szarawoczarna.
" Połysk metaliczny.
" A
upliwość wyraz
na (110) i (001).
" Przełam nierówny.
" Kruchy.
" Zbliz
niaczenia krzyżowe lub rozetowe.
" Twardość wg skali Mohsa 5,5 - 6, VHN 715 - 1354.
" G 5,9  6,2 g/cm3.
" MineraÅ‚y współwystÄ™pujÄ…ce: löllingit, kruszce Ni i Co, piryt, zÅ‚oto rodzime, pirotyn, chalkopiryt.
" Występuje w utworach hydrotermalnych. Podstawowy kruszec rud As. W Polsce złotonośny arsenopiryt
występuje w Złotym Stoku. W polimetalicznych złożach w Miedziance, Czarnowie i Ciechanowicach
(Rudawy Janowickie), w Starej Górze (G. Kaczawskie), w Kowarach. W wapieniach krystalicznych Gębczyc
k. Strzelina.
szereg izomorficzny tennantyt  tetraedryt
Są to najbardziej rozpowszechnione siarkosole Cu tworzące ciągły szereg izomorficzny
tennantyt Cu3AsS3,25  tetraedryt Cu3SbS3,25, zawierajÄ…ce domieszki Ag, Zn, Fe, Pb, Mg
i in.
Tennantyt Cu3AsS3,25
regularny
Tetraedryt Cu3SbS3,25
" Kryształy o pokroju czworościanu lub czworościanu piramidalnego, skupienia ziarniste, zbite, wpryśnięcia.
" Barwa stalowoszara, żelazistoczarna.
" Nieprzezroczyste.
" Rysa szarawoczarna z odcieniem brunatnawym.
" Połysk metaliczny lub półmetaliczny.
" A
upliwości nie okazują
" Przełam nierówny lub muszlowy.
" Zbliz
niaczenia przerosłe według osi [111].
" Twardość wg skali Mohsa 3,0  4,5, VHN 251 - 425.
" G 4,6  5,2 g/cm3.
" Minerały współwystępujące: chalkopiryt, bornit, kowelin, arsenopiryt, galena, piryt, złoto rodzime.
" Występują w miedzionośnych i polimetalicznych utworach hydrotermalnych, pegmatytowych
i metasomatycznych. Również w skałach osadowych. W Polsce tetraedryt srebrowy występuje w Tatrach na
Ornaku, w Dolinie Starorobociańskiej, Dolinie Kościeliskiej. W Miedziance i Miedzianej Górze
(G. Świętokrzyskie). Na Dolnym Śląsku występują w hydrotermalnych żyłach kruszcowych, np. w Srebrnej
Górze (G. Sowie), w żyłach barytowych Stanisławowa i Boguszowa, w wielu polimetalicznych złożach, np.
w Miedziance, Wieściszowicach i Ciechanowicach (Rudawy Janowickie), w Gródnie (G. Kaczawskie).
Tetraedryt i tennantyt występują także w cechsztyńskich łupkach miedzionośnych.
Grupa 2. Siarkosole antymonowe (bournonit)
Grupa 3. Siarkosole bizmutowe (cosalit)