1194638945

derowac się z CSR. co będzie dla młodej Republiki ciężarem, ałe da jej korzyść w postaci granicy z Rumunią*¹.

Wśród memoriałów przedstawionych Komisji do Spraw Czechosłowackich przez Benesza i Kramarza memoriał nr 6 dotyczył „Rusinów Węgierskich". Zawierał on argumentację podobną do tej. którą zaprezentował Benesz 5II1919 roku. Proponowano w nim włączenie Rusi Podkarpackiej do Czechosłowacji na zasadzie autonomii. Propozycje te odbiegały od wcześniejszych planów czeskich. W swym pierwszym projekcie granic z 1915 r. Masaryk nie domagał się ani Rusi Podkarpackiej, ani nawet części wschodniej Słowacji zamieszkanej przez Ukraińców. W ostatnim planie powstałym podczas wojny zgłaszał on roszczenia do terenów po rzekę Uz (węg. Ung). co włączyłoby do CSR 90 tys. Ukraińców. Żądania całej Rusi Podkarpackiej nie były jednak formułowane do czasu Konferencji Paryskiej*⁴. W memoriale nr 6 delegacja czechosłowacka stwierdziła, ze Rus Podkarpacka nigdy nie należała do regionu czesko-słowackiego. ale przyłączenie jej do Rosji czy Ukrainy jest niemożliwe. Nie bez racji zauważano również, ze większość ludności tego kraju jest politycznie obojętna. Powoływano się tez na brak innych rozwiązań wobec faktu, iz Połacy „zawsze kategorycznie twierdzili, ze nie chcą Rusinów Węgierskich przyłączyć do swego kraju"*⁵. W konkluzji oświadczono, ze omawiane terytorium należy przyłączyć do Czechosłowacji, ponieważ ..pozostawienie (Karpatorusinów P.Z.) pod węgierską dominacją (...) byłoby sprzeczne ze wszystkimi zasadami sprawiedliwości i demokracji, w imię których obecna wojna była prowadzona"**. Koronnym argumentem było jednak uzyskanie wspólnej granicy z Rumunią, co. jak stwierdzono w memoriale, stanowiło czynnik „wielkiej wagi dla dwóch krajów w obliczu stałej groźby węgierskiej"*⁷. Dla wsparcia tych tez poruszono tez problem zagrożenia ze strony ..białej" Rosji, choc uczyniono to w-sposób zawoalowany. zauważając mianowicie, iz przyszły posiadacz Galicji nie powinien mieć oparcia po drugiej stronie Karpat**. Powoływano się również na stanowisko delegatów karpatoruskich oraz uchwały rad w Swaliawie i Preszowie. W memoriale nie precyzowano kwestii granic prowincji. Wymieniano co prawda jako zamieszkane przez Ukraińców komitaty Szarysz (węg. Saros). Spisz (węg. Szepes). Zemplin (węg. Zempłen). Uz

263    PPC. t. 111. s. 886:1. Borszczak. op. cit.. s. 20 21.

264    PPC. I. II. s. 382 383

265    P. R. Magocsi.op.cit.. s. 97.

266    Ibidem

267    Ibidem.

268    Korespondowało to z opinią Komisji do Spraw Polskich wyrażony przez Cambona na posiedzeniu Rady Ministrów Spraw Zagranicznych w dniu 26IV1919 r.. w k tórei komisja ostrzegała przed mozliwwi^ ekspansji rosyjskiej na „słabe kraje słowiańskie". PPC. t IV. s. 625.

(węg. Ung). Berehowo (węg. Bereg) i Maramarosz (węg. Maramaros). ale pierwsze cztery wymienione były juz wcześniej w memoriale nr 5 jakoczęsc Słowacji. Z początkiem roku 1919zostały one zajęte przez wojska czechosłowackie i podlegały jurysdykcji ministra spraw słowackich w Bratysławie. W przyszłości sprawa tych komitatów stała się kwestią sporną między Ukraińcami a CSR. Problemu Łemków, żyjących na północ od Karpat, w memoriale nie poruszono, mimo ze Beskid, reprezentujący radę z Preszowa oraz rusofil i galicyjskich, w tym i Łemków. w mysi uchwały preszowskicj o przyłączeniu ..całej Karpatorusi". wysunął, przy poparciu Kramarza, pretensje do Łemkow-szczyzny. Wysiał on w tej sprawie memorandum do rządu w Pradze i do Konferencji Pokojowej. Nie uzyskał jednak współdziałania Benesza i Zatkowycza przeciwnych ekspansji Czechosłowacji za Karpaty. Co do właściwej Rusi Podkarpackiej. Komisja do Spraw Czechosłowackich przyjęła rozwiązanie proponowane przez Czechów. Dnia 12 III 1919 r. przedłożyła je wraz z rekomendacją Centralnej Komisji Terytorialnej, która zatwierdziła je dwa tygodnie później²⁶'.

W ramach badan prowadzonych dła potrzeb Konferencji Pokojowej, komisja ekspertów amerykańskich, działająca pod przewodnictwem płk. Edwarda Man-della Housea. prowadząc studia nad kwestią ogólnoukrainską. wypowiedziała się tez w sprawie karpatoruskiej. Jej opinia była niemal całkowicie zbiezna z argumentacją Benesza z 5II1919 r. i takie same zawierała wnioski"⁰. Próbę obrony interesów w-ęgierskich podjęła natomiast amerykańska misja obserwacyjna na kraje Europy południowo-wschodniej kierowana przez prof. Archibalda Cary ego Coolidgea. Według zebranych przez nią opinii, na korzyść pozostawienia Rusi Podkarpackiej w ramach Węgier przemawiały argumenty gospodarcze. Podkreślano szczególne znaczenie lasów, które, wchłaniając wody z opadów, chroniły gleby Niziny Węgierskiej przed erozją. Ich ewentualny wyrąb spowodowałby zmiany w środowisku naturalnym i w konsekwencji przyniósł gospodarce Węgier kolosalne straty, stąddla Budapesztu rzeczą istotną była kontrola nad owym terytorium. Twierdzono również, iz właśnie ze względów ekonomicznych, tracąc Słowację. Węgry powinny zachować Rus Podkarpacką z uwagi na jej bogactwa naturalne (lasy. ropa naftowa, minerały). Uchwały różnych rad narodowych przedstawiano jako wynik sytuacji wojskowej (3 tys. żołnierzy czechosłowackich w stosunku do 175 Węgrów) i jako takim odmawiano reprezentatywności. Zauważano bowiem. iz ten. kto wojskowo zajmuje dany obszar, utrzymuje, ze ludność właśnie jego popiera. Podkreślano również, iz związek z Węgrami, z punktu widzenia ekonomicznego, byłby tez korzystny dla samych Karpatorusinów. chociażby ze

269    P. R. Magocsi. op. cit.. s. 97 98.

270    I. Borszczak.op. cit. s. 24*25.

81