1257951759

Ryszard Gryz

Prymas Stefan Wyszyński i inni biskupi wierzyli początkowo, że obiecywana normalizacja oznaczać będzie wzajemne porozumiewanie się w „problemach gorących”, wśród których pierwsze miejsce zajmowało budownictwo sakralne. Stosownym forum do dyskusji miała być zawieszona w 1967 r. Komisja Wspólna²⁴. Niestety, do jesieni 1980 r. nie udało się jej wskrzesić. Władze świeckie znowelizowały natomiast obowiązujące od 1961 r. prawo budowlane. Projekt ustawy, wniesiony 6 maja 1974 r. pod obrady komisji sejmowych, zawierał wiele przepisów i restrykcji, często sprzecznych z innymi działami prawa, które miały utrudnić wznoszenie nowych kościołów²⁵. Reakcją Episkopatu Polski był słynny memoriał z 16 sierpnia 1974 r., w którym wyłuszczono profesjonalne uwagi i zastrzeżenia²⁶.

Centralne władze partyjne broniły deklarowanego stanowiska, że sprawa budownictwa sakralnego jest sztucznie wyolbrzymiana przez hierarchię. Rozdrażnione zostały akcją petycyjną podjętą przez biskupa częstochowskiego Stefana Barełę. Krytykowały Episkopat za brak reakcji wobec samowoli budowlanych animowanych przez biskupa przemyskiego Ignacego Tokarczuka, nienależytą dbałość o istniejące obiekty narażone na pożary (ten wątek był szczególnie silnie eksponowany w latach osiemdziesiątych). Emocje wzbudziło też powołanie do życia podczas obrad 129. Konferencji Episkopatu 9-10 lutego 1972 r. Nadzwyczajnej Komisji Episkopatu Polski do spraw Budowy Kościołów, na której czele stanął biskup katowicki Herbert Bednorz, zastąpiony w 1974 r. przez bp. Jerzego Modzelewskiego. Wszystko to działo się w czasie, gdy władze koncentrowały się na innych problemach, w tym na przeprowadzeniu przedterminowych wyborów do Sejmu PRL, zaplanowanych na 19 marca 1972 r. Inicjatywom Episkopatu nadawano dlatego charakter polityczny i wrogi, zamierzając wykorzystać to jako argumenty podczas rozmów polsko-watykańskich: „Domagamy się - napisano w partyjnej notatce z września 1972 r. - by Episkopat wykazał realizm w ocenie sytuacji [w budownictwie sakralnym - R.G.] i by Watykan skłonił go do tego”²⁷.

Próby narzucenia Kościołowi własnej polityki, po konfrontacji z autentycznymi pragnieniami społeczeństwa, spełzły na niczym. Władzom partyjno-państwo-wym pozostało ręczne sterowanie kwestiami związanymi z szeroko rozumianym budownictwem sakralnym. Realizowano to przez wydawanie śladowej liczby zezwoleń, pokrętne uzasadnianie ograniczeń i tuszowanie prawdy, zapobieganie „dzikim” budowom i represje wobec ich organizatorów.

²⁴    List prymasa Polski do premiera rządu PRL, 7 IX 1971 r. [w:] Tajne dokumenty państwo — Kościół..., s. 359; P Raina, Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu, t. 1: 1970-1981, Warszawa 1995, s. 97.

²⁵    J. Pater, Administracja kościelna i budownictwo sakralne na Dolnym Śląsku w latach 1945-1995 [w:] Kościół katolicki na Dolnym Śląsku w powojennym 50-leciu, red. I. Dec, K. Matwijowski, Wrocław 1996, s. 60.

²⁶    Memoriał Episkopatu Polski w sprawie projektu ustawy o prawie budowlanym, 16 VIII 1974 r. [w:] P. Raina, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 2: Lata 1960-1974, Poznań 1995, s. 664-676.

²⁷    Notatka Wydziału Administracyjnego KC PZPR w sprawie rozmów polsko-watykańskich, wrzesień 1972 r. [w:] Tajne dokumenty państwo - Kościół..., s. 402.