1257951745

Ryszard Gryz

Owo zarządzenie ministra spraw wewnętrznych z 30 lipca 1970 r. w sprawie zapobiegania zagrożeniu lub naruszaniu porządku publicznego wywołanemu działalnością hierarchii kościelnej i kleru zostało uzupełnione wytycznymi dyrektora Departamentu IV MSW oraz dyrektora Biura Prewencji i Ruchu Drogowego Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej na temat organizacji współdziałania MO i SB. W uzupełnieniu obu instrukcji Departament Szkolenia i Wydawnictw MSW opublikował na początku 1971 r. osiemdziesięciostronicową książkę Józefy Siemaszkiewicz i Ryszarda Wójcickiego Niektóre elementy organizacji współdziałania MO i SB w zakresie zapobiegania zagrożeniom lub naruszeniom porządku publicznego wywołanym działalnością hierarchii kościelnej i kleru. Była ona poświęcona w całości zwalczaniu nielegalnego budownictwa sakralnego. Ponumerowane egzemplarze tego opracowania z klauzulą „tajne specjalnego znaczenia” docierały do terenowych szefów SB (w tym powiatowych) już w maju 1971 r. i miały służyć jako „materiały w pracy szkoleniowo-wychowawczej”¹⁰². Analiza sytuacji w budownictwie sakralnym u kresu lat sześćdziesiątych miała ułatwić zwalczanie samowoli w przyszłości.

W 1972 r. jednostki podległe MSW udaremniły realizację aż 133 przypadków nielegalnego budownictwa sakralnego. W kilkunastu miejscowościach - jak napisał Henryk Dominiczak, powołując się na wypowiedź płk. Zenona Gorońskiego, dyrektora Departamentu IV - „działania duchowieństwa i wiernych zaskoczyły zupełnie SB i MO, przez co zaszła potrzeba użycia siły oraz działań represyjnych i egzekucji”¹⁰³. Ze względu na czynnik zaskoczenia działania prewencyjne aparatu bezpieczeństwa miały małe szanse powodzenia. Zęby je zwiększyć, bardzo dużo uwagi poświęcano organizacji dopływu wiadomości o planowanym rozpoczęciu nowych inwestycji lub prac adaptacyjnych. Dzięki nim SB była w stanie zablokować przedsięwzięcie w jego wczesnym stadium, nawet wtedy, gdy według pierwotnych planów i zatwierdzonych decyzji nie miało ono nic wspólnego z kościołem lub kaplicą.

Były to jednak bardzo trudne zadania, gdyż kreatywność wiernych była wprost nieograniczona. Milicja Obywatelska poinformowała na początku stycznia 1973 r. WdsW w Olsztynie, że we wsi Łaniewo ma być wzniesiona kaplica na fundamentach chlewu, budowanego przez jednego z rolników¹⁰⁴. Kaplicę w Gliniku Polskim (powiat jasielski) postawiono w 1975 r. na podstawie zezwolenia na budowę podmiejskiej gospody¹⁰⁵. Innym sposobem ustanowienia świątyni była adaptacja istniejących budynków. Remontowano więc lub rozbudowywano stare kaplice, zmieniano przeznaczenie punktów katechetycznych lub je rozbudowywano. Częstym punktem wyjścia była rozbudowa zakupionego przez parafię lub ofiarowanego jej budynku mieszkalnego czy gospodarczego. Nawet wiejska chata lub stodoła mogła stać się miejscem modlitwy i centrum duszpasterstwa w okolicy oddalonej od macierzystej parafii, podobnie jak opuszczony magazyn Gminnej Spółdzielni w dawnych zabudowaniach dworskich¹⁰⁶. Te i po-

¹⁰²    Za udostępnienie książki składam podziękowania Adamowi Dziurokowi.

¹⁰³    H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL w walce..., s. 418.

¹⁰⁴    A. Kopiczko, Kościół..., s. 144.

¹⁰⁵    A. Szypuła, Historia nowych kościołów w diecezji przemyskiej 1966-1993, t. 1, Rzeszów 1997, s. 233.

¹⁰⁶    M. Rudnicka, Budownictwo sakralne..., s. 86-87.