2121402849

MECHANIKA TEORETYCZNA I STOSOWANA 4, 6(1968)

ROZWÓJ TEORII WYTRZYMAŁOŚCI MATERIAŁÓW W POLSCE Witold Nowacki (Warszawa)

Zanim przystąpię do omówienia rozwoju nauk o wytrzymałości materiałów w Polsce, nakreślić muszę ramy mego opracowania. Ograniczę się do przedstawienia prac i osiągnięć w dziedzinie szeroko pojętej teorii sprężystości omawiając również dziedziny od niej pochodne, takie jak teoria płyt i powłok, a również statyka i dynamika prętów i układów prętowych. Włączę również dziedziny, które stanowią rozbudowę klasycznej teorii sprężystości, takie jak termosprężystość, magnetosprężystość, aerosprężystość, hydrosprę-żystość itd.

Stwierdzić trzeba, że teoria sprężystości nie ma w Polsce tak pięknych i dawnych tradycji, jak we Francji (gdzie powstała), we Włoszech czy Anglii. Udział polskich uczonych w tej dziedzinie rozpoczął się późno, około 1890 r. Pierwszym poważnym badaczem w dziedzinie mechaniki budowli był F. Jasiński [1]. Prace jego dotyczyły głównie stateczności prętów i układów prętowych. Znany jest jako ten, który inżynierom przywrócił wiarę w teorię stateczności prętów Eulera. Z 1903 r. datuje się pierwsza praca M. T. Hubf.ra, dotycząca obmyślonego przez niego kryterium wytrzymałościowego. Do działalności wymienionych dwu uczonych dorzucić należy kilka prac naszych matematyków, zajmujących się mechaniką teoretyczną raczej na marginesie swej działalności. Wspomnieć należy o pracy S. Zaremby, dotyczącej nieliniowych modeli ciał lepkosprężystych i pracy A. Ro-senblatta z dziedziny sprzężonej termosprężystości, wreszcie o pracy znakomitego fizyka M. Smoluchowskiego o stateczności płyty spoczywającej na cieczy.

Przyczyną słabego rozwoju mechaniki stosowanej w Polsce w tym okresie była przede wszystkim szczupłość ośrodków naukowych, a zwłaszcza ośrodków naukowych technicznych. Wybitniejsi inżynierowie i badacze nie znajdowali w kraju rolniczym, podzielonym przez zaborców, możliwości rozwoju — rozwijali więc swą działalność przeważnie poza granicami kraju.

Znaczna zmiana na lepsze nastąpiła po uzyskaniu niepodległości w 1918 r. Powstała Politechnika Warszawska, działała nadal Politechnika Lwowska, powstało Centrum Badań Lotniczych. Jednak trzeba było dziesięciolecia, aby wychować młodą kadrę naukową. Niesprzyjającymi okolicznościami w rozwoju kadry naukowej było słabe wyposażenie szkół w laboratoria, a co więcej — brak zapotrzebowania na prace naukowe ze strony konserwatywnego i słabo rozwijającego się przemysłu.

W rozwoju mechaniki stosowanej okresu międzywojennego w Polsce wybitne zasługi położył M. T. Huber. Był on nieprzeciętną indywidualnością, uczonym wielkiego formatu.