1155787700

Zmierzch kategorii mimesis'? Wybrane problemy. 17

metaforą, zmieniając ciekawość zdarzenia na ciekawość znaczenia lub tylko signifiants. Olśniewa zmysłowością przedstawienia, efektem „realności”. Broni w ten sposób powierzchni mowy, „skóry” wypowiedzi.

W ujęciu Calvino przedstawieniem literackim kieruje ruch odwrotny niż przedzieranie się przez zasłony iluzji znaków ku oczekującemu za nimi przedmiotowi. Jeśli tak, to pośrednio, poprzez tworzenie opowieści i metafor, literatura może dać wyraz lub wskazać na doświadczenie wielości aspektów' zjawiania się rzeczywistości. To siła literatury, o której mówi Barthes, że

polega raczej na igraniu znakami niż na niszczeniu ich, na umieszczaniu znaków w maszynerii językowej, której hamulce i zawory bezpieczeństwa wyleciały w powietrze, krótko mówiąc — na ustanawianiu w obrębie służalczego języka prawdziwej różnorodności rzeczy³⁶.

„Prawdziwa różnorodność rzeczy ustanowiona w języku” — św iat bez logosu ujęty w porządek wypowiedzi. Wielość przedmiotów', które w swy m zjawianiu domagają się postrzeżenia, zatrzymania, opanowania, przedstawienia. Rzeczywistość ciągle jest natrętna, nie sposób jej najbardziej naiwnych prcsupozycji wygnać z tekstu, mimo iż doświadczenie rzeczywistości jest chaotyczne, niejednorodne, nie do rozpoznania jako całość czy struktura, a w dodatku prawie równocześnie znika, stając się znakiem, śladem, a zatem wchodząc w porządek pamięci i dokumentu. W przeciwieństwie do zawsze opóźnionego znaczenia, struktura fabularna jest już gotowa w momencie rozpoczęcia opowiadania, wyprzedza zdarzenie mowy, przygotowując dla niego miejsce w łogiczno-grainatycznym porządku modelu narracyjnego. W tej sytuacji literatura jest wyjściem naprzeciw mimetycznej nieskuteczności pamięci i dokumentu, ruchem w stronę dialektyki budowania wyjaśnienia w' oparciu o fabułę, oraz przedstawienia jej rozpadu w obliczu mnożących się znaczeń — ofiar fabularnych redukcji.

Wobec tego można stwierdzić, że samozwrotny nich znacznego odłamu literatury XX--wiecznej nic musi być rozumiany jako ucieczka od problemu przedstawienia rzeczywistości, ale jako pogłębiona refleksja nad sposobem zjawiania się rzeczywistości w naszym doświadczeniu i konsekwencjami jego przekształcenia w porządek dyskursu przedstaw iającego.

Kiedy przedstawienie czyni swym przedmiotem konstruujący je język, ze szczególnym wskazaniem na jego niewydolność referencyjną, dyskurs powieściowy coraz częściej zmuszony jest sięgać po środki poetyckie do tworzenia prozy realistycznej, zwłaszcza po meto-nimię i synekdochę.

...teksty poetyckie także mówią o świecie, nawet jeśli nie mogą tego robić w sposób opisowy. Referencja metaforyczna |...) polega na fakcie zacierania referencji opisowej — zacierania, które, jako pierwsze podejście, czyni język odniesieniem do siebie samego, w drugim podejściu ujawnia się jako negatywny warunek uwolnienia bardziej radykalnej siły referencji do tych aspektów naszego bycia w świecie, o których nie może być mowy bezpośrednio³⁷.

Aby stworzyć iluzję przedstawienia, struktura dzieła, materiałność języka, faktura wypowiedzenia muszą ulec zatarciu. Kiedy przedmiotem przedstaw ienia jest słowo (proza auto-tematyczna), a zwłaszcza słowo w historii (lingwistyczny pyt ), zatarciu ulega refercncjal-na pozytywność języka, jego intecja wykraczania poza znak, innymi słowy: „ontologiczne

³⁶    R. Barthes, Wykład, s. 19—20.

³⁷    P. Ricoeur, Time And Narrative. t. 1, s. 80.

³⁸    'fermin użyty przez de Saussure’a na określenie tego, co nam zostało z języka przeszłości. Cyt. za: R. Jakobson, Problemy poetyki, przekład A. Brosz, (W:| Teoria badań literackich za granicą, opracowała S. Skwarczyńska, tom II, część III, Kraków 1986, s. 32.