101058790

jako glos w dyskusji roi p* lanej przez Karola Irzykowskiego artykułem Plagiatowy charakter przełomów literackich w Palec* i w pianie futurystycznej strategu skaodalu — jako deklaracje po stronie Błoka przeciw gatunkom poetyki historyczne) truadmeoe dla swej tery znajduje * sformułowanym oa lamach „Reflektora* przez Tadeusza Bocheńskiego programie spontanizmu twórcsoM oceniam) me tylko md specu absohti-mych kryteriów estetycznych ale i pod kątem ft) stassmkm do psychiki nowoczesnego człowieka.

Tradycyjne wzorce gatunkowe, np erotyk i psalm, tg przez Gr*duńikiegu deformowane poprzez w pasanie w retoryczną form* „skaockbzowanej* treści czy kontrast poetyk Wyhor rozgrywa tą pomądy piaiomuznyml uczuciami a zmysłonym tekiem, obok obrazów pornograficznych pojawtąją są — odomąie niczym trucizna — obrazy piatomcaee. obok y - ^J—'n — sentymentalizm. obok perwenp egzaltacja

Różnica m>*dzy Grędnńikiro a innymi futurystami polega na tym. iż oni program ruchu traktowab z dynamem, on me Dlatego z całg wyrazistością prznogły a* w Porąb,Mck idee futuryzmu i tradycją chrześcijańską. „idea 2ycu Nowego i «deg -fu Kiry żacy tycia    Inaczej ml na przykład u Jankowskiego w eschatologu Gredzmskugo

me Jrrbtoiika. iecz ma/ódjast jej podmiotem, me ocalę me duszy, lecz ducha ma nutowego staje są jey celem Pctgodska Anąfirios Jmkowsktrgo l ehrz r te ąonsk o-narodowo Jasna Góra GrgdziAskiego. migdzy tymi wielkimi mar to U temu w lak tkrąpie odmienny tpotób symbubnąącymi Nowe Jeruzalem, rozegrała tą fr+a 1 najciekawszych wolt imtodomaki poliktego ful to yz mu. rozpąta mądzy jmekowskim’ rzutemi wstecz a .jrydztAskum czułem m przód, w łwtatopogląJ katastroficzny

Droga ku Nowemu Jeruzalem wiedzie przez apokalipsę Krytyk iłedzi w Parabolach jej tropy w proceae dziejowym i w ludzkich luoaeoiach Katastrofizm Grędzińskego nazywa jad na k ..magtcznym czy teZ meta fizycznym^-. w odróżnieniu od kaiaitrofizmu historiozoficznego lat trzydziestych

Komutacje krytyka, czynione na podstawie anatay immaneotnej wierszy trzech futurystów, podbudowują zebrane w oatainim rozdziale (Paradoksy fidwystyemej kontr kułttay) cytaty charakteryzujące recepcje i główne nurty myifa futurystycznej Przede wszystkim wytmemś trzeba wyrastającą na przełom* stuleci, pogłątnoaą wydarzeniami roku 1905. a następnie 1911. de* „futuryzacji życia^-. znajdującą wyra* » „kontrkuliuro syn* odrzuceniu „tradycji myślenia o przyszłości, w tym teł przyszłości narodowe), w kairgorach chibaitycznych", a snąc poprzedzonego apnkalipaą Nowego Jauzalem Wiodła ona od Zygmunta Kraańskiego (legendai. poprzez Bronalawa Ferdynanda Tteniowskiego (idea NtrmapisamrJ Ksągfi. Tadeusza Mieióikcgo Idea życia Nowego). Maruna Zdacchowskiego. Karola Konióskiego ał po Paloc* Boga lenna Chwistka W futuryzmie ™ia»ła wyraz w poezji Jankówak«go i niektórych wierszach Grędnńskiegn, u pierwszego jako „manieryczna^- kontynuacja modelu romaotyczziego i symhoh stycznego, u drugiego jako zapowiedź poezji katastroficzne-; Wiersze te futurystyczne natttwsenia antykulturowc spełniają w sposób złagodzony Cełtgąone — pstre Wachowiak — owszem, w oficjalne dogmaty wtóry ł. Pogrzeb Duszy' u łemkowskiego. .Pogrzeb' u GrgdhiAskiego I. lecz mto w soną potrzeby wiary. dtchowokei człowieka Futuryzm w szczytowym okresie reprezentuje „ntnie kontrkuliumwy^-, witalny, antyrekgijny. aatyduchowy ma tera lam

Posuwy konirtuliumwe znajdowały uzasadnienie w Whilmanowskim wiukzmie oraz w mcSzacheaAikch hastach „przewartościowania wtzyttkch wartości*, immoralizmu oraz „imsero Boga^- Skorzystał z nch Jaaseóski w PtehU o głodne, znajdując szybką replik* w Snobijisssr i potąpie Stefana Żeromskiego ńwisumtaia -- pstze Wachowiak — nigdy w nasiej tradycji ną był war to keto nowel war łokciowym w jak U fi mierze chwytem artystycznym, zwłaszcza po doświadczeniach I wojny łmatowej i rewolucji |9|7 roku

Społeczna myil religijna i a ten tyczna znalazły w owym czat* piaski wtpóśay w laiuKjomrmic Henn Bergsona W^amagany — pstre cytowany przez Wachowiaka Tomatz Burek — przez ciągle atrakcyjne sugcitte metttcheamtmu iantyirad)cjanałizm l teoria mttoprzriwycąirk). wsparty natąpnie — od kmej smmy — pezez psychoanalityczną norą osobewoln sfommdtrwaną przez Freuda i skierowaną równie zdrcydowame co pomysłowo przeciw czynnikom kontroli I represji społecznej, staje są bergsonizm pódl toną najgłębszej I nąJgwaliownąftT*) krytyki kultury jaką znają dzieje nawotytne

Futuryzm poltki jednak me tylko burzył hscrarch* wartości Dąlył do uczettnciwa w kulturze oficjalnej Był. jak pisze Stern. fr+asmartnym rzecznikiem rewolucji socjalnej Dni programy futurystyczne traktowane tą jako uiopjjne (Adam Zagajewski!, a jego zasług* widzi u* w tym. ke jako pąrwua faza ruchów awangardowych przyczynił są do obołenta wielu ograna zając ych sztuk f murów (Stanisław Barańczak)

Na zakończenie jeden drobny szczegół Autor w odniesieniu do Grędzińskiego przywołuje optm* Jana Trzyna dl owakiego o futurystach, którzi zadomowił! raczej obssmy bibliografii literackiejandeti historii bfrtaiurr. powołując na jej poparcie błędnie cytowane nazwisko poety w tomie I (1911-1932) „tbłowskicj^- Literatury poidleJ 1915.1975. Sam jednak tac uttrzegl w* błędu, pozbawiając ki Ludwika Zalewskiego autorstwa wydanej w 1939 roku w. Lublinie Antologii wtpółaemych poetów lubelskich, a prZ)piłując je Wacławowi Gralewskiemu

Trudna w lekturze (z uwagi na język, jakim zoaUla napisana) książka Wachowiaka przynosi głęboki obraz polskiego futuryzmu Wybór perspektywy badawczej pozwoM krytykowi ciekawie odałomc. w modelach najbardziej jaskrawych, ewoheje prądu i mniej znane jego uwarunkowania kulturowe, a przede wtzytikim jego roi* w iiwoitemu nowego ■tylu myślenia o a tuce

•    hśtą^m m    If — Ł«yś mdi iklk* .•

>m‘. By***** IM. »

JOANNA USZTZYSSKA

WIERSZE Z CMENTARZA

Zwyczaj umieszczania wierszy na grobach ma odlrgłg tradycj* — w polskiej kulturze poyawnl i* w wieku X|V i, jak wskazuje obserwacja współczesnych cmentarzy, trwa nadal Mimo to oiewiek poświęcono mu uwap Sygnalizował proMem jut przed bkiko creiójneaęau laty Jan Si ani tła w Bystro* w twym prekursorskim jeśli chodzi o analu* problematyki „literatury nagrobkowej^- — okeu pt Napisy tut mogiłach i figurach (pierwodruk „Ziemia^-. 1927) W tak*) sytuacji ukazanie n* książki Jacka Kolbwerew skiego pt. Wieisse z cmentarza O współczesnej epigrafice mersTOwrmej wy woły w ać musi uzasadnione zainteresowanie

Problematyką tego rodzaju literatury Kolhwizrwiki zajmował u* od lat - dowodem J**< ■pora bez ba artykułów i szkiców jego autorstwa opublikowanych na łamach „Przeglądu Humanistycznego'. „Ruchu Literackiego^-. „Kultury^-. „Literatury l udowej^-Na treść omawianej książki złożyło ai* nedem rozdziałów Pierwszy z nich. zatytułowany Cmentarz jako tekst kultury. Zarys dziejów problematyki, otwierają rozwalania dotyczące zjawiska, które jul przed kilkudzMnpciu laty sygnalizował Gcrardus van der Lee u w pisząc Csłowiek nowoesrmy neguje kmteró. nie chce temanie hmtor* jest da mego katastrofą, której ijew tde Jest w lumte nzylcdUŻ

Po omówieniu opsnn kdgara Monna, GenfTrcya Gorcra. Arseima L. Straussa dotyczących istniejącego współcześnie „kryzysu śm*rct^-. Kolbuszewskt przechodzi do przędna wierna dzseyów stosunku do Umera Nłe mitisce tu na szczegółowe referowanw poglądów autora, ale niektóre z nch zasługują na podkreślenie Przede wszystkim te. w których wskazuje na istnienie czatowej rółnicy między Polską a innymi krajami europejskimi w procease przekształcania koncepcji „śnuect oswojonej^- w koncepcję Umiera drupego* Rewidując sądy P Anśsa. zawarte w Essou sur I histoor de la mort en Ocadrmt du Mojem Age a nos jcaas mówiące, le przemian* I* wiązać trzeba w Europse z wiekiem XV|||, Kolbuszewskt daje w*k niepodważalnych dowodów na to, że w Polsce zapoczątkowana została o całe stukot wcześniej

W rozważaniach dotyczących ewolucji posuw wobec Umera autor pracy wiek miejsca pnśwrięoł problematyce lokabzacjt i wyglądu cmentarza, ilustrując tym samym twierdzenie. Ze formy kultu zmarłych najiihdej mkąseme (są) z mieperm Uh spoczynku II 14) Omówił w^c charakter cmentarza przykościelnego, wskazując na przyczyny, które me pozwoliły mu pretendować do rok „tekstu kultury^-, a czyniły zró jedynie „tekst łwmdomości religijne)^- — oraz cmentarza puzamscjskkgo z końca wieku XVIII I początków XIX. cmentarza, który i^jodnostkowił kult zmarłych poprzez opatrywanie grobów znakami wyróżniającymi' wierszami i pomnika mi . i tym samym stał u* ..tekstem kultury^-, pewnego rodzaju kn*gą. w której zapisywano podobne fakty

' O wa 4n Lmum . immsm — Wwwwm ttłi. s in

183

18