1194638979

Rozdział IV. Epilog kwestii państwowości ukraińskiej na forum międzynarodowym w latach 1920-1923

W czasie obrad Konferencji Pokojowej w Paryżu żaden z zasadniczych problemów kwestii ukraińskiej, wyjąwszy może marginalne w gruncie rzeczy sprawy Rusi Podkarpackiej i Bukowiny, nie został ostatecznie rozstrzygnięty z punktu widzenia prawa międzynarodowego. Wobec zwycięstwa polityki faktów dokonanych. ZURL w' rzeczywistości przestała istnieć, a jej terytorium podzielono między Połskę. Rumunię i Czechosłowację. Stan ten w przypadku Galicji Wschodniej nie zyskał jednakże uznania międzynarodowego. Drugie z państw ukraińskich -URL - załamałosię pod naciskiem Rosji Sowieckiej, a częściowo również „białej", a jego rząd szukał schronienia i oparcia w sojuszu z Rzecząpospolitą³”. Federacja pomiędzy obu państwami ukraińskimi została ostatecznie zerwana. Odtąd niepodległościowa akcja ukraińska na forum międzynarodowym prowadzona była dwutorowo - osobno przez Ukraińców galicyjskich i osobno przez Ukraińców naddnieprzańskich. Pewne znaczenie, szczególnie w^r kwestii Galicji Wschodniej, miała również aktywność silnej liczebnie emigracji ukraińskiej z Kanady i USA. Zmierzała ona do uzyskania pozytywnych dla sprawy ukraińskiej rozstrzygnięć na arenie międzynarodowej, w oparciu o zwycięskie mocarstwa zachodnie i w ramach utworzonych przez nie instytucji związanych z systemem wersalskim³⁷⁴.

Sytuacja polityczna z koncern 1919 r. nie stwarzała zbyt obiecujących perspektyw dła sprawy utworzenia niepodległego państwa ukraińskiego. Mimo to. prowadzona przez Ukraińców akcja dyplomatyczna w tym kierunku była kontynuowana. Dla Ukraińców galicyjskich pewną nadzieję stanowił fakt. ze wielkie mocarstwa nadal podkreślały, ze Polska nie ma prawa wykonywać władzy suwerennej na obszarze Galicji Wschodniej. W marcu 1920 r. doszło do starcia na tym tle z rządem polskim w związku z ..Dekretem Naczelnego Wodza WP

373    K. Lewandowski. Sprawa ukrdirtUui....*. 161.

374    W rozdziale lym pominięto wszelkie te działania, które nie dotyczyły zagadnienia politycznej egzystencji państw ukraińskich czy tez losu poszczególnych obszarów zamieszkanych przez Ukrain ców. Sprawy kontaktów politycznych ukraińsko-polskich i ukrainsko-czcchosłowackich poruszam o tyle. o ile miały one wpływ na akcję prowadzony na Zachodzie. Przyjęty przeze mnie cezury końcowy jest rok 1923. kiedy to ostatecznie rozstrzygnięta została sprawa polskiej granicy wschodniej, a tym samym los ziem ukraińskich, które znalazły się w granicach odrodzonej Rzeczypospolitej.

o zarządzeniu wyboru przedstawicieli ludności ziem wschodnich oraz ordynacji wyborczej dla ziem wschód nich"”⁵. Reakcją na to posunięcie była nota Rady Najwyższej z 10 III 1920 r. skierowana do delegacji polskiej i zwracająca uwagę, ze w mysi artykułu 87 traktatu wersalskiego, granice wschodnie Polski mają byc wyznaczone przez mocarstwa i ze w związku z tym nie uznają one żadnego plebiscytu przeprowadzonego podczas okupacji w ojskowej spornego terytorium przez jedna z zainteresowanych stron”*.

Dyplomacja ukraińska na forum paryskim wykazywała w tym okresie mniejszą aktywność, a w jej łonie następowała dalsza polaryzacja stanowisk. Sprawę Galicji Wschodniej przejął w swe ręce emigracyjny rząd ZURL w Wiedniu z dr. Jew'henem Petruszewyczem na czele. W maju 1920 r. dr W. Panejko w związku z zaangażowaniem się w działalność UKN. otwarcie opowiadającego się za zjednoczeniem z „jedną i niepodzielną" Rosją, zmuszony został do rezygnacji ze swej funkcji przewodniczącego delegacji ZURL w Paryżu, a jego miejsce zajął dr Stepan Wytwyckyj. Po przeprowadzeniu przez J. Petruszewycza dyplomatycznego rozpoznania w Paryżu i Londynie, wobec faktu, ze alianci traktowali Galicję Wschodnią jak osobny organizm państwowy, postanowiono oprzeć dalszą ukraińską akcję polityczna na bazie orędzia prezydenta Wilsona o samodzielności krajów dawnych Austro-Węgier, postanowieniach traktatu z Saint-Germain. w którym Austria zrzekała się praw suwerennych nad Galicją na rzecz wielkich mocarstw, oraz na zastrzeżeniu zawartym w decyzji Rady Najwyższej z 25 VI1919 r.. mówiącym o nieprzesądzaniu dalszych losów tej prowincji”⁷.

Dnia 1011920 r. wszedł w życie pakt Ligi Narodów”*, co stworzyło Ukraińcom formalną możliwość wprowadzenia swej sprawy na forum owego „światowego areopagu". Pierwsza połowa burzliwego roku 1920 nie przyniosła jednak znaczniejszych akcji dyplomacji ukraińskiej w rozumieniu jej kontaktów z mocarstwa mi nntenty. Zaważył na tym sojusz polsko-ukraiński (URL) i wspólna wyprawa wojsk polskich i oddziałów Ukraińskiej Armii Ludowej (Ukrajińska Narodnia Armi ja - UNA - siły zbrojne URL) na Kijów, który po rozbiciu oddziałów sowieckich został w dniu 7 V zajęty. Ten sukces spowodował, iz częsc polityków ZURL (S. Hołubowycz. Kost' ł.cwyckyj) złozyła ofertę współpracy z Polską. Jednocześnie wyprawa kijowska, godząc w fundamenty wschodniej polityki CSR. dążącej do uzyskania bezpośredniej lub pośredniej (przez wrogą Polsce, a sfederowaną z nią lub z Moskwą ZURL). granicy z Rosją, wywołała ożywienie antypolskiej działał-

375    Z. Zaks. Profilem Galicji Wschodm*/.... s, 92.

376    Ibidem. *„80.

377    T. Dąbkowski. op.ciUs. 179.

378    W. MichowiCŁ PoŁskd w Lidze Narodów. „Sprawy Międzynarodowe’ 1978. z. 12. s. 132.

113