8416074376

Kilka uwag o stanie polonistyki w Niemczech na tle stosunków niemiecko-polskich

Rozważania na temat stanu polonistyki w Niemczech należy zacząć od pytania, jaką rolę odgrywa ona w naszym społeczeństwie. Trzeba sobie zdać sprawę z tego, że przekracza ona wąskie ramy akademickiej dyscypliny filologii obcych. Wynika to z faktu, że jest to filologia narodowa sąsiada, a jest to sąsiedztwo, jak wiadomo, specyficzne, obciążone ogromnym balastem historycznym, który do niedawna wydawał się nie do pokonania. W ostatnim dziesięcioleciu jednak zrobiono znaczny krok w kierunku wzajemnego zrozumienia i przezwyciężenia uprzedzeń i stereotypów. Czołowi politycy obu krajów w swoich przemówieniach „świątecznych” przekonują, że stan stosunków wzajemych jest wzorowy, najlepszy od niepamiętnych czasów. Jest to ocena bardzo optymistyczna, która kryje w w sobie niebepieczeństwo samozadowolenia i lekceważenia spraw. Bo to, co zostało osiągnięte na płaszczyźnie wielkiej polityki, trzeba dopiero przenieść na grunt codziennych stosunków międzyludzkich, a tu pozostaje wiele do zrobienia. O kruchości tych nowych stosunków można się przekonać przy każdym drobnym incydencie. Na tym tle polonistyce niemieckiej przypada ważna funkcja w procesie przybliżania niemieckim odbiorcom języka, literatury i kultury polskiej w jak najszerszym rozumieniu oraz tworzeniu podstaw sprawnej, wolnej od nieporozumień komunikacji międzykulturowej. Jeśli więc przejdę do swoich bardzo osobistych refleksji na temat stanu polonistyki w Niemczech, trzeba będzie zawsze pamiętać ojej znaczącym miejscu w rozwoju stosunków niemiecko-polskich.

Status polonistyki w Niemczech

Slawiści niemieccy chętnie podkreślają fakt, że polonistyka w Niemczech ma długą tradycję. Ja sama zwróciłam niedawno temu w pracy o roli języka polskiego w Niemczech uwagę na obecność języka polskiego już w XVIII i XIX w. w kilku uniwersytetach i gimnazjach pruskich '. Poza tym znaczną część swojego życia zawodowego przepracowałam na polonistyce Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie, który jest dumny ze swojej tradycji polonistycznej, związanej przede wszystkim z wieloletnią działalnością wybitnego polonisty-slawisty Aleksandra Brucknera. Ale trzeba też zdawać sobie sprawę z tego, że rozwój polonistyki i języka polskiego w Niemczech był ściśle związany z zaborami i tym samym z obecnością znacznej mniejszości polskiej w granicach państwa pruskiego, tak że bodźce do zajmowania się polonistyką nie tylko wypłynęły z czystej filologicznej chęci poznawania sąsiada.

Polonistyka w Niemczech funkcjonowała od samego początku jako część slawistyki (w ramach tzw. „Gesamtslawistik”), tzn. właściwie nigdy nie była samodzielną dyscyplina naukową („Einzelphilologie”), stała ona poza tym zawsze w cieniu filologii rosyjskiej^{1 2}. Ta koncepcja „ogólnoslawistyczna” z silnym akcentem rusycystycznym przetrwała do czasów nam współczesnych. Prowadzi to w praktyce do tego, że profesor slawista obsługuje przede wszystkim rusycystykę, a ile uwagi poświęca innym filologiom słowiańskim, np. polonistyce, zależy w znacznym stopniu od jego własnych preferencji i zainteresowań.

1

   Worbs, Erika. „Die polnische Sprache in Deutschland". Franciszek Grucza (red.): Tausend Jahre polnisch-deutsche Beziehungen. Sprach-Literatur-Kultur-Politik. Warszawa: Graf-Punkt; 2001. 132-156.

2

   Hentschel, Gerd. „Polonistyka w Niemczech pod koniec XX stulecia.” w: Jan Mazur (red.). Polonistyka w świecie. Nauczanie języka i kultury polskiej studentów zaawansowanych. Lublin: Wyd. Uniwersytetu Lubelskiego, 2000. 39-46.