1800320517

Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznan 18-19 kwietnia 2008

13

Sposoby działania umysłu i metody ich badania

Samokontrola poznania i zachowania

Adam Chuderski

Uniwersytet Jagielloński, Instytut Psychologii

Dzięki samokontroli człowiek potrafi wbrew sygnałom płynącym z otoczenia zmieniać przebieg swoich procesów wewnętrznych i zachowania dla realizacji swoich celów. Od dwudziestu lat w ramach kognitywistyki identyfikuje się oraz intensywnie bada elementarne procesy poznawcze i neuro-nalne odpowiedzialne za kontrolę umysłową, m.in. hamowanie uwagowe, aktywowanie celów, przełączanie między zadaniami, czy koordynację zadań jednoczesnych. Fundamentalnym zagadnieniem jest jednak zjawisko zdolności całego organizmu do samokontroli swojego zachowania, zwanej kontrolą podmiotową. Naukowe wyjaśnienie tej zdolności wymaga uniknięcia tzw. problemu homunkulusa, tzn. wyjaśnień postulujących istnienie wewnątrz organizmu podsystemu o zbyt wielkich, niereduko-walnych i nieprzewidywalnych możliwościach kontrolnych (tj. „schemat Ja” czy „centralny system uwagi”). W wystąpieniu omówione zostaną klasy samokontroli, poziomy jej opisu oraz możliwe postaci relacji między tymi poziomami. Przedstawiona zostanie koncepcja emergencji kontroli podmiotowej z systemu elementarnych procesów kontrolnych, której nie można zredukować do działania tego systemu, ale która wynika jednakże wyłącznie ze złożonej i dynamicznej interakcji jego elementów, z wpływu środowiska oraz ze zwrotnego wpływu kontrolnych własności emergentnych na procesy elementarne. Zaproponowana zostanie hipoteza, że choć kontroli podmiotowej nie można w pełni zredukować do deterministycznego mechanizmu procesów kontrolnych, to można ją odtworzyć (symulować) za pomocą działającego modelu takiego mechanizmu (architektury obliczeniowej, czy wręcz opartego na niej robota). Kontrola sprawowana przez organizm nad samym sobą może być więc własnością realną, nawet gdy nie istnieje żaden homunkularny „podmiot” ją sprawujący. Zaproponowane wyjaśnienie zjawiska samokontroli, choć deterministyczne na poziomie procesów elementarnych, wciąż pozwala na zakładanie zdolności organizmu do autonomii i samostanowienia.