106095498

Studentnik

Co student o prawie autorskim wiedzieć powinien - cz.1

Ochrona własności intelektualnej to zakres wiedzy, który w sposób szczególny dotyczy całej społeczności akademickiej, a więc także studentów. W żadnym innym środowisku bowiem nie powstaje tak duża ilość dóbr intelektualnych jak w uczelniach wyższych. Próżno by szukać miejsca, gdzie z równą intensywnością przekazywana jest wiedza i prowadzone są badania, a w efekcie powstają nowe pomysły i idee. Politechniki natomiast, zajmują wśród uczelni wyższych szczególne miejsce. Ze względu na swój techniczny charakter bowiem, to właśnie w nich powstaje największa ilość dóbr intelektualnych nadających się do przemysłowego i gospodarczego wykorzystania - takich na przykład jak wynalazki. Niewykorzystanie tego twórczego potencjału jest jednoznaczne z utratą ogromnych możliwości rozwoju w skali gospodarczej całego kraju. ale także w skali interesu konkretnych osób - ludzi którzy wykazali się aktywnością intelektualną której efektem jest powstanie różnorakich dóbr intelektualnych. Aby ten potencjał wykorzystać w należyty sposób, niezbędne jest pogłębienie wiedzy dotyczącej własności intelektualnej wśród społeczności akademickiej, a w szczególności wśród studentów - ludzi młodych i kreatywnych.

Własność intelektualna jednak, to nie tylko wspomniane powyżej rozwiązania o charakterze technicznym, często dające się wykorzystać w przemyśle. Tb także prawo autorskie, chroniące twórców utworów artystycznych i naukowych, które to utwrn-ry ze swej natury nie mają technicznego czy przemysłowego charakteru. Ochronie na podstawie prawa autorskiego podlegają wszelkiego rodzaju utwory literackie, filmowe. plastyczne, muzyczne, naukowe, a także programy komputerowe i utwory architektoniczne. Ta dziedzina wiedzy', także bezpośrednio dotyczy całego środowiska akademickiego — tak pracowników' uczelni jak i jej studentów'. Trudno sobie bowiem wyobrazić aby pracownik naukowy czy student nie wiedział jak korzystać z materiałów naukowych przy pisaniu artykułu czy pracy dyplomowej. jak korzystać z tak zwanego „prawa cytatu", czy w'reszcie jakie prawa autorskie mu przysługują do stworzonego utworu.

Utwór jako przedmiot prawa autorskiego

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór. Definicja utworu znajduje się w art. 1 par. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4 lutego 1994 (Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83). Czytamy w wymienionym artykule, że Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony' w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania. W art. 1 ust. 2 prawa autorskiego, przedstawiony został przykładowy, otwarty katalog utworów'. Znajdują się w nim utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi. znakami graficznymi (literackie publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego. architektoniczne, architektoniczno - urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno muzyczne, sceniczne, sceniczno--muzyczne. choreograficzne i pantomimicz-ne oraz audiowizualne. Twórcą (autorem) jest osoba która utwór stworzyła.

Student juko autor pracy dyplomowej

W świetle powyższej definicji nie ulega wątpliwości, iż studenci w procesie studiowania tworzą utwory' i tym samym stają się twórcami. Utworami bowiem są nie tylko prace dyplomowe (licencjackie, inżynierskie czy magisterskie), ale także wszelkie prezentacje, referaty i projekty składane jako prace zaliczeniowe - jeśli tylko spełniają warunki określone w przytoczonym powyżej przepisie.

Z praktycznego punktu widzenia jednak, istotnymi „utworami studenckimi" są prace dyplomowe. Praca dyplomowa jest to praca pisemna, której napisanie i obronienie jest konieczne do zdobycia przez studenta dyplomu ukończenia szkoły bądź uczelni, a zarazem tytułu zawodowego. Wszelkie prawa autorskie do pracy dyplomowej przysługują studentowi. Nie jest on bowiem związany z uczelnią ani umową o pracę ani umową cywilną.

Należy jednak pamiętać, iż osobą mającą istotny' wpływ na powstanie pracy dyplomowej jest jej promotor. Stwierdzić należy, iż mimo wymogu samodzielności stawianego pracom dyplomowym (istnieje nawet praktyka podpisywania przez studentów oświadczenia, iż pracę napisali samodzielnie) często promotor ma twórczy wpływ na powstanie pracy. Wtedy należy przyjąć iż jest on współautorem pracy. Kwestia wspólautorstwa promotorów w pracach studenckich została przeanalizowana w sposób kompleksowy w „Raporcie o zasadach poszanowania autorstwa w pracach dyplomowych oraz doktorskich w instytucjach akademickich oraz naukowych" Monografie Fundacji Rektorów Polskich Warszawa 2005 r. (jest on dostępny na stronie www.ftp.org.pl).

Autorzy tej monografii wyrażają słuszny pogląd, iż poprawnie poprowadzona opieka nad pracami dyplomowymi wyłącza możliwość wspólautorstwa promotora do utworu jakim jest praca dyplomowa. Jednakże, w realiach akademickich często bywa tak. iż twórczy wpływ promotora w stworzenie pracy czyni go de facto współautorem. Jest to w moim odczuciu poważny problem, który powinno się w racjonalny sposób rozwiązać.

Prano uczelni do pierwszeństwa opublikowania pracy dyplomowej studenta

Prawo to wynika z treści art. 15a Ustawy o prawie autorskim i o prawach po-krewmych. „Uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym przysługuje pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Jeżeli uczelnia nie opublikowała pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony', student, który' ją przygotował, może ją opublikować....". Jak wynika z literalnego brzmienia przytoczonego przepisu, uczelnia ma prawo do pierwszeństwa publikacji w ciągu 6 miesięcy od obrony pracy dyplomowej studenta. Jeżeli tego nie uczyni w powyższym terminie, to student może publikować swoją pracę dyplomową bez żadnych ograniczeń. Natomiast w § 8 Regulaminu korzystania z dóbr intelektualnych powstałych w Politechnice Świętokrzyskiej został ustanowiony dodatkowy, trzymiesięczny termin (liczony' także od dnia obrony) w którym Dziekan na wniosek opiekuna pracy dyplomowej informuje studenta o podjęciu decyzji w przedmiocie korzystania przez Uczelnię z prawa pierwszeństwa opublikowania jego pracy. Co bardzo istotne, w przypadku podjęcia decyzji o publikacji pracy regulamin przewiduje zawarcie umowy uwzględniającej autorskie prawa studenta.*

Arkadiusz Ptoski