1531834500

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO

MCCXCVII

STUDIA RELIGIOLOGICA Z. 40

2007

Andrzej Szyjewski Instytut Religioznawstwa UJ

ROZBITE KUBKI PO DEKONSTRUKCJI: WSPÓŁCZESNE ANTROPOLOGICZNE TEORIE RELIGII

„Pewnego dnia Ramon nagle przerwał opisywanie mielenia owoców krzewu mesąuite i przygotowywania zupy żołędziowej. »Na początku - powiedział - Bóg dał każdemu ludowi po glinianym kubku, aby pil z niego wodę życia... Wszyscy zanurzali kubki w wodzie - mówił dalej - ale kubki były różne. Nasz kubek rozbił się. Naszego kubka już nie ma«”.

R. Benedict, Wzory kultury. Warszawa 1966, s. 86-87

„Dlaczego antropologowie odchodzą od idei wspólnych Benedict i Radcliffe-Brownowi? Być może odpowiedź najprostsza brzmi: światy, na które trafiają antropologowie, przypominają zawsze świat Ramona - permanentnie w pół drogi, między jednymi a drugimi warunkami, między przeszłością a przyszłością, między jednym społeczeństwem a drugim”.

M. Carrithiers, Dlaczego ludzie mają kultury, Warszawa 1994, s. 36

Stephen Glazier, redaktor podręcznikowego zbioru tekstów Anthropology of Reli-gion, zauważa, że w szeroko wykorzystywanym przez pokolenia studentów poprzedniku jego dzieła, podręczniku pod redakcją Lessy i Vogta z roku 1948¹, na 56 tekstów 31 dotyczyło religii plemiennych, a obecnie znakomita większość dotyczy osobliwości badań wielkich tradycji religijnych z perspektywy antropologicznej². „Antropologowie - pisze James Spickard - badają teraz megakościoły protestanckie [...] i pracują na Brooklynie”³. Przedmioty badań antropologicznych tracą status „innych”, a przynajmniej „całkowicie innych”, tak jak antropologowie przestają być „naszymi” oczami i uszami w ich świecie. Powojenne pokolenie antropologów, zamiast z „zimnymi” tradycyjnymi społecznościami zetknęło się „z grą lokalnych tradycji i religii światowych”⁴, co wymagało, jak zauważa Clifford Geertz, przeobrażenia samego pojęcia „religia”. To znamienne przesunięcie jest sygnałem bardziej fundamentalnych prze-

1

   Reader in Comparative Religion; An Anthropological Approach, red. W. A. L e s s a, E.Z. V o g t, New York 1948.

2

   S. G1 a z i e r, Anthropology of Religion; A Handbook, London 1997, s. 3.

3

   J.V. Spickard, Disciplinary Conflict in the Study of Religion: anthropology, sociology and „lines in the sand", „Method and Theory in the Study of Religion” 2002, nr 14, s. 141.

4

   C. G e e r t z, Shifting Aims, Moving Targets: on the anthropology of religion, „Journal of the Royal Anthropological Institute” 2005, nr 11, s. 4.