9752256546

Prof. Dorota Folga-Januszewska

Vademecum założyciela muzeum. Muzea prywatne i standardy muzealne. Problemy i pytania^{1 2}

Przygotowany przez Fundację Ari Ari Raport z badań - Muzea prywatne/ kolekcje lokalne, będący powodem naszego spotkania w Kamieńczyku, ujawnił w interesujący sposób powrót do liczącej nie mniej niż 2500 lat tradycji tworzenia muzeów jako rezultatu indywidualnych pasji i fascynacji. Historia muzeów to w większości historie pojedynczych osób, które gromadziły nie tylko kolekcje przedmiotów, ale przede wszystkim krąg dzielących ich zainteresowania ludzi wokół siebie. To historie osób dzielących się swoim pomysłem na model przekazywania wiedzy, budowanej jako niematerialny kontekst niesiony przez materialne przedmioty. Muzea były zawsze osobistą odpowiedzią na problem śmierci, korytarzem omijającym przemijalność, przedłużającym trwanie, dawały dystans refleksji. Muzea żywe - jako siedziby muz, przestrzenie poezji, muzea przeszłości, po części grobowce

-    są także szkołami, w których zasoby znaków i symboli służą pielęgnacji języka i pamięci obrazu. Dzięki nieskończonej różnorodności muzea nie poddają się łatwo unifikacji, są odporne na zmiany, jednocześnie te zmiany stale same ewokują.

Muzea jako miejsca edukacji i zarazem zasoby kolekcjonerskie pojawiają się na kartach historii i w dziełach literatury od kiedy w VI w. p.n.e. w Krotonie (pd. Italia), miejscu działania pitagorejczyków pojawia się musaeum - pojęcie oznaczające miejsce codziennych posiłków studentów filozofii³. Owo protoaleksandryjskie muzeum związane było z kultem muz, rozwiniętym szczególnie w IV w. p.n.e. przez Teofrasta, ucznia Arystotelesa, który w praktyce perypatetyków i procesie zdobywania wiedzy widział szczególną rolę muzeum jako miejsca nauczania i oświecenia.

Pojęcie musaeum oznaczało także zbiór historii (opowiadań) [podkr. - D.F.-J.] znanych pisarzy przeszłości zebrany dzięki opiece i inspiracji muz - przez Alkidamasa z Elei [podkr.

-    D.F.-J.], ateńskiego sofistę (IV w. przed Chr.). Odkrycie tego źródła opisał Nietzsche w Rheinisches Museum, nr 25 (1870) i nr 28 (1873), a potwierdzone zostało przez trzy teksty w odnalezionych papirusach z III w. p.n.e.⁴.

W tradycji starożytnej muzeum było więc z inspiracji muz - obszarem indywidualnego przeżycia, było niepowtarzalne, tak jak niepowtarzalne jest widzenie czy wyobrażenie - i tę właśnie tradycję warto teraz, po latach, przypominać.

Przemiany cywilizacyjne i przeniesienie centrów rozwoju kultury do Europy średniowiecznej bynajmniej nie zmieniło w zasadniczy sposób tej „pierwszej” roli muzeum jako miejsca spotkania „opowiadań” z przedmiotami. Powstawanie i konstytuowanie się życia uniwersyteckiego i akademickiego od XIV do XVI wieku stopniowo wzmacniało pozycję muzeum w strukturze instytucji zdobywania wiedzy. Liczne, istniejące w nowożytnej Europie gabinety osobliwości, studiola, kunstkamery, w których pokazywano i uczono „nowego

1

■ Obszerne fragment artykułu opublikowane zostały w zbiorze refleksji poświęconych muzealnictwu, autorstwa

2

prof. Doroty Folgi - Januszewskiej, pt. Muzeum: fenomeny i problemy, w: Seria MUZEOLOGIA. Teoria -praktyka - podręczniki. Tom 10, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2015.

3

   F. Mairesse, Les origines du musee, [w:] Dictionnaire encyclopediąue de museologie, red. A. Dcsvallees, F. Mairesse, Armand Colin, Paris 2011, s. 274.

4

   Flinders Petrie Papyri, ed. Mahaffy, 1891. pl. xxv.). Por także: J. V. Muir (red.), Alcidamas. The Works & Fragments, Bristol Classical Press, Duckworth, London 2001.